ری؛ مقصد حکیمانه حضرت عبدالعظیم (ع) در نشر معارف اهل بیت(ع)

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) از شخصیت‌های برجسته تاریخ اسلام به‌شمار می‌رود که در دوران حکومت عباسیان زندگی کرد. در دوره‌ای که خلافت عباسیان تحت سلطه حاکمان ظلمانی مانند متوکل عباسی قرار داشت، شیعیان تحت فشارهای شدید قرار داشتند. هجرت حضرت عبدالعظیم از مدینه به ری، به‌ویژه در زمان تهدیدات سیاسی و دینی، نه تنها اقدامی فردی برای حفظ جان بود، بلکه نشان‌دهنده استراتژی هدایت‌گرانه‌ای برای گسترش معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) در ایران آن زمان به‌شمار می‌رود.

شرایط سیاسی و اجتماعی مدینه در دوران خلافت عباسیان

حضرت عبدالعظیم (ع) در دوران حکومت عباسیان زندگی می‌کرد؛ دورانی که شیعیان در معرض شدیدترین فشارها، مراقبت‌ها، و تهدیدها بودند. حضرت عبدالعظیم با چند تن از خلفای عباسی مانند هارون‌الرشید، مأمون، واثق، متوکل و منتصر هم‌دوره بود؛ اما فشارهای شدیدتر و فضای سرکوبگرانه‌تری در عصر متوکل عباسی متوجه شیعیان شد.

متوکل، که در منابع تاریخی با عناوینی چون "عیاش‌ترین" و "جنایت‌کارترین" خلیفه عباسی توصیف شده، کینه‌ای عمیق نسبت به اهل بیت (علیهم‌السلام) و پیروان آنان داشت. فضای سیاسی آن روزگار، به‌ویژه در دوران سلطنت او، آکنده از خشونت، تهدید و سرکوب علیه شیعیان بود. از جمله جنایات تاریخی و مشهور متوکل، می‌توان به تخریب مرقد مطهر سیدالشهداء امام حسین (ع) در سال 236 هجری اشاره کرد؛ بنایی که پس از شخم زدن، زمین آن را به زراعت اختصاص داد.

در همین دوره امام علی بن محمد الهادی (ع) نیز تحت فشارهای مستمر عباسیان قرار گرفتند. به دروغ به خلیفه گزارش داده شد که ایشان در پی سازماندهی قیام مسلحانه هستند؛ بنابراین، متوکل آن حضرت را از مدینه به سامرا فراخواند. هرچند این فراخوان در ظاهر با احترام همراه بود، اما در حقیقت چیزی جز احضار اجباری و نوعی حبس خانگی نبود. امام هادی (ع) تا پایان عمر شریف‌شان در سامرا تحت نظر شدید قرار داشتند.

در چنین فضایی، حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) نیز، که از یاران نزدیک امامان معصوم و از حاملان علوم آل محمد (ص) بود، در معرض تهدید و پیگرد قرار گرفت. برای حفظ ارتباط با امام زمان خویش، به سامرا رفت و از محضر امام هادی (ع) بهره‌مند شد. اما این رفت‌و‌آمدها و ارتباط نزدیک ایشان با امام، از دید مأموران حکومت عباسی پنهان نماند.

بر اساس قرائن تاریخی، یا به توصیه و اشاره‌ی مستقیم امام هادی (ع)، یا به تشخیص شخصی حضرت عبدالعظیم (ع)، ایشان برای مصون ماندن از تعقیب، سامرا را ترک کردند و هجرتی به‌سوی ایران آغاز کرد.

همان‌گونه که از قرائن تاریخی برمی‌آید، حرکتی حکیمانه و با هدفی روشن بود. برای درک چرایی این انتخاب، چند نکته اساسی و راه‌گشا قابل ذکر است:

1. وضعیت اجتماعی و مذهبی شهر ری در آن دوران

شهر ری، در آن زمان، از جمله مناطق آباد، خوش‌ آب‌وهوا، و نسبتاً امن‌تر نسبت به دیگر نقاط خلافت عباسی بود. مهم‌تر آن‌که در این شهر، جمعیتی قابل توجه از شیعیان زندگی می‌کردند که آمادگی بالایی برای پذیرش معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) داشتند. فضای فکری، فرهنگی و مذهبی ری، بستری مساعد برای فعالیت‌های علمی، دینی، و تربیتی به شمار می‌رفت.

