فرزانه دانایی:  در طول چند روز باقیمانده به سال نو میلادی، تعداد زیادی از رسانه‌های دنیا و همچنین رسانه‌های ایرانی به مرور حوادث سال گذشته میلادی پرداختند. سال 2021 را می‌توان از بسیاری جهات سالی پربحران برای جهان و روابط بین‌الملل دانست. با این ‌حال تعداد زیادی از اتفاقات سال 2021 به ‌احتمال زیاد تبعات بیشتری برای سال‌های آینده به ‌همراه خواهد داشت و به پله‌ای برای اتفاقات بعدی در سال جاری و سال‌های آتی بویژه سال 2022 میلادی تبدیل خواهد شد. از ماجرای انتخابات سال 2020 آمریکا که تبعات آن تا سال‌ها با مردم آمریکا و جهان همراه خواهد بود، تا خروج آمریکا از افغانستان و عراق که در واقع به گامی ابتدایی برای اخراج آمریکا از کل منطقه تبدیل خواهد شد، همه حوادثی است که بر آینده جهان در سال 2022 و حتی فراتر از آن تأثیر می‌گذارد. در گزارش زیر به مهم‌ترین اتفاقاتی پرداخته می‌شود که در سال 2021 افتاده است اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تبعات و عواقب آنها تا سال‌های بعد نیز برای مردم جهان ادامه خواهد داشت.

 

* حمله به ساختمان کنگره آمریکا 

اگر بخواهیم به ‌صورت تاریخی به این مسائل و تبعات آن برای آینده جهان بپردازیم باید ابتدای امر به مساله حمله به ساختمان کنگره در ششم ژانویه سال 2021 اشاره کنیم؛ اتفاقی که از آن به‌ عنوان یکی از نادرترین اتفاقات تاریخ آمریکا یاد می‌شود. حقیقت این است که حمله به نماد دموکراسی آمریکا پیش ‌از این تنها یک ‌بار اتفاق افتاده است و آن هم به زمان حمله انگلیسی‌ها به ساختمان کنگره در سال ۱۸۱۲ میلادی بازمی‌گردد و از آن ‌پس دیگر هیچ کشوری به ساختمان کنگره یا کاخ‌ سفید حمله نکرده یا حتی هیچ اتفاقی مبنی ‌بر اینکه مردم آمریکا به این ساختمان‌ها حمله کنند نیز مشاهده نشده‌ است. از این منظر می‌توان به اهمیت حمله به ساختمان کنگره توسط حامیان ترامپ پی برد و به آن اشاره هم کرد. این ماجرا نشان ‌داد دموکراسی آمریکایی بسیار ضعیف‌تر از چیزی است که برای دنیا به نمایش گذاشته می‌شود. بایدن در روزهای پایانی سال 2021 تلاش کرد با برگزاری کنفرانس دموکراسی در جهان بار دیگر ثابت کند که آمریکا سردمدار گسترش دموکراسی در جهان بوده و از این ‌پس نیز نقشی جدی‌تر در این حوزه ایفا می‌کند اما مساله‌ای که برگزاری این کنفرانس را زیر سوال برد و حتی باعث نگرانی کارشناسان سیاسی آمریکا در این باره شد، این بود که آمریکا پس ‌از حادثه ۶ ژانویه چطور می‌خواهد از گسترش دموکراسی در جهان صحبت کند، آن هم در شرایطی که دموکراسی‌اش بیش ‌از هر زمان دیگری زیر تیغه حمله توسط مردم خودش قرار دارد؟ نکته جالب ‌توجه در این باره اینکه دموکرات‌ها طرفداران ترامپ را مسؤول حمله به دموکراسی در آمریکا می‌دانند و در مقابل جمهوری‌خواهان نیز دموکرات‌ها را مسؤول تقلب در انتخابات و زیر سوال بردن دموکراسی در آمریکا معرفی می‌کنند. در نتیجه می‌توان گفت ۲ حزب اصلی آمریکا در حال از بین بردن پایه‌های دموکراسی در این کشور هستند و این مساله سال 2022 و زمانی‌که دولت بایدن بخواهد نقش جدی‌تری در حوزه سیاست خارجی و پیشبرد شعارهای گسترش دموکراسی در جهان ایفا کند، بیش از پیش به چشم خواهد آمد. در عین‌ حال برگزاری جلسات رسیدگی به اتهامات حامیان ترامپ و شخص او در کمک به شکل‌گیری حادثه ۶ ژانویه همان‌طور که در سال ۲۰۲۱ آغاز شد، در سال 2022 نیز ادامه خواهد داشت و این مساله می‌تواند منجر به تعقیب قضایی ترامپ یا تأثیرگذاری بر انتخابات ۲۰۲۲ کنگره باشد. دموکرات‌ها امیدوارند بتوانند ترامپ را با اتهام ایجاد مانع در مسیر تحقیقات کنگره به حبس طولانی‌مدت و احتمالا ۲۰ساله محکوم کنند تا اطمینان پیدا کنند که دیگر اثری از او در فضای سیاسی آمریکا باقی نمی‌ماند. ترامپ هم بر اساس همین رویکرد تصمیم گرفته ‌است که با کمیته تحقیقات کنگره درباره حادثه ۶ ژانویه همکاری داشته باشد اما تنها به شرطی که آنها به اسناد محرمانه کاخ ‌سفید در روزهای منتهی به ۶ ژانویه کاری نداشته باشند. در هر صورت ماجرای حمله به ساختمان کنگره و انتخابات سال ۲۰۲۰ تا سال‌های آینده و بویژه تا انتخابات سال 2024 با ما همراه خواهد بود و می‌تواند فضای سیاسی آمریکا را در برهه‌های زمانی مختلف، دچار تحولات چشمگیر کند. 

