***

کن، فرانسه و بازهم اسلام‌هراسی

گروه فرهنگ و هنر: آخرین باری که یک نفر از نیش عنکبوت در استرالیا درگذشت، مربوط به سال ۱۹۸۱ می‌شود اما در 5 سال اخیر صدها هزار نفر توسط سیاست‌های غرب برای فروش اسلحه و غارت منابع اولیه مردم کشته شده‌اند. «پول» سوار بر رسانه‌ها در حال قربانی گرفتن است و برای توجیه افکار عمومی و قضاوت جهانی، دشمن‌سازی می‌کند. بهترین و قدرتمندترین دشمن نیز در این عصر جدید «شیعه» است. گویی جهان غرب پشت تمام حریفان و دشمنان خود را به خاک مالیده اما در مقابل تفکر شیعی کم آورده است. وقتی 20 میلیون دلار برای یک جشنواره معتبر در سطح جهانی هزینه می‌کند و به جای آنکه «هنر را برای هنر» ببیند، «هنر را به خدمت سیاست» می‌گیرد، نشان‌دهنده آن است که کم آورده است. در پی اقدام موهن و سیاسی جشنواره فیلم کن در توجه به فیلم ضعیف و موهوم «عنکبوت مقدس» و جریحه‌دار شدن باورها و اعتقادات شیعیان جهان، سازمان سینمایی با محکومیت این اقدام، بیانیه‌ای صادر کرد. 

متن این بیانیه به این شرح است: «عرصه فرهنگی در جهان همواره محل پاسداشت ملت‌ها و ارج نهادن به ارزش‌های جامعه بشری بوده است؛ ارزش‌هایی که ریشه در اعتقادات و باورهای مردم و کشورها دارند و در این میان جشنواره‌های بین‌المللی سینمایی عموما با شعار توجه به هنر هفتم و انعکاس تولیدات فاخر کشورهای جهان رخ می‌نمایند، لیکن سال‌هاست که شاهد آن هستیم اصحاب زور و تزویر با رخنه در این رویدادها یا پایه‌گذاری جشنواره‌هایی که نقش ابزار جنگی آنها را در مواجهه با آحاد آزادی‌خواهان جامعه جهانی دارند، در تلاشند که منویات سیاسی خود را بر عرصه هنر حقنه کنند و آنچه ماحصل آن شده است به اضمحلال رفتن ارزش هنری و وجه حرفه‌ای این رویدادهاست. این بار نیز در جشنواره فیلم کن که تحت سیطره و فرامین دولت فرانسه برگزار می‌شود شاهد آن بودیم که ساخته‌ای نه‌تنها صرفا سیاسی بلکه شب نامه سخیف تصویری که ماحصل ذهن مشوش فردی دانمارکی ایرانی‌تبار و برآمده از زر استکبار است و به اعتقادات و ارزش‌های میلیون‌ها مسلمان و جمعیت عظیم شیعیان جهان توهین کرده مورد توجه این جشنواره قرار گرفته است. 

این سیاهه‌ تصویری با سوگیری اجتماعی، مذهبی و تحقیر باورهای آیینی ایرانی- اسلامی درصدد است مسیری را رود که سلمان رشدی‌ها در آیات شیطانی و آتش‌زنندگان قرآن کریم رفته‌اند غافل از اینکه «یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ‌الله بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ». در حالی فیلم موهن «عنکبوت مقدس» با ارائه چهره‌ای مخدوش از جامعه‌ ایرانی و با توهین آشکار به باورهای متعالی شیعیان در این جشنواره مورد تقدیر قرار گرفته که با انتخاب سیاسی این اثر ضعیف به عقیده بسیاری از منتقدان و کارشناسان بین‌المللی جای سوال مهمی در کارنامه حرفه‌ای این جشنواره بین‌المللی به جا گذاشته است. 

سازمان سینمایی، ضمن محکومیت این اقدام جشنواره مذکور و اعلام برائت خود و سینماگران از عوامل این اثر سیاه تصویری بر این نکته تاکید می‌کند که فرانسه و جشنواره فیلم کن باید نسبت به احساسات جریحه‌دار شده میلیون‌ها شیعه مسلمان در جهان پاسخگو باشند و این لکه ننگ ضد فرهنگی را از کارنامه حرفه‌ای خود بزدایند. در انتها مطمئنیم که راه نورانی اسلام و جبهه حق در میان این آماج حملات فرهنگی بیش از پیش و متحدتر از قبل در سپهر فرهنگ و هنر خواهد درخشید».

«اقتصاد سیاسی» به صورت تخصصی از سال 1994 میلادی به بعد در جشنواره‌ها و فضای رسانه‌ای غرب حکمفرما بوده؛ سلبریتی‌سازی و معروفیت افراد با توجه به اندیشه‌های سیاسی سرمایه‌داری رخ داده است. هر چند که نمی‌توان با این نوع نگاه موج‌سواری رسانه‌ای مقابله کرد اما گاهی پیشگیری بهتر از درمان است. 

