یکی از واکنش‌های خنده‌دار به جنگ اوکراین، حذف واحد درسی مربوط به داستایوفسکی در یکی از دانشگاه‌های ایتالیا بود. این اتفاق با واکنش‌های کنایه‌آمیزی در شبکه‌های اجتماعی مواجه شد. به گزارش «وطن‌امروز»، دانشگاه میلان بیوکوکا در راستای تحریم روسیه اعلام کرد علت این تصمیم، جلوگیری از اختلافات در لحظه تنش‌های بزرگ است. قابل تامل اینکه پروفسور پائولو نوری، استاد این درس این اقدام را محکوم و آن را دیوانگی و نتیجه مسموم سیاست حذف فرهنگی توصیف کرد. پائولو نوری، نویسنده ایتالیایی سه‌شنبه گذشته با انتشار ویدئویی در صفحه اینستاگرام خود، اعلام کرد مسؤولان دانشگاه بیکوکا در میلان در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین به او اطلاع داده‌اند که دوره تدریس آثار داستایوفسکی او به تعویق افتاده است. بر اساس ایمیل دانشگاه که آقای نوری در ویدئو‌ی خود به آن اشاره می‌کند، «این تصمیم برای جلوگیری از هرگونه جنجال، بویژه درون دانشگاه، در دوره‌ای که تنش‌های شدیدی وجود دارد گرفته شده است». به گفته آقای نوری، او قرار بوده در این دوره ۴ جلسه‌ای که شرکت برای عموم هم در آن آزاد بوده، درباره آثار داستایوفسکی و رمان‌های او از قبیل جنایت و مکافات، ابله، شیاطین و برادران کارامازوف تدریس کند. این نویسنده و استاد دانشگاه در ادامه می‌گوید: «من متوجه‌ام که اتفاقاتی که در اوکراین می‌افتد واقعا وحشتناک است ولی چیزی هم که در ایتالیا افتاده واقعا مسخره است. اینکه یک دانشگاه ایتالیایی بخواهد تدریس آثار نویسنده‌ای مثل داستایوفسکی را ممنوع کند باورنکردنی است، آن هم نویسنده‌ای که خود به خاطر خواندن آثار ممنوعه در روسیه در سال ۱۸۴۹ به مرگ محکوم شده بود».

 واکنش‌های دیگر در شبکه‌های اجتماعی نیز درباره این ماجرا قابل تامل بود. در یکی از واکنش‌ها، دکتر شهاب اسفندیاری، رئیس دانشگاه صداوسیما در واکنش به مواجهه‌های عجیب و غریب اخیر با جنگ اوکراین، به مواردی از آنها اشاره کرد و در صفحه مجازی خود نوشت: «حذف دو فیلم روسی از جشنواره گلاسگو، اخراج رهبر روسی‌تبار ارکستر مونیخ، قدغن شدن حضور روس‌ها در جشنواره کن، ممنوعیت تدریس داستایوفسکی در دانشگاه میلان، ممنوعیت اظهارنظر در حمایت از روسیه در جمهوری چک؛ چقدر سریع نقاب لیبرال‌دموکراسی فرو می‌افتد با یک تهدید امنیتی».  متئو رنزی، نخست‌وزیر پیشین ایتالیا و سناتور فعلی فلورانس، با انتشار توئیتی گفت: اینکه به خاطر اعمال پوتین آثار داستایوفسکی را ممنوع کنیم «جنون‌آمیز» است. برخی منابع خبری نقل کرده‌اند که بعد از واکنش‌های فراوان به این اقدام احمقانه از سوی یک دانشگاه در اروپا، دانشگاه بیکوکا با انتشار توئیتی از تصمیم قبلی خود عقب‌نشینی کرد و گفت دوره تدریس آثار داستایوفسکی مطابق برنامه قبلی برگزار خواهد شد.

گروه سیاسی: اعضای ۱+۴ در شرایطی از رسیدن مذاکرات وین به نقطه پایانی خبر می‌دهند که به نظر می‌رسد این امر به میزان زیادی بستگی به نتایج سفر امروز مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران خواهد داشت. 

به گزارش «وطن‌امروز»، رافائل گروسی امروز در حالی به تهران خواهد آمد که حل‌و‌فصل موضوع PMD- ابعاد نظامی احتمالی- و خاتمه بخشیدن به آن یکی از مسائلی است که با امتناع طرف آمریکایی و غربی از پذیرش آن روند مذاکرات را کند کرده است. از طرف دیگر مطالعات ادعایی از خطوط قرمز پررنگ ایران است که مفتوح ماندن آن تقریبا می‌تواند توافق را برای تهران فاقد معنا کند. 

با این حال طی روزهای اخیر کارشناسان عنوان کرده‌اند روند تعاملات ایران و آژانس به‌گونه‌ای رو به بهبود است. آنها بسته شدن روند سوالات درباره یکی از اماکن چهارگانه مورد نظر آژانس در آخرین گزارش مدیرکل را شاهدی بر بهبود روند تعاملات مورد اشاره دانسته‌اند. با این وجود با در نظر گرفتن رفتار آژانس در دوره رافائل گروسی نمی‌توان با قاطعیت چنین گزاره‌ای را تایید کرد؛ چه اینکه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آستانه سفر به ایران با نفتالی بنت، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی گفت‌وگو و رایزنی کرد. صفحه توئیتر نخست‌وزیری رژیم صهیونیستی در پیامی نوشت: نخست‌وزیر نفتالی بنت امشب [پنجشنبه] پیش از سفر رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، با او گفت‌وگو کرد. صفحه توئیتر نخست‌وزیری این رژیم در ادامه آورده است: بنت مواضع اسرائیل در قبال مذاکرات هسته‌ای در وین و انتظارات اسرائیل مبنی بر اینکه آژانس به عنوان یک نهاد ناظر حرفه‌ای و بی‌طرف عمل کند را دوباره مورد تاکید قرار داد. گفتنی است پیش از این هم اسرائیل با ورود به مذاکرات وین هیاتی را روانه پایتخت اتریش کرده بود که با گروسی و هیات آمریکایی و همچنین اعضای 1+4 دیدار کرده بودند. مناسبات رژیم صهیونیستی و آژانس به گونه‌ای رو به افزایش است که اساسا این نهاد بین‌المللی تیرماه سال گذشته با استناد به اسناد ادعایی تل‌آویو، درباره برخی اماکن در ایران ادعاهای جدیدی مطرح کرد و حتی قطعنامه‌ای هم در شورای حکام علیه کشورمان به تصویب رساند. 

اگرچه هنوز درباره جزئیات سفر گروسی به تهران خبری منتشر نشده ولی انتظار می‌رود این سفر با دستیابی به نقشه راه مشترک برای حل و فصل موضوعات پادمانی مطرح میان ایران و آژانس مرتبط باشد. این در حالی است که مدیر کل آژانس روز چهارشنبه در نشست خبری خود گفت پرونده‌های باقیمانده ایران در آژانس همچنان باز است و تنها در صورتی حل‌و‌فصل می‌شود که جمهوری اسلامی همکاری و شفاف‌سازی کند. گروسی در این رابطه گفت: «پرونده‌های ایران تا زمانی که جمهوری اسلامی توضیحات لازم را ارائه نکند باز خواهد ماند و آژانس هرگز پرونده‌ای را که به دلیل لزوم شفاف‌سازی درباره مکان‌های مشخصی در ایران باز کرده، به دلایل سیاسی نخواهد بست». در همین حال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنجشنبه در گزارشی اعلام کرد میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به 15 برابر بیشتر از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای (برجام) رسیده است. به نوشته آسوشیتدپرس، ایران حدودا 33.2 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا غنای ۶۰ درصد ذخیره کرده که نسبت به ماه نوامبر 15.5 کیلوگرم افزایش یافته است. در این گزارش ادعا شده آژانس به‌ خاطر محدودیت‌هایی که تهران از سال گذشته برای ناظرانش در تأسیسات هسته‌ای ایران ایجاد کرده قادر نیست میزان دقیق این ذخایر را برآورد کند. آژانس همچنین مدعی شد تا نوزدهم فوریه سال جاری میلادی (۲ هفته قبل) کل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به 3197.1 کیلوگرم رسیده که با افزایشی 707.4 کیلویی همراه بوده است. در این گزارش آمده است که میزان اورانیوم غنی‌شده توسط ایران، به 15 برابر حد مجاز در برجام رسیده است. 

 

* توضیحات نمایندگی ایران درباره گزارش جدید آژانس

«محمدرضا غائبی» سرپرست نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌های بین‌المللی در وین پنجشنبه در پی انتشار گزارش رافائل گروسی، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره راستی‌آزمایی اجرای برجام اظهار داشت: این نخستین گزارش فصلی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۲۲ به نشست شورای حکام در زمینه نظارت بر اجرای برجام وفق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است که همچون ادوار گذشته گزارش به‌روزرسانی معمول آژانس است که آخرین تحولات و همچنین اطلاعات فنی جدید در ارتباط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به اطلاع اعضای این سازمان می‌رساند. دیپلمات ارشد ایرانی همچنین با اعلام اینکه در این گزارش به برخی عدم دسترسی‌ها و محدودیت‌ها برای آژانس از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ اشاره شده است که مربوط به داده‌ها و ضبط‌ اطلاعات توسط تجهیزات نظارتی آژانس است، افزود: این موضوع نیز طبیعتا به واسطه اجرای قانون صیانت از حقوق ملت ایران مصوب مجلس شورای اسلامی بوده است. 

 

* آخرین میزان ذخایر اورانیوم

غائبی درباره آخرین تغییرات در تولید و ذخیره اورانیوم در گزارش اخیر مدیرکل آژانس نیز عنوان کرد: از بازه ۶ نوامبر ۲۰۲۱ تا ۱۸ فوریه ۲۰۲۲ تغییرات به این شرح است: میزان 830.4 کیلوگرم اورانیوم (U-235) تا غنای ۲ درصد به ذخایر ایران اضافه شده و مجموع ذخایر تا ۲ درصد را به ۱۳۹۰کیلو‌گرم رسانده است. 839.1 کیلوگرم اورانیوم (U-235) تا غنای ۵ درصد به میزان ذخایر ایران اضافه شده و مجموع ذخایر تا ۵ درصد را به 1277.9 کیلوگرم رسانده است. 68.3 کیلوگرم اورانیوم (U-235) تا غنای ۲۰ درصد به میزان ذخایر ایران اضافه شده و مجموع ذخایر تا ۲۰ درصد را به 182.1 کیلوگرم رسانده است. میزان 15.5 کیلوگرم اورانیوم (U-235) تا غنای ۶۰ درصد به میزان ذخایر ایران اضافه شده و مجموع ذخایر تا ۶۰ درصد را به 33.2 کیلوگرم رسانده است. 

 

* از وین چه خبر؟

در تماس تلفنی جوزپ بورل، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی با وزیر امور خارجه کشورمان آخرین نتایج مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. بورل در این گفت‌وگوی تلفنی اظهار داشت: از نظر ما عمده درخواست‌های جمهوری اسلامی ایران در توافق پیش رو مورد توجه قرار گرفته است. ما به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات ایران و ۱+۴ مایلیم بگوییم گفت‌وگوها در مسیر پیشرفت و رسیدن به نتیجه نهایی قرار دارد. حسین امیرعبداللهیان نیز ضمن تشکر از تلاش‌های هماهنگ‌کننده عالی اتحادیه اروپایی در مذاکرات وین اظهار داشت: ما برای نهایی کردن توافق خوب و فوری آمادگی داریم. وی افزود: اما شتاب و عجله طرف غربی نمی‌تواند مانع رعایت خطوط قرمز ایران شود. وزیر امور خارجه کشورمان با استقبال از نهایی کردن هر چه زودتر توافق افزود: لازمه حضور وزرای خارجه در وین و اعلام توافق نهایی رعایت کامل خطوط قرمز اعلامی ایران از جمله موضوع تضمین موثر اقتصادی است. امیرعبداللهیان تاکید کرد: دکتر باقری و کارشناسان ارشد کشورمان برای مشورت مستمر و فعال با همه هیأت‌ها در وین می‌مانند. هیات کشورمان با جدیت به تلاش برای رسیدن به توافق نهایی و خوب ادامه خواهد داد. وزیر امور خارجه کشورمان افزود: هر زمانی که طرف‌های غربی خطوط قرمز باقیمانده و اعلام شده ما را بپذیرند آماده حضور در وین هستم. مذاکره‌کننده ارشد انگلیس در مذاکرات وین هم با تاکید بر بهره جستن از فرصت دیپلماتیک موجود برای احیای توافق هسته‌ای از برگزاری دیداری میان هیات‌های مذاکره‌کننده تروئیکای اروپا و آمریکا در مذاکرات وین خبر داد. استفانی القاق، نماینده انگلیس نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین و مذاکره‌کننده ارشد این کشور در مذاکرات وین در صفحه توئیترش درباره احتمال دست یافتن به توافقی در راستای احیای توافق هسته‌ای با استفاده از هشتگ «EndgameViennaTalks» به معنی پایان کار در مذاکرات وین، نوشت: حصول یک توافق در وین امکان‌پذیر است اما تضمین شده نیست. نباید پیش از بسته شدن پنجره دیپلماتیک، فرصت را از دست بدهیم. الان باید چند متر آخر را طی کنیم. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و مذاکره‌کننده ارشد هیات روسیه در مذاکرات وین هم پنجشنبه در پیامی توئیتری نوشت: مذاکرات «تقریبا پایان یافته است». 