 

* رأی دادگاه به گناهکار بودن «درک شاوین»  افسر پلیسی که جورج فلوید را به قتل رساند

در ماه آوریل سال ۲۰۲۱ پس ‌از ماه‌ها درگیری و تنش در جامعه آمریکا، سرانجام «درک شاوین»؛ افسر پلیسی که جورج فلوید سیاه‌پوست را به قتل رسانده بود محکوم شد. او به ۲۲ سال و نیم حبس محکوم شد و فضای ایجادشده حاصل از این حکم، امیدها را در بین فعالان حقوق سیاه‌پوستان زنده کرد که می‌توانند علیه اقدامات خشونت‌بار پلیس آمریکا اقدامی انجام داده یا تلاش کنند دیگر چنین اتفاقی رخ ندهد. گرچه ابتدای امر به‌ نظر می‌رسید اقدامات زیادی در ایالت‌های مختلف آمریکا در حال شکل‌گیری است تا از میزان خشونت پلیس علیه سیاه‌پوستان بکاهد یا حتی دپارتمان‌های پلیس در شهرهای مختلف را تهدید به قطع بودجه‌شان می‌کرد اما پس ‌از مدتی آمار و اطلاعات منتشرشده نشان داد این تلاش‌ها چندان هم موفق نبوده‌ است. بر اساس نظرسنجی‌ای که در سالگرد قتل جورج فلوید انجام شد، ۴۶درصد آمریکایی‌ها اعلام کرده بودند هیچ امیدی به بهبود شرایط برای سیاهان در آمریکا ندارند، در عین‌ حال 48 درصد از کسانی که در این نظرسنجی شرکت کرده بودند نیز اعلام کرده بودند دیدگاه بهتری نسبت ‌به جنبش سیاهان با نام «جنبش جان سیاهان اهمیت دارد» پیدا کرده‌اند که این در مقایسه با یک‌ سال گذشته 10 ‌درصد افزایش داشت. همین مساله نشان می‌داد با وجود اینکه جامعه آمریکا به سمت به رسمیت شناختن حقوق سیاه‌پوستان پیش می‌رود اما در بدنه سیاسی اقدامی برای بهبود شرایط فعالیت مدنی سیاهان صورت نمی‌گیرد. به‌ همین دلیل بود که تلاش‌ها برای کاهش بودجه‌های پلیس یا آموزش نیروهای نظامی و انتظامی در آمریکا راه به‌ جایی نبرد. هم‌اینک اما تعداد زیادی از مردم ایالات‌متحده بر این باورند که با عبور موج احساسی قتل جورج فلوید در آمریکا و روی کار آمدن دموکرات‌ها، دوباره مسائل مرتبط با سیاه‌پوستان به حاشیه رانده ‌شده و امیدی به ایجاد تغییرات در سال آینده یا سال‌های بعد از آن نیز وجود نداشته و یا بسیار کم شده ‌است. همین امر باعث می‌شود تا انتظار داشت در صورت وقوع خشونتی جدید از سوی پلیس علیه سیاه‌پوستان، جامعه آمریکا دوباره این آتش زیر خاکستر را به انفجاری عظیم تبدیل کند. 

