فتحی نظام: ماجرای هنرمندان مهاجر فلسطین ماجرای غریبی است؛ دور از وطن و در حال مبارزه برای وطن. وطنی که مساله قرن معاصر است؛ نه فقط برای فلسطینیان بلکه برای بسیاری از  هنرمندان و مردم جهان. چفیه‌ای که امروز تا قلب آمریکا و اروپا می‌رود و روی شانه‌های جوانان می‌نشیند هم نشانه است. کیلومترها دورتر از فلسطین، پیام مظلومیت یک ملت، یک خاک و یک عقیده شنیده می‌شود. هنر، حامل این پیام است؛ هنری که گاه سینما شود و «بازمانده» و گاه یک طرح گرافیتی ساده روی یکی از دیوارهای حائل. تصویری که به خاطر عمق مفهومش، به همه مخاطبانش می‌رسد. هنر نقاشی در این میان، هنر گویاتری برای مظلومیت و غربت فلسطین در همه این سال‌ها بوده است و هنرمندانی که این نقش‌ها را طراحی کرده‌اند، نقش مهمی در انتقال مهم‌ترین مفاهیم پیرامون مساله فلسطین داشته‌اند. در گفت‌وگوی پیش رو با محمد الرکوعی، از هنرمندان مهاجر فلسطین که این روزها در نزدیکی دمشق روزگار می‌گذراند، از هنر مبارزه پرسیده‌ایم. الرکوعی سال‌های زیادی را در زندان رژیم صهیونیستی بوده و خاطرات تلخ و شیرینی از فلسطین دارد. این هنرمند نقاش فلسطینی سال 1973 به اسارت رژیم صهیونیستی درآمد و با حکم حبس ابد راهی زندان شد. او در 13 سالی که در اسارت به سر می‌برد، بیکار ننشست و شروع به نقاشی برای هم‌سلولی‌هایش کرد تا هدیه‌ای باشد برای خانواده‌های‌شان. پس از آن بود که این درخواست‌ها بیشتر و بیشتر شد و انگیزه او هم برای ادامه دادن نقاشی افزایش یافت. متن گفت‌وگو با استاد محمد الرکوعی را در ادامه می‌خوانید.

***

گروه فرهنگ و هنر: هنرمندان عرصه هنرهای تجسمی کشور طی سال‌های اخیر با شرکت در جشنواره‌ها و مسابقه‌های مختلف، تلاش خود را کرده‌اند تا از ابزار هنری خود برای اعلام انزجار از جنایات رژیم صهیونیستی بیشترین بهره را ببرند که یکی از مهم‌ترین این جشنواره‌ها «مسابقه بین‌المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر فلسطین تنها نیست» است که جدیدترین دوره آن چند وقت پیش از سوی حوزه هنری برگزار شد. محمدمهدی دادمان، رئیس حوزه هنری درباره اهمیت چنین برنامه‌هایی از سوی هنرمندان هنرهای تجسمی برای دستیابی به آرمان آزادی قدس شریف گفته بود: ما در چنین رویدادهایی به نمایندگی از همه هنرمندان آزاده جهان، از همه دوستداران انسانیت و انسان دعوت می‌کنیم با زبانی رسا و به شیوه‌ای هنری، پیرامون این خیانت نابخشودنی سخن بگویند و از همه هنرمندان جهان از فیلمسازان گرفته تا کاریکاتوریست‌ها، گرافیست‌ها، نقاشان، نویسندگان و شعرا دعوت می‌کنیم رویای آن روزی که نزدیک است و فلسطین به فلسطینیان باز خواهد گشت را با زبان هنر ترسیم کنند. 

این رویدادها و مسابقه‌ها بهانه‌ای است برای یادآوری به کسانی که فکر می‌کنند با بازی‌های کودکانه سیاسی می‌توانند آرمان فلسطین را به دست فراموشی بسپارند. می‌خواهم به این کشورها و سردمداران آنها یادآوری کنم جغرافیای سیاسی و امنیتی در منطقه ما تغییر کرده و دوران بزن دررو تمام شده است. اگر اینان بازی سیاسی علیه فلسطین را شروع کنند همه هنرمندان با زبان فرهنگ به این لکه ننگ و خیانت پاسخ درخوری خواهند داد. بزودی شرایط تغییر خواهد کرد اما همه سازشکاران باید بدانند روابط با یک رژیم اشغالگر و انسان‌کش غیرقابل بخشش است. حوزه هنری تلاش خواهد کرد بانی اینچنین مسابقات و رویدادهای فرهنگی- هنری باشد تا با صدای بلند به اقصی نقاط این کره خاکی پیام «فلسطین تنها نیست» را مخابره کند. 