همچنین «محمود بابایی» تهیه‌کننده فیلم «بدون قرار قبلی» درباره اطلاعات خود از فرآیند ساخت فیلم «عنکبوت مقدس» گفت: تا جایی که اطلاع دارم این فیلم با همین کارگردان و 2 تهیه‌کننده ایرانی قرار بود در ایران ساخته شود اما زمانی که به جای ایران سراغ کشور اردن رفتند، می‌شد حدس زد پروژه چه سرانجامی پیدا خواهد کرد. آنها در ایران حتی کارهای پیش‌تولید را هم پیش برده و به مرحله انتخاب لوکیشن هم رسیده بودند اما در نهایت این کارگردان تصمیم گرفت فیلم خود را در اردن مقابل دوربین ببرد. همان زمان براساس فیلمنامه‌ای که خیلی از دوستان خوانده بودند، قابل حدس بود که چه اتفاقی قرار است رخ دهد. من هم هنوز فیلم را ندیده‌ام اما از تیزر منتشر شده و تصویری که از شهر مشهد در این تیزر موجود است می‌توان حدس زد چه نگاهی بر فیلم حاکم است. تهیه‌کننده «بدون قرار قبلی» بیان کرد: جشنواره کن با توجه به ایدئولوژی و سیاست‌هایش به فیلم «عنکبوت مقدس» جایزه می‌دهد اما در مقابل جشنواره فجر این کار را نمی‌کند. ما بسیار به دوستان گفتیم که این بی‌توجهی را نکنید.

گفتمانی که در تقابل با این اتفاقات به صورت تجربی ثابت شده، اینکه در تمام ادوار گذشته وقتی دین و مذهب مورد هدف «اقتصاد سیاسی» و نگاه سرمایه‌داری قرار گرفته، اتحادی ناخواسته بین مردم تنیده شده است. همه طیف‌ها هر چند که با هم اختلافات ناچیزی داشته باشند، در مقابل اینگونه توهین‌ها متحد شده‌ و سوءاستفاده‌های غربی را محکوم کرده‌اند. جهان غرب با تمام لوازمش اگر چه رسانه‌های دنیا را در دست دارند و با سیاست‌های خود، یکه‌سواری بر اذهان جهانیان می‌کنند اما در این یک مورد همیشه با شکست مواجه شده‌اند. 

این شکست نیز تنها به این دلیل است که دین، مذهب و بالاخص امام رضا(ع) در میان دل‌های مردم حضور دارد. امام رضا(ع) فارغ از خط‌کشی‌های سیاسی و دوقطبی‌سازی‌های موجود در بین تمام ایرانیان و شیعیان جهان به عنوان یک خط قرمز است؛ هزاران جشنواره کن با قهرمان‌سازی و سلبریتی‌سازی‌های دروغین، قادر نیست امام رضا(ع) را از دل‌ها و اذهان شیعیان جهان پاک کند. 

فیلم «عنکبوت مقدس» در ژانر درام دلهره‌آور و جنایی، به نویسندگی علی عباسی و افشین کامران بهرامی و کارگردانی علی عباسی محصول سال ۲۰۲۲ است که در جشنواره کن با نگاه سیاسی حاکم بر جشنواره، برای رقابت برای نخل طلای جشنواره فیلم کن ۲۰۲۲ انتخاب شد. 

گروه بین‌الملل: وضعیت بحران امنیتی تایوان، از زمان سفر هفته گذشته رئیس‌جمهور آمریکا به شرق آسیا به طور مداوم در حال وخیم‌تر شدن است تا جایی که برای نخستین‌بار، موضوع الحاق جزیره فرمز در جنوب شرق چین توسط پکن به عنوان یک احتمال جدی همانند حمله روسیه به اوکراین مطرح شده است. 

گمانه‌زنی‌ها درباره تکرار تجربه اوکراین در تایوان به ‌حدی افزایش یافته که حتی کارشناسان بین‌المللی از همین حالا این جزیره را به‌مثابه نقطه برخورد هژمونیک مستقیم بین آمریکا و چین، مدعیان ۲ نظم جهانی فعلی و جدید تعریف می‌کنند. 

این در حالی است که طی یک هفته اخیر به دنبال اعلام برنامه اضطراری واشنگتن برای مقابله با حمله نظامی احتمالی پکن به تایوان، با مستولی شدن سایه جنگ بر این جزیره، اوضاع سیاسی و اقتصادی در شهر تایپه نیز متشنج شده است. 

همین دیروز بود که نمایندگان ‌«ام‌تی‌کی» (مجلس ملی تایوان) بر سر لایحه هزینه‌های مخفی دولت با هم گلاویز شدند. ۲ بخش از قانون‌گذاران حامی و مخالف «چن شویی بیان» رئیس‌جمهور پیشین برکنار شده به جرم فساد در صحن مجلس کتک‌کاری کردند تا تصویری که از تایپه به پکن مخابره می‌شود، تصویر افتراق باشد نه اتحاد. 

درست یک هفته پیش از آن، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا که به شرق آسیا سفر کرده بود، در اظهارنظر تحریک‌آمیز علیه چین، هشدار داد اگر این کشور بخواهد تایوان را با زور تصرف کند، ایالات متحده مداخله نظامی خواهد کرد. با وجود مداخله سریع کاخ سفید برای عقب‌نشینی از این موضع گستاخانه و اصلاح ادعای رئیس‌جمهور سالخورده و کم‌اهمیت جلوه دادن صحبت‌های او درباره جنگ احتمالی با چین، تنش در منطقه دریای چین جنوبی بالا و بالاتر رفته است. طبق بیانیه کاخ سفید، اظهارات بایدن نشان‌دهنده تغییر در سیاست ایالات متحده در قبال به رسمیت شناختن تایوان به عنوان کشوری مستقل نیست. جمهوری خلق چین، دولت تایوان و استقلال آنچه را که به طور خودخوانده جمهوری چین نامیده می‌شود، به رسمیت نمی‌شناسد. به همین دلیل به عنوان یکی از 5 عضو اصلی شورای امنیت سازمان ملل، جلوی عضویت تایوان به عنوان یک کشور مستقل در سازمان ملل را گرفته است. ایالات‌متحده نیز هنوز به طور رسمی استقلال تایوان را به رسمیت نشناخته است. 

