دیپلمات سابق ترک: سیاست خارجی ترکیه معیوب است
در سالیان اخیر، سیاست خارجی ترکیه در موقعیتی قرار گرفته که بر اساس برخی گردش‌های سینوسی و چرخش‌های ناگهانی، مداوماً در حال تغییر مسیر بوده است.
به همین خاطر، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، مواجهه رجب طیب اردوغان با امر سیاست خارجی را غلط می‌دانند و بر این باورند که او با تصمیمات شخصی و بی‌اعتنایی به اعتبار و تشخیص نهاد و دستگاه دیپلماسی، مداوماً اشتباهات جدید مرتکب می‌شود.
یکی از منتقدینی که امروز با انتشار یک مقاله مفصل، سیاست خارجی کنونی دولت ترکیه را به چالش کشیده، نامق‌تان است.
نامق‌تان که قبلاً به عنوان سفیر ترکیه در واشنگتن فعالیت می‌کرد، از دیپلمات‌های برجسته‌ای بود که در کنار داود اوغلو، به عنوان یکی از معماران سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه شناخته می‌شد. اما حالا او نیز مانند داود اوغلو، باباجان و دیگران، به صف منتقدین او پیوسته، دیپلماسی فعلی ترکیه را مانند یک بادنمای معیوب می‌بیند که از اصول و معیارهای خاصی تبعیت نمی‌کند.
بخشی از مهمترین انتقادات نامق‌تان در مورد سیاست خارجی ترکیه را با هم مرور می‌کنیم:
فهم دولت اردوغان از ژئوپلیتیک و خاورمیانه
بیایید برخی وقایع مهم چند ماه اخیر را مرور کنیم: رویارویی ایران و اسراییل، سقوط رژیم بشار اسد و به قدرت رسیدن احمد الشرع، انتخاب مجدد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا و بهتر شدن شرایط منطقه برای شخص اردوغان.
در عرض دو سال گذشته در داخل ترکیه و در محافل و رسانه‌های ما، تصمیماتی مانند بهبود روابط با مصر، یونان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان «بازگشت به عقلانیت» تبلیغ شد. اما همزمان با آن، اکرم امام اوغلو به عنوان قوی‌ترین رقیب ریاست جمهوری، به همراه تمام تیم فکری‌اش به زندان افتاد و پ.ک.ک و اوجالان نیز سهم خود را از «گشایش» سیاست‌های خارجی دریافت کردند.
در رسانه‌های تحت امر حزب عدالت و توسعه، این تصور غالب شده که در سیاست خارجی، همانند اقتصاد، بازگشتی اجباری به عقلانیت رخ داده است.
ولی یکی نیست بپرسد: اصلاً چه شد که به این شرایط سخت رسیدیم و مجبور شدیم صدها کیلومتر به عقب بازگردیم؟ چرا ما این اشتباهات را مرتکب شدیم؟ زیرا نوع پرسش و چالش، به عبارت دیگر، تلاش برای نظارت و توازن و مجبور کردن دولت به پاسخگویی، فقط در دموکراسی‌های واقعی یافت می‌شود. از آنجایی که همه متفق‌القولند که در ترکیه اردوغان، هیچ اثری از دموکراسی نمانده، نمی‌توان سوال کرد!
متاسفانه در سیاست خارجی کنونی ترکیه، نوعی رفتار چرخشی، بی‌اصولی و پیروی از بادنمایی که مطابق جهت باد می‌چرخد، به عنوان «رئال‌پلیتیک» به مردم قالب شده است!
نام فرصت‌طلبی را هم دیپلماسی موزون گذاشته‌اند! بر اساس این ادبیات بی‌ثبات، اردوغان نیز گاهی خود را پهلوان و قهرمان جهان می‌نامد و گاهی هم رهبر امت! البته باید این واقعیت را بپذیریم که صحنه دیپلماسی جهان هم عوض شده و شاهد رفتارهای عجیبی از ترامپ و ماکرون بودیم که مانند فروشنده دوره گرد حرف زدند!
در گذشته‌ای نه چندان دور، قدرت‌های بزرگ با سیاست‌های قابل اعتماد و مورد احترام خود، راه را برای دنیای تجارت هموار می‌کردند؛ اکنون، رهبران قدرت‌های بزرگ به دنبال دنیای تجارت می‌دوند و مانند مدیران بازاریابی عمل می‌کنند.