 

* ترامپ: توافق وین تبعات زیادی برای اسرائیل به همراه دارد

روزنامه عبری‌زبان معاریو در گزارشی به نقل از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا نوشت: توافق بین ایران و کشورهای غربی در وین تبعات زیادی را برای اسرائیل به همراه خواهد داشت و باعث خواهد شد محو اسرائیل تنها به زمان نیاز داشته باشد. ترامپ که با شبکه MRC گفت‌وگو می‌کرد، گفت: توافق به معنای پایان اسرائیل است، آنها (ایرانی‌ها) تلاش دارند توافقی بدتر از آنچه در گذشته وجود داشت را به امضا برسانند. رئیس‌جمهور سابق آمریکا ضمن تکرار ادعاهای بی‌اساس خود درباره تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای افزود: من مانع اجرای توافقنامه‌ای شدم که بشدت بد و خطرناک بود، آن توافق برای ما، اسرائیل و هر جای دیگری خطرناک بود. 

***

گروه اقتصادی: از زمانی که کشور‌های غربی شروع به اعمال تحریم‌های گوناگون علیه روسیه به واسطه حمله به اوکراین کردند، آنها آشکارا به دنبال جلوگیری از اختلال در عرضه انرژی از سمت روسیه بوده‌اند، چرا که می‌‌دانند توقف عرضه انرژی از سمت روسیه، بدترین سناریو برای اروپا و آمریکاست. بانک سرمایه‌گذاری جی‌پی‌مورگان در آخرین گزارش خود پیش‌بینی کرد در صورت ادامه اختلال در عرضه نفت روسیه، ممکن است قیمت نفت به ۱۸۵ دلار در هر بشکه برسد. قیمت نفت خام برنت روز پنجشنبه به‌ دنبال روی گرداندن تاجران از نفت روسیه پس ‌از حمله این کشور به اوکراین، به حدود ۱۲۰ دلار در هر بشکه رسید. همچنین دیروز قیمت گاز در اروپا برای دومین‌بار در هفته اخیر رکورد تاریخی خود را شکست و به 2280 دلار به ازای هر هزار مترمکعب رسید.  هنگامی که واشنگتن هفته گذشته اعلام کرد بزرگ‌ترین بانک‌های روسیه یعنی بانک اسبر و وی‌تی‌بی را از پردازش پرداخت‌ها در ایالات متحده منع می‌کند، سومین بانک بزرگ این کشور یعنی بانک گازپروم را که به شرکت انرژی گازپروم خدمات می‌دهد از لیست تحریم‌ها حذف کرد. بانک گازپروم در لیست ۷ موسسه‌ای که بروکسل می‌خواهد از سوئیفت محروم کند نیز غایب است و دفتر کنترل دارایی‌های خارجی ایالات متحده نیز مجوزی صادر کرده است که معاملات انرژی را از تحریم‌های روسیه مستثنا می‌کند.  با این حال، بسیاری از بانک‌های غربی، پالایشگاه‌ها و مالکان نفتکش‌ها در واقع در تلاش هستند خود را از نفت روسیه دور نگه دارند و طوری رفتار می‌کنند که گویی نفت روسیه قبلا تحت تحریم قرار گرفته و بر همین اساس برخی از بزرگ‌ترین خریداران نفت خام روسیه، محموله‌ها و سفارش‌های خود را لغو کرده‌اند. 

به گفته موسسه مشاوره انرژی اسپکتس، تقریبا 70درصد نفت خام روسیه در یافتن خریدار با مشکل مواجه است. در همین رابطه نفت شاخص اورال روسیه که یکی از اصلی‌ترین محصولات پالایشگاه‌های شمال غرب اروپا و دریای مدیترانه است، چهارشنبه هفته گذشته با کاهش 18 دلاری در هر بشکه عرضه شد.  در ایالات متحده، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، تحت فشار فزاینده‌ای از سوی ائتلاف متنوعی از جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها، از جمله نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان، برای تحریم نفت روسیه قرار دارد. اگر چه بایدن چهارشنبه گذشته گفت: «هیچ گزینه‌ای خارج از میز نیست» اما پر واضح است با تحریم‌های گسترده علیه بخش انرژی روسیه و قطع عرضه از جانب مسکو، قیمت انرژی سر به فلک خواهد کشید و علاوه بر بروز بحران در بازار‌های جهانی، هزینه انرژی برای شهروندان آمریکایی نیز بشدت سنگین خواهد شد. 

 

* آیا روسیه همچنان می‌تواند نفت و گاز را تأمین کند؟

 صادرات نفت و گاز برای روسیه نیز که بزرگ‌ترین صادرکننده انرژی در جهان است، حیاتی است. به گفته تاجران، این کشور روزانه حدود 5 میلیون بشکه نفت خام - که نیمی از آن به اروپا می‌رود - و 2.7 میلیون بشکه دیگر فرآورده‌های نفتی صادر می‌کند، بنابراین تحریم‌های نفتی علیه روسیه حتی اگر مسکو بتواند به فروش محموله‌های خود به چین و سایر کشورهایی که هنوز موضع روشنی درباره حمله به اوکراین اتخاذ نکرده‌اند، ادامه دهد، تهدیدی جدی برای این کشور خواهد بود. 

پوتین و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین ماه گذشته در حاشیه بازی‌های المپیک زمستانی پکن، درست چند هفته قبل از آغاز حمله روسیه به اوکراین، از قراردادهای جدیدی به ارزش 118 میلیارد دلار در حوزه نفت و گاز رونمایی کردند؛ از جمله قراردادی 25 ساله میان گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت چین (CNPC) درباره یک مسیر جدید عرضه گاز به نام خط لوله پاور آو سیبری (Power of Siberia) که سال 2019 راه‌اندازی شده و انتظار می‌رود در سال 2025 به ظرفیت کامل برسد. از طرف دیگر خرید نفت چین از روسیه در ماه دسامبر از خرید نفت این کشور از عربستان سعودی پیشی گرفت. ۶ روز قبل از شروع حمله نظامی نیز روسیه از قراردادی به ارزش بیش از 20 میلیارد دلار برای فروش 100 میلیون تن زغال‌سنگ به چین خبر داده بود. به نظر می‌رسد رهبران پکن به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین چشم‌انداز ژئوپلیتیکی آنها در پیوند قدرت صنعتی عظیم خود با منابع طبیعی عظیم روسیه است. معاملات اخیر مواد غذایی از جمله گندم و همچنین قرارداد‌های انرژی میان ۲ کشور نشان‌دهنده سیگنالی از همسویی اقتصادی چین با روسیه است. 

کارشناسان معتقدند حتی اگر تحریمی هم علیه بخش انرژی روسیه اعمال نشود، کمبود خریدار می‌تواند روسیه را مجبور به کاهش تولید نفت پس از پر شدن انبارهایش کند. چنین اقدامی پیامدهای بالقوه مخربی برای ظرفیت تولید روسیه خواهد داشت، چرا که برای مثال بازگرداندن چاه‌های نفت بسته شده دشوار است. 

 

* آیا تحریم روسیه به آمریکا و متحدانش آسیب می‌رساند؟

 به گفته تحلیلگران، ممنوعیت واردات نفت به ایالات‌متحده تأثیر زیادی بر قیمت سوخت در آمریکا نخواهد داشت. بر اساس گزارش S&P Global Platts، واردات نفت خام آمریکا از روسیه از ابتدای سال تاکنون به تنها 13500 بشکه در روز کاهش یافته است و اکثر کارشناسان این صنعت معتقدند که واردات از کانادا یا مکزیک جایگزین نفت روسیه خواهد شد. ماتئوش موراویسکی، نخست‌وزیر لهستان، از اتحادیه اروپایی خواسته است واردات زغال‌سنگ، نفت و گاز از روسیه را ممنوع کند اما این درخواست آنچنان طرفداری ندارد. برای مثال رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان، روز پنجشنبه گفت: مخالف هرگونه تحریم هستم، چرا که ما برای حفظ ثبات قیمت و امنیت انرژی به این منابع نیاز داریم. ریچارد نفیو که در تدوین تحریم‌‌ها علیه ایران در دولت اوباما کمک کرده بود، گفته است یکی از گزینه‌ها این است که کشورهای غربی به جای ممنوعیت فوری واردات نفت از روسیه، واردات نفت را بتدریج کاهش دهند، مشابه همان اقدامی که آمریکا در برابر ایران انجام داد. 

 

* چه بلایی بر سر گاز خواهد آمد؟

ممنوعیت واردات گاز از روسیه به نظر امری بعید است چراکه تأثیر اقتصادی بزرگی بر اتحادیه اروپایی خواهد داشت. به گفته تحلیلگران ریستاد انرژی، روسیه از طریق ۳ خط لوله اصلی که حدود یک‌سوم تقاضای اروپا را تامین می‌کند، روزانه به ارزش 450 میلیون دلار گاز را با قیمت فعلی به اروپا ارسال می‌کند.  برخلاف نفت، خریداران اروپایی همچنان به سفارش گاز روسیه ادامه داده‌اند و حتی به دنبال به حداکثر رساندن آنچه در قراردادهای بلندمدت با شرکت دولتی گازپروم هستند، بوده‌اند، زیرا در حال حاضر ارزان‌تر از خرید در بازار نقدی است.  اتحادیه اروپایی به صراحت اعلام کرده است که می‌خواهد وابستگی خود به نفت و گاز روسیه را با تسریع در جست‌وجوی منابع جایگزین و توسعه سریع ظرفیت‌های تجدیدپذیر کاهش دهد. اروپا واردات گاز طبیعی مایع را افزایش داده و بخشی از انبارهای گاز را دوباره پر کرده است اما هیچ منبع به اندازه کافی بزرگی برای جایگزینی گاز روسیه در کوتاه‌مدت وجود ندارد. 

 

***

گروه سیاسی: درگیری‌های روسیه و اوکراین در حالی وارد دومین هفته خود شده است که در ابتدا کمتر کسی پیش‌بینی این سطح از آتش‌افروزی و نزاع را داشت. حالا اوکراین تبدیل به سرخط خبرها در رسانه‌های جهان شده و بسیاری معتقدند خط‌کشی‌های هندسه جدید جهانی را باید در زد و خوردهای این کشور جست‌وجو کرد. در این میان حوادث این روزهای اوکراین فضای سیاسی ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است؛ ترک برداشتن بسیاری از پیش‌فرض‌ها همچون توانایی تضمین امنیت با رفتن زیر بلیت آمریکا، از جمله مهم‌ترین مباحثی است که افکار عمومی را نسبت به عاقبت کی‌یف کنجکاو کرده است. غربگرایانی که در دهه‌های گذشته همواره نوک پیکان حملات‌شان را متوجه نیروهای نظامی و توان دفاعی کشورمان کرده بودند، در شوک مشاهده آنچه در اوکراین می‌گذرد، بهترین راه را در فرار به جلو و قهرمان‌سازی از رئیس‌جمهور این کشور پیدا کرده‌اند، تا جایی که پرتره «ولودیمیر زلنسکی» تبدیل به طرح ثابت رسانه‌های اصلاح‌طلب شده است. روایت این رسانه‌ها -که همگی همسو با روایت اروپا و غرب است- بیش از هر چیز به دنبال حراست از پیش‌فرض‌هایی است که در دهه‌های اخیر مبلغ آن بودند. با این حال حرکت شتاب‌زده دولت‌های غربی در تحریم هر آنچه به روسیه منتسب بود و افزایش بودجه‌های نظامی‌شان، عملا خط بطلانی بر بسیاری از پیش‌فرض‌های غربگرایان و اصلاح‌طلبان کشید. جامعه در کمتر از یک هفته این واقعیت را دید که تمام نهادهای بین‌المللی (حتی فدراسیون‌های ورزشی و جشنواره‌های هنری) تابع منافع آمریکا هستند و دولت‌های اروپایی در مسیر تهدیدزدایی از خود هیچ خط قرمزی ندارند. در این میان البته رفتار دولت آلمان که همواره به عنوان الگویی از سوی غربگرایان به ایران تحویز می‌شد بیش از همه سروصدا کرد. 

یکشنبه هفته گذشته اولاف شولتز، صدراعظم آلمان در نشست اضطراری پارلمان آلمان گفت: ما باید برای امنیت کشور خود و همچنین حفاظت از آزادی و دموکراسی سرمایه‌گذاری کنیم. این بدان معناست که آلمان ۲ درصد از بازده اقتصادی خود را صرف امور دفاعی می‌کند. وی همچنین در این جلسه گفت: مشخص است که ما به سرمایه‌گذاری بیشتر در امنیت کشور نیاز داریم. شولتز ادامه داد: پوتین واقعیت جدیدی را ایجاد کرده است که نیاز به پاسخ روشن دارد و ما سلاح را به اوکراین تحویل خواهیم داد. اگر پوتین سیاست خود را تغییر ندهد، رهبری روسیه بهای سنگینی برای آن پرداخت خواهد کرد. وی افزود: ما در کنار اوکراین و هر کسی که شجاعانه با پوتین مقابله می‌کند، ایستاده‌ایم. پوتین جنگ تهاجمی را علیه کی‌یف به راه انداخت، زیرا آزادی اوکراینی‌ها با رژیم سرکوبگر او مخالفت می‌کند. ما از هر مترمربع از خاک متحدان دفاع خواهیم کرد و در این باره جدی هستیم. صدراعظم آلمان ادامه داد: پوتین استفاده از نیروی نظامی را متوقف نخواهد کرد و اقداماتی که انجام داده‌ایم به متحد کردن مواضع ما کمک خواهد کرد. فروپاشی بازارهای روسیه مؤید موثر بودن تحریم‌های ما است. 