به همین دلیل ادعای بایدن درباره مقابله نظامی با چین در صورت اجرای عملیات الحاق جزیره فرمز به خاک پکن، ابهام عجیبی در سیاست خارجی آمریکا به وجود آورده است؛ ابهامی که بویژه در سال‌های اخیر رهبران واشنگتن علاقه شدیدی برای دامن زدن به آن نشان داده‌اند. در حقیقت آنچه بایدن در تایپه گفت، سومین ادعای مشابه از این دست بود که در ماه‌های اخیر تکرار می‌کرد. 

در همین سفر اخیر بایدن به شرق آسیا، زمانی که در کنفرانس خبری مشترک او با «فومیو کیشیدا» نخست‌وزیر ژاپن در توکیو، از بایدن پرسیده شد آیا آمریکا مایل است در صورت تهاجم به تایوان کمکی بیشتر از آنچه به اوکراین کرد، انجام دهد، پاسخی صریح داد. خبرنگار پرسید: «شما به دلایل واضح نمی‌خواستید در جنگ اوکراین از نظر نظامی به طور مستقیم درگیر شوید، آیا مایلید برای دفاع از تایوان درگیر شوید؟» 

بایدن پاسخ داد: «بله! این تعهدی است که ما پذیرفته‌ایم. ما با سیاست چین واحد موافقیم. ما آن را امضا کردیم و همه توافق‌های مربوط را امضا کردیم اما این ایده که می‌توان با زور، فقط با زور گرفته شود، مناسب نیست».

بر اساس سیاست چین واحد، آمریکا موضع چین مبنی بر اینکه تایوان بخشی از این کشور است را تصدیق می‌کند اما در عین حال هرگز ادعای پکن درباره جزیره خودگردان 23 میلیونی در زیر پای خود را به رسمیت نشناخته است. به همین دلیل نه‌تنها ایالات متحده روابط اقتصادی خود با این جزیره را گسترش داده و حتی تسلیحات دفاعی تایوان را فراهم می‌کند، بلکه اخیرا یک مقام رسمی تایوان در نشستی با حضور بایدن در واشنگتن شرکت کرده است. 

دعوت دولت بایدن از تایوان برای شرکت در نشست دموکراسی و حمایت متحدان آمریکا از جمله لیتوانی از افتتاح سفارتخانه تایوان در کشورشان، یک دهن‌کجی بزرگ به پکن بود. همچنین سفر چندین هیات سیاسی و نظامی آمریکا که آخرین مورد آن حضور 5 عضو کنگره در تایپه و گفت‌وگو با تسای اینگ ون، رئیس‌جمهور و مقامات وزارت دفاع تایوان بود، از جمله دیگر اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا بوده است. 

از زمان آغاز جنگ اوکراین تاکنون عبارت «امروز اوکراین، فردا تایوان» اغلب در جزیره فرمز شنیده می‌شود. هرچند رئیس‌جمهور خودخوانده تایوان درباره متفاوت بودن شرایط اوکراین و تایوان صحبت کرد اما بزرگ‌ترین جزیره دریای چین جنوبی با بیش از 36 هزار کیلومتر مربع نیز از آنچنان عمق راهبردی در مقابل تهاجم اژدهای زرد که ساحلش تنها 100 کیلومتر آن‌طرف‌تر است برخوردار نیست. شرایط جغرافیایی تایوان چسبیده به ساحل جنوب شرق چین و وجود مانع طبیعی اقیانوس در جنوب و شرق آن کار آمریکا و حتی متحدان منطقه‌ای‌اش برای دفاع از آن در برابر چین را دشوار می‌کند. 

با توجه به اینکه بسیاری به این باور رسیده‌اند سیاست‌های واشنگتن باعث جسارت و تهور اوکراین و ورود به باتلاق کنونی بود، از سوی دیگر در هوای شرجی جنوب شرق آسیا نیز جزیره‌ای کوچک نقش مشابه اوکراین را برای آمریکا بازی می‌کند؛ مسؤولیتی که این بار نقش مقابل آن را پکن بازی می‌کند. در دولت ترامپ و بویژه بایدن حمایت‌های آمریکا از تایوان شدت گرفت و مرور اتفاقات سال‌های اخیر بخوبی نشان می‌دهد آمریکا برای افزایش فشار به چین حسابی ویژه ‌روی تایوان باز کرده است. 

نشریه فارن‌پالیسی، مهم‌ترین رسانه سیاست خارجی آمریکا به دنبال اظهارات اخیر بایدن، این پرسش مهم را مطرح کرد: آیا بایدن درباره تایوان ماکیاولیستی رفتار کرده یا به او مشاوره غلط داده شده است؟ عماد اشفورد، یکی از نویسندگان این نشریه با زیر سوال بردن منطق بایدن در صحبت‌های اخیرش درباره تایوان می‌نویسد: «آیا ماکیاولی معتقد نبود احتیاط یک فضیلت اصلی است؟ پس من مطمئن نیستم که شروع یک جنگ ایدئولوژیک (علیه چین) که ممکن است واشنگتن نتواند در آن پیروز شود، عاقلانه باشد. اما شاید اینجا جای خوبی برای محور قرار دادن موضوع داغ این هفته باشد: رئیس‌جمهور مستعد گاف آمریکا دوباره پایش را از گلیمش درازتر کرده؛ این بار درباره سوالی در باب تعهدات امنیتی ایالات متحده در قبال تایوان. در اظهارات دوشنبه (هفته گذشته) او پیشنهاد کرد اگر تایوان از سوی چین تهدید شود، ایالات متحده ملزم به پاسخ نظامی است. این یک تغییر سیاسی بسیار بزرگ است!»

