آمنه موسوی‌امیرآباد*: از روسری و حجاب ورزشی تا مانتو و لباس‌های شنای حرفه‌ای، زنان در سال‌های اخیر با انتخاب پوشش‌های متنوع و پوشیده، تعریف تازه‌ای از حضور در عرصه ورزش ارائه داده‌اند. پوشش در ورزش که زمانی به عنوان محدودیت شناخته می‌شد، اکنون به نمادی از انتخاب آگاهانه، قدرت شخصی و بازتعریف نقش زنان در جوامع معاصر تبدیل شده است. برندهای بزرگ جهانی همچون نایکی (Nike)، آدیداس (Adidas) و آندر آرمور (Under Armour) در کنار برندهای تازه‌تأسیس و مستقل نظیر هایا (HAYA)، امانا (Amana)، دیگنیتی (Dignitii)، کیندا (QYNDA)، لایرا مودست (Lyra Modest)، شوکر کلودینگ (Suker Clothing)، اسنوگا اتلتیکس (Snoga Athletics)، گلوکو (GLOWCO)، ای‌ای‌بی کالکشن (AAB Collection)، ویل‌فیت (Veilfit)، ترنس سندنت اکتیو (Trans cendent Active)، ویل گارمنتس (Will Garments) و کالسونی (Kalsoni) اکنون در خط مقدم این تحول قرار دارند؛ تحولی که نه‌تنها در عرصه مد، بلکه در ساختار اجتماعی و فرهنگی ورزش زنان تأثیر گذاشته است.
صنعت پوشاک ورزشی زنان در دهه گذشته دستخوش تغییراتی اساسی شده است. در زمانی نه‌چندان دور، بازار جهانی این صنعت به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که الگوهای بدن‌نما و فرم‌های غربی محور اصلی تولید و تبلیغ بودند اما با افزایش حضور زنان جوامع گوناگون، بویژه از آسیای غربی، آسیای جنوبی و جوامع مهاجر در اروپا و آمریکای شمالی، نیاز به لباس‌هایی با پوشش بیشتر اما کارایی برابر با لباس‌های معمولی احساس شد. اگر در گذشته پوشیدگی در ورزش تنها به عنوان یک انتخاب مذهبی شناخته می‌شد، اکنون این انتخاب ترکیبی از نیاز فنی، راحتی، زیبایی‌شناسی و باور شخصی است.
نایکی نخستین برند بزرگی بود که با نگاهی واقع‌گرایانه به این نیاز پاسخ داد. محصول «نایکی پرو حجاب» (Nike Pro Hijab) که با همکاری ورزشکاران زن مسلمان طراحی شد، نماد آغاز رسمی «حجاب ورزشی حرفه‌ای» بود. این محصول با ویژگی‌هایی چون سبکی، تهویه‌پذیری و مقاومت بالا در حرکت، نشان داد حجاب می‌تواند جزئی از لباس عملکردی ورزش باشد، نه مانعی برای آن. آدیداس نیز با مجموعه «پوشاک متین» (Modest Activewear) در چارچوب شعار خود «هیچ چیز غیرممکن نیست»، گام مهمی در طراحی لباس‌هایی برداشت که در عین پوشیدگی، کارایی فنی بالایی دارند. این برند از پارچه‌هایی استفاده کرد که سریع خشک می‌شوند، تهویه مناسب دارند و برای ورزش‌های حرفه‌ای طراحی شده‌اند. آندر آرمور نیز با عرضه مجموعه‌ای از لباس‌های بلند و سبک «اسپرت حجاب» (Sport Hijab) به این جریان پیوست و با شعار «من می‌توانم»، احساس قدرت و اعتمادبه‌نفس را در زنان ورزشکار تقویت کرد.
در کنار این برندهای بین‌المللی، مجموعه‌ای از برندهای مستقل نیز در کشورهای مختلف شکل گرفته‌اند که بسیاری از آنها حاصل تجربه شخصی زنان ورزشکار هستند. برند بریتانیایی هایا (HAYA) با شعار «حرکت باوقار» (Move with Modesty) و طراحی‌هایی مینی‌مال و آزاد، بر پیوند میان پوشش و عملکرد تأکید دارد. در امارات، برند امانا (Amana) با شعار «با اطمینان ورزش کن» (Train with Confidence) بر دوام بالا و پارچه‌های سبک متناسب با آب‌وهوای گرم منطقه تمرکز کرده است. در کانادا، دیگنیتی (Dignitii) با شعار «احساس امنیت در حرکت» (Feel Secure in Motion) سعی کرده لباس‌هایی طراحی کند که زنان در فضاهای عمومی احساس آرامش و آزادی بیشتری داشته باشند. برند کیندا (QYNDA) در کویت نیز با شعار «پوشیده، قوی، واقعی» (Modest. Strong. Real.) تلاش دارد میان ارزش‌های فرهنگی و نیازهای مدرن ورزشی زنان تعادلی ایجاد کند. در کنار این برندها، شرکت‌هایی مانند لایرا مودست (Lyra Modest) اندونزی، شوکر کلودینگ (Suker Clothing) مالزی، اسنوگا اتلتیکس (Snoga Athletics) ایالات متحده، گلوکو (GLOWCO) بریتانیا، ای‌ای‌بی کالکشن (AAB Collection) کانادا، ویل‌فیت (Veilfit) ترکیه، ترنس‌سندنت اکتیو (Transcendent Active) آمریکا، ویل گارمنتس (Will Garments) پاکستان و کالسونی (Kalsoni) استرالیا نیز با ارائه طراحی‌های بومی و متنوع، بخش مهمی از بازار نوظهور پوشاک ورزشی پوشیده را در اختیار گرفته‌اند.