 

* به وقت دنیای موشک‌ها

مواضع صدراعظم آلمان که از افزایش بودجه دفاعی این کشور و حمایت نظامی از اوکراین به عنوان بخشی از سیاست برلین خبر داد، در حالی است که فشار کشورهای پیروز در جنگ دوم جهانی در مهار قدرت نظامی آلمان در سال‌های اخیر به عنوان یک نسخه برای پیشرفت ایران تجویز شده بود(!) و مسیر توسعه ایران را در برون‌سپاری امنیت و خلع سلاح کشور جست‌وجو می‌کردند. 

مرداد سال 95 بود که مرحوم رفسنجانی در اجلاس مدیران و روسای آموزش‌و‌پرورش درباره لزوم تعدیل نیروی نظامی، سخنانی را مطرح کرده و گفته بود: اگر می‌بینید آلمان و ژاپن این روزها محکم‌ترین اقتصاد دنیا را دارند، اینها بعد از جنگ دوم جهانی از اینکه نیروی نظامی داشته باشند، محروم شدند. وی تصریح کرده بود: نیروهای نظامی بیشترین خرج کشورهای در حال جنگ را می‌بردند و از این رو با این اقدام پول‌های‌شان آزاد شد و به دنبال کارهای علمی و تولیدی رفته و اقتصاد دانش‌بنیان برای خود درست کردند، لذا دیگر آسیب‌پذیر هم نیستند، این راه در ایران باز شده است و مدیران و دلسوزان باید وارد این فضا شوند؛ مطمئنم دوره دوم دولت روحانی می‌تواند ما را به آنجا برساند. این سخنان رئیس وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام در کنار مواضعی همچون «دنیای فردا دنیای گفتمان‌هاست نه موشک‌ها» از سوی وی و ادعاهای مقامات دولت وقت که در دفاع از مذاکره با آمریکا رو به تحقیر قدرت نظامی کشور آوردند، بخوبی نشان‌دهنده نوع نگاه جریان غربگرا به تحولات جهان و امنیت کشور بود. حسن روحانی حتی در مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری سال 96 و پیش از خروج ترامپ از برجام، عدم موفقیت این توافق را به آزمایش‌های موشکی سپاه پاسداران منتسب کرد و به شکل ضمنی از دوگانه «رفاه» و «قدرت نظامی» سخن گفت. محمدجواد ظریف هم در فایل صوتی جنجالی که اوایل سال جاری از وی منتشر شد، در موضعی ضدملی با طرح دوگانه «میدان» و «دیپلماسی» مجددا بر نگاه دولت سابق درباره ضرورت از اولویت خارج کردن قدرت دفاعی کشور تاکید ورزید. 

با این اوصاف درگیری‌های اوکراین را فارغ از هر سرانجامی می‌توان ضربه آخر به نگاه غربگرایان نسبت به معادلات جهانی خواند. واکنش کشورهای غربی به خدشه‌دار شدن حریم امن اروپا بخوبی همگان را به این جمع‌بندی رساند که کماکان امنیت، محور و ضامن اصلی هرگونه پیشرفتی برای کشورهاست و در مسیر حفظ این محور هیچ ابایی از سرکوب آزادی رسانه‌ها و وادار کردن نهادها به تبعیت از دستورالعملی واحد وجود ندارد. 

 

* برون‌سپاری امنیت؛ ایده‌ای خیانت‌بار

بحران اوکراین و قرار گرفتن این کشور در موقعیتی که برای فرار از سقوط و فروپاشی هر روز دست به دامان یکی از قدرت‌های جهان می‌شود و در نهایت با جواب منفی آنها مواجه می‌شود، پایانی بر ایده «برون‌سپاری امنیت» در سطح جهانی خواهد بود. عبرت زلنسکی در عین اثبات تعیین‌کنندگی قدرت نظامی در تثبیت امنیت به عنوان اهرم اصلی حیات و دوام هر جامعه، عمق خیانت «برون‌سپاری امنیت» را بر همگان روشن کرد. 

تصور خام جریان غربگرا که هضم شدن در معادلات و هندسه نظام سلطه را متضمن امنیت می‌دانست، در شرایطی با فقدان اعتبار مواجه شده است که رسانه‌های این جریان تمام اهتمام خود را بر ترمیم چهره رئیس‌جمهور صهیونیست اوکراین معطوف کرده‌اند تا بلکه با قهرمان‌سازی از زلنسکی، از پاسخگویی درباره گذشته خود و ایده‌های مرگبارشان نجات پیدا کنند. تجربه خصومت آمریکا با کشورمان در دهه‌های اخیر بخوبی این امر را ثابت کرد که هر گاه تحت لوای «تنش‌زدایی» گفتار و رفتار دولتمردان در برابر آمریکا تعدیل شده است، واشنگتن تهدیدهای بیشتری را علیه ایران به کار گرفته است. حال و با چنین تجربه‌ای، تشویق ایران به خلع سلاح با نیت خوش‌خیالانه تضمین امنیت، تنها می‌توانست نقطه آغازی بر شروع آتش‌افروزی‌های نظامی در خاک کشورمان باشد. 

آنچه این روزها اوکراین زلنسکی را در باتلاق فروپاشی قرار داده، آیینه تمام‌نمایی از نسخه توسعه مرحوم رفسنجانی و مجموعه جریانات غربگراست که در چند دهه گذشته بارها با عنوان راه علاج مشکلات کشور تجویز شده است. هر چند عقلانیت نظام در تن ندادن به این دومینوی فروپاشی مانع از تحقق این ایده شد اما تجربه زلنسکی بار دیگر زنگ خطر را درباره نسخه‌های ویران‌کننده اصلاح‌طلبان برای افکار عمومی و تمام ایران‌دوستان به صدا درآورد.

گروه بین‌الملل: نهمین روز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین با یک خبر وحشتناک در رابطه با وقوع انفجار و آتش‌سوزی در بزرگ‌ترین تاسیسات اتمی اروپا آغاز شد. در حالی که مقامات کی‌یف مدعی شدند گلوله‌باران روسیه باعث آتش‌سوزی در این تأسیسات مهم شده، مقامات دولت روسیه این آتش‌سوزی را ناشی از اقدامات گروه‌های خرابکار اوکراینی عنوان کردند. در همین حال، درگیری‌ها در جنوب اوکراین در حالی تشدید شد که شهر «خرسون» تبدیل به نخستین شهری شد که به طور کامل به دست روسیه افتاد. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، بر اساس گزارش‌ها حملات و گلوله‌باران شهرهای ماریوپل، چرنیهف و خارکف همچنان ادامه دارد. به گزارش پایگاه «ترند»، روز جمعه در کی‌یف، پایتخت اوکراین انفجاری قوی به وقوع پیوست که صدای آن در بسیاری از مناطق شنیده شد. 

شرکت آمریکایی «مکسار» که تصاویر ماهواره‌ای ارائه می‌دهد، با انتشار ویدئویی نوشت: کاروان نظامی روسیه به طول ۶۴ کیلومتر در حومه پایتخت اوکراین مستقر شده و منتظر عملیات است. 

 از سوی دیگر نبردهای سنگین در حومه شهر بندری استراتژیک ماریوپل در ساحل دریای آزوف هم ادامه دارد. فرماندار این شهر روز پنجشنبه گفت تامین برق، آب، گرمایش و غذا در این شهر قطع شده است. همچنین گلوله‌باران‌ بیشتری در شهر چرنیهف در شمال گزارش شد. نیروهای روس همچنین به بمباران شهر خارکف، دومین شهر بزرگ اوکراین ادامه می‌دهند. یکی از دستیاران زلنسکی از اوکراینی‌ها خواسته است از تاکتیک‌های چریکی علیه نیروهای روس استفاده کنند، درختان را قطع کنند و ستون‌های عقب سربازان روس را نابود کنند. ارتش روسیه نیز اعلام کرده شهر «خرسون» را در کنترل گرفته و مقامات محلی اوکراین نیز تأیید کرده‌اند نیروهای روس مقر دولت محلی در این شهر بندری واقع در ساحل دریای سیاه را تصرف کرده‌اند. به این ترتیب خرسون نخستین شهر بزرگ اوکراین است که از زمان شروع جنگ در این کشور به دست نیروهای روسیه سقوط می‌کند. در همین حال سازمان ملل در جدیدترین آمارش اعلام کرد بیش از یک میلیون پناهجو تنها طی ۷ روز جنگ از اوکراین فرار کرده‌اند. 

 

* ادامه مذاکرات هیأت‌های روسیه و اوکراین

یکی از اعضای هیات اوکراینی اعزام شده برای مذاکرات با روس‌ها گفت هر ۲ طرف توافق کردند کریدورهایی برای غیرنظامیان ایجاد کنند تا در امنیت از مناطق جنگی خارج شوند. میخائیلو پودولیاک، مشاور ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین گفت مسیر این کریدورها مشمول آتش‌بس خواهد بود. با این حال «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین دیروز (جمعه) گفت که «هیچ صحبتی» درباره امضای هیچ نوع سند رسمی بین روسیه و اوکراین پس از دور دوم مذاکرات ۲ طرف در روز پنجشنبه نیست. پسکوف دیروز در کنفرانس تلفنی با خبرنگاران گفت: دور دوم مذاکرات دیروز(پنجشنبه) برگزار شد. اکنون به مذاکرات بستگی دارد. این فرصتی است که هیأت‌ها بدون واسطه‌های غیرضروری تمام عناصر مواضع را به یکدیگر منتقل کنند. موضع ما به اطلاع طرف اوکراینی رسیده است. وی در پاسخ به سوالی درباره امکان امضای هر گونه توافقنامه سطح بالا بین ۲ طرف، گفت: هنوز هیچ صحبتی درباره [امضای] هیچ سندی وجود ندارد. گفت‌وگوهایی که انجام شد فرصت خوبی بود تا دیدگاه خود را به وضوح بیان کنیم. 

 

* پوتین و زلنسکی سوژه ترور

هفته‌نامه تایمز لندن مدعی شد «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین تاکنون حداقل ۳ بار از تلاش برای ترور جان سالم به در برده است. این گزارش افزود: 2 گروه مختلف برای کشتن رئیس‌جمهور اوکراین مامور شده بودند؛ یکی گروه «واگنر» تحت حمایت کاخ کرملین و گروه دیگر نیروهای ویژه چچنی. هر 2 گروه توسط سرویس امنیت ضدجنگ اوکراین خنثی شده‌اند. تایمز همچنین مدعی شد این عناصر در طول اقدامات خود متحمل تلفات شدند و گفته می‌شود که از پیش‌بینی تلاش‌های‌شان در این مسیر توسط اوکراینی‌ها نگران شده‌اند. یک منبع نزدیک به این گروه گفته، وهم‌آور است که تیم امنیتی زلنسکی چگونه از این موضوع مطلع شده است. مقامات امنیتی اوکراین شنبه اعلام کردند یک سوءقصد به جان ولودیمیر زلنسکی را در حومه کی‌یف ناکام گذاشتند و کادری از عوامل چچنی را پیش از این از بین برده‌اند. پیش از این «اولکسی دانیلوف» رئیس شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین در مصاحبه‌ای گفته بود روز سه‌شنبه نیروهای اوکراینی ۲ جوخه مرگ چچنی را منهدم کردند. از سوی دیگر یک سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی خواستار ترور ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه شد. به دنبال اظهارات «لیندسی گراهام» سناتور آمریکایی درباره ترور ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، سفارت مسکو در واشنگتن شدیدا به آن واکنش نشان داد و این اظهارات را محکوم کرد. بر اساس گزارش العربیه، گراهام روز پنجشنبه در واکنش به عملیات نظامی روسیه در اوکراین در اظهاراتی عجیب گفت: باید کسی در روسیه پوتین را ترور کند.  وی در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز افزود: چطور [این جنگ] تمام می‌شود؟ وقتی کسی در روسیه جلو بیاید و این(پوتین) را از دور خارج کند.  وی همچنین در حساب توئیتری خود نیز درخواستش را تکرار کرد و خطاب به مردم روسیه نوشت: شما باید برای کشورتان کاری بکنید و جهان قدردان این خدمات شما خواهد بود. سفارت روسیه در آمریکا در واکنش به این اظهارات گفت: درخواست سناتور لیندسی گراهام را بشدت محکوم می‌کنیم و خواستار توضیح رسمی واشنگتن درباره آن هستیم. 

 

* ناتو درخواست منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین را رد کرد

«ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو در کنفرانسی خبری بعد از نشست وزرای خارجه این ائتلاف نظامی با اشاره به درخواست رئیس‌جمهور اوکراین برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز این کشور گفت: «موضوع منطقه پرواز ممنوع در این نشست مطرح شد اما ائتلاف معتقد است هواپیماها و نیروهای ناتو نباید در اوکراین باشند». وی افزود: «مداخله مستقیم ناتو در درگیری در اوکراین باعث گسترش آن به کشورهای دیگر می‌شود». دبیر کل ناتو درباره پیوستن دیگر کشورها به این ائتلاف نیز گفت: «ما تصمیم داریم فنلاند و سوئد را در تمام گفت‌وگوهای اعضای ناتو مشارکت دهیم و ترتیبات و برنامه‌های خود را به آنها اعلام خواهیم کرد»؛ اقدامی که پیش از این با واکنش جدی روسیه همراه شده بود.