2. جایگاه حضرت عبدالعظیم در میان مردم ری

در آغاز ورود، مردم ری شناخت دقیقی از هویت حضرت نداشتند. اما علم، تقوا، و سلوک متواضعانه‌ ایشان، به‌تدریج مردم را متوجه جایگاه علمی و معنوی آن سید جلیل‌القدر کرد.

نکته‌ای جالب و قابل تأمل آن است که نسب شریف حضرت تنها پس از وفات و از طریق یادداشتی که در جیب ایشان بود، برای مردم آشکار شد. این واقعیت حاکی از آن است که حضرت عبدالعظیم، بی‌هیچ ادعایی و فارغ از تکیه بر نسب خویش، در میان مردم زندگی می‌کردند و صرفاً با علم، عمل، و رفتار کریمانه خویش آنان را هدایت می‌کرد.

3. کارکرد تبلیغی و وکالتی حضرت در ری

حضرت عبدالعظیم در ری تنها به تبلیغ معارف دینی بسنده نکرد، بلکه به‌مثابه نماینده و وکیل خاص امام هادی (ع) در منطقه عمل می‌کرد. در یکی از گزارش‌های تاریخی آمده است که امام هادی (ع) به ابوحماد رازی فرمود: «فَسْأَلْ عَبْدَ الْعَظِیمِ بْنَ عَبْدِاللَّهِ الْحَسَنِی، فَإِنَّهُ یَقُولُ بِمَا هُوَ حَقٌّ.» یعنی: در امر دین خود اگر با مشکلی مواجه شدی، از عبدالعظیم بن عبدالله حسنی بپرس؛ زیرا او آن‌چه حق است می‌گوید.

این عبارت، شاهدی روشن بر مقام علمی و وثاقت دینی حضرت عبدالعظیم (ع) و نشان‌دهنده جایگاه ایشان به‌عنوان چهره‌ای مورد اعتماد در نشر معارف اهل بیت (ع) است.

4. علت نرفتن به شهرهایی همچون قم

گاه این پرسش مطرح می‌شود که چرا حضرت به شهری مانند قم، که از پایگاه‌های اصلی تشیع بود، هجرت نکرد. در پاسخ باید دانست که هدایت الهی و تصمیمات اهل بیت (علیهم‌السلام) همواره بر اساس تشخیص مصالح و نیازهای زمان و مکان استوار بوده است. به احتمال زیاد، یا به توصیه مستقیم امام هادی (ع)، یا بر اساس تشخیص عالمانه خود حضرت عبدالعظیم، شهر ری به‌عنوان نقطه‌ای راهبردی برای تقویت جریان تشیع در ناحیه‌ای نیازمند و مستعد انتخاب شد. ایشان تا پایان عمر شریف‌شان در این منطقه سامن شد و در همان‌جا نیز چشم از جهان فروبست.

بنابراین هجرت حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) از مدینه به ری، نه‌تنها حرکتی فردی برای حفظ جان نبود، بلکه اقدامی راهبردی، هدایت‌گرانه و هدفمند در راستای پاسداری از دین و نشر معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) در یکی از مناطق مهم جغرافیای ایران آن روزگار به‌شمار می‌رود.

ایشان از یک‌سو با هجرت خود از فشارها و تهدیدهای خلافت عباسی مصون ماند و از سوی دیگر، با حضور پربرکت خود، به تقویت، سازماندهی، و تثبیت جریان تشیع در شهر ری یاری رساند و از خود یادگاری جاودان بر جای گذاشت؛ که تا امروز هم زیارتگاه و مرقد نورانی ایشان، مایه برکت، انس و الهام برای علاقه‌مندان به مکتب اهل بیت (ع) است.

انتهای پیام/