گروه بین‌الملل: رسانه‌ها این هفته فاش کردند غول چندملیتی تاکسیرانی، هم شریک دزد است و هم رفیق قافله. شرکت «اوبر تکنالوجیز اینک» که در سانفرانسیسکو به ثبت رسیده و همان جا استقرار دارد، از سال 2009 با راه‌اندازی پرکاربردترین افزونه سرویس همسفری آنلاین، بازار سنتی تاکسیرانی را متحول کرد و با راه انداختن شعب خود در 66 کشور جهان، خیلی زود تبدیل به نخستین شرکت نوپا در جهان شد که بیشترین و گران‌ترین سهام را دارد. تا سال 2018 مجموع دارایی‌های اوبر حدود 24 میلیارد دلار بوده و سهام آن به ارزش نزدیک به 11 میلیارد دلار به فروش رفته است. این در حالی است که در همان سال این شرکت درآمد جهانی 11.7 میلیارد دلاری داشت. البته ضربه‌ای که همه‌گیری کرونا طی ۳ سال اخیر به استارت‌آپ‌های ترابری ‌زده، قابل توجه بوده ولی می‌توان گفت اوبر هنوز هم سلطان این حوزه است، بویژه با ابتکاراتی که متعاقب به مدیریت رسیدن «دارا خسروشاهی» از سال 2017 در این شرکت پیگیری شد. با این حال بر کسی پوشیده نیست که بخش مهمی از آنچه مدیران دفتر سانفرانسیسکو تحت عنوان ابتکارات اوبری خوانده و بدان مباهات می‌کنند، چیزی جز رانت‌های دولتی و تضییع حقوق رانندگان تحت قرارداد این شرکت نبوده و نیست. در حقیقت مطابق آخرین آمار منتشر شده، شفافیت هرگز به نفع اوبر نبوده است. از وقتی که این شرکت، کسب‌و‌کار خود را در دسترس عموم قرار داده، هرگز نتوانسته درآمدهای گذشته را تکرار کند و از اعلام سود حتی در یک ربع سال مالی (کوارتت) عاجز بوده است. درآمد آن نیز از 11.7 میلیارد دلار در سال 2018 به ترتیب به 8.5 میلیارد (2019) و 6.77 میلیارد (2020) کاهش یافته است. 

ادعاهای ابتکارات انحصاری خسروشاهی و سرمایه‌گذاری‌های غیرسازنده امثال بن‌سلمان، ولیعهد جنایتکار و بدنام سعودی در این شرکت (حدود 3.5 میلیارد دلار) نیز دردی را دوا نکرده است. 

در شرایطی که شفافیت به ضرر اوبر تمام می‌شود، روزنامه انگلیسی گاردین از این نقطه ضعف نهایت استفاده را برای ضربه زدن به آن برده است. این روزنامه به اسنادی محرمانه حاوی بیش از 124000  پیام و مکاتبات دیجیتال در بسترهای ایمیل، ‌آی مسیج و واتس‌اپ که توسط مدیران ارشد اوبر رد و بدل شده نیز می‌شود و همین‌طور  ارائه‌ها و مشاوره‌های داخلی مدیران و کارکنان شرکت و بسیاری اسناد داخلی دیگر آن حدفاصل سال‌های 2013 تا 2017 دست یافته است. گاردین این داده‌ها را بر اساس همکاری‌هایی که با 40 رسانه دیگر در سراسر جهان تعریف کرده با آنها به اشتراک گذشته که در نتیجه آن یکشنبه این هفته، مجموعه گزارش‌های افشاگرانه تحت عنوان «فایل‌های اوبر» همگی در یک روز منتشر شدند. 