***

آخرین خبرها از حمله روسیه به اوکراین تا شامگاه جمعه

* محبوبیت بی‌نظیر امام سجاد 

شاید هیچ معصومی مثل امام‌ سجاد علیه‌السلام، پس از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله از سوی تمام نحله‌های فکری و جریان‌های سیاسی با اقبال و تعظیمی کم‌نظیر مواجه نشد. برای نمونه، جاحظ که خود در بعضی کتبش مثل العثمانیه نشان داده است با اهل‌بیت علیهم‌السلام چندان میانه‌ای ندارد، درباره حضرت سجاد علیه‌السلام می‌گوید: «تمام مردم به‌رغم اختلاف در مذاهب‌شان، بر اینکه علی‌بن‌حسین برترین اهل زمان بود و در تمام جهات بر همه مقدم بود، اتفاق نظر دارند». همچنین، سعید بن ‌مسیب که تراجم‌نویسان اهل ‌سنت او را «سیدالتابعین» و «عالم اهل مدینه» و بلکه اعلم زمان خود در حلال و حرام می‌دانند و «مرسلات» او را مانند «صحاح مسانید» می‌شمارند، درباره حضرت با حسرت می‌گوید: «هرگز برتر از علی‌بن‌حسین ندیده‌ام و هر بار او را دیدم، از دوران کودکی در برابر عظمت او، خود را ملامت کردم».

 

* مشکلات و موانع عصر امامت امام سجاد(ع)

این مشکلات را می‌توان در چند بخش ترسیم کرد تا به تصویر روشنی از اوضاع و زمانه امام سجاد(ع) برسیم. 

۱- اوضاع دینی مردم

فساد گسترده، منع تدوین حدیث، رواج رباخواری و... در دوران بنی‌امیه چنان فزونی یافت که اهل تقوا و حتی آن دسته از صحابه که با شیعیان میانه خوبی نداشتند نیز از وضع نابهنجار جامعه گله می‌کردند. برای نمونه، نماز که عمومی‌ترین و پرتکرارترین عبادت مسلمانان بود و بیش از 20 سال به ‌صورت جماعت و به ‌امامت رسول خدا اقامه شده بود، تغییر و انحراف پیدا کرد؛ چنانکه انس‌‌بن‌‌مالک، از طرفداران حکومت خلفا، با گریه می‌گفت: «هیچ چیز از آنچه زمان رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم بود، باقی نمانده است، حتی نماز». هنگامی‌که امام‌علی علیه‌السلام در جنگ جمل اقامه جماعت فرمود، عمران‌بن‌حصین با شگفتی گفت: «ما را به یاد نماز رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم انداخت؛ چون فراموش کرده بودیم» و در روایت احمد، ابوموسی اشعری در ادامه گفت: «یا عمدا ترک کرده بودیم!» شعیب الأرنؤوط روایت را صحیح می‌شمارد و از قول حافظ سندی می‌گوید: «تکبیر نماز و برخی سنن آن مرده بود». حسن بصری می‌گفت: «اگر اصحاب پیامبر بیایند، جز قبله، چیزی از شما را نمی‌شناسند».

سیوطی نیز می‌گوید: «حتی افعال نماز دچار تغییر و بدعت شد. پسر عمروعاص هم اذعان داشت مسلمانان اولیه با آن روزگار هیچ نسبتی ندارند».

از طرف دیگر، مشکلات زیر نیز به نسیان عمومی جایگاه و مرجعیت اهل‌بیت علیهم‌السلام دامن می‌زد: رواج بی‌بندوباری و رباخواری که بارها اعتراض صحابه را در پی داشت، حکومت شراب‌خوار و زناکاری همچون یزید، همه‌گیر شدن مجالس حرامی که مجلس‌گردان‌هایش رقاصه‌ها و مخنثان بودند و غنا که جزء جدایی‌ناپذیر زندگی شده بود. ابوالفرج اصفهانی که خود به سست‌ایمانی متهم است، می‌گوید: «در آن روزگار، چنان موسیقی و لهوولعب در مدینه عادی شد و رواج یافت که نه عالم‌شان انکار می‌کرد و نه عابدشان از آن خودداری». سال‌های بعد، شاگرد مبرز ابوحنیفه، قاضی ابویوسف، به مردم مدینه که رواج موسیقی شهرشان را بین سایر بلاد اسلامی سرآمد کرده بود، می‌گفت: «ای مردم مدینه! شریف و پست شما از غنا و حرام ابایی ندارد!» حتی ابن‌عبد‌ربه در گزارش حیرت‌انگیزی می‌گوید: «گاهی برای شرکت در مجلس یک رقاصه در بصره، دختر و پسر و پیر و جوان، مدینه را به قصد بصره ترک می‌کردند و برای بدرقه‌ زنی آوازخوان که می‌خواست به مکه برود، صدها تن فرسخ‌ها راه می‌پیمودند و چون برنامه اجرا می‌کرد، دست و پایش را می‌بوسیدند و مدینه در آن روزگار، بازار خوبی برای مسکرات و مجالس حرام و متأسفانه عمل شنیع لواط بود». طبیعی است در این اوضاع، بازار دین در جامعه کساد باشد. 

 شگفت‌تر که امام‌صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «بنی‌هاشم نیز در زمان امام‌سجاد علیه‌السلام، نه کیفیت نماز را درست بلد بودند و نه کیفیت حج را». نوشته‌اند وقتی زین‌العابدین علیه‌السلام در سفر با دوستدارانش همراه می‌شد، آنها نیز نمی‌دانستند خواندن نافله نماز ظهر و عصر در سفر حرام است، لذا به نافله می‌ایستادند و حضرت هم صبر می‌کرد و منتظرشان می‌شد؛ یعنی نه به امام اقتدا می‌کردند و نه علت نخواندن نافله را از زینت عابدان می‌پرسیدند و حکم ساده و مسلم آن را نمی‌دانستند. 

۲- افسردگی مردم

پس از واقعه عاشورا، شیعیان در بحرانی‌ترین موقعیت سیاسی و اعتقادی قرار گرفتند. کوفه که مرکز گرایش‌های شیعی بود، به مرکزی برای سرکوب شیعه تبدیل شد. بسیاری از شیعیان واقعی امام‌حسین علیه‌السلام با او شهید شدند. البته هنوز برخی از آنها در کوفه بودند اما به ‌دلیل اوضاع سختی که ابن‌زیاد و پس از او، امثال حجاج در کوفه به‌ وجود آورده بودند، جرأت ابراز وجود نداشتند. کربلا از نظر روحی، شکست بزرگی برای شیعه بود و به ‌ظاهر این‌گونه مطرح شد که دیگر شیعیان در آن زمان نمی‌توانستند سر برآورند. تنها یک فرزند ذکور از امام‌حسین علیه‌السلام به‌جا مانده بود. زندگی امام در مدینه و در اوج خفقان و دور از عراق، فرصت هدایت جریان‌های شیعی کوفه را از امام گرفته بود. در چنین موقعیتی، خطر نابودی اساس تشیع و بلکه اسلام وجود داشت و امام‌سجاد علیه‌السلام باید کار را از صفر شروع می‌کرد و مردم را به‌ سمت اهل‌بیت علیهم‌السلام برمی‌گرداند.

۳- شدت محن و خفقان

وضعیت شیعیان در دوران امام‌سجاد علیه‌السلام چنان رعب‌انگیز شد که به‌ فرمایش حضرت باقرالعلوم علیه‌السلام، اتهام تشیع از کفر بسیار خطرناک‌تر و عقوبتش بسیار شدیدتر بود؛ به‌گونه‌ای ‌که دست‌ها و پاها از شیعیان جدا کردند و هر کس به حب اهل‌بیت علیهم‌السلام متهم بود، می‌کشتند یا زندانی‌اش می‌کردند و با کوچک‌ترین اتهامی به قتل می‌رساندند. نوامیس شیعه را بدون حجاب در بازار برای تعدی می‌فروختند و این همان روزی بود که ابوذر دعا می‌کرد بمیرد و آن را نبیند. این شدت خفقان برای محبان اهل‌بیت علیهم‌السلام چنان پیش رفت که برخی برای اینکه نام‌شان علی بود، پدرشان را لعن می‌کردند و دیگری می‌گفت چون پدرم مرا عاق کرده، نامم را علی گذاشته است و به حجاج می‌گفت بیا و اسم مرا عوض کن. این خفقان طوری بود که بنی‌هاشم اغلب، چنان به گرسنگی و عسرت دچار می‌شدند که تمام همت‌شان فقط یافتن غذایی برای نمردن می‌شد.

در این خفقان، داماد ابوهریره، سعیدبن‌مسیب، فقیه کبیری که قبلا ذکرش گذشت، مجبور شد تقیه کند و در نمازی که بر بدن طاهر حضرت سجاد علیه‌السلام خوانده شد، شرکت نکند. 

شاهد آشکار این بود که درباره سعیدبن‌جبیر، راوی شجاع صحاح سته بویژه بخاری و مسلم، نوشته‌اند قرآن را در یک نمازش تلاوت می‌کرده است و گفته‌اند: احدی روی زمین نیست که از علم سعید بی‌نیاز باشد. اما حجاج او را به ‌دلیل طرفداری از حضرت سجاد علیه‌السلام و ابراز ارادت به ایشان شهید کرد. سعید‌بن‌‌جبیر که بخاری و مسلم، حدیث دوات و قلم را از او روایت کرده‌اند، جرم دیگری نیز مرتکب شد. او تصریح کرد در آن روز، به پیامبر نسبت هذیان داده شد، معاذالله! 

 در دوران امام‌سجاد علیه‌السلام همین نقل به تنهایی کافی بود تا حجاج، سعید را مهدورالدم بداند. در واقع، بیان کوچک‌ترین فضل اهل‌بیت علیهم‌السلام منجر به مرگ می‌شد؛ مثلا یحیی‌بن‌یعمر در خراسان که گفته بود حسین علیه‌السلام فرزند رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلم است. برای همین سخن او، دستگاه جاسوسی حکومت وارد عمل شد؛ در نتیجه او به عراق فراخوانده شد و پس از طی این مسافت طولانی، هنگامی‌که توانست با آیات قرآن کلام خود را ثابت کند، به تبعیدش اکتفا کردند در غیر این ‌صورت، به ‌حتم اعدام می‌شد. یا وقتی جابر‌بن‌‌عبدالله انصاری در کوچه، امام‌ باقر علیه‌السلام را که در آن روز به‌ ظاهر طفلی خردسال بود در آغوش کشید و نامش را بلند صدا زد، امام ‌سجاد علیه‌السلام به امام ‌باقر علیه‌السلام فرمودند: «جابر قصدی نداشته؛ ولی با این جلب توجه، تو را در معرض قتل قرار داده است».

 

* راهبردهای امام‌ سجاد(ع) برای غلبه بر معضلات زمانه

امام ‌سجاد علیه‌السلام با مشاهده این دشواری‌ها و برای آنکه جامعه را به‌ سوی منابع اصلی دین و هدایتگران اصیل یعنی اهل‌بیت علیهم‌السلام دعوت کند، تلاش کرد الگوی عملی دینداری جامعه شود. با توجه ‌به اینکه اکثریت جامعه به فساد و ملتزم ‌نبودن به دستورهای نورانی اسلام دچار بودند، حضرت بی‌رغبتی به دنیا و عبادت و ارتباط با خدا را برگزیدند، زیرا دیگر سخن‌ گفتن برای مردم فایده نداشت. آنها نیاز داشتند الگوی عملی ببینند. ویژگی‌های این زهد و عبادت حضرت به ‌گونه‌ای بود که جامعه را مقهور خود کرد. برخی از این ویژگی‌ها عبارت است از:

۱- کمیت

برخی گروه‌ها مثل بیشتر «زهاد ثمانیه» و شاگردان ابن‌مسعود، در کوفه، اندک طرفداران اسلام حقیقی و اهل عبادت را تحت ‌تأثیر قرار می‌دادند و زهد و عبادت و سکوت‌شان در مسائل دنیوی درخور توجه بود اما وقتی حضرت سجاد علیه‌السلام به امامت رسید، چنان عبادت می‌فرمود که همه را حیرت‌‌زده کرد. یکی از جنبه‌های زهد و عبادت حضرت، کمیت آن بود؛ مثل به ‌جا آوردن هزار رکعت نماز در شبانه‌روز! برای همین به امام ‌باقر علیه‌السلام عرض کردند پدر شما با این همه عبادت، کی فرزنددار شد؟! حتی دوستداران حضرت، مثل عمه و خواهر ایشان، نگران حال‌شان می‌شدند. در روایتی، شیخ صدوق تصریح می‌کند کسی در جامعه، طاقت به ‌جا آوردن عبادت‌های امام را نداشت. 