 در نهایت این نویسنده فارن پالیسی از دولت بایدن می‌پرسد: آیا اظهارنظرهای غیرمحتاطانه‌ توسط رئیس‌جمهور 79 ساله دموکرات، قرار است چین را عقب بنشاند یا اینکه بدتر به افزایش ریسک یک جنگ تمام‌عیار در جنوب شرق آسیا بینجامد؟

قهرمان بیست‌و‌یکمین دوره رقابت‌های لیگ برتر آخرین دیدار خود در این مسابقات را در شرایطی با تساوی به پایان برد که ده‌ها هزار هوادار برای دیدن جشن قهرمانی آبی‌ها به ورزشگاه آزادی رفته بودند. استقلال در هفته پایانی مسابقات لیگ برتر به مصاف نفت مسجد سلیمان رفت و در شرایطی که رکوردهایش را حفظ کرد اما برابر این تیم جنوبی به تساوی بدون گل رسید. این بازی در ورزشگاه آزادی با حضور حدود ۸۰ هزار تماشاگر آبی‌پوش آغاز شد و استقلال برای پایان شیرین لیگ و کامل کردن جشن قهرمانی کاملا هجومی به زمین آمد اما نتوانست جشن قهرمانی‌اش را با گل و برد کامل کند. در تیم نفت، علی محسن‌زاده، دروازه‌‌بان این تیم چهره پرکار نیمه نخست بود و بارها مجبور شد برابر ضربات بازیکنان تیم استقلال واکنش نشان بدهد. نیمه دوم برای استقلال متفاوت و با یک تعویض شروع شد و شاگردان فرهاد مجیدی تلاش کردند با فشار تماشاگران‌شان زودتر به گل برتری برسند اما حملات آنها راه به دروازه تیم جنوبی نبرد. در یکی از بهترین فرصت‌های استقلال عزیز بک آمانوف در دقیقه ۹۳ با ضربه‌ای زیبا و فنی دروازه نفت را هدف قرار داد اما ضربه او به تیر افقی دروازه برخورد کرد و به زمین برگشت. استقلال لیگ برتر فوتبال را بدون شکست خاتمه داد و از این حیث یک رکورد جدید را ثبت کرد، چرا که پیش از این هیچ تیمی موفق به انجام این کار نشده بود. همچنین آبی‌های پایتخت با این تساوی، ۶۸ امتیازی شدند و بیشترین امتیاز کسب شده در یک فصل از بازی‌های لیگ برتر را به نام خود کردند. پیش از این پرسپولیس در ۲ مقطع و سپاهان در یک مقطع (لیگ ۱۸ تیمی) ۶۷ امتیاز کسب کرده بودند. همچنین پیش از این بیرانوند، لک و نیازمند رکورد ۱۷ کلین‌شیت در طول یک فصل را ثبت کرده بودند که حسینی با ۱۸ بازی بدون گل خورده، رکورددار جدید فوتبال ایران در این زمینه نام گرفت.

 

 

 

از ابتدای سال 98 و با وقوع مشکلات جدی برای دسترسی به منابع ارزی، درست یک سال پس از شروع پرداخت ارز ترجیحی به واردکنندگان، مساله حذف ارز چند نرخی از اقتصاد ایران مطرح شد؛ دولت قبل با وجود اینکه اعلام کرده بود دلار به میزان کافی برای تامین ارز 4 هزار و 200 تومانی برای همه کالاها برقرار است، آرام آرام متوجه ارزبری بالای این سیاست اشتباه شد که نتیجه آن حذف بسیاری از کالاها و باقی ماندن تنها 25 قلم کالا در سبد ارز ترجیحی شد. 

با وجود اینکه قیمت ارز در بازار آزاد به بیش از 25 هزار تومان نیز رسیده بود، متاسفانه سیاست ارز ترجیحی تا پایان دولت روحانی باقی ماند و نتیجه آن ارزپاشی به میزان حدود 68 میلیارد دلار بود که نه‌تنها موجب حفظ قدرت خرید مردم نشد، بلکه از سال 1399 به بعد به دلیل عدم دسترسی به دلارهای نفتی و کاهش فروش نفت، دولت مجبور به خرید از بازار ارز آزاد و پرداخت دلار 4 هزار و 200 تومانی به واردکنندگان شد که نتیجه این امر از دو سو، یکی افزایش استقراض از بانک مرکزی و دیگری افزایش تقاضای ارز بازار آزاد، منجر به افزایش تورم افسارگسیخته شد تا جایی که دولت به حذف ارز ترجیحی محصولاتی مانند شکر، برنج و... اقدام کرد. البته دولت قبل با وجود حذف یارانه ارزی اغلب کالاهای اساسی، به هیچ‌وجه یارانه جبرانی به مردم پرداخت نکرد و منابع حاصل از این سیاست را صرف تامین کسری بودجه و هزینه‌های جاری خود کرد. 

با پایان دولت دوازدهم، سیدابراهیم رئیسی زمین مین‌گذاری شده اقتصاد ایران را به دست گرفت و در نخستین و مهم‌ترین تصمیم خود مبادرت به اصلاح یارانه ارزی کالاهای اساسی کرد؛ موضوعی که نه‌تنها در دولت قبل، بلکه در همه دولت‌های قبلی که حذف ارز چندنرخی را در دستور کار قرار داده بودند، این اتفاق نیفتاده بود. مساله حمایت از معیشت خانواده با پرداخت مستقیم یارانه به خود افراد به جای پرداخت ارز ارزان‌قیمت به واردکنندگان بود؛ مساله‌ای که تنها یکبار در دولت دهم و در زمان هدفمندی یارانه‌های انرژی اتفاق افتاده بود. 

