رضا عمویی: عراقی‌ها این روزها مشغول برگزاری ششمین دوره انتخابات پارلمانی خود از زمان سقوط رژیم صدام در سال 2003 هستند. طی ۲ روز گذشته، انتخابات زودهنگام با هدف اخذ رای نیروهای نظامی و امنیتی آغاز شده و رأی‌دهندگان عادی عراقی روز سه‌شنبه پای صندوق‌های رأی خواهند رفت. از ۲ هفته قبل تاکنون پوسترهای انتخاباتی بیشتر خیابان‌های بغداد را فراگرفته و بر دیوارها و بیلبوردهای بغداد و دیگر شهرهای عراق تصاویر بزرگی از کاندیداها با پیشینه‌های سیاسی و فرقه‌ای مختلف نصب شده است.
کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق، صلاحیت ۷۷۴۴ نامزد را برای رقابت بر سر ۳۲۹ کرسی پارلمان این کشور تأیید و اعتبار ۸۴۸ نامزد را هم تایید نکرده است. گزارش الجزیره حاکی از آن است حداقل ۲۵ درصد این کرسی‌ها (۸۳ کرسی) به عنوان «سهمیه زنان» شناخته می‌شود و این کرسی‌ها به نامزدهای زنی که بیشترین تعداد آرا را در حوزه انتخابیه خود کسب می‌کنند، اختصاص خواهد یافت.
قانون انتخابات عراق همچنین تصریح می‌کند 9 کرسی به گروه‌های قومی و مذهبی خاص اختصاص داده می‌شود؛ از جمله ۵ کرسی برای مسیحیان و هر کدام از گروه‌های قومی صابئین مندایی، ایزدی‌ها، شبک‌ها و کردهای فیلی دارای یک کرسی مجزا خواهند بود.
این را نیز باید در نظر داشت که انتخابات فعلی مجلس نمایندگان عراق بر اساس قانون اصلاحی سال ۲۰۲۳ برگزار می‌شود که سومین اصلاحیه قانون انتخابات مجلس نمایندگان و شوراهای استانی و منطقه‌ای است. این قانون اصلاحی ۲۷ مارس ۲۰۲۳ توسط پارلمان عراق درباره فهرست باز و نمایندگی تناسبی تصویب شد.
همچنین انتخابات جاری در عراق در چارچوب سیستم «هر استان به عنوان یک حوزه انتخاباتی» برگزار می‌شود و ضریب انتخاباتی در سطح استان بر اساس سیستم تناسبی با توجه به مساحت و جمعیت هر استان محاسبه شده است. یعنی تعداد کرسی‌های هر استان یا هر حوزه انتخابی بر اساس جمعیت و مساحت آن متفاوت است.
هر عراقی که به ۱۸ سالگی رسیده باشد، حق رأی دادن در انتخابات را دارد و هر کسی که بالای ۲۸ سال داشته باشد و دارای گواهینامه معتبر تحصیلی باشد، حق نامزدی برای مجلس را دارد؛ مشروط بر اینکه به جرمی مانند فساد اخلاقی محکوم نشده باشد یا عضو یا همکار سابق حزب منحل‌شده بعث نبوده باشد.
* برجسته‌ترین نیروهای سیاسی رقیب
به طور کلی نیروهای سیاسی شرکت‌کننده در انتخابات پارلمانی عراق شامل این گروه‌ها هستند.
الف- نیروهای شیعه
نیروهای شیعه به عنوان بزرگ‌ترین بلوک انتخاباتی عراق شامل ائتلاف‌ها و گروه‌های مختلفی هستند. مهم‌ترین این ائتلاف‌ها شامل این گروه‌ها می‌شود:
ائتلاف بازسازی و توسعه: «محمد شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق، رهبری ائتلاف بزرگی به نام «ائتلاف بازسازی و توسعه» را بر عهده دارد که شامل جنبش فرات به رهبری او، ائتلاف ملی به رهبری ایاد علاوی، جنبش عطا به رهبری فالح فیاض، جند الامام به رهبری احمد الاسدی، خلایق کربلا به رهبری استاندار کربلا نصیف الخطابی، اجتماع نسل‌ها به رهبری محمد الصیهود و اتحاد الحلال به رهبری محمد صاحب الدراجی است.