به ایشان «ذوالثفنات» می‌گفتند، چون از کثرت به ‌جا آوردن سجده، روی زانو و پیشانی مبارکش پینه می‌بست و دلاک سالی ۲ بار، آنها را می‌چید. فانی در عبادت بود؛ چنان که اگر خانه می‌سوخت یا طفلی به چاه می‌افتاد، حضرت متوجه نمی‌شد. وقتی به نماز می‌ایستاد، گویی شاخه درختی است که تکان نمی‌خورد. پیاده از مدینه به حج می‌رفت. هر روز روزه بود و او را «اشبه الناس» به امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌گفتند. شب‌زنده‌داری زیاد، چهره‌اش را زرد کرده و گریه‌های طولانی چشمان مبارکش را گود انداخته بود و پاهایش از قیام و قعود نماز، دائم ورم داشت. قرآن می‌خواند و ترویجش می‌کرد. فقط بر تربت پدر سجده می‌کرد و وقتی به سجده می‌رفت، آنقدر طول می‌کشید که چون برمی‌خاست، سر و رویش از عرق خیس بود و هر بار که نماز می‌خواند، گویی آخرین نماز او بود که از خشیت الهی، رعشه به اندامش می‌افتاد و اینگونه شمار رکعات نمازش به هزار می‌رسید و می‌فرمود: «باید در نماز، قلب، جوارح را همراهی کند». کثرت عبادتش، به عمق و توجه و ذکر قلبی ایشان آسیب نمی‌رساند. به کنیز حضرت گفتند توصیفش کن. گفت: «مختصر یا طولانی؟» گفتند: «مختصر». گفت: «هیچ روزی برایش غذا نیاوردم و هیچ شبی برایش بستری پهن نکردم». وقتی مکه بود شب تا صبح، پرده کعبه را گرفته بود و می‌فرمود: «چشم‌ها خوابیدند و ستارگان غروب کردند و تو ‌ای پروردگار من، حی و قیومی! درهای رحمتت را بر من بگشا!» 

۲- زهد و عبادت قرآنی (منصوص)

بر خلاف اجتهادهای شخصی یا ریاضت‌های غیرشرعی زهاد و صوفیان حسابگر و دکان‌دار آن روز، زهد و عبادت زین‌العابدین علیه‌السلام منصوص و منبعث از وحی بود؛ نه نظر شخصی. ایشان می‌فرمود: «برترین عمل آن است که اگر چه کم است، مطابق سنت و دستور باشد». همچنین درباره انسش با کلام الهی و نداشتن اتکا به غیرخدا می‌فرمود: «اگر تمام اهل مشرق و مغرب بمیرند، من چون با قرآن انس دارم [و از آن دستور می‌گیرم]، وحشت نمی‌کنم». ایشان قرآن را فرقان و مشخص‌کننده حلال و حرام و مبین احکام و نور هدایت می‌دانست که فقط در پرتو پیروی از آن، هدایت و نجات از گمراهی و جهالت به ‌دست می‌آید. 

گاهی برای بیان لزوم متابعت از نص دین و اجتهاد به رأی نکردن می‌فرمود: «خدایا! ما را بر سنت پیامبرت زنده بدار و بر دین او بمیران و به روش او روانه گردان و به مسیری که رفت، رهنمون‌ساز و از فرمان‌برانش قرار ده و در زمره پیروانش محشور فرما!» 

یکی از آفات زهد، دچار شدن احتمالی به وسواس و توجه به خواست نفس است اما چون حضرت، تمام زندگی‌اش در مسیر عمل طبق دین بود، به وسواس مبتلا نبود؛ مثلا درباره نجاست و طهارت، تا نجاست ثابت نمی‌شد و محرز نبود، تطهیر نمی‌فرمود و از اجتهاد به رأی و اعمال نظر شخصی پرهیز می‌کرد. 

۳- زهد و عبادت عاشقانه و بی‌توقع

از ویژگی‌های بارز حضرت که بسیار دلنواز بود، زهد و عبادت عاشقانه است. عبادت ایشان در برابر حضرت حق، خشک و بی‌روح و کاسب‌کارانه و طلب‌کارانه نبود، بلکه با احساس بدهکاری و محبت عمیق همراه بود، به ‌نحوی‌که فقیهانی همچون طاووس از دور می‌ایستادند و با شنیدن عبادت حضرت، گریه کرده و به درگاه احدیت توبه می‌کردند. 

ایشان می‌فرمود: «خدایا! پناه می‌برم به تو از اینکه در حالی ‌که تو را دوست دارم، تو مرا خوش نداری!» 

نوه ایشان، حضرت صادق علیه‌السلام، درباره این عشق بی‌توقع می‌فرماید: علی‌بن‌حسین علیه‌السلام در عبادت بسیار کوشا بود. هر روز روزه و هر شب مشغول نماز بود، به ‌گونه‌ای که بدنش نحیف شده بود. پدرم به او عرض کرد: «پدر جان، چقدر به خود سخت می‌گیری!» فرمود: «تا شاید خدا هم مرا دوست بدارد و به خود نزدیک کند». این رفتار در حالی بود که در آن روزگار، از سلطان گرفته تا عموم مردم، با ایجاد رابطه و نسبت‌های غیرمعتبر به دستاویزهایی برای فرار از انجام وظایف عادی دست می‌زدند و از بار مسؤولیت‌ها شانه خالی می‌کردند. چنین تبلیغ می‌شد که حاکم، بی‌حساب و کتاب وارد بهشت می‌شود و اهل بدر همه از دم بهشتی‌اند و صحابه تماما در بهشت هستند. 

برای تبرئه یزید، شایع کردند فاتحان قسطنطنیه همگی بهشتی‌اند و... و حدیث‌سازان ضمانتنامه مادام‌العمر و ایمنی از عذاب به مردم می‌فروختند. در این وضعیت، زین‌العابدین علیه‌السلام که دُردانه اهل‌بیت رسول خاتم صلی‌الله علیه و آله بود، بی‌هیچ توقعی به خدا عرض می‌کند: «خدایا! اگر فرار کنم، مرا ‌طلب می‌کنی و اگر بگریزم، مرا خواهی یافت. پس در برابر تو، با تواضع و خواری و سرشکستگی می‌گویم: اگر عذابم کنی مستحق عذابم و ‌ای پروردگار من، عذابم از عدالت تو است و اگر مرا ببخشی، این عفو تو از همان لطفی است که از قدیم شامل من گردیده». 

سپس امام می‌فرماید: «خدایا! من که تاب تحمل گرمای آفتاب تو را ندارم، چگونه حرارت آتش دوزخت را تحمل کنم و من که توان شنیدن صدای رعد را ندارم، چطور می‌توانم زفیر جهنم را تاب بیاورم؟!» آنگاه در عبارتی شگفت و عاشقانه می‌فرماید: «خدایا! من که حقیر و بی‌ارزشم. عذاب و عقوبت من ذره‌ای به حکومت عظیم تو نمی‌افزاید اما اگر عذاب من مایه افزایش عظمت و سلطنت تو بود، از تو می‌خواستم برای تحمل عذاب به من صبر دهی و در آن صورت، این عذاب تو را دوست داشتم. اما خدایا! کبریایی تو عظیم‌تر و فراتر و بادوام‌تر از این است که با تعذیب همچو منی، بزرگ‌تر شود». از این تعابیر، در مناجات‌های حضرت فراوان دیده می‌شود. در یکی از آنها می‌فرماید: «خدایا! اگر مرا به جهنم وارد کنی، به تمام اهل دوزخ خبر می‌دهم که تو مهربانی و من دوستت دارم». 

این عشق و محبت شگفت‌انگیز حضرت که در جامعه یادآور عبادت‌های امیرالمؤمنین علیه‌السلام بود، برای مردم سست‌اراده و کم‌ایمان آن روز بسیار جذاب بود. آنها که می‌دیدند دیگران برای سرپوش‌گذاری روی زشت‌کاری‌های خود، ایمنی دروغین از عذاب الهی برای خود می‌سازند، با دیدن تفاوت رفتار امام، احساس غبطه و محبت به عبادت و سخن‌ گفتن با خدا در آنها پدید می‌آمد، لذا برخی هاشمیان برای تربیت فرزند خود، او را توصیه می‌کردند برود و امام‌ سجاد علیه‌السلام را تماشا کند. عبدالله محض می‌گفت: «مادرم، فاطمه بنت‌الحسین، به من دستور می‌داد دائم کنار دایی‌ام باشم و من هرگز پیش او ننشستم، مگر اینکه به خیری رسیدم؛ خشیتی از خداوند در قلبم ایجاد می‌شد یا علمی از ایشان می‌آموختم». این تأثیر آنگاه بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم در شعر، یعنی مهم‌ترین رسانه عمومی آن روزگاران و دوران قریب به آن عصر هم این عبادت عاشقانه توجه افکار عمومی را جلب کرد. 

۴- زهد عالمانه

تفاوت دیگری که زهد و عبادت حضرت زین‌العابدین علیه‌السلام با کسانی‌ که می‌خواستند امام جامعه باشند، داشت، علم سرشار و متصل به منبع لایزال الهی بود؛ چنانکه شیخ مفید می‌گوید: «فقها و دانشمندان عامه در علوم مختلف آنقدر از او روایت کرده‌اند که از کثرت، همه آنها را نمی‌توان یک جا جمع کرد. به‌ رغم فشار و سرکوب دشمن، برخی روایات حضرت در جوامع اصلی عامه آمده‌ و ابن‌سعد ایشان را کثیرالحدیث دانسته؛ اگرچه دست بازیگر بنی‌امیه انتشار کلمات حضرت را برنمی‌تافت و سعی می‌کرد شاگردان حضرت را استادان وی نشان دهد». 

۵- عرفان در صحنه

در بین جنبه‌های راهبردی زهد و عبادت، متفاوت‌ترین آنها، در صحنه بودن و عرفان بی‌عزلت حضرت سجاد علیه‌‌السلام بود. این موضوع روش حضرت را کاملا بی‌بدیل می‌کرد. معمولا زهاد و عباد، غرق رهبانیت بودند و دائم‌السکوت و برای هزینه‌های روزمره خود، اگر دریوزگی نمی‌کردند، به هر حال کسی باید معاش‌شان را تأمین می‌کرد. از اوضاع بی‌خبر بودند و از مردم فاصله بسیاری گرفته بودند اما زین‌العابدین علیه‌السلام به ‌رغم کثرت عبادت و اشک دائمی و توغل (فرورفتن) در توحید، فقرای شهر را به اسم می‌شناخت. تقریبا هر روز روزه بود ولی در خانه‌اش برای غذا بویژه جمعه‌ها به روی عموم باز بود در حالی ‌که روزه بود، قربانی می‌کرد و با دست خویش سهم فقرا را کنار می‌گذاشت. با فقرا چنان رفتار می‌کرد که گویی به ایشان بدهکار است. آنقدر کیسه حمل کرد و به خانه نیازمندان برد که پینه پشتش مثل زانو و پیشانی‌اش شد. نمی‌توانست تنها غذا بخورد و حتما میهمانی می‌یافت. ۲ بار نیمی از اموالش را در راه خدا صدقه داد. موقع انفاق، بهترین خوراکی‌ها را می‌داد. آنقدر در سخاوت شهره بود که گرفتاران، وقت نیاز منتظر کمکش بودند. با جذامیان هم‌غذا می‌شد. با آن ضیق وقت و مشغله فراوان، هر که بیمار می‌شد، به عیادتش می‌شتافت؛ حتی اگر پسر اسامه یا پسر طلحه، فرزندان دشمنان دیروز اهل‌بیت علیهم‌السلام باشند. قرض‌شان را ادا می‌فرمود؛ اگر چه 15 هزار دینار باشد. 

حتی در «واقعه حرّه»، بیش از 400 نفر از همسران و دختران اموی و هاشمی پناهنده تنها خانه امن مدینه شدند. علی ‌بن ‌حسین علیه‌السلام که تازه از فاجعه طف برگشته و نوامیس الهی را در بند دیده بود، حالا که حکومت بنی‌امیه ابا داشت به حضرت تعرض کند، همه، حتی همسر جوان مروان، طرید (رانده‌شده) رسول خدا را پناه داد و همه آن زن‌ها تا خروج سپاه بنی‌امیه از مدینه، در پناه و تحت‌ تکفل حضرت در آسایش بودند؛ چنان‌ که یکی از آنها گفت: «به‌ خدا در خانه پدر، این رفاه را نداشتیم». 

آن بزرگوار چنان مخفیانه و شبانه به فقرا انفاق می‌کرد که مردم ایشان را نمی‌شناختند ولی چون هر شب به آمدنش مطمئن بودند، در آستانه در منزل خود به انتظار گرفتن همه احتیاجات خود از این ناشناس می‌ایستادند و وقتی حضرت به شهادت رسید، 100 خانواده از نیامدن چند روزه این ناشناس فهمیدند زینت عابدان و سرور ساجدان عالم، همان مهربان هر شب است.

 

* علل محبوبیت بی‌نظیر امام سجاد(ع)

یکی از علل محبوبیت زین‌العابدین علیه‌السلام، رفتار کریمانه آن بزرگوار با انسان‌ها و حتی حیوانات بود. این کرامت چونان جامعه را به ایشان جذب کرد که هیبت و محبوبیت حضرت با هیبت و محبوبیت ولیعهد اموی مقایسه‌شدنی نبود. برای نمونه، برخی مصادیق را ذکر می‌کنم. 

 

* رفتار با مخالفان

ایشان با وجود کثرت مشغله و عبادات طولانی، اگر می‌شنید مسلمانی بیمار شده است، به عیادتش می‌شتافت و غم از چهره‌اش می‌زدود. ایشان بر بالین محمد بن‌ اسامه ‌بن ‌زید که در حال احتضار بود، حاضر شد، به‌‌ رغم اینکه پدر او از مخالفانی بود که با امیرالمؤمنین علیه‌السلام بیعت نکرد و خود محمد هم از محترمان عامه بود. در واقع، این اوصاف باعث نشد حضرت سجاد علیه‌السلام به عیادتش نرود و در همان مجلس، دین او را که 15 ‌هزار دینار (15 هزار مثقال طلا) بود، بر عهده نگیرد. 