بزرگ‌ترین رسوایی‌های این شرکت به انجام معاملات محرمانه با دولت‌ها و تلاش برای خنثی کردن تحقیقات پلیس و دور زدن قانون مربوط می‌شود. این افشاگری‌ها بر اتهاماتی که از پیش متوجه اوبر بود، یعنی فرار مالیاتی، سرقت از رانندگان، وضعیت معیشتی نامناسب کارکنان در گوشه و کنار جهان و البته جذب سرمایه از منابع نامناسب افزوده شده‌ است. 

بر اساس گزارش‌هایی که همزمان در 42 رسانه عضو ICIJ‌ (آی‌سی‌ای‌جی یا کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران) شامل روزنامه‌های برجسته اروپایی گاردین، لوموند و زود دویچه سایتونگ منتشر شده‌اند، مدیران اوبر بیش از 100 بار با مقامات 17 دولت از جمله جو بایدن معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی، اندا کنی نخست‌وزیر وقت ایرلند و توماس هندریک ایلوز رئیس‌جمهور وقت استونی ملاقات کرده‌اند. اقدامات آنها برای لابی‌گری و کسب رانت و انحصارهای خاص همچنین شامل 12 جلسه نامشخص دیگر با نمایندگان کمیسیون اروپا می‌شود.

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فعلی فرانسه در دورانی که وزیر اقتصاد کابینه فرانسوا اولاند بود، اولاف شولتس، صدراعظم فعلی آلمان در زمانی که برای انتخابات شهرداری هامبورگ تلاش می‌کرد و همچنین جورج آزبرن، وزیر مالیه دولت محافظه‌کار بریتانیا تا سال 2016، از دیگر سیاستمداران ارشدی بوده‌اند که با اوبر بند و بست داشته‌اند. 

روابط نزدیک بین اوبر و مکرون ظاهرا به این شرکت کمک کرد تا پس از اعتراضات خشونت‌آمیز رانندگان تاکسی در مارسی در سال 2016، بازار حمل‌و‌نقل شهری این کشور را به دست بگیرد. 

همچنین خانم نیلی کرویس، رئیس دیجیتال پیشین اتحادیه اروپایی نیز بر اساس اسناد مزبور متهم به کمک پنهانی به اوبر شده تا در عوض برای کارزارهای سیاستمداران هلندی هم‌جناح خود از جمله مارک روته، نخست‌وزیر فعلی کمک مالی دریافت کند. 

شبکه آرتی روسیه در تحلیلی درباره سوءاستفاده این شرکت آمریکایی از موقعیت خود در بازارهای جدید فناورانه می‌آورد که مدیران اجرایی اوبر خود را در هیبت دزدانی دریایی می‌بینند که شریان صنعت ترابری را با بهره‌گیری از باج‌های دوستان دانه‌درشت خود در راس دولت‌ها در دست گرفته‌اند. 

 

* سوئیچ کشتن

فایل‌های اوبر همچنین نشان می‌دهد مدیران این شرکت از مکانیزم «سوئیچ کشتن» برای جلوگیری از دسترسی از راه دور پلیس به سامانه داخلی‌شان در جریان حملات برای حساب‌کشی از دفاتر و ادارات در فرانسه، بلژیک، هلند، رومانی، مجارستان و هند استفاده کرده‌اند. 

بر اساس یکی از این پیام‌های افشا شده، زمانی که ماموران دفتر نظارت بر رقابت فرانسه در سال 2014 به دفتر اوبر در پاریس یورش بردند، زک دی کیویت، وکیل این شرکت در ایمیلی نوشته است: «لطفا اکنون دسترسی را بکشید». او به خاطر دستورالعملی مشابه به دفتر اوبر در آمستردام توسط دولت هلند محکوم و جریمه شد. 

جیل هزل‌بیکر، سخنگوی اوبر در بیانیه‌ای در واکنش به افشاگری رسانه‌ها گفته است این شرکت پس از انجام اشتباهات در گذشته، تیم رهبری خود را عوض کرده و شیوه‌های قابل توجهی را در سال‌های اخیر بهبود بخشیده است. 

