گروه سیاسی: سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه در سفری ۲ روزه به مسکو، روز گذشته در مهمترین برنامه سفر خود، با «سرگئی لاوروف» همتای روسش، به گفتوگو نشست؛ مذاکراتی که با امضای سندی مهم و نشست خبری مشترک همراه بود و بار دیگر عمق روابط دوجانبه تهران - مسکو را نشان داد.
در سالهای اخیر، نظام بینالملل با تغییرات و نحولات سریعی همراه بوده است. از جمله جنگ اوکراین و جنگ تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی علیه ایران که عملا مرز کشورهای دوست و همپیمان ایران با کشورهای غربی را آشکار کرد. در چنین فضایی، عمقبخشی به روابط ایران و روسیه نهتنها به یک گزینه دیپلماتیک، بلکه به یک ضرورت عملی و راهبردی تبدیل شده است. این تعامل دوجانبه که اکنون با مشارکت چین در چارچوبهایی مانند سازمان همکاری شانگهای و بریکس گسترش یافته، به عنوان یک وزنه تعادلی در برابر نظام جهانی تحت رهبری آمریکا عمل میکند. ایالات متحده با تمرکز بر یکجانبهگرایی، از ابزارهایی مانند تحریمها و حتی جنگ برای حفظ هژمونی خود استفاده میکند، در حالی که ایران، روسیه و چین بر چندجانبهگرایی تأکید دارند. برای مثال، در بریکس، کشورها به دنبال کاهش وابستگی به دلار آمریکا از طریق سیستمهای پرداخت جایگزین هستند و در سازمان همکاری شانگهای، همکاریهای امنیتی و اقتصادی را برای مقابله با تهدیدات مشترک تقویت میکنند. این اتحاد که ریشه در منافع مشترک دارد، به تهران و مسکو کمک میکند فشارهای غرب را خنثی کنند و گزینههای بیشتری برای تجارت و دیپلماسی داشته باشند.
یکی از نمونههای بارز این همسویی، واکنش پکن و مسکو به تلاشها و تصمیم اروپا برای برای فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران بود. تابستان امسال ۳ کشور اروپایی، یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان تصمیم گرفتند تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را از طریق این مکانیسم بازگردانند؛ اقدامی که با مخالفت قاطع روسیه و چین در شورای امنیت مواجه شد به طوری که فعالسازی اسنپبک را «غیرقانونی» دانستند و تاکید کردند آن را به رسمیت نمیشناسند. این موضع نهتنها حمایت عملی از ایران، بلکه نشاندهنده شکاف در شورای امنیت و تضعیف نفوذ غرب بود. این هماهنگی سهجانبه، پایهای برای روابط دوجانبه ایران و روسیه فراهم کرده و نشان میدهد در برابر فشارهای آمریکا ۳ کشور شرقی، متحد با یکدیگر عمل میکنند.
هماهنگی ایران و روسیه در مسائل بینالمللی و منطقهای نیز یکی از ویژگیهای کلیدی روابط ۲ طرف است؛ رابطهای که مشخصا مبتنی بر منافع مشترک است. ۲ کشور در سازمانهایی مانند بریکس و شانگهای همکاری نزدیکی دارند و در پروندههای متعددی، بویژه برنامه صلحآمیز هستهای ایران، مواضع همسویی اتخاذ کردهاند. در سطح منطقهای، ۲ کشور بر کاهش تنشها در قفقاز و عدم حضور نیروی خارجی در منطقه تمرکز دارند و به دنبال این هستند از طریق کریدورهای حملونقلی، اقتصادهای خود را به هم متصل کنند. این هماهنگی نهتنها دفاعی است، بلکه فعالانه به دنبال ایجاد مسیرهای تجاری مستقل از غرب است که در مقابل سیستم اقتصادی آمریکایی قرار میگیرد.
سفر سیدعباس عراقچی به مسکو را نیز باید در تداوم همین روند رو به رشد ارزیابی کرد. این سفر بخشی از تور دیپلماتیک عراقچی بود که ابتدا به بلاروس رفت و سپس با سفر به روسیه ادامه یافت. وزیر امور خارجه در مسکو با سرگئی لاوروف مذاکرات مفصلی داشت و ۲ طرف در نشست خبری مشترک شرکت کردند. لاوروف در این نشست اشاره کرد این دیدار، پنجمین ملاقات دوجانبه آنها در سال ۲۰۲۵ است و این تعداد دیدارها نشاندهنده تماسهای مستمر، علاقه متقابل و هماهنگی نزدیک میان ۲ وزارت خارجه است. او همچنین اعلام کرد برای نخستینبار در تاریخ روابط ۲ کشور، برنامه رایزنیهای وزارتی برای سالهای ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ امضا شده است؛ سندی که چارچوبی منظم برای مشورتهای آینده در زمینههای سیاسی، اقتصادی و امنیتی فراهم میکند و تعهد ۲ طرف به ادامه دیپلماسی منظم را نشان میدهد.