ایشان اگر می‌شنید مسلمانی به عسرت و گرفتاری مبتلا شده است و در همان لحظه نمی‌توانست کمکی کند، چنان می‌گریست که همه متأثر می‌شدند و در پاسخ به سؤال‌شان از علت گریه می‌فرمود: «آیا مصیبت و محنتی بزرگ‌تر از اینکه مسلمانی گرفتار شود و انسان نتواند به او کمک کند، وجود دارد؟»

ایشان اهل تلافی‌کردن نبود و کرامت‌شان به دشمن‌ترین فرد هم می‌رسید. وقتی هشام ‌بن ‌اسماعیل که والی مدینه بود و حضرت را بسیار آزرد، به‌ دست سلطان اموی عزل شد و ولید، حاکم جدید، برای او دستور قصاص صادر کرد، هشام ‌بن ‌اسماعیل گفت: «از هیچ‌کس به ‌اندازه علی ‌بن ‌حسین علیه‌السلام نمی‌ترسم. او با من چه خواهد کرد؟» اما حضرت از کنار او گذشت و رو برگرداند و متعرضش نشد و بنا به نقلی دیگر، به او فرمود: «از اینکه گرفتار شدی، ناراحتم. پسرعمو، اگر حاجتی داری، بگو!» 

روزی کسی به تحریک دشمنان، به ایشان دشنام داد. ایشان از سر کرامت فرمود: «آنچه از ما بر تو پوشیده مانده، بیشتر است». سپس هزار درهم به او بخشید و آن مرد گفت: «شهادت می‌دهم تو از فرزندان پیامبرانی». فردی دیگر پی‌در‌پی به حضرت توهین کرد ولی ایشان تغافل می‌فرمود تا اینکه آن بی‌ادب به حضرت گفت: «این حرف‌ها را به تو می‌گویم». حضرت فرمود: «من هم از تو چشم می‌پوشم».

این روش امام با هاشمیان پررنگ‌تر بود. روزی حسن مثنی به حضرت بی‌ادبی کرده و دشنام داد و مجلس را ترک کرد. حضرت همچنان که آیه «و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و‌الله یحب المحسنین» را می‌خواند، به در خانه‌اش رفت و حسن که خیال کرد حضرت به تلافی آمده است، با خشم از خانه بیرون جست. امام ‌زین‌العابدین علیه‌السلام فرمود: «برادر جان! اگر آنچه گفتی (دشنام دادی)، درست بود، خدا مرا بیامرزد و اگر تو خطا کردی، از تو درگذرد».

در واقع، کرامت امام مخصوص طبقه خاصی نبود. حتی با برده‌ها هم‌چنین می‌کرد. ایشان در خطاب به بردگانش، آنان را «بنُیَّ» صدا می‌زد؛ یعنی با تعبیر محبت‌آمیز پسرم و پسرکم. با کنیزی که پس از مادر، دایه‌اش بود، به ‌احترام، هم‌غذا نمی‌شد. کنیزی دیگر ظرف را سهوا به سر حضرت زد و سر امام شکست اما ایشان وقتی دید کنیز ترسیده و ناراحت شده است، او را آزاد کرد. از این ‌رو گفته‌اند کمتر پیش می‌آمد عبد و بنده‌ای تمام یک سال را در خانه حضرت بماند و آزاد نشود و وقتی آزاد می‌فرمود، آنقدر به او می‌بخشید که به دیگران نیازی نداشته باشد. 

ایشان گاهی کنیزان را جمع می‌کرد و می‌فرمود: «اگر دوست دارید با کسی ازدواج کنید، بگویید برای‌تان اقدام کنم». اگر یکی از آنها خطایی می‌کرد که باید برای عبرت دیگران مجازات می‌شد، به او یاد می‌داد چگونه عذرخواهی کند که امام بتواند او را ببخشد. 

این مهربانی امام با حیوانات هم دیده می‌شد؛ به ‌گونه‌ای‌ که بیش از 20 بار با شترش از مدینه برای حج سفر می‌کند و حتی یک بار هم افسار را بر پشت یا گردن حیوان نمی‌زند و وقتی مرکبش می‌میرد، او را دفن می‌کند که جسمش طعمه درندگان نشود. 

 

* نکته پایانی

تلاش‌های زین‌العابدین علیه‌السلام برای تبیین جایگاه اهل‌بیت علیهم‌السلام در مرجعیت دینی و سیاسی، زمینه‌ساز موقعیتی تازه برای رویش دوباره اسلام شد. این اقدامات باعث شد مسلمانان با سلایق گوناگون بفهمند برای دریافت حقایق دینی و تلمذ، باید مقابل اهل‌بیت علیهم‌السلام زانو بزنند. همین امر سبب شد پس از امام ‌سجاد علیه‌السلام، مسلمانان برای رفع عطش حقیقت‌جویی خود، به‌ دنبال افرادی از اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام باشند. 

امام محمد ابوزهره، شیخ معروف الأزهر مصر می‌گوید: «امام ‌باقر علیه‌السلام وارث امام ‌سجاد علیه‌السلام در امامت و هدایت جامعه بود؛ از این ‌رو ایشان مقصد تمام علما اعم از شیعه و سنی، از همه شهر‌های اسلامی شد. احدی به مدینه نمی‌آمد، جز اینکه حتما به خانه امام برای کسب فیض می‌آمد؛ لذا ائمه فقه و حدیث به‌ سویش می‌شتافتند».

آیا اگر تبلیغات گسترده و عملی زین‌العابدین علیه‌السلام نبود، چنین استقبالی از امام ‌باقر علیه‌السلام و توجهی به ایشان می‌شد؟ در حالی‌ که امام ‌باقر علیه‌السلام به‌ سبب شدت تقیه، نه ابزار رسانه‌ای داشت و نه حکومت اموی مایل به شهرت‌یافتن ایشان بود. همین‌طور تغییر حکومت اموی به عباسی با شعار «الرضا من آل‌محمد» اتفاق افتاد که از ثمرات اقدام‌های حضرت سجاد علیه‌السلام و فرزندان ایشان است. اگر موضوع افزایش محبوبیت اهل‌بیت علیهم‌السلام بررسی شود، ثمرات تلاش حضرت سجاد علیه‌السلام بیشتر مشخص می‌شود.

کمیته بین‌المللی المپیک همواره از شعارهایش از دوری سیاست از ورزش حرف می‌زد. پیش از این به خاطر مساله دوپینگ سازمان یافته در ورزش روسیه، گمانه‌زنی‌های زیادی درباره کنار گذاشتن این کشور از المپیک‌های پیشین مطرح شد اما کمیته بین‌المللی المپیک تن به این کار نداد و اعتقاد داشت نباید ورزشکاران، چوب اشتباه سیاستمداران کشور خود را بخورند. 

 اما حالا جنگ روسیه و اوکراین، نوع دیگری از برخورد این کمیته را نشان می‌دهد. آنها تسلیم فشارهای سیاسی شدند و بعد از حرف و حدیث‌های زیاد، روز پنجشنبه به صورت رسمی اعلام شد ورزشکاران روسیه و بلاروس حق شرکت در بازی‌های پاراالمپیک 2022 چین را ندارند. این اقدام عجیب کمیته بین‌المللی المپیک نشان داد آنها حتی به منشور المپیک هم احترام نمی‌گذارند و وقتی پای سیاست به ورزش باز شود، حاضرند برای خوشایند اربابان خود، هر کاری انجام دهند. خبر مهم روز پنجشنبه که از مقر این سازمان صادر شد این بود: کمیته برگزاری مسابقات پاراالمپیک زمستانی 2022 پکن پس از امتناع دیگر ورزشکاران از مسابقه با ورزشکاران روسیه و بلاروس تصمیم به کنار گذاشتن آنها گرفت. پاراالمپیک زمستانی 2022 پکن از دیروز (جمعه) به صورت رسمی آغاز شد اما این بازی‌ها با توجه به شرایط حال حاضر و جنگ میان روسیه و اوکراین تحت تأثیر قرار گرفته است به طوری که ورزشکاران روس و بلاروس مورد بی‌اعتنایی ورزشکاران سایر کشورها هستند. این در حالی است که کمیته بین‌المللی المپیک تصمیم گرفته بود ورزشکاران روس و بلاروس بدون پرچم کشورهای خود و زیر پرچم سفید IOC در مسابقات شرکت کنند و حتی البسه این ورزشکاران از هرگونه نقش پرچم روسیه و بلاروس پاک شد. با این وجود جلسه‌ای برگزار شد که تصمیم نهایی ترک دهکده المپیک توسط ورزشکاران این دو کشور بود. 

 

* وزنه‌برداری و کشتی روسیه هم محروم شدند

پس از موج محرومیت‌های ورزش کشورهای روسیه و بلاروس، فدراسیون‌های جهانی وزنه‌برداری و کشتی هم این ۲ کشور را از تمام رویدادهای بین‌المللی محروم کردند. در حالی که مناقشات روسیه و اوکراین طی هفته گذشته باعث محرومیت مسؤولان و تیم‌های مختلف ورزشی روسیه از تمام رویدادهای بین‌المللی شده، هر روز خبر تازه‌ای از محرومیت بیشتر این کشور به گوش می‌رسد. در همین راستا فدراسیون جهانی وزنه‌برداری هم به تبعیت از بسیاری از فدراسیون‌های ورزشی و کمیته بین‌المللی المپیک، روسیه و بلاروس را تحریم کرد و میزبانی مسابقات بین‌المللی را از این ۲ کشور گرفت. از سوی دیگر با اعلام رسمی اتحادیه جهانی کشتی، روسیه و بلاروس از حضور در تمام تورنمنت‌های بین‌المللی کشتی محروم هستند و میزبانی‌های این ۲ کشور هم سلب می‌شود. اتحادیه جهانی کشتی با صدور بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد در حمایت از اوکراین، ورزشکاران، مربیان و تیم‌های باشگاهی و ملی کشتی روسیه و بلاروس از حضور در تورنمنت‌های بین‌المللی محروم هستند. همچنین میزبانی‌های بین‌المللی کشتی از این ۲ کشور سلب می‌شود. کشتی روسیه یکی از قدرت‌های برتر کشتی جهان محسوب می‌شود ولی محرومیت این رشته در پی توصیه کمیته بین‌المللی المپیک به فدراسیون‌های ورزشی جهان برای تحریم روسیه اتفاق می‌افتد. پیش از این رشته‌های مختلفی از جمله والیبال، فوتبال، راگبی و چندین رشته ورزشی دیگر کشور روسیه هم از سوی فدراسیون‌های جهانی تحریم شده بود.

گروه فرهنگ و هنر: با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال 1400 و قطعی شدن آمار گیشه سینماها در این سال، به نتایج قابل تأملی از «فروش» در سینمای ایران می‌رسیم. اگر چه سایه سنگین کرونا در ۲ سال گذشته بشدت فضای سینماها را تحت تاثیر قرار داده است اما جزئیات آمار فروش کل و تفکیکی فروش سینماها در سال 1400، از شکست مطلق فیلم‌های اکران‌شده غیر از ۲ فیلم کمدی «دینامیت» و «گشت 3» حکایت دارد. «دینامیت» حالا در مرز 56 میلیاردی شدن است و فروش «گشت 3» به بیش از 41 میلیارد تومان رسیده است. همزمان با فروش، بازگشت سرمایه و سودآوری این ۲ فیلم، دیگر فیلم‌های اکران‌شده حداقل در اکران‌های سینمایی نتوانسته‌اند به عدد تولید نزدیک شوند. اگر سهم سینمادار، پخش‌کننده و تولید‌کننده را مدنظر قرار دهیم، یک فیلم برای رسیدن به سود باید بیش از ۳ برابر عدد تولید بفروشد. با پیش‌فرض قرار دادن این قانون نانوشته، وضعیت سینمای ایران به هیچ وجه مطلوب نیست. 

محمدصادق رنجکشان سال گذشته در گفت‌وگویی با اشاره به گردش مالی سینما گفته بود: «وقتی سال ۱۳۹۸ گردش مالی سینما ۳۰۰ میلیارد بوده است، یعنی هیچ تعریف اقتصادی‌ای در سینما وجود ندارد. امسال هم تاکنون گردشی حدود ۶-۵ میلیارد بوده است که حدود 3-2 میلیارد از این مبلغ برای فیلم من بوده است». این گزاره را حبیب ایل‌بیگی، مدیرکل ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی نیز مدتی پیش و در جشنواره فیلم فجر به شکل دیگری مطرح کرد. او در گفت‌وگویی که با مهر انجام داده بود، گفت: «اگر از زاویه بازگشت سرمایه بخواهیم نگاه کنیم، ۹۰ تا ۹۵ درصد فیلم‌های سینمای ایران نباید ساخته شوند، چراکه بازگشت سرمایه ندارند». با رسیدن به پایان سال، حالا آمار فروش فیلم‌های سینمایی این گزاره را تایید می‌کنند. تا ابتدای بهمن و در طول 10 ماه از سال 1400، بیش از 30 فیلم در سینماهای ایران اکران شدند و مجموع فروش آنها تنها 124 میلیاردتومان و مجموع مخاطبان ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده که عدد قابل توجهی نیست. با توجه به رکود مخاطبان و سینماها در جشنواره فیلم فجر، این عدد نباید افزایش قابل توجهی داشته باشد، اگرچه تغییری نیز در جدول فروش به وجود نیامده است. کماکان «قهرمان» اصغر فرهادی پس از «دینامیت» و «گشت3» با فروش 12 میلیاردی در رتبه سوم جدول قرار گرفته است. 