سیاست دولت سیزدهم در این میان حفظ یارانه کالاهای اساسی و انتقال آن به مردم به جای تخصیص ارز ترجیحی بوده است؛ مساله‌ای که پس از پایان پاندمی کرونا و وقوع جنگ روسیه- اوکراین و کاهش شدید گندم و روغن قابل تجارت در دنیا به دلیل درگیری ۲ قطب اصلی تولیدکننده این اقلام، لزوم اصلاح روند فعلی را بسیار بیشتر از قبل ایجاب می‌کرد. در همین رابطه طبق قانون بودجه 1401، دولت در ابتدای سال و از اواسط اردیبهشت تصمیم به اصلاح یارانه کالاهای اساسی و انتقال آن از ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره گرفت. در این میان با توجه به تجربه‌های قبلی اصلاح یا حذف یارانه کالاهای اساسی و همچنین قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال‌های ابتدایی دولت دهم (سال 89)، انتخاب مسیر جایگزین ارز 4200 تومانی و نحوه انتقال این یارانه ارزی به مردم بسیار مهم است و ممکن است به دلیل انتخاب مسیر اشتباه، زندگی مردم به خطر بیفتد. 

دو مسیر موجود در این بین، پرداخت یارانه نقدی یا کوپن است؛ مسیری که در سال‌های اخیر هر ۲ تجربه شده‌اند و نتایج آن بخوبی مشخص و مبرهن است. تجربه سیاست تعدیل اقتصادی در دولت هاشمی‌رفسنجانی و پرداخت یارانه نقدی و اثرات آن بر جامعه با توجه به آمار و ارقام، بخوبی در این زمینه هدایت‌کننده است. 

در زمان تعدیل‌های اقتصادی در مدت زمان محدودی پس از شوک قیمتی، اقدام به تعریف کوپن کردند ولی پس از مدتی این کوپن‌ها حذف شدند و در سیاست هدفمندی یارانه‌های انرژی در سال 89 نیز به جای کوپن، پرداخت یارانه نقدی جایگزین شد که طبق منابع ایجاد شده از طریق این اصلاح اقتصادی، میزان یارانه نقدی تعیین شد و قرار بر این بود که بخش مهمی از منابع حاصل از این اصلاح اقتصادی که در سال‌های بعد با رشد و بهره‌وری تولید انرژی در ایران افزایش می‌یافت، به افزایش میزان یارانه نقدی اختصاص یابد. منابع و مصارف حاصل از این اصلاح اقتصادی در یک تبصره از قانون بودجه تحت عنوان تبصره 14، تبصره هدفمندی یارانه‌ها ایجاد شد و در طرف مصارف نیز میزان یارانه نقدی مشخص شد. برخلاف تجربه کوپن، در این تجربه میزان منابع ایجاد شده بخوبی مشخص بود و در جدولی شفاف منابع و مصارف آن برای مردم مشخص شده بود. با این وجود با گذشت زمان و افزایش چشمگیر منابع تبصره 14 هدفمندی، دولت روحانی به جای افزایش یارانه نقدی، آن را صرف جبران کسری بودجه خود کرد؛ منابعی که باید برای بهبود معیشت و حفظ قدرت خرید مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت، متاسفانه در مسیری غیر از هدف مشخص شده، استفاده شد. 

با همه این تفاسیر بر اساس آمار و ارقام، بررسی رفاه مردم در مقایسه مدل‌های حمایتی بخوبی نشان از بهبود رفاه از طریق یارانه نقدی نسبت به کالابرگ (کوپن) الکترونیک دارد. در ضمن ضریب جینی و فاصله طبقاتی نیز در مدل یارانه نقدی به نسبت کالابرگ، کاهش بیشتری را تجربه کرده است. 

نتایج تحقیقات و پژوهش‌های جهانی نیز موید پرداخت یارانه نقدی به عنوان بهترین روش حمایت از خانواده است. از میان سیاست‌های حمایتی که در ادبیات سیا‌ست‌گذاری مورد استفاده قرار گرفته است، ‌سیاست‌های یارانه در انتهای زنجیره به اشکال مختلف از جمله «پرداخت نقدی» یا «کارت الکترونیک کالایی» بیش از همه در تامین اهداف حمایتی موفق بوده است و در مقابل سیاست اعطای یارانه فرآیندی (یارانه به کالا به جای یارانه به فرد) پایین‌ترین بازدهی را داشته است، به طوری که بررسی تجربه‌ کشورهای مختلف نشان می‌دهد پرداخت نقدی متداول‌ترین نوع سیاست حمایتی در دنیا محسوب می‌شود. نتایج یک پژوهش بیانگر آن است از 133 برنامه حمایتی، 47 مورد مربوط به پرداخت نقدی بوده است. همچنین نتایج این مطالعه نشان می‌دهد پرداخت نقدی سهم چشمگیری از برنامه‌های حمایتی در کشورهای اروپای شرقی، روسیه و کشورهای آسیای میانه دارد. بهترین روش پرداخت مستقیم، پرداخت نقدی است که تمام زیرساخت‌های آن نیز در حال حاضر موجود است. با وجود تاکید مجلس بر اجرای کالابرگ الکترونیک، پیشنهاد می‌شود با توجه به ضعف‌های ذاتی و زیرساختی کالابرگ الکترونیک، برای اجرای راهکار جایگزین یارانه کالاهای اساسی بهترین سیاست یعنی پرداخت مستقیم یارانه نقدی در دستور کار دولت قرار گیرد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود منابع حاصل از حذف ارز 4200 تومانی و انتقال یارانه ارزی کالاهای اساسی به صورت مستقیم به مردم پرداخت شود. فلذا پیشنهاد می‌شود دولت پرداخت مستقیم یارانه نقدی به مردم را ادامه دهد.1  

در ادامه گزارش به بیان نقاط ضعف‌ جدی کالابرگ یا کوپن الکترونیک نسبت به یارانه نقدی خواهیم پرداخت. 