ترکیه، تحولات سوریه و ابتکار عمل پ.ک.ک
حضور ناگهانی الشرع، رئیس جمهور انتقالی سوریه، در آنکارا در شنبه گذشته اتفاق مهمی بود. باید بررسی کنیم که چه چیزی باعث شد آنکارا مجبور شود تا وارد یک اتحاد استراتژیک جدید با عربستان سعودی و ایالات متحده شود.
این واقعیت به رسانه‌ها درز کرد که اولین تماس‌ها با اوجالان و پ.ک.ک، اخیراً صورت نگرفته، بلکه در تابستان 2023 آغاز شده است. حتی اگر فرض کنیم که افشاگری‌های مربوط به اولین تماس‌ها با پ.ک.ک اهمیتی ندارد، باغچلی از اوجالان دعوت کرد تا در اکتبر 2024 در پارلمان سخنرانی کند.
الشرع (که در آن زمان با نام «الجولانی» شناخته می‌شد) در اواخر نوامبر و اوایل دسامبر 2024 ادلب را ترک کرد و در عرض 12 روز به دمشق رسید و بشار اسد را سرنگون کرد. الشرع در سخنرانی خود در سال 2023 گفته بود: «آنها مدت‌هاست که به آماده‌سازی‌های نظامی خود ادامه می‌دهند و به زودی حلب را آزاد خواهند کرد».
بعداً توسط الشرع اعلام شد که مقدمات مورد بحث به مدت پنج سال در جریان بوده و دمشق نیز از آنها مطلع بوده است. نه الشرع و نه حامیان و محافظان مستقیم و غیرمستقیم او، یعنی ترکیه و عربستان سعودی، انتظار نداشتند که هیئت تحریر الشام و با چنین عملیات برق‌آسایی به دمشق برسد.
تحولات سوریه و سیاست داخلی ترکیه
ادعاهایی که درباره تحولات مطرح شد، با واقعیت عینی تناقض دارد. مثلاً، این ایده که اسرائیل با جمعیت 10 میلیونی خود، از خاک وسیع سوریه عبور کرده و به ترکیه حمله می‌کند، یا اینکه از YPG علیه ترکیه استفاده خواهد کرد، آنقدر غیرواقعی و غیرمنطقی است که حتی رسانه‌های تحت امر اردوغان و باغچلی هم به این حرف‌ها باور نداشتند.
یک فرض عجیب دیگر این بود که YPG در حال برنامه‌ریزی حمله‌ای مشابه یا الهام گرفته از حمله‌ای است که حماس در 7 اکتبر 2023 از غزه به اسرائیل انجام داد.
این گزینه هیچ توجیه منطقی برای این سازمان ندارد و توپوگرافی، جمعیت‌شناسی و زمینه سیاسی/اجتماعی نیز به این احتمال اعتبار نمی‌بخشد.
فرضیه غلط دیگر این بود که گسترش قلمرو محلی پ.ک.ک در سوریه، که در شهرک‌های مرزی شرق فرات لانه گزیده است و برخی از آنها در «نیمه‌های ترکیه» قرار دارند، تهدیدی برای تمامیت ارضی و وحدت ملی ترکیه محسوب می‌شود.
مساله واقعی این بود که تیم اردوغان، تحولات سوریه و مسائل داخلی ترکیه را به هم ربط داد تا بتواند با استفاده از نفوذ اوجالان، شبه نظامیان کُرد شمال سوریه را مدیریت کند. شکاف بین عمل و گفتار در سیاست خارجی تحت رهبری اردوغان همچنان عمیق است.
از سوی دیگر، اولویت‌های اردوغان مبنی بر «اصلاح قانون اساسی» برای نامزدی مجدد خود و ایجاد «کمیسیون پارلمانی» پیشنهادی باغچلی برای حل مشکل به اصطلاح صد ساله، نشان داد که اصل هدف اردوغان و شریک سیاسی او چیست. به موازات اینها، بین فرماندهان پ.ک.ک در قندیل و سوریه، تضاد وجود دارد و رهبران «قسد» و حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوری بارها اعلام کرده‌اند که تصمیمات مربوط به خلع سلاح و انحلال شامل سوریه نمی‌شود.
چگونگی ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه در ارتش سوریه، که به عنوان یک نیروی شبه‌نظامی تأسیس خواهد شد، موضوع دیگری است. چگونگی ایجاد یک ارتش مرکزی در سوریه، جایی که هویت ملی به خوبی تثبیت نشده، یک آزمون است و روند این کار هنوز در مراحل بسیار اولیه است.