فروش فیلم پرهزینه و پرستاره «‌بی‌همه چیز» نیز چیزی در حدود 9 میلیارد تومان بوده و این فیلم را در جایگاه چهارم جدول فروش قرار داده است. «آتابای»، «شهر گربه‌ها»، «درخت گردو»، «منصور»، «گربه سیاه» و «صحنه زنی» با مجموع فروشی نزدیک به 23 میلیارد فیلم‌های پنجم تا دهم جدول فروش هستند. اگر چه صاحبان فیلم‌های سینمایی انتخاب‌های دیگری جز سینما برای بهبود وضعیت درآمدی خود دارند اما این انتخاب‌ها، از جمله حق پخش در نمایش خانگی و تلویزیون، آنچنان تغییری در وضعیت درآمدی آنها ایجاد نخواهد کرد. فضای سینمای ایران هم به شکلی نیست که از همه انواع پخش بتوان درآمدزایی کرد. در نتیجه با این وضعیت فروش به طور قطع می‌توان گفت بازگشت سرمایه‌ای در کار نیست. خود این وضعیت باید تلنگری برای مدیران سینمایی باشد؛ فروش خیره‌کننده ۲ فیلم کمدی و به محاق رفتن باقی فیلم‌ها در گیشه، در شرایطی است که در برخی سال‌های گذشته وضعیت سینمای غیرکمدی بسیار بهتر از امروز بوده است؛ فیلم‌های جدی‌ای که هم در گیشه می‌فروختند و هم در فضای رسانه‌ای موجب شکل‌گیری گفت‌وگوهایی نیز می‌شدند. طبعا نقد و نظر پیرامون‌شان نیز معنادار بود. در جدول فروش سال 98، در میان 10 فیلم اول جدول فروش، «متری شش و نیم» با 27 میلیارد فروش فیلم دوم سال، «شبی که ماه کامل شد» با بیش از 19 میلیارد فروش فیلم پنجم سال و «سرخپوست» با فروش 15 میلیاردی فیلم ششم سال 98 بود. در سال 97 نیز عددهای فروش و تعداد مخاطب فیلم‌های غیرکمدی بسیار بهتر از وضعیت امروز سینمای ایران بود به نحوی که فیلم‌های «لاتاری»، «به وقت شام» و «مغزهای کوچک زنگ‌زده» در میان 10 فیلم پرفروش سال 97 قرار داشتند. 

با این رویکردی که مخاطبان سینما در سال 1400 در پیش گرفتند - رویکردی که حالا در جدول فروش خودنمایی می‌کند- به نظر نمی‌رسد انتخاب‌های غیرکمدی برای اکران نوروزی بتواند وضعیت قابل توجهی را برای فیلم‌هایی که به نمایش درمی‌آیند رقم بزند. وضعیت معیشتی و مشکلات اقتصادی طی سال‌های گذشته به طور طبیعی موجب حذف سبد فرهنگی خانوارها و بویژه حذف سینما از انتخاب‌های فرهنگی خانواده‌ها شده است. شاید بتوان گفت مشکلات اقتصادی، یک طبقه قابل توجه از مخاطبان سینما را بی‌خیال سینما رفتن کرده است؛ وضعیتی که باید دید با فروکش کردن کرونا و بهتر شدن شرایط اقتصادی تغییر محسوسی خواهد داشت یا خیر!

سیده‌آزاده امامی: مذاکرات نه اما خبرهایی که از مذاکرات می‎رسد مدتی است ظاهرا به بن‎بست رسیده است. مدتی است عباراتی ثابت بسان ترجیع‎بند در همه خبرهایی که از وین می‎رسد تکرار می‎شود؛ اینکه «ایران پیشنهادها و راه‎حل‎هایش را ارائه داده و حالا نوبت طرف مقابل است که عزم خود را نشان دهد»، اینکه «مذاکرات از فاز فنی گذشته و به سطح سیاسی رسیده و از اینجا به بعد همه چیز بستگی به تصمیم‎های سیاسی طرفین دارد»، اینکه «ایران تمام گام‎های لازم را برداشته و این آمریکاست که زیر بار ارائه تضمین‎‌های مورد نظر ایران نمی‎رود»، اینکه «تا درباره همه چیز توافق نشود، درباره هیچ چیز توافق نشده است»، اینکه «حصول توافق همان اندازه محتمل است که عدم توافق»... و مواردی از این دست. اصلا انگار سوزن اخبار مذاکرات روی این گزاره‎ها گیر کرده و پیش نمی‎‌رود. 

نبرد رسانه‎ای و جنگ روایت‎ها هم به اوج خود رسیده و حقیقت و مجاز در هم آمیخته‎ است. برای چندمین بار است که خبر پایان مذاکرات و امضای توافق منتشر و درباره داده‎ها و ستانده‌های ایران حرف و تحلیل ارائه می‎شود و به فاصله کوتاهی همه چیز تکذیب و معلوم می‌‎شود داستان همان بازی رسانه‎ای است که حالا‌حالاها مانده تا کارشناسان و رسانه‎ای‎های ما در آن خبره شوند و یاد بگیرند این جنجال بخشی از پازل غرب است که مقاصد دیپلماتیکی را که پای میز مذاکره محقق نکرده، در نبرد رسانه‎ای پی می‎گیرد و گاه هم هیاهو به پا می‎کند برای مغشوش کردن خاطر رقیب و غبارآلود کردن فضا تا در نهایت آنچه را به دنبال آن است، با مجموعه‎ای از ترفندهای سیاسی و رسانه‎ای و روانی حاصل کند.  آنچه مسلم اما حقیقت ماجراست اینکه فراسوی همه این گمانه‎زنی‎ها چه چیزی در متن واقع رقم خورده و می‎خورد. مهم تیم مذاکره است که مرعوب و مقهور این فضا نشود و سر سوزنی از مطالبات بحق ملت کوتاه نیاید.  تیم مذاکره باید به خاطر داشته باشد این دولت به مردم قول توافق نداده و با قول توافق از مردم رأی نگرفته که «هر توافقی» برایش بهتر از «عدم توافق» باشد. آقایان باید بدانند هدف از مذاکرات «رفع تحریم‎ها» و «انتفاع ملت» است، نه کسب «جام اخلاق» در پایبندی به تعهدات و نمایاندن چهره بی‎اخلاق طرف مقابل به جهانیان! بنابراین «صرف توافق» دستاوردی برای این دولت به حساب نمی‎آید و اگر آمریکا حاضر به دادن تضمین نیست، حضرات الزام به «هر توافق»ی ندارند، چه اینکه مردم از رویکرد «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» رو گردانده و رو به گفتمانی آورده‎اند که شعارش تکیه بر توان داخلی است و متعهد شده امور مملکت را فارغ از توافق پیش ببرد.

توافق زمانی ارزش دارد که ستانده‎ای حقیقی و بلندمدت با ارزشی لااقل هم‎تراز داده‎های بسیاری داشته باشد که به ‎مثابه تعهدات ایران لحاظ شده‎ است. در غیر این صورت «عدم توافق» به مراتب نسبت به توافقی فاقد تضمین‎های اعلام شده ارزش بیشتری دارد و یقینا هیچ سرزنشی متوجه دیپلمات‎هایی که از حقوق ملت کوتاه نیامده و دستاورد عظیم دانشمندان شهیدش را به ثمن بخس آن هم برای مقطعی کوتاه واگذار نکرده‎اند، نخواهد بود. 

ملت انتظار توافقی را دارد که نه روی کاغذ و در تحلیل‎ها و سخن‎پردازی‎های شاعرانه این و آن، که نتیجه‎ای عینی و محسوس در زندگی روزمره‎اش داشته باشد و مانعی هم فراراه تحقیق و توسعه علمی او در آینده ایجاد نکند. آقایان به خاطر داشته باشند بر خلاف تبلیغات رسانه‎های غربی و دنباله‎های ایدئولوژیک‎شان در کشور، مقصود از مذاکره برای دولت فعلی «احیای برجام» نبوده، بنا به «احیای برجام» بود، ظریف و عراقچی به مراتب سزاوارتر بودند تا باقری و تیمش. هدف «رفع همه تحریم‎ها» و خاتمه دادن به بهانه‎جویی‎های مستمر غرب با ابزار همیشگی تحریم است، چنانچه امکانی برای رفع مؤثر همه تحریم‎ها ندارند، عطای توافق را به لقای آن بخشیده و بیش از این ملت را در حالت تعلیق نگاه ندارند. توافقی که فاقد تضمین‎های اعلام شده باشد و هیچ ضمانت عینی برای تحقق تعهدات طرف مقابل در آن لحاظ نشده باشد، همان «برجام» است، آن هم به وجهی که اجرا شد. توافقی هم که نهایتش «برجام» باشد، فرجامش هم می‎شود «خسارت محض». تازه «خسارت محض»ی که از جانب دولت انقلابی تحمیل شود، زیانش برای نظام به مراتب بیشتر است تا برجام غرب‌گراها. پس مباد که آقایان تنها با «برجام» بازگردند.

انفجار یک بمب قوی در مسجد شیعیان شهر «پیشاور» پاکستان منجر به شهادت 56 نفر از نمازگزاران و زخمی شدن دست‌کم 190 نفر شد. این انفجار ظهر دیروز زمانی رخ داد که نمازگزاران در مسجد امام بارگاه شیعیان در کوچه رسالدار در منطقه قدیمی شهر پیشاور برای اقامه نماز جمعه تجمع کرده بودند. شاهدان گفتند حداقل 150 نمازگزار در زمان انفجار در داخل مسجد بودند. منابع محلی افزودند عملیات تروریستی در مسجد «کوچه رسالدار» پیشاور انجام شده است. رسانه‌های پاکستانی اعلام کردند ۲ تروریست در حمله انتحاری در حین اقامه نماز جمعه در مسجد جامع شیعیان در منطقه «کوچه رسالدار» نقش داشتند.  تصاویر دوربین‌های مداربسته‌ مسجد امام بارگاه مربوط به شیعیان پیشاور پاکستان نشان می‌دهد شخص انتحاری با لباس سیاه وارد مسجد شده و با اسلحه تیراندازی می‌کند و سپس خود را در داخل سالن منفجر می‌کند.«محمد اعجاز خان» رئیس پلیس پیشاور از درگیری با 2 تروریست در بیرون مسجد خبر داد. وی گفت درگیری زمانی آغاز شد که ۲ مهاجم مسلح در بیرون مسجد به سوی پلیس تیراندازی کردند. بر اساس اظهارات اعجاز خان در این درگیری یک مهاجم تروریست و یک پلیس کشته شدند و یک پلیس دیگر زخمی شد. مهاجم باقیمانده سپس وارد مسجد شد و بمبی را منفجر کرد. واحد خنثی‌سازی بمب اعلام کرد حدود 5 کیلوگرم مواد منفجره در بمب استفاده شده بود. به گزارش خبرگزاری الجزیره، شاهدی که خود را «نعیم» معرفی کرد و در همسایگی مسجد زندگی می‌کند، گفت: «ابتدا صدای ۵ تا ۶ گلوله را شنیدم و سپس دیدم بمب‌گذار انتحاری وارد مسجد شد و انفجاری مهیب رخ داد. درهای خانه‌ام با صدای بلند باز شد و روی زمین افتادم. وقتی وارد مسجد شدم دود و گرد و خاک بود و مردم در خون غلتیده بودند». منابع بیمارستانی شهر پیشاور نیز گفتند وضعیت برخی زخمی‌ها بحرانی است و احتمال افزایش شمار قربانیان وجود دارد. حجت‌الاسلام والمسلمین «ناصر عباس جعفری» دبیرکل حزب مجلس وحدت مسلمین از احزاب پیشرو شیعیان پاکستان طی پیامی حمله تروریستی به مسجد شیعیان پیشاور را محکوم کرد و خواستار برخورد دولت و نهادهای امنیتی علیه عوامل این حمله شد. تاکنون هیچ گروهی مسؤولیت این انفجار را بر عهده نگرفته است. «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان در بیانیه‌ای این حمله تروریستی را محکوم کرد. نخست‌وزیر این کشور طی پیامی با ابراز همدردی با خانواده قربانیان از وزیر کشور پاکستان خواست تحقیقات برای شناسایی عوامل دخیل در این حمله را به سرعت آغاز کند. مقامات سیاسی پاکستان، رؤسای احزاب و شخصیت‌های مذهبی نیز طی پیام‌هایی حمله تروریستی به مسجد شیعیان پیشاور را بشدت محکوم کردند. گروه‌های تروریستی و تکفیری به طور مستمر شیعیان پاکستان و اماکن مذهبی آنان را مورد حملات وحشیانه قرار می‌دهند، با این حال این حملات مرگبار همچنان با سکوت مجامع بین‌المللی همراه است. در ماه‌های اخیر پاکستان شاهد افزایش خشونت بوده است. علاوه بر شهروندان و غیرنظامیان در این مدت ده‌ها نفر از پرسنل نظامی هم در حملات متعدد به پایگاه‌های ارتش پاکستان در امتداد مرز با افغانستان کشته شده‌اند.