اولین و شاید مهم‌ترین مشکل کالابرگ الکترونیکی، کاهش شدید کیفیت کالاهای اساسی ارائه‌شده به مردم در مدل کوپنی است. با توجه به سازوکار موجود در این روش، این کالاها به دلیل اختصاص یارانه و پایین بودن قیمت آن، به نسبت دیگر کالاها، کیفیت بسیار پایینی خواهند داشت و بخوبی تجربه کوپن در سال‌های جنگ، دولت هاشمی و حتی تجربه سبد کالای دولت روحانی بیانگر این موضوع است. 

از طرف دیگر با توجه به کالاهای مختلف موجود در سبد کالایی کالابرگ، باید همه سوپرمارکت‌ها، مغازه‌ها و فروشگاه‌ها به این سازوکار مجهز باشند ولی با توجه به مشکلات زیرساختی موجود در دستگاه‌های پوز، به هیچ وجه سازوکار کالابرگ برای تمام محل‌های فوق آماده نیست و نتیجتا مردم تنها در فروشگاه‌های بزرگ باید این کالاها را خریداری کنند که ثمره آن، صف‌های طولانی خرید کالاهای اساسی و ایجاد انحصار برای فروشگاه‌های بزرگ در مقابل دیگر مغازه‌ها است که این امر نیز موجب ایجاد مشکلات وسیع در اقتصاد خواهد شد. در این بین نزدیک‌ترین تجربه، سبد کالای اعطایی به مردم در دولت روحانی است که موجب از بین رفتن عزت مردم شد. 

از طرف دیگر نیز اختیار انتخاب مواد غذایی و سبد کالا در مدل کالابرگ الکترونیک از مردم سلب می‌شود. در این روش دولت در کالابرگ الکترونیک به هر نفر، میزان مشخصی مرغ، روغن و لبنیات در نظر می‌گیرد که مردم غیر از این موارد نمی‌توانند کالای دیگری را خریداری کنند و در نتیجه قدرت اختیار نیز از مردم گرفته می‌شود. حتی در زنجیره کالاهای اساسی نیز دوباره به واردات وابسته خواهیم شد، زیرا دولت میزان مشخصی از کالاهای اساسی را ماهانه به مردم ارائه می‌کند و همین موضوع بویژه در زمینه روغن و مرغ، منجر به واردات خواهد شد و مشکلات جدی در ادامه برای کشور ایجاد خواهد کرد. 

با سازوکار کالابرگ الکترونیک و مدل کوپنی کمافی‌السابق شاهد ایجاد تقاضای کاذب برای مردم یا فروش کالاهای کوپنی جلوی در فروشگاه‌ها و همچنین ورود دوباره دلالان و سوداگران به زنجیره تامین کالاهای اساسی مردم خواهیم بود. 

یارانه نقدی در زمینه کاهش فاصله طبقاتی و ضریب جینی نیز بسیار تاثیرگذار است. در زمان دولت هاشمی‌رفسنجانی با وجود تداوم پرداخت کوپن به مردم، ضریب جینی هیچ‌گاه پایین‌تر از 0.4 نیامد؛ این در حالی است که با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها در سال 89 و پرداخت یارانه نقدی به مردم، ضریب جینی از 0.41 به زیر 0.37 آمد و به پایین‌ترین میزان پس از انقلاب اسلامی رسید. پس از سال 92، با وجود افزایش چشمگیر منابع تبصره 14 هدفمندی یارانه‌ها، میزان یارانه پرداختی به مردم زیاد نشد و نتیجه آن افزایش ضریب جینی بود. اینها همه در حالی بود که در سال پایانی دولت روحانی، میزان منابع هدفمندی بیش از 8 برابر رشد کرده بود. در این میان پرداخت یارانه معیشتی در سال 98 نیز روند صعودی ضریب جینی را متوقف کرد. حالا نیز با پرداخت یارانه 300 هزار تومانی جدید، قطعا ضریب جینی روند کاهشی را تجربه خواهد کرد اما اگر این سازوکار به کالابرگ تبدیل شود، امکان انحراف و عدم تداوم روند کاهشی ضریب جینی نیز وجود دارد. نکته بسیار مهم در زمینه یارانه نقدی، قدرت اختیار و انتخاب کالاهای مورد نیاز خانوار است که این قدرت انتخاب در سازوکار کالابرگ به هیچ وجه وجود ندارد. 

لازم به ذکر است سال 1401، میزان منابع در تبصره 14 قانون بودجه به بیش از 621 هزار میلیارد تومان رسیده است و در سال 1390 تنها 54 هزار میلیارد تومان منابع تبصره 14 در قانون بودجه بوده است. 