 

* اوج‌گیری کرونا و مرگ چندجانبه‌گرایی بین‌المللی 

با وجود اینکه تصور می‌شد پاندمی کرونا به عاملی برای همکاری‌های بین‌المللی و نزدیک‌تر شدن بیشتر کشورها به یکدیگر تبدیل شود اما گذشت ۲ سال از این بحران و وارد شدن دنیا به سومین سال حکمرانی کرونا بر جهان، نشان داد نباید چندان هم به همکاری‌های چندجانبه بین‌المللی برای مقابله با بیماری‌های واگیردار مانند کرونا امیدوار بود. با گذشت ۲ سال از آغاز شیوع کرونا، هنوز هم مسائل سیاسی حرف اول را در مساله فروش و توزیع واکسن در جهان می‌زند. ویروس کرونا تا زمانی‌که تمام کشورهای دنیا به مرحله قطعی در مقابله با این ویروس نرسند و تعداد زیادی از مردمان‌شان را واکسینه نکنند، همچنان بر جهان حکمفرمایی خواهد کرد. با این ‌حال نگاهی به فعالیت‌ها و عملکرد قدرت‌های بزرگ نشان می‌دهد آنها نه‌تنها در داخل کشورهای خود نتوانستند مردم را برای زدن واکسن قانع سازند، بلکه در توزیع واکسن نیز مسائل سیاسی را بر مسائل حمایت از بشریت اولویت داده‌اند. بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود دنیا در سال 2022 میلادی نیز کم‌وبیش با کرونا و تبعات آن درگیر باشد. اگر بشریت در سال 2022 شانس بیاورد، سویه‌های جدید کرونا مانند اُمیکرون کم‌کم با جهش‌های پی‌درپی تضعیف‌ شده و بعد از مدتی از شدت آن کاسته می‌شود اما اگر این شانس با انسان یار نباشد، انتظار می‌رود دنیا تا سالیان آینده مجبور به تطابق دادن خود با شرایط کرونایی شود و به زندگی تحت شرایط پاندمی‌های مختلف عادت کند. 

 

* خروج آمریکا از افغانستان 

خروج فضاحت‌بار نیروهای آمریکایی از افغانستان در سال 2021 که آن را با خروج نیروهای آمریکایی از «سایگون» ویتنام نیز مقایسه کردند، یکی از نقاط عطف تاریخ آمریکا بوده و تا سال‌ها با افکار عمومی دنیا همراه خواهد بود. ایالات‌‌متحده اگرچه از سال 2011 به‌ دنبال خروج از افغانستان بود اما به دلیل شکست خود در پروسه دولت- ملت‌سازی در این کشور یا حتی تشکیل حکومتی که بتواند امنیت مردمش را تضمین کرده و اقتصاد آنها را تامین کند، شکست خورد. این شکست منجر به قدرت گرفتن بیش ‌از پیش طالبان در افغانستان شد و همان‌طور که در ماه آگوست سال گذشته میلادی مشاهده شد، طالبان توانست در بسیاری از شهرهای افغانستان بدون حتی شلیک یک گلوله، کنترل اوضاع را در دست گرفته و بعد براحتی وارد کابل شود. شکست آمریکا در افغانستان، مساله حضور نیروهای آمریکایی در منطقه را بیش ‌از پیش پررنگ کرد. گرچه خروج آمریکا از افغانستان دلیل اصلی تمایل مردم عراق برای خروج زودتر نیروهای آمریکایی از این کشور نبود اما تاثیرگذاری این خروج بر افکار عمومی باعث شد حضور آمریکا در سایر کشورهای منطقه نیز مورد سوال جدی قرار گرفته و قدرت آمریکا در دنیا زیر سوال برود. گرچه سیاستمداران آمریکایی تلاش دارند اینگونه وانمود کنند که ضرورت نگاه به شرق آنها را وادار کرده تا از منطقه غرب آسیا خارج شوند اما ماجرای خروج از افغانستان و همچنین تلاش عراق برای خارج کردن نیروهای نظامی آمریکا از این کشور، نشان داد مردم و افکار عمومی در منطقه غرب آسیا خود را برای زیستن در کشورهای‌شان بدون حضور آمریکا در منطقه آماده کرده‌اند و از این مساله استقبال می‌کنند. خروج آمریکا از افغانستان و عراق تبعات زیادی خواهد داشت و اثرات آن تا سال‌ها بعد نیز بر سیستم سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در ایالات‌‌متحده و همچنین نوع نگاه مردم دنیا به این کشور ادامه خواهد داشت. 