او گفت: «ما از دوران رویارویی به دوران همکاری منتقل شده‌ایم و نشان می‌دهیم می‌خواهیم پای میز مذاکره بیاییم و با مخالفان سابق، از جمله اتحادیه‌های کارگری و شرکت‌های تاکسیرانی، نقاط مشترک پیدا کنیم».

اعتراف او درباره اعمال گذشته اوبر قابل توجه است، از جمله اینکه گفته است: «ما برای رفتار گذشته که آشکارا با ارزش‌های کنونی ما همخوانی ندارد، بهانه‌ای نیاورده و نخواهیم آورد».

 

* رسوایی مکرون

شاید اگر افشاگری‌های گسترده درباره کارچاق‌کنی رئیس‌جمهور صورتی فرانسه برای غول ترابری اینترنتی آمریکا و جهان تنها ۲ ماه زودتر انجام می‌شد، هم‌اکنون سکان رهبری بزرگ‌ترین عضو اتحادیه اروپایی در دست یک ملی‌گرای سرسخت ضد اتحادیه بود. با این حال اگر چه امانوئل مکرون موفق شد از خان انتخابات ریاست‌جمهوری 2022 بگریزد و حتی حزب او در انتخابات پارلمانی ماه میلادی گذشته اکثریتی شکننده در مجمع ملی به دست آورد اما در شرایطی که او برای تشکیل دولت جدید نیازمند ائتلافی سیاسی است، خشم افکار عمومی بلای جانش شده است. 

به دنبال افشاگری روزنامه انگلیسی گاردین درباره فرارهای مالیاتی و بند و بست‌های سیاسی شرکت مسافربری اینترنتی مشهور «اوبر» در چندین کشور از جمله فرانسه، رسانه‌های این کشور نیز به تکاپو افتاده‌اند تا ابعاد فساد دولت‌شان در این رابطه را برملا کنند.  روزنامه لوموند، مهم‌ترین روزنامه سیاسی فرانسه، یکشنبه گذشته اقدام به انتشار جزئیات «معامله محرمانه» رئیس‌جمهور فعلی با اوبر کرد. بر این اساس، اوبر بین سال‌های 2014 تا 2016 که مکرون جوان به عنوان یک سیاستمدار تازه‌کار، وزیر اقتصاد دولت سوسیالیست بود، با او توافقی محرمانه امضا می‌کند تا از طریق رفع قوانین سختگیرانه، رانتی دولتی برای این شرکت در اصل آمریکایی، احتمالا با هدف تقویت جایگاه این شرکت در فرانسه به وجود آورد. 

به نوشته لوموند، مدیریت پیشین شرکت «اوبر تکنالوجیز اینک» - پیش از ورود دارا خسروشاهی - مکرون را یک شریک و کارچاق‌کن مشتاق در زمینه استارت‌‌آپ‌های تجاری یافته بود و این توافق به ۲ طرف اجازه می‌داد به اصطلاح «اطمینان حاصل شود فرانسه برای اوبر کار می‌کند تا اوبر بتواند در فرانسه و برای فرانسه کار کند».

این افشاگری‌ها باعث خشم چهره‌های مخالف دولت فرانسه شده است. «ماتیلد پانوت» رهبر پارلمانی حزب چپ‌گرای «فرانسه بدون تعظیم» معامله پنهان «مکرون- اوبر» را غارت کشور توصیف کرد. 

او در توئیتی نوشت: «مشاور و وزیر [رئیس‌جمهور سابق فرانسه] فرانسوا اولاند و لابی‌کننده یک شرکت چندملیتی آمریکایی، هدفش از بین بردن دائمی قانون کار است. همه اینها تحقیر تصمیمات دادگاه است».

«فابین روسل» دبیر ملی حزب کمونیست فرانسه نیز افشای اطلاعات محرمانه دولتی این کشور به یک شرکت خارجی را محکوم کرد و آن را «نقض‌کننده و علیه همه قوانین ما، همه دستاوردهای اجتماعی ما و علیه حقوق کارگران» خواند. 