دیگر ائتلاف‌های شیعه: ائتلاف دولت قانون به رهبری «نوری المالکی» نخست‌وزیر اسبق و ائتلاف بنیان به رهبری محسن المندلاوی، با فهرست‌های جداگانه وارد خواهند شد، همچنین مجلس اعلا به رهبری همام حمودی و حزب قدرت ملی به رهبری عبدالحسین عبطان، وزیر سابق ورزش نیز با فهرست‌های جداگانه وارد انتخابات خواهند شد. سیدعمار حکیم، رهبر جریان حکمت، رهبری «ائتلاف نیروهای ملی» را بر عهده دارد و نامزدهای «ائتلاف پیروزی» به رهبری حیدر العبادی که انتخابات را تحریم کرده، در ائتلاف حکیم حضور خواهند داشت. عصائب اهل حق به رهبری قیس الخزعلی، با فهرست جداگانه‌ای تحت عنوان «صادقون» به رهبری «نعیم العبودی» وزیر آموزش عالی وارد انتخابات شده است. ائتلاف خدمات به رهبری شبل الزیدی نیز در انتخابات شرکت می‌کند.
جنبش صدر: «سیدمقتدا صدر» رهبر جریان صدر، تحریم انتخابات را اعلام کرده و در این دور از انتخابات پارلمانی عراق مشارکت نخواهد کرد.
ب- نیروهای سنی
نیروهای سنی نیز در انتخابات عراق شامل احزاب و گروه‌های مختلفی به شرح ذیل هستند: اتحاد «پیشرفت»: «محمد الحلبوسی» رئیس سابق پارلمان، رهبری ائتلاف پیشرفت را بر عهده دارد که در انتخابات ۲۰۲۱ به نتایج قابل توجهی دست یافت و انتظار می‌رود در این دوره از انتخابات نیز تعداد زیادی کرسی به دست آورد.
ائتلاف حاکمیت ملی - قانونگذاری: این ائتلاف شامل «خمیس الخنجر» رئیس ائتلاف حاکمیت، «زیاد الجنابی» رئیس فراکسیون ابتکار و «محمود المشهدانی» رئیس پارلمان عراق است.
اتحاد عزم و اراده: ائتلاف عزم، به رهبری «مثنی سامرایی» نیز در انتخابات شرکت می‌کند و انتظار می‌رود برای کسب ۱۵ کرسی در استان انبار و کرسی سنی‌ها در بغداد وارد رقابت شدیدی با الحلبوسی شود.
سایر ائتلاف‌های سنی: ائتلاف‌های دیگری نیز برای کرسی‌های باقیمانده سنی‌ها رقابت می‌کنند که مهم‌ترین آنها «نینوا برای اهل نینوا» به رهبری عبدالله الیاور و ائتلاف قاطع به رهبری ثابت العباسی، وزیر دفاع است که شامل حزب «راه‌حل» به رهبری «جمال الکربولی»، بلوک عراق آزاد به رهبری «قتیبه الجبوری» و حزب وفاداری به رهبری «قاسم الفهداوی» و همچنین چهره‌های برجسته سنی می‌شود. یک حزب هم به نام «هویت ملی» شروع به کار کرده که شامل نامزدهای سنی است و ریاست آن را «عمر نامق المولی» معاون فعلی استاندار نینوا بر عهده دارد. این حزب توسط «ریان الکلدانی» رئیس جنبش بابلیون شروع به کار کرده است.
پ- نیروهای کرد
کردها نیز سومین گروه قومی مشارکت‌کننده در انتخابات پارلمانی عراق هستند و بسیاری از احزاب کرد در این انتخابات حضور دارند. حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی به رهبری بافل طالبانی، تصمیم گرفتند در این انتخابات با فهرست‌های جداگانه شرکت کنند.