عراقچی نیز در این نشست خبری، روابط ۲ کشور را در حال گسترش دانست و گفت این روابط اکنون همهجانبه شده و همکاریهای ۲ کشور در حوزههای دفاعی و امنیتی همچنان ادامه دارد.
در همین نشست وزیر امور خارجه کشورمان استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای، از جمله غنیسازی را حق مسلم ایران دانست و تاکید کرد این حق بهرغم حملات انجام شده همچنان پابرجاست. وزیر خارجه روسیه نیز به صراحت تاکید کرد: «حقوق کامل ایران به عنوان یکی از طرفهای معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) باید به رسمیت شناخته و رعایت شود».
لاوروف افزود: «در همین چارچوب، استخراج و بهرهبرداری از اورانیوم برای اهداف کاملاً غیرنظامی، حق مسلم جمهوری اسلامی ایران است و باید در داخل آن کشور انجام شود».
اما یکی از محورهای کلیدی صحبتهای عراقچی، پیشرفت پروژه کریدور شمال-جنوب بود که به گفته وی، در حال پیشروی است و میتواند تجارت دوجانبه را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
ابعاد همکاری ایران و روسیه در سال ۲۰۲۵ به سطح جدیدی رسیده است. روابط ۲ کشور اکنون شامل زمینههای متنوعی در حوزههای سیاسی، اقتصادی، انرژی، حملونقل و امنیتی است. نقطه عطف این روابط نیز معاهده جامع شراکت راهبردی بود که توسط ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان امضا شد. این معاهده ۲۰ ساله، چارچوبی بلندمدت برای همکاری فراهم کرده و شامل تعهداتی در زمینه دفاع، اطلاعات، ضدتروریسم، انرژی و تجارت است. برای مثال، ۲ کشور توافق کردهاند هماهنگیهای خود را در سازمانهای بینالمللی افزایش دهند و پروژههای مشترک مانند ساخت نیروگاههای هستهای را پیش ببرند.
کریدور بینالمللی شمال-جنوب، یکی از برجستهترین محورهای اقتصادی این شراکت راهبردی است. این کریدور ۷۲۰۰ کیلومتری که از طریق دریا، راهآهن و جاده روسیه را به هند و خلیج فارس متصل میکند، جایگزینی مستقل برای مسیرهای غربی مانند کانال سوئز ارائه میدهد. مذاکرات اخیر پوتین و پزشکیان در عشقآباد نیز بر تکمیل بخشهای کلیدی مانند راهآهن رشت - آستارا تمرکز داشت که باکو نیز در آن نقش دارد. علاوه بر این، توافقات برای انتقال گاز روسیه به ایران از طریق این کریدور، انرژی ۲ کشور را به هم گره زده و وابستگی به بازارهای غربی را کاهش میدهد. این پروژه نهتنها تجارت دوجانبه را تقویت میکند (که در ۲۰۲۵ حدود ۱۰ درصد رشد داشته)، بلکه به ایران کمک میکند تحریمها را دور بزند و از طرفی به روسیه امکان دسترسی به بازارهای جنوبی را میدهد.
حمایت روسیه از ایران در سطح بینالمللی نیز بخش مهمی از این روابط است. مسکو در سال ۲۰۲۵ بارها از برنامه هستهای ایران دفاع کرده که مخالفت با اسنپبک و تاکید بر صلحآمیز بودن برنامه هستهای ایران، نقطه عطفی در این راستا بود.
در مجموع، سفر عراقچی و نتایجی که در پی داشت، از جمله امضای برنامه رایزنیهای وزارتهای خارجه ۲ کشور، تأیید میکند روابط ایران و روسیه در سالهای اخیر نهتنها متوقف نشده یا حتی کاهش نیافته، بلکه در سطح و عمق بیشتری، بویژه پس از جنگ 12 روزه ادامه یافته است.