 

* انفجار در مسجد پکتیا

منابع محلی ولایت پکتیا در افغانستان تایید می‌کنند در نتیجه انفجار در ولسوالی دندپتان، ۲ نمازگزار جان باخته و 18 تن دیگر زخم برداشته‌اند. تاکنون هیچ گروهی مسؤولیت این انفجار را به عهده نگرفته است.

رئیس قوه ‌قضائیه در سفر به استان هرمزگان، از مجتمع بندری شهید رجایی بندرعباس و گمرک مستقر در این بندر بازدید کرد. نکته قابل توجه این سفر سر‌زده بودن و نبود پروتکل‌های تشریفات بود. مجتمع بندری شهید رجایی بندرعباس به عنوان یکی از مهم‌ترین کریدور‌های ترانزیتی بین‌المللی و از قطب‌های واردات کالا است. حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسین محسنی‌اژه‌ای به مدت ۴ ساعت از این مجتمع بندری بازدید کرد. رئیس دستگاه قضا پیش از بازدید از بندر شهید رجایی در بندرعباس، از طریق دریا به مشاهده وضعیت بنادر و گمرکات استان هرمزگان پرداخت و در جریان فرآیند عبور و مرور و پهلوگیری کشتی‌های باری در این بنادر و گمرکات و همچنین سازوکار‌های نظارتی و کنترلی موجود در آنها قرار گرفت. «رفع معضل معطلی بیش از حد و غیرمتعارف کشتی‌های حامل کالا‌های ثبت سفارش شده در لنگرگاه بنادر بویژه بندر شهید رجایی و خساراتی که از این ناحیه به بیت‌المال وارد می‌شود» از جمله تاکیدات رئیس قوه ‌قضائیه در جریان بازدید از بندر شهید رجایی بود. محسنی‌اژه‌ای در همین راستا به مسؤولان «وزارت صمت»، «گمرک» و «بانک مرکزی» توصیه کرد با ایجاد هماهنگی و همگرایی بیشتر میان خود از بروز آسیب‌ها و مشکلاتی نظیر معطل ماندن کشتی‌های حامل کالا‌های بعضا ضروری و مورد نیاز مردم و کشور در لنگرگاه‌های بنادر جلوگیری به عمل آورند. وی با بیان اینکه ادارات «گمرک» و «بنادر و دریانوردی» استان هرمزگان در ماه‌های گذشته اقدامات خوبی در راستای تشدید نظارت‌ها برای مقابله با قاچاق و همچنین تسریع در ترخیص کالا‌ها داشته‌اند، سوالاتی را از مسؤولان مربوط درباره علت معطلی چند ماهه برخی کشتی‌های حامل کالا در لنگرگاه‌ها مطرح و بیان کرد: اینکه یک کشتی حامل کالای ثبت سفارش شده مدتی در لنگرگاه معطل بماند و محموله آن که بعضا از نیاز‌های ضروری کشور و مردم است، تخلیه و ترخیص نشود، قابل قبول نیست و دستگاه‌هایی نظیر «وزارت صمت»، «گمرک» و «بانک مرکزی» باید در این زمینه با یکدیگر هماهنگی و تشریک مساعی بیشتری داشته باشند. در جریان این بازدید، مسؤولان مربوط در مجتمع بندری شهید رجایی، جریمه تأخیر کشتی‌های متوقف شده در لنگرگاه این مجتمع بندری را روزانه ۲۵ هزار دلار اعلام کردند که رئیس قوه ‌قضائیه بر اتخاذ تدابیر ویژه نظارتی و اجرایی برای جلوگیری از معطلی کشتی‌های حامل کالا‌های ثبت سفارش شده و تخلیه و ترخیص سریع محموله‌های آنها تاکید کرد. 

 

* پرهیز از اهمال و تأخیر در شناسایی و اعلام کالا‌های در معرض فساد

رئیس دستگاه قضا همچنین در جریان بازدید از انبار‌های کالا‌های متروکه و فاسد شده مستقر در بندر شهید رجایی از مسؤولان و دست‌اندرکاران ۳ دستگاه و اداره «بنادر و دریانوردی»، «گمرک» و «اموال تملیکی» خواست از هرگونه اهمال و تأخیر در شناسایی و اعلام کالا‌های در معرض فساد به جد پرهیز کنند تا از وارد آمدن خسارت به بیت‌المال جلوگیری به عمل آید و هر ۳ دستگاه با هم‌افزایی میان یکدیگر به فوریت فهرست کالا‌های در معرض انقضا را برای تعیین تکلیف اعلام کنند. محسنی‌اژه‌ای در همین زمینه گفت: اینکه «اداره بنادر و دریانوردی» در اعلام فهرست کالا‌های در معرض فساد موجود در انبار‌های بندر به «گمرک» تأخیر کند و عیناً همین تاخیر نیز از ناحیه «گمرک» در اعلام این قبیل کالا‌ها به «اموال تملیکی» رخ دهد، به هیچ‌وجه قابل قبول نیست و نتیجه چنین ناهماهنگی‌ها و کوتاهی‌هایی، وارد آمدن خسارت به بیت‌المال است. وی بنا بر رویکردی که در سفر‌ها و بازدید‌های خود مبنی بر مساله‌محوری و تمرکز بر رفع چالش‌ها و معضلات دنبال می‌کند، از مسؤولان و دست‌اندرکاران هر ۳ دستگاه و اداره «بنادر و دریانوردی»، «گمرک» و «اموال تملیکی» خواست با تشریک مساعی و اتخاذ راهکار‌های متقن و عملیاتی از بروز ناهماهنگی‌ها و کوتاهی‌هایی که منجر به وارد آمدن صدمه به اموال و کالا‌های وارداتی و تحمیل خسارت به بیت‌المال و مردم از این ناحیه می‌شود، پیشگیری به عمل آورند. محسنی‌اژه‌ای همچنین در جریان بازدید خود از مجتمع بندری شهید رجایی، سراغ چند کانتینر کالا‌های متروکه در یکی از انبار‌های این مجتمع بندری رفت و سوالاتی درباره زمان ورود، علت عدم ترخیص، زمان دقیق اعلام متروکه بودن این کالا‌ها به گمرک و سازمان اموال تملیکی، تعلق کالا‌ها به بخش خصوصی یا دولتی و همچنین چرایی خالی بودن نیمی از ظرفیت برخی کانتینرها، مطرح و تاکید کرد: چنانچه به صاحب کالای فاسد شده دسترسی وجود دارد، ضروری است او را بازخواست کرد و اگر قصور وی مشخص شد باید هزینه امحای کالای فاسدشده را از وی ستاند. 

رئیس قوه ‌قضائیه با بررسی وضعیت موجود در برخی انبار‌های مجتمع بندری شهید رجایی که حاوی کالا‌های متروکه و فاسد شده هستند، این رویه را که با صرف هزینه‌های هنگفت، کالایی وارد کشور شود و به سبب ناهماهنگی‌ها یا تخلفات و جرائم رخ داده، ترخیص آن کالا محقق نشود و موجبات فساد و متروکه شدن آن فراهم آید و سپس هزینه‌ای برای امحا، صرف شود، غیرمنطقی و نامعقول دانست و بر اتخاذ تدابیر و راهکار‌های ویژه برای جلوگیری از شکل‌گیری چنین رویه‌های زیانباری تاکید کرد. 

 

* در انبارهای مجتمع شهید رجایی چه خبر است؟

رئیس قوه ‌قضائیه در ادامه بازدید خود از مجتمع بندری شهید رجایی در یکی از انبار‌های این مجتمع بندری که ۴ هزار تن گچ فاسد شده از سال ۹۸ در آن نگهداری می‌شود، حضور یافت و از مسؤولان مربوط در ادارات «بنادر و دریانوردی»، «گمرک» و «اموال تملیکی» استان هرمزگان درباره چرایی وقوع این اتفاق سوالاتی را مطرح و اعلام کرد تا پایان بازدیدش اسناد و مدارک هر یک از بخش‌های بنادر، گمرک و اموال تملیکی درباره این محموله و اقداماتی که روی آنها صورت گرفته است، ارائه شود. محسنی‌اژه‌ای همچنین تاکید کرد در نتیجه همکاری و مساعدت دولت سیزدهم، طی مدت اخیر اقدامات اثربخش و مفیدی در جهت ساماندهی اموال تملیکی و ترخیص کالا‌ها و محموله‌ها از بنادر و گمرکات صورت گرفته است. 

رئیس دستگاه قضا در بازدید از گمرک شهید رجایی، وضعیت مالکیت کالا‌های موجود در گمرک را بررسی کرد. نکته عجیب وجود کالا‌هایی بود که با گذشت چند سال از ورودشان مالک مشخصی نداشتند! در بازدید محسنی‌اژه‌ای کانتینری از غذا‌های وارداتی میگو نشان داده شد که این غذا‌ها از سال ۹۴ وارد اما در سایه بی‌توجهی فاسد شده‌اند. 

 

* پیگیری ساماندهی اموال تملیکی

 پس از ورود مجدانه و پیگیرانه رئیس عدلیه به موضوع ساماندهی اموال تملیکی و مساعدت سایر قوا و دستگاه‌ها، انقلابی در سازمان اموال تملیکی صورت گرفته تا جایی که استان‌های سراسر کشور در گام نخست به صورت گسترده نسبت به تعیین‌تکلیف کالا‌ها، اقدامات مقتضی را انجام دادند و از این طریق ضمن حفظ حقوق دولتی و عمومی، مبالغ زیاد و معتنابهی به بیت‌المال و خزانه کشور مسترد شده است. بر پایه توفیقاتی که در گام نخست ساماندهی وضعیت انبار‌های اموال تملیکی حاصل شد، گام دوم و تکمیلی این مقوله مهم با بازدید روز گذشته حجت‌الاسلام‌ والمسلمین محسنی‌اژه‌ای از انبار‌های شماره ۳ و ۴ سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی در استان هرمزگان که در زمره مهم‌ترین مراکز اموال تملیکی کشور است، برداشته شد. 

رئیس دستگاه قضا در جریان این بازدید از نزدیک وضعیت و فرآیند‌های امر ساماندهی کالا‌های موجود در انبار اموال تملیکی استان هرمزگان را مشاهده کرد و ضمن دریافت گزارش کار از مسؤولان ذی‌ربط، دستورات مشخصی پیرامون ارتقای ساماندهی وضعیت انبار‌های سازمان اموال تملیکی، تکمیل سامانه‌های لازم برای ثبت و نگهداری کالا‌های قاچاق و توقیفی و رفع اختلاف سازمان اموال تملیکی و سازمان تعزیرات درباره عدم تطابق کالا‌های توقیفی دپو شده در انبار‌ها صادر کرد. در جریان این بازدید، «مجتبی قهرمانی» رئیس کل دادگستری استان هرمزگان گزارشی از وضعیت تعیین‌تکلیف اموال تملیکی در این استان به رئیس قوه ‌قضائیه ارائه کرد و گفت: از زمان دستور رئیس دستگاه قضا مبنی بر تسریع در تعیین‌تکلیف اموال تملیکی، بالغ بر یکهزار و ۸۱۵ فقره پرونده مربوط به اموال تملیکی در استان هرمزگان تعیین‌تکلیف شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۴۲ درصدی داشته است. 

قهرمانی این را هم گفت که کل فروش اموال تملیکی در استان هرمزگان در سال جاری بالغ بر ۷۲۰ میلیارد تومان بوده که نسبت به سال گذشته، رشد ۱۲۰ درصدی داشته است و میزان فروش با مزایده بعدی به حدود ۹۰۰ میلیارد تومان خواهد رسید. 

همچنین در جریان بازدید رئیس قوه ‌قضائیه از انبار‌های شماره ۳ و ۴ سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی در استان هرمزگان، «سیدعبدالمجید اجتهادی» مدیرعامل این سازمان، گزارشی از اقدامات صورت‌گرفته در راستای تعیین‌تکلیف هر چه سریع‌تر اموال تملیکی به رئیس دستگاه قضا ارائه کرد. 

اما بنا به گفته «رسولی فاضل» نماینده قوه ‌قضائیه در سازمان اموال تملیکی، طی ۴ ماه گذشته حدود ۶۰ درصد انبار‌های اموال تملیکی استان‌های هرمزگان، بوشهر و خوزستان -که در زمره استان‌های شاخص و هدف در بحث اموال تملیکی هستند- تخلیه شده‌اند؛ کالا‌های تخلیه‌شده از انبار‌های اموال تملیکی این استان‌ها «مسترد»، «فروخته» یا «منهدم» شده‌اند. همچنین طی ۴ ماه گذشته بالغ بر ۴ حراج و ۷ مزایده برای اموال موجود در انبار‌های سازمان اموال تملیکی کل کشور برگزار شده است. همچنین بنا به گفته «اجتهادی» مدیرعامل سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، بعد از ورودی که رؤسای قوا داشتند، دستگاه‌هایی که در بحث ساماندهی و تعیین‌تکلیف کالا‌های در اختیار سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی دخیل بودند، همکاری بسیار نزدیکی با هم داشتند و در مدت اخیر حدود ۳۰۰ درصد کالا‌های انهدامی افزایش داشته است. 

به گفته مدیرعامل سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی، استرداد حدود ۲۳۰ درصد از کالا‌هایی که رأی برائت آنها صادر شد نیز در مدت اخیر انجام و این کالا‌ها به صاحبان‌شان برگشت داده شد و وجوه کالا‌هایی که فروش رفته بود نیز به صاحبان‌شان مسترد شد.