حزب دموکرات کردستان پایگاه مردمی گسترده‌ای در دهوک و اربیل دارد، در حالی که اتحادیه میهنی کردستان در شهر سلیمانیه و حومه آن محبوبیت دارد و این مناطق از پایگاه‌های سنتی اتحادیه میهنی کردستان به شمار می‌روند.
احزاب کرد دیگری نیز در این انتخابات شرکت دارند؛ از جمله «جنبش نسل نو» به رهبری شاسوار عبدالواحد و «جنبش تغییر» به رهبری نوشیروان مصطفی، عضو سابق اتحادیه میهنی کردستان عراق. «جبهه خلق» به رهبری «لاهور شیخ جنگی» هم یکی دیگر از اعضای سابق اتحادیه میهنی کردستان، در انتخابات نامزد جداگانه دارد. از دیگر احزاب شرکت‌کننده کرد می‌توان به «اتحادیه اسلامی کردستان» به رهبری صلاح‌الدین محمد بهاءالدین، گروه «عدالت کردستان» به رهبری علی باپیر و «حزب نوپای موضع میهنی» به ریاست علی حمه صالح، نماینده سابق مجلس اشاره کرد.
ت- نیروهای فراقومی
«عدنان الزرفی» رهبر جنبش وفاداری و استاندار سابق نجف، از تشکیل ائتلافی متشکل از تعدادی از نیروهای مدنی تحت عنوان «ائتلاف جایگزین» خبر داد. این ائتلاف شامل جنبش وفاداری، حزب کمونیست به رهبری رائد فهمی، حزب خانه ملت به رهبری حسین الغرابی، حزب استقلال ملی به رهبری سجاد سالم و تعدادی از احزاب کوچک مدنی است.
«ائتلاف دموکراتیک مدنی» هم به رهبری علی الرفاعی در انتخابات شرکت می‌کند. این ائتلاف شامل جریان سوسیال - دموکرات، ابتکار ملی و افق نو می‌شود.
ث - بلوک‌های مسیحی
نیروهای سیاسی مسیحی از تشکیل یک اتحاد واحد به نام «اتحاد مسیحی» خبر داده‌اند که شامل شورای ملی کلدانی، جنبش تجمع سریانی، اتحادیه دموکراتیک کلدانی، انجمن ارمنی، اتحادیه جهانی کلدانی، جنبش شلما و نهاد اداری جامعه ارتدکس ارمنی است. این ائتلاف مسیحی در مقابل جنبش بابل به رهبری ریان الکلدانی قرار دارد.
ج- نیروهای ایزدی
«ائتلاف آرمان ایزدی‌ها» یکی از برجسته‌ترین فراکسیون‌های شرکت‌کننده در انتخابات است که با ۳۱ نامزد حضور دارد. ایزدی‌ها علاوه بر ۷ نامزد «سهمیه ایزدی‌ها» ۱۷ نامزد دیگر در سایر احزاب و ائتلاف‌ها از جمله احزاب کرد دموکرات و اتحادیه میهنی کردستان دارند. همچنین یک نامزد ایزدی در «ائتلاف بازسازی و توسعه» به رهبری محمد شیاع السودانی و یک نامزد ایزدی هم در جنبش بابلیون در انتخابات حضور خواهند داشت.
* مهم‌ترین اولویت‌های رأی‌دهندگان
«امیر السعدی» پژوهشگر امور سیاسی و استراتژیک درباره اولویت رای‌دهندگان عراقی به الجزیره گفته است رأی‌دهندگان عراقی با مسائل مختلفی مواجهند و شهروند عراقی خواهان اصلاحات واقعی و قابل توجه است؛ از جمله تغییر نحوه عملکرد نظام سیاسی و دور شدن از سیستم سهمیه‌بندی سیاسی ۲ خواسته مهم رای‌دهندگان عراقی از پارلمان آتی این کشور است. السعدی همچنین معتقد است شهروندان عراقی خواهان تلاش جدی و مشخص برای اصلاح قانون اساسی هستند.