 

* اتفاقات منطقه شیخ جراح و عملیات «شمشیر قدس»

اگر در طول سالیان گذشته رژیم صهیونیستی همواره با موشک‌های حماس یا درگیری در مرزهایش با غزه روبه‌رو بود، سال 2021 سالی بود که رژیم صهیونیستی در داخل سرزمین‌های اشغالی با اعراب ساکن در منطقه درگیر شد. این درگیری‌ها که از محل قدس شرقی و محله شیخ جراح آغاز شد، در نهایت با واکنش مردم غزه نیز روبه‌رو شد و حماس طی عملیاتی با نام شمشیر  قدس به اقدامات رژیم صهیونیستی پاسخ و نشان داد فلسطینیان در هر کجای سرزمین‌های اشغالی یا کرانه باختری و غزه حضور داشته باشند، باز هم از حقوق یکدیگر درباره داشتن حق زندگی در فلسطین حمایت خواهند کرد. نمایش هیجان‌انگیز و پرغرور شلیک موشک‌های حماس به سمت شهرک‌های صهیونیستی که تصاویر آن در بسیاری از رسانه‌های جهان منتشر شد نشان ‌داد اقدامات ظالمانه رژیم صهیونیستی حتی در داخل مرزهایی که برای خودش تصور کرده ‌است نیز بی‌پاسخ نخواهد ماند. 

 

* جهان نگران تغییرات آب‌وهوایی 

یکی از اتفاقاتی که در سال 2021 توجه افکار عمومی در سراسر جهان را به خود جلب کرد، آتش‌سوزی‌های وسیع در بخش‌های مختلف جهان از ‌جمله آمریکا و کشورهای اروپایی مانند یونان یا اسپانیا بود. هجمه عظیم آتش‌سوزی‌ها و گرمای بی‌سابقه نشان داد مساله تغییرات آب‌وهوایی مساله‌ای جدی است که باید باعث ایجاد نگرانی‌های جدی در عرصه سیاست‌گذاری جهانی شود. بازگشت دولت آمریکا به توافق آب‌وهوایی پاریس نشان داد نمی‌توان با سیاست و چشم‌پوشی از حقایق علمی آینده، دنیا را در معرض تهدید و خطر قرار داد. با این ‌حال برگزاری اجلاس تغییرات آب‌وهوایی در سال 2021 و وعده‌هایی که کشورهای مختلف درباره مقابله با آلاینده‌ها مطرح کرده‌اند، نشان می‌دهد با وجود خطر قریب‌الوقوعی که برای کل دنیا در این باره وجود دارد، هنوز هم قدرت‌های جهانی حاضر نیستند اقداماتی بنیادین و همراه با شتاب برای مقابله با این بحران انجام دهند و تلاش دارند به‌جای آن رو به سرزنش یکدیگر آورده و تقصیر وضعیت موجود را بر گردن دیگری بیندازند. به نظر می‌رسد این مساله در سال جدید (۲۰۲۲) نیز ادامه پیدا خواهد کرد و در تابستان با گرمی هوا احتمالا بحث‌های جدی‌تری در این باره پیش خواهد آمد. 