بر کسی پوشیده نیست که ترامپ هیچ تمایلی به باقی گذاشتن حتی تعداد انگشت‌شماری از نیروهای آمریکایی در سوریه ندارد. با این حال، این فرض که این موضوع و لغو تحریم‌ها در سوریه و توافق حاصل شده بین ترکیه، ایالات متحده و عربستان سعودی، اردوغان را به کنار گذاشتن مذاکره با پ.ک.ک سوق خواهد داد، نامعتبر است. چرا که دغدغه اردوغان تنها ادامه قدرت خودش در ترکیه است و نه ارائه راه‌حل‌های جدید و بدیع برای چالش‌های امنیت ملی در خارج از کشور.
بعید به نظر می‌رسد که اعضای غیرسوری YPG مجبور به ترک کشور شوند، زیرا الشرع مناصب سطح بالا را بین جنگجویان خارجی خود (ازبک، اویغور، چچن و غیره) توزیع می‌کند و راهی برای اعطای حق شهروندی به آنها پیدا می‌کند. در همین حال، نباید فراموش کرد که الشرع به دروزی‌های جنوب نیز خودمختاری محلی در امنیت اعطا کرد.
مقصد ترکیه، آمریکا و عربستان کجاست؟
دولت جدید در سوریه هنوز در مرحله جنینی است. نتیجه انعقاد یک توافق دفاعی با این دولت «غیرموجود» چه خواهد بود؟ نیروهای مسلح سکولار ترکیه چگونه با این کادر افسران جدید که از میان جهادگرایان سلفی استخدام شده‌اند، ارتباط برقرار کرده و همکاری خود را توسعه خواهند داد؟ به نظر می‌رسد که این «روند» احتمالاً با منطق «کاروان در طول مسیر منظم می‌شود» یا «راه بنداز و جا بنداز» پیش خواهد رفت.
برخی‌ها می گویند که مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه، نیز شروع به رفت و آمد به ترکیه کرده است. آنچه ما می‌دانیم این است که عبدی به اربیل رفت و با وزیر امور خارجه فرانسه تماس گرفت و روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، نیز اعلام کرد که کردها را محور ("رکن اصلی") سیاست‌های منطقه‌ای آمریکا می‌داند.
در همین حال، ترکیه در باکو با میانجیگری جمهوری آذربایجان، با اسراییل مذاکرات فنی برگزار کرد و احتمال درگیری در سوریه از بین رفته است. در نتیجه تبلیغات تیم اردوغان و رجزخوانی‌های اولیه، مانند ایجاد پایگاه‌ها و تجهیز آنها به سیستم‌های دفاع هوایی و ممنوعیت ورود نیروی هوایی اسرائیل به حریم هوایی سوریه، کنار گذاشته شد.
ظاهراً، در مورد جدایی حوزه‌های نفوذ شمال-جنوب، بر سر «خط پالمیرا» توافقاتی حاصل شده و خود الشرع پس از دیدار با ترامپ و محمد بن سلمان، مذاکرات مستقیم با اسراییل را آغاز کرد.
انتصاب تام باراک سفیر جدید آمریکا در آنکارا به عنوان نماینده ویژه ترامپ در امور سوریه، نشان داده که ترامپ طرفدار گشودن صفحه‌ای جدید و تضمین این است که فضای کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری، به جای درگیری‌ها، در خاورمیانه حاکم باشد.
حالا اردوغان نیز با آمریکا همراه شده و از اقتصاد و تجارت حرف می‌زند. انگار سیاستمدار دیگری بود که در این همه سال، شعار حماسی و اسلام‌گرایانه سر می‌داد، رویاهای نئوعثمانی داشت و با لفاظی‌های جنگ‌طلبانه و میهن‌پرستانه، شب و روز سخنرانی می‌کرد!
بگذارید بی‌تعارف و خلاصه بگویم: در ذهن اردوغان، فقط یک هدف ژئوپلیتیکی و استراتژیکی مهم وجود دارد. هدفی به نام عکس گرفتن با ترامپ در کاخ سفید! در سیاست خارجی کنونی دولت اردوغان، جستجوی یک نخ تسبیح که دانه‌های پراکنده را به هم پیوند دهد تا بتوانیم یک کل منسجم ببینیم، تلاشی بیهوده است و در نتیجه همچنان سرگردان خواهیم بود.
انتهای پیام/