الفرات نیز در گزارشی گفته است خدمات اساسی مانند تامین برق، آب، بهداشت و آموزش همچنان یک چالش عمده در عراق و این مسائل خواسته‌های شهروندان عراقی از پارلمان جدید است. همچنین با توجه به نرخ بالای بیکاری، رأی‌دهندگان عراق به دنبال ثبات اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، بویژه برای جوانان هستند.
گسترش فساد نیز یکی از برجسته‌ترین مسائلی است که مردم عراق را نگران کرده و مبارزه با فساد یک هدف محوری برای عراقی‌ها در انتخابات است.
اما در این میان، یکی از محوری‌ترین و پربحث‌ترین مسائل عراق، خروج نیروهای آمریکایی از این کشور است. نخست‌وزیر عراق اعلام کرده طرح دولت برای پایان دادن به حضور ائتلاف آمریکایی ضدداعش تا سپتامبر ۲۰۲۶ (یک سال دیگر) همچنان پابرجاست و دولت این موضوع را با جدیت پیگیری می‌کند.
همچنین «نبراس المعموری» سخنگوی کمیسیون انتخابات عراق درباره تضمین سلامت انتخابات گفته است کمیسیون انتخابات سازوکارهای متعددی از جمله نظارت و پایش گسترده محلی و بین‌المللی، مشارکت نمایندگان نهادهای سیاسی و نمایندگان آنها در تمام مراحل روند انتخابات، همچنین شفافیت و باز بودن مراحل انتخابات را برای تضمین سلامت انتخابات در نظر گرفته است. معموری افزود: همه این عوامل تضمین‌های واقعی برای انتخابات عادلانه و معتبر است و اعتماد رأی‌دهندگان و جامعه بین‌المللی را به روند دموکراتیک در عراق افزایش می‌دهد. وی در گفت‌وگو با الجزیره‌نت تأیید کرد: آنچه این انتخابات را متمایز می‌کند، اضافه شدن سیستم دوربین تشخیص چهره برای تأیید هویت رأی‌دهندگان است و در انتخابات فعلی یک گام فنی جدید به رویه‌های قبلی انتخاباتی اضافه شده است. «حیدر البرزنجی» استاد دانشگاه و محقق امور سیاسی عراق انتظار دارد میزان مشارکت رأی‌دهندگان در مقایسه با دوره انتخابات قبلی به طور قابل توجهی افزایش یابد و به بیش از ۴۵ درصد برسد. طبق اعلام کمیسیون انتخابات، میزان مشارکت رأی‌دهندگان در انتخابات گذشته که ۴ سال پیش برگزار شد، ۴۱ درصد بود. در عین حال، نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه غیبت صدری‌ها، مشارکت رأی‌دهندگان در انتخابات را کاهش دهد، زیرا میلیون‌ها نفر از هواداران صدر در مرکز و جنوب عراق این دوره از انتخابات را تحریم کرده‌اند.
* زمان اعلام نتایج انتخابات
نتایج اولیه انتخابات معمولاً ظرف ۲۴ ساعت پس از پایان رأی‌گیری اعلام می‌شود، هر چند نتایج نهایی پس از حل و فصل شکایات و درخواست‌های تجدیدنظر کمیسیون و نهاد قضایی انتخابات اعلام خواهد شد. «امیر السعدی» پژوهشگر امور سیاسی و استراتژیک معتقد است این انتخابات تأثیر قابل توجهی بر روابط بغداد با منطقه کردستان عراق خواهد داشت. اختلافات بر سر مسائلی مانند نفت و توزیع منابع همچنان میان بغداد و اربیل وجود دارد و شاید ادامه این اختلافات منجر به توافقات جدیدی بر اساس توازن قدرت جدید میان بغداد و کردها شود.