در پایان لازم به ذکر است پیشنهاد مشخص جایگزین در این زمینه، اتصال قیمتی یک سبد مشخص کالایی در بازار آزاد معادل عدد پرداختی به مردم به یارانه نقدی است. با این راهکار نه‌تنها سازوکار فشل جدیدی به دولت و مردم تحمیل نمی‌شود، بلکه مردم نیز از این اصلاح اقتصادی قطعا ذی‌نفع خواهند شد. افزایش یارانه نقدی به 500 هزار تومان به ازای هر نفر و البته به میزان برابر و یکسان به همه مردم از محل تبصره 14 قانون بودجه و منابع مورد استفاده از حذف ارز 4200 تومانی در جدول منابع عمومی بودجه، قطعا در این زمینه راهگشا خواهد بود. 

--------------------------------  

پی‌نوشت

1-   Coady, D., Grosh, M., & Hoddinott, J. (2004). Targeting of transfers in developing countries: Review of lessons and experience. The World Bank.

رئیس پلیس پایتخت از دستگیری ۲۷۸ تن از اراذل و اوباش و مزاحمان نوامیس خبر داد و گفت: ۱۲۵۳ خودرو که اقدام به دوردور و مزاحمت برای نوامیس می‌کردند هم توقیف شدند. 

سردار حسین رحیمی در حاشیه بازدید از نمایشگاه طرح اقتدار پلیس امنیت عمومی در جمع خبرنگاران افزود: نخستین مرحله از طرح برخورد با اراذل و اوباش، گردن‌کشان و مزاحمان نوامیس در فضای حقیقی و مجازی توسط پلیس امنیت عمومی و پلیس فتا به مرحله اجرا گذاشته شد. وی ادامه داد: این طرح‌ها در جهت انضباط جامعه و برخورد با مخلان نظم و امنیت اجرا می‌شود. فرمانده انتظامی پایتخت با اشاره به اینکه برخورد با اراذل و اوباش و مراکز ترویج‌دهنده فرهنگ غربی و قمارخانه‌ها در دستور کار جدی پلیس پایتخت است، گفت: ۶۳ نفر از اراذل و اوباش سطح‌دار و عاملان تخریب و شرارت و ۲۲ نفر از اراذل و اوباشی که اقدام به حمل سلاح غیرمجاز می‌کردند، دستگیر شدند.  رئیس پلیس پایتخت افزود: همچنین ۲۲ نفر از اراذل و اوباشی که علاوه بر شرارت، اقدام به توزیع مشروبات الکلی و ۴۸ شرور که اقدام به فروش مواد مخدر و داروهای روانگردان می‌کردند در مراکز قمار و فساد دستگیر شدند. وی با اشاره به اینکه در این مرحله از طرح اقتدار ۱۲۳ نفر از مزاحمان نوامیس دستگیر شدند، تصریح کرد: به طور کلی ۲۷۸ نفر از اراذل و اوباش، فروشندگان سلاح‌های سرد و گرم غیرمجاز، فروشندگان و نگهداران مهمات و نیز گردانندگان مراکز قمار دستگیر شدند. 

رحیمی اضافه کرد: از این افراد ۲۰ قبضه سلاح جنگی و شکاری، ۹ شبه‌سلاح و ۱۲۳۸ عدد انواع فشنگ جنگی، ۵۶ قبضه سلاح سرد و ۱۰۳۸ لیتر مشروبات الکلی کشف شده است. 

 

* مسدود شدن ۱۱ صفحه مجازی با گردش مالی ۱۱۲ میلیونی

رئیس پلیس پایتخت در بخش دیگری از سخنان خود گفت: ۹ درگاه بانکی غیرمجاز مسدود و ۱۱ صفحه اینستاگرام و تلگرامی غیرمجاز با گردش مالی ۱۱۲ میلیون تومان شناسایی و مسدود شدند. رحیمی افزود: در مجموع ۱۲۵ نفر از متهمانی که در فضای مجازی اقدام به ترویج فرهنگ اوباش‌گری، قدرتنمایی، فروش مدرک تحصیلی و کلاهبرداری از طریق خودپردازها کرده بودند دستگیر شدند. وی ادامه داد: همچنین 2 باند شامل ۲۱ نفر که در حوزه فیشینگ، قمار و شرط‌بندی فعالیت می‌کردند شناسایی و دستگیر شدند. رحیمی با اشاره به اینکه پلیس بارها درباره عدم خرید دارو و اقلام سلامتی از فضای مجازی هشدار داده است، گفت: یک باند فروش داروهای غیرمجاز و تقلبی و لوازم آرایش غیربهداشتی شناسایی و منهدم شد. 

فرمانده انتظامی پایتخت بیان کرد: همچنین ۴ کامیون حامل داروهای غیرمجاز توسط پلیس امنیت شناسایی و توقیف شدند. 

وی با اشاره به اینکه ۲ پزشک که با فروشندگان دارو و اقلام سلامت در فضای مجازی همکاری می‌کردند، دستگیر شدند، گفت: ۱۸ متهم که اقلام سلامت‌محور در فضای مجازی به فروش می‌رساندند دستگیر شدند. همچنین ۵ متهم که از طریق هک دسترسی غیرمجاز به حساب‌های بانکی پیدا می‌کردند شناسایی شدند که این ۵ متهم ۷۰ شاکی دارند.  سردار رحیمی بیان کرد: همچنین ۲ باند اجاره‌کنندگان کارت‌های بانکی منهدم و در این راستا ۵۲ نفر دستگیر شدند. 

گروه سیاسی: رهبر حکیم انقلاب اسلامی عصر روز گذشته در دیدار آقای امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان و هیات همراه، تأکید کردند: ظرفیت‌های گسترش همکاری‌های ۲ کشور در زمینه‌های مختلف بسیار فراتر از سطح کنونی است و باید با توجه به سیاست دولت ایران مبنی بر تقویت روابط با همسایگان، روابط ۲ کشور دچار تحول اساسی شود. 