«جردن باردلا» رئیس موقت حزب راست‌گرای تجمع ملی - همان جبهه ملی سابق پس از کناره‌گیری خانم مارین لوپن- در توئیتی مدعی شد: «کارنامه امانوئل مکرون با یک کلیشه و یک موضوع مشترک مشخص شده است: خدمت به منافع خصوصی، اغلب خارجی و اولویت دادن به آنها در برابر منافع ملی». 

در همان زمان، دفتر ریاست‌جمهوری تلاش کرده بود پیامدهای معامله فوق را کاهش دهد و سخنگوی اولاند به خبرگزاری فرانسه گفت مکرون به عنوان وزیر اقتصاد طبیعتا تماس‌هایی با بسیاری از شرکت‌های دخیل در «تغییر عمیق خدمات» داشته که باید با افشای برخی موارد تسهیل شود و قفل‌های اداری یا نظارتی مورد بازنگری قرار گیرد. 

با این حال، طبق اسناد فاش‌شده مکرون فقط به مذاکره مشفقانه با اوبر نپرداخته بود، بلکه ظاهرا پیشنهاد کرده بود این شرکت باید اصلاحیه‌های از پیش آماده را به معاونانی در وزارتخانه که با آنها روابط خوبی داشت، ارائه کند تا در صورتی که ضابطان فرانسوی به دفاتر این شرکت حمله کردند، تحت عنوان خصوصی بودن شرکت، مصونیت یابد.

لابی‌گران اوبر بین سال‌های 2014 تا 2016 حداقل ۴ بار با مکرون ملاقات کردند. پیام‌های متنی فاش شده بین شرکت و مکرون حاکی از آن است که وزیر وقت اقتصاد و رئیس‌جمهور آینده در یک معامله محرمانه با اوبر در فرانسه میانجیگری کرده است. 

بر اساس اسناد ارتباطات داخلی این شرکت، تراویس کالانیک، بنیان‌گذار و مدیر عامل سابق اوبر به حملات راننده تاکسی‌های شهری ناراضی به رانندگان خود به عنوان فرصتی برای تبلیغ برند خود می‌نگریسته است. یکی از پست‌های فاش شده نشان می‌دهد او وقیحانه به نگرانی سایر مدیران مبنی بر اینکه فرستادن رانندگان این شرکت به اعتراض رانندگان تاکسی در مارسی آنها را در معرض خطر خشونت مخالفان خشمگین صنعت تاکسیرانی قرار می‌دهد، پاسخ داده است.

مارک مک گان، لابی‌گر ارشد اوبر در اروپا در آن زمان نوشت: «ما نافرمانی مدنی مؤثر را بررسی خواهیم کرد و در عین حال مردم را ایمن خواهیم کرد». 

کالانیک که در سال 2017 از سمت مدیرعاملی کنار رفت، پاسخ داد: «فکر می‌کنم ارزشش را دارد. خشونت موفقیت ما را تضمین می‌کند. باید در مقابل این افراد مقاومت کرد، نه؟»

اخیرا دوون اسپارجن، سخنگوی کالانیک، مدیر قبلی و سهامدار با نفوذ فعلی، سعی کرده قربانی کردن رانندگان و کارکنان شرکت برای کسب بازاری بزرگ‌تر را توجیه کند اما برای انکار خیلی دیر شده است.