 

* درگیری آمریکا در ۲ جبهه روسیه و چین

 نگاهی به فعالیت‌های دولت بایدن در مقابله با چین و روسیه نشان می‌دهد دولت ایالات‌متحده در حال گشودن جبهه‌ای دوجانبه علیه چین و روسیه در دنیاست. جبهه گشوده شده علیه چین غیر از مسائل اقتصادی و جنگ تجاری که پایه‌های آن در دولت ترامپ بنا نهاده شد، قرار است به تهدیدات نظامی نیز منجر شود. سیاست ابهام ایالات‌متحده در برخورد با مساله تایوان این روزها قرار است دچار تغییرات جدی شود و کارشناسان کاخ‌سفید در حال بررسی این موضوع هستند که آیا می‌توانند سیاست ابهام آمریکا را در این باره دچار تغییر کرده و به‌ وضوح بیان کنند که آیا در صورت مقابله چین با تایوان از لحاظ نظامی به کمک تایوان می‌روند یا نه. در روسیه نیز مساله احتمال حمله به اوکراین به مساله‌ای جدی در سال 2021 تبدیل شد. آمریکا که قصد داشت از این مساله به نفع منافع ملی خود و البته گسترش ناتو به سمت شرق استفاده کند، مسکو را تهدید کرد که در صورت انجام هر گونه حمله نظامی علیه اوکراین، روسیه را با تحریم‌های شدید مواجه خواهد کرد. با این ‌حال مسکو تاکنون اعلام کرده قصدی برای حمله به اوکراین ندارد و باید دید ایجاد بحران در روابط روسیه و آمریکا آیا می‌تواند به نفع دولت بایدن باشد یا نه. 

 

* ادامه بحران مهاجران

 با خروج آمریکا از افغانستان و افتادن این کشور به دست طالبان، مساله بحران مهاجران دوباره به مساله روز روابط بین‌الملل تبدیل شد؛ مساله افغانستان و مهاجران آن تنها مساله اصلی در این ‌میان نبود. میزان مهاجران از کشورهای حوزه غرب آسیا در سال 2021 بالا رفت و در عین ‌حال بحران مهاجران در مرزهای جنوبی آمریکا نیز به گرهی بازنشدنی در امنیت ملی این کشور تبدیل شد. عملکرد منفی بایدن در بحث مهاجرانی که به سمت مرزهای جنوبی آمریکا می‌روند باعث شده‌ است سیاست‌گذاری درستی در این زمینه وجود نداشته باشد و این بحران در سال‌های آینده نیز همچنان با آمریکا همراه خواهد بود. در حوزه اروپایی نیز به دلیل سیاست‌های غرب در منطقه غرب آسیا بحران مهاجران همچنان ادامه پیدا کرده و کشورهای اروپایی را بیش از پیش به جان هم می‌اندازد. در همین باره برخی تحلیلگران اروپایی بر این عقیده‌اند که باید منتظر خروج تعداد بیشتری از کشورهای اروپایی از اتحادیه اروپایی بود و همه مسائل ریشه در بحران مهاجران و همچنین قدرت یافتن گروه‌های راست‌گرا در اروپا دارد. 

 

* افزایش رقابت‌های فضایی بین کشورهای مختلف  

در سال 2021 برای اولین‌بار بخش خصوصی وارد میدان رقابت‌های فضایی در جهان شد. رقابت کشورها برای رسیدن به فضا در جهت نشان‌دادن قدرت فضایی‌شان در سال 2021، تبدیل به رقابت ثروتمندان برای گردش فضایی و ایجاد گردشگری فضایی در دنیا شد. در عین‌ حال شکایت چین از ۳۰ هزار ماهواره استارلینک که توسط شرکت ایلان ماسک به اطراف زمین فرستاده ‌شده، نشان داد رقابت‌های فضایی تنها در فرستادن انسان به فضا خلاصه نشده و رقابت‌های ماهواره‌ای را نیز در پی خواهد داشت. بعد از حدود ۶ دهه از نخستین زمانی ‌که یک انسان پای خود را به ماه گذاشت، به‌نظر می‌رسد در چند سال آینده شاهد ایجاد رقابت جدی برای فرستادن انسان به فضا، بویژه استقرار در ماه باشیم. انتقال تلسکوپ جیمز وب به بیرون از جو زمین نیز می‌تواند موجب اکتشاف‌های بسیار جالب‌ توجه و جدیدی در عرصه فضایی شود. همه اینها نشان می‌دهد سال 2022 را می‌توان سال خوبی برای عرصه گسترش علم بشریت درباره فضایی که در آن زندگی می‌کند، دانست اما در عین ‌حال رقابت‌های فضایی می‌تواند منجر به دشمنی‌ها در سیاره زمین نیز شده و کار را به مجامع و محاکم بین‌المللی بکشاند. 