این جریان جهانی تنها به دلیل تغییرات فرهنگی رشد نکرده، بلکه بخش عمده‌ای از موفقیت آن به تحولات تکنولوژیک در صنعت پارچه و طراحی بازمی‌گردد. استفاده از الیاف سبک، پارچه‌های ضدتعریق، قابلیت تنفس بالا و فناوری‌های نوین در دوخت باعث شده لباس‌های پوشیده، دیگر مانع حرکت یا تهویه بدن نباشد. در نتیجه، تفاوت میان لباس‌های پوشیده و مدل‌های کلاسیک از نظر عملکرد فنی تقریباً از بین رفته است. محبوبیت جهانی این پوشاک ریشه در چند عامل دارد.
نخست، احساس آزادی در حرکت: لباس باید بدون محدودیت، امکان انجام حرکات ورزشی شدید را فراهم کند.
دوم، احساس امنیت و تمرکز در محیط‌های ورزشی: زنانی که پوشیده‌تر لباس می‌پوشند، اغلب گزارش می‌دهند در سالن‌ها و فضاهای عمومی تمرکز بیشتری دارند.
سوم، حس تعلق فرهنگی و اجتماعی: برای بسیاری از زنان، انتخاب لباس پوشیده نوعی بیان هویت و بازنمایی ارزش‌های شخصی است.
امروز حضور زنان با حجاب یا لباس‌های بلند در مسابقات، باشگاه‌ها و کمپین‌های تبلیغاتی برندها امری عادی شده است. تصاویر ورزشکاران محجبه در تبلیغات نایک و آدیداس یا حضور زنان پوشیده در مسابقات بین‌المللی مانند المپیک و بازی‌های آسیایی، بازتابی از این تغییر بنیادین است. فروشگاه‌های زنجیره‌ای در اروپا و آمریکای شمالی بخش‌هایی با عنوان «Modest Sportswear» ایجاد کرده‌اند و حتی برندهای غیردینی نیز به صورت جدی وارد این بازار شده‌اند. این تحول نشان می‌دهد پوشاک ورزشی پوشیده دیگر یک پدیده فرهنگی محدود نیست، بلکه به بخشی از جریان صنعت مد و ورزش جهان تبدیل شده است. در بعد اقتصادی، بازار پوشاک ورزشی پوشیده طی سال‌های اخیر رشدی چشمگیر داشته است. بر اساس برآوردهای تحلیلی مؤسسات مد بین‌المللی، تا سال ۲۰۳۰ ارزش این بازار از مرز ۷ میلیارد دلار خواهد گذشت. این روند با گسترش شبکه‌های اجتماعی، افزایش جمعیت جوان مسلمان و رشد آگاهی در میان زنان درباره حق انتخاب در پوشش، سرعت بیشتری خواهد گرفت. برندهایی که زودتر وارد این حوزه شده‌اند، مانند نایکی و دیگنیتی، اکنون نه‌تنها در بخش فروش، بلکه در ایجاد تصویر مثبت از برند خود نیز سود برده‌اند. از سوی دیگر، ظهور فناوری‌های هوشمند در طراحی پارچه می‌تواند آینده این صنعت را متحول کند. تصور لباس‌هایی که با دمای بدن سازگار می‌شوند، رطوبت را تنظیم می‌کنند و در عین حال ظاهر شیک و پوشیده خود را حفظ می‌کنند، دیگر دور از ذهن نیست. در واقع، نسل آینده پوشاک ورزشی پوشیده، ترکیبی از فناوری، طراحی فرهنگی و سبک زندگی خواهد بود.
با نگاهی آینده‌نگر، می‌توان گفت این روند تنها محدود به زنان مسلمان باقی نخواهد ماند. همان‌طور که اکنون بسیاری از زنان غیرمسلمان نیز برای احساس راحتی، محافظت از پوست در برابر آفتاب یا دلایل زیبایی‌شناختی از لباس‌های پوشیده‌تر استفاده می‌کنند، در آینده مرز میان «پوشاک مذهبی» و «پوشاک عملکردی» کمرنگ‌تر خواهد شد. در جهان مدرن که تنوع فرهنگی و آزادی انتخاب، ارزش محسوب می‌شود، احتمالاً شاهد خواهیم بود برندهای بیشتری مفاهیم فرهنگی، قومیتی و مذهبی را در طراحی‌های خود بگنجانند. به این ترتیب، آنچه از حجاب ورزشی آغاز شد، امروز به الگویی جهانی از مد، کارایی و هویت تبدیل شده است. پوشاک ورزشی پوشیده نه‌تنها پاسخی به نیازهای عملکردی زنان است، بلکه بیانی از استقلال، احترام به تفاوت‌ها و گامی به سوی آینده‌ای برابرتر در ورزش محسوب می‌شود. در جهانی که مرز میان سنت و نوگرایی در حال بازتعریف است، این لباس‌ها یادآور این حقیقتند که پیشرفت، همواره از تنوع و حق انتخاب آغاز می‌شود. چه با شعار «فقط انجامش بده» نایکی، چه با «احساس امنیت در حرکت» دیگنیتی یا «با اطمینان ورزش کن» امانا، پیام نهایی یکی است: ورزش برای همه است؛ برای هر زنی، با هر پوشش و از هر فرهنگ. این لباس‌ها نه‌تنها برای حرکت، بلکه برای باور، هویت و خود بودن طراحی شده‌اند و شاید همین، معنای حقیقی آزادی در دنیای مدرن ورزش باشد.
* کارشناس ارشد مطالعات زنان