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای با اشاره به اشتراکات عمیق تاریخی، دینی، فرهنگی و زبانی ایران و تاجیکستان، ۲ کشور را همچون خویشاوند و برادر خواندند. 

رهبر انقلاب اسلامی از اقدامات رئیس‌جمهور تاجیکستان در گسترش زبان فارسی تقدیر و با اشاره به نخستین سفر خارجی آقای رئیسی به تاجیکستان تأکید کردند: انجام این سفر نشان‌دهنده اهتمام دولت برای گسترش روابط با تاجیکستان است و در یک‌ سال گذشته نیز سطح روابط افزایش یافته است اما با نقطه مطلوب بسیار فاصله دارد.  ایشان ظرفیت‌های فنی و مهندسی، صنعتی و علمی ایران را برای کمک به تاجیکستان بسیار مستعد و مهم ارزیابی کردند و افزودند: برای استفاده از این ظرفیت‌ها و گسترش جدی همکاری‌ها باید کمیسیون مشترک به‌ صورت جدی برای همه اسناد امضاشده برنامه‌ریزی و زمان‌بندی کند تا به مرحله عملیاتی برسند.  رهبر انقلاب اسلامی اقلیم متنوع ایران و زمین‌ها و دشت‌های پهناور و پیشرفت‌های علمی و فناوری و صنعتی و شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران و همچنین آب فراوان و معادن گسترده در تاجیکستان را زمینه‌های ارتقای همکاری‌های مشترک برشمردند و خاطرنشان کردند: با وجود تحریم‌ها جمهوری اسلامی ایران پیشرفت‌های خوبی در زمینه‌های مختلف داشته است و اگر تحریم‌ها نبود، این پیشرفت‌ها به دست نمی‌آمد، زیرا تحریم‌ها باعث شد به نیرو و ظرفیت‌های داخلی خود اتکا کنیم.  حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تحریم را اسلحه قدرت‌ها در مقابل کشورها خواندند و تأکید کردند: آن چیزی که این اسلحه را از کار می‌اندازد، توجه به نیروها و ظرفیت‌های درونی است. 

ایشان با تأکید بر اینکه یکی از عرصه‌های همکاری و همفکری میان ایران و تاجیکستان، مسائل منطقه و بویژه وضعیت افغانستان است، گفتند: نگرانی‌های ایران و تاجیکستان درباره افغانستان مشترک است و هر ۲ کشور از گسترش تروریسم و رشد گروه‌های تکفیری در این کشور نگران هستند و ما معتقدیم آقایانی که اکنون در افغانستان بر سر کار هستند باید بتوانند با یک حکومت جامع و فراگیر از همه گروه‌ها استفاده کنند. 

رهبر انقلاب اسلامی همچنین با اشاره به سفر اخیر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان به تاجیکستان و افتتاح کارخانه تولید پهپاد، اینگونه همکاری‌ها را بسیار مهم ارزیابی و خاطرنشان کردند: پهپاد امروز عامل مهمی در امنیت کشورهاست. 

گروه اقتصادی: روز گذشته به واسطه کمبود در بازار سوخت و نگرانی درباره کاهش عرضه توسط روسیه، قیمت نفت با یک دلار افزایش به بیش از 120 دلار در هر بشکه- بالاترین سطح در ۲ ماه گذشته- رسید. نفت خام برنت دریای شمال روز گذشته در معاملات اولیه به بالاترین حد ۲ ماه اخیر یعنی 120.5 دلار در هر بشکه رسید. نفت وست‌تگزاس اینترمدیت آمریکا نیز با افزایشی مشابه به بیش از 116 دلار در هر بشکه رسید. فایننشال‌تایمز توقیف ۲ نفتکش با پرچم یونان توسط کشورمان در روز جمعه را یکی از عوامل افزایش قیمت دانسته است. تحلیلگران عقیده دارند این اقدام ایران جریان نفت از تنگه هرمز را که یک‌سوم تجارت دنیا را در اختیار دارد، تحت تاثیر قرار می‌دهد. 

این در حالی است که قیمت‌ گازوئیل و بنزین به دلیل عرضه محدود در مراکز اصلی تحویل، افزایش یافته است. کاهش صادرات گازوئیل از روسیه که بسیاری از شرکت‌های غربی به دنبال تهاجم به اوکراین از آن اجتناب می‌کنند یا آن را کاهش داده‌اند، بازارها را حتی بیشتر از نفت خام با کمبود عرضه این فرآورده مواجه کرده است. قیمت بالای نفت به این معنی است که رانندگان در بسیاری از کشورها قیمت‌های بی‌سابقه‌ای را برای گازوئیل و بنزین می‌پردازند. این در حالی است که نفت خام هنوز بسیار پایین‌تر از رکورد قیمتی خود یعنی 147.5 دلار در هر بشکه در سال 2008 است. 

خودداری اوپک پلاس برای تسریع افزایش تولید نفت نیز از عوامل افزایش قیمت نفت به حساب می‌آید. این گروه قرار است پنجشنبه تشکیل جلسه ‌دهد و انتظار می‌رود به برنامه خود برای افزایش تولید حدود 400 هزار بشکه در ماه پایبند باشد؛ هدفی که از سال گذشته برقرار بوده است. اعضای اتحادیه اروپایی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه درباره ششمین بسته تحریم‌ها علیه روسیه به‌ خاطر حمله به اوکراین دیدار کرده و می‌کنند. 

هر گونه تحریم نفت روسیه بازار نفت را با کمبود عرضه مواجه خواهد کرد