حوزه هنری یک تجربه موفق از یک عمل جریان‌ساز و متعهد هنری است. به روشنی اعلام می‌کنم آمادگی داریم هر آنچه از تجربه، تخصص و توان در حوزه هنری- که بیش از ۴۰ سال از عمرش می‌گذرد- داریم را در اختیار هنرمندان و هر کانون جغرافیایی بگذاریم تا به شکل مستقل و بومی تجربه‌های اینچنینی تکرار شود و شبکه‌ای از محافل هنری متعهد و جریان‌ساز علیه این رژیم منحوس شکل بگیرد و تاکید می‌کنم هر تجربه، توان و کاری که از دست ما بربیاید در اختیار قرار می‌دهیم تا در منطقه غزه تجربه مشابهی رشد کند و این جنگ گسترده فرهنگی را علیه این رژیم منحوس ادامه خواهیم داد. لازم می‌دانم تاکید کنم این مسابقه‌ها سرآغاز مسیری است که البته پیش از این هم وجود داشته و برای آن زحمات بسیاری کشیده شده اما برای دوران جدید حوزه هنری یک طلیعه نو است. حوزه هنری و تصویر آینده آن به عنوان یکی از محورهای دوران جدید، بعد و هویت تازه‌ای پیدا خواهد کرد و در آینده تقویت خواهد شد. 

همچنین شجاعی‌طباطبایی، مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری درباره اینچنین رویدادهایی گفته است: ما در بخش دوم آخرین دوره «مسابقه بین‌المللی کارتون، کاریکاتور و پوستر فلسطین تنها نیست» به بحث موجودیت فلسطین تاکید داشتیم. در جریان جنگ دوم جهانی عاملان جنگ مشخص بودند و سوال اینجاست که چرا سرزمینی از همان کشورهای عامل جنگ به یهودیان داده نشد. این یک سوال جدی است که باید به آن پاسخ داده شود. بحث بعدی عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی است. همه اما باید بدانند بحث عادی‌سازی این روابط باعث نمی‌شود فلسطین تنها بماند. بد نیست بدانید مردم همین کشورهایی که از در دوستی با رژیم صهیونیستی درآمده‌اند از این اتفاق بسیار ناراضی و مخالف آن هستند. از طرف دیگر اینکه کشورهای عربی اعلام می‌کنند به شکل جدی کنار صهیونیست ایستاده‌اند، یک ادعای مضحک است. به همین خاطر بخشی تحت عنوان سازشکاران در این مسابقه داشتیم که به کاریکاتور اختصاص داشت و شروع این اتفاق از حرکت و سازش انورسادات با رژیم صهیونیستی آغاز شد. نکته آخر اینکه آزادی بیان با مصادیق موجود در کشورهای غربی همخوانی ندارد و می‌بینیم که سختگیرانه‌ترین مجازات‌ها برای هولوکاست و نفی آن در نظر گرفته شده است و در نتیجه شاهد این هستیم که آزادی بیان رویه‌ای دوگانه دارد. به عنوان مثال، شارلی‌ابدو یک نشریه زرد و پرحاشیه بود و همیشه به اتفاقات جنجالی روی می‌آورد. توهین چند وقت پیش این نشریه به اسلام نیز قلب میلیاردها انسان را جریحه‌دار کرده و این مصداق آزادی بیان نیست، از سوی دیگر شاهد هستیم این آزادی بیان دروغین به برخی کشورهای عربی هم رسوخ کرده است. به عنوان مثال یک کاریکاتوریست اردنی به نام «عماد حجاج» کاریکاتوری را درباره عادی‌سازی رابطه امارات و رژیم صهیونیستی کشید که بلافاصله به زندان رفت.