 

* رقابت ارزهای دیجیتال 

به‌احتمال زیاد با توجه با توجه به رقابت‌های شکل‌گرفته بین ارزهای دیجیتال برای حکمرانی اقتصادی در فضای سایبری، به‌نظر می‌رسد در سال 2022 مهم‌ترین مساله اقتصادی دنیا چگونگی حکمرانی و حاکمیت داشتن بر ارزهای بین‌المللی باشد. بسیاری از بانک‌های مرکزی در کشورهای مختلف دنیا در سال گذشته میلادی اعلام کردند قصد دارند ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین را به‌ عنوان پول رسمی مورد پذیرش قرار دهند، از همین ‌رو به ‌نظر می‌رسد ارزهای دیجیتال به موضوعی مهم در روابط بین‌الملل تبدیل خواهد شد. اهمیت ارزهای دیجیتال و استخراج آنها به‌حدی است که می‌توان گفت با استفاده درست از آنها می‌توان بسیاری از تحریم‌های یکجانبه آمریکایی را دور ‌زده یا سیستمی اقتصادی به وجود آورد که چندان شاهد حاکمیت آمریکا بر خود نخواهد بود. برگزاری اجلاس‌ها و گردهمایی‌های بین‌المللی حتی برگزاری مسابقات بین‌المللی ماننده المپیک ۲۰۲۲ می‌تواند به محلی برای گسترش استفاده از رمز ارزها تبدیل شود. تلاش ایالات‌متحده برای اعمال حاکمیت خود بر ارزهای دیجیتال نیز ادامه خواهد داشت و تلاش می‌شود در عرصه فضای سایبری نیز اقتصاد و حاکمیت آن در دست ایالات‌متحده باقی بماند. 

 

* افزایش چالش‌ها در فضای سایبری 

در ۲ سال گذشته دنیا شاهد افزایش میزان حملات سایبری به زیرساخت‌های کشورهای مختلف بود. استفاده از فضای سایبری جهت ضربه زدن به منافع ملی کشور از مدت‌ها پیش مورد استفاده قرار می‌گرفته است اما در طول سال‌های 2020 و 2021 این مساله به یک مساله حیاتی در تامین امنیت ملی کشورها، بویژه آمریکا تبدیل شد. هدف قرار دادن زیرساخت توزیع بنزین در برخی ایالت‌های آمریکا در سال گذشته میلادی باعث شد دولت ایالات‌متحده به‌دنبال ایجاد راهکاری جدی برای مقابله با این تهدیدات باشد. در عین ‌حال به ‌نظر می‌رسد وجود نداشتن قانونی بین‌المللی جهت برخورد با حملات سایبری باعث می‌شود بسیاری از بازیگران بین‌المللی به سمت استفاده از این نوع حملات علیه مواضع کشورهای مخالف خود بروند و این مساله در سال جدید میلادی نیز می‌تواند باعث شکل‌گیری برخی ائتلاف‌ها علیه تعدادی از کشورها یا شکل‌گیری حملات گسترده به زیرساخت‌های چند کشور خاص شود، البته به دلیل استفاده تمام کشورها از این نوع حملات، به‌نظر نمی‌رسد عزمی برای قانون‌مند کردن فعالیت‌ها در فضای مجازی و همچنین ایجاد حقوق فضای سایبری در دنیا وجود داشته باشد و این مساله سال‌ به‌ سال بر وخامت اوضاع در فضای مجازی و همچنین حمله به زیرساخت‌های کشورهای مختلف می‌افزاید.