 

* مشکل امنیتی مسافران

 بخشی دیگر از اسناد به مشکلات امنیتی مسافران اوبر در هندوستان مربوط می‌شود. دسامبر 2014 بود که خبر زورگیری از یک مسافر اوبر در دهلی‌نو پیچید. این شرکت موقتا از فعالیت‌های مسافربری در هند معلق شد. در اکثر تاکسی‌های این شرکت در هند ویژگی‌های ایمنی مقرر شده توسط دولت که تاکسی‌ها ملزم به رعایت آن هستند، مانند دکمه وحشت، وجود نداشت یا کار نمی‌کرد. همچنین مشکلاتی نیز با بانک مرکزی هندوستان، دپارتمان مالیات دولت و دادگاه‌های حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در این کشور پیدا کرد. پس از آن بود که مقامات اوبر همان دستور معروف «سوئیچ کشتن» را برای جلوگیری از دسترسی مقامات پلیس هند به شواهد تخلف در سامانه داخلی‌شان صادر کردند. راب فان در وود، مدیر سیستم‌های اوبر این فرآیند را در یک ایمیل برای مدیران بالادست چنین توضیح می‌دهد: «کاری که ما در هند انجام دادیم این است که تیم شهری تا حد امکان همکاری داشته باشد و فشار را تحمل کند. به عنوان مثال، هر زمان که با تیم محلی برای ارائه اطلاعات تماس گرفته شد، ما آنها را از سیستم حذف کردیم تا عملا امکان ارائه هر گونه اطلاعاتی از سوی آنها را غیرممکن کنیم. در نامه دیگری، آلن پن، رئیس آسیایی اوبر به کارمندانش گفته است: «ما معمولا متوقف می‌شویم، پاسخگو نیستیم و اغلب به آنچه آنها می‌خواهند نه می‌گوییم. این روشی است که ما کار می‌کنیم و تقریبا همیشه بهترین است».

 

* فرار مالیاتی

رسوایی فرار مالیاتی اوبر چیز جدیدی نیست؛ اما اسناد اخیر جزئیات خوبی در این زمینه در اختیار افکار عمومی قرار می‌دهد. مثلا از دفتر سانفرانسیسکو با فریزر رابینسون، مدیر اجرایی این شرکت مستقر در لندن تماس گرفته شده و از او خواسته شد به آمستردام نقل مکان کند تا ارگان مالیاتی بریتانیا را متقاعد کند که شرکت نه از انگلیس، بلکه از خارج آن اداره می‌شود. البته رابینسون احتمالا به دلایل خانوادگی از نقل مکان خودداری کرد و اوبر او را برکنار کرد. بر اساس قوانین انگلیس، مدیریت نسبی در بریتانیا یعنی مثلا داشتن مدیران ارشد در لندن نیز باعث می‌شود شرکت‌ها در این کشور مشمول مالیات شوند. 

***

کتاب تازه منتشر‌شده «خون و نفت؛ تقلای بی‌رحمانه محمد بن‌سلمان برای قدرت جهانی» که توسط ۲ روزنامه‌نگار تحقیقی آمریکایی روزنامه وال‌استریت‌ژورنال به نگارش درآمده، به شبکه مالی، تخلفات، ابهامات و جنایات طبقه یقه‌سفید جهانی بویژه زندگی غیرعادی محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان و جسور عربستان می‌پردازد. بردلی هوپ و جاستین شک، ۲ نویسنده این کتاب فینالیست‌های جایزه پولیتزر بوده‌اند. در این کتاب هوپ و شک توضیح می‌دهند چگونه ولیعهد جاه‌طلب سعودی در سال 2016 طرحی را برای بازسازی مجدد اقتصاد عربستان با ایجاد یک صندوق 2 تریلیون دلاری به منظور سرمایه‌گذاری در صنایع رو به رشد توسعه داد. این طرح محملی شد برای ورود او به جامعه فناوری بین‌المللی در دره سیلیکونی سانفرانسیسکو. بر این اساس دروازه ورود او به این جامعه شرکت اوبر بود. بن‌سلمان 3.5 میلیارد دلار در این استارت‌آپ سرمایه‌گذاری کرد و اینگونه وارد دره سیلیکونی شد؛ جایی که با مشاوران و کارآفرینانی ثروتمند و مدیرانی مانند مارک زاکربرگ، مدیرعامل فیسبوک هم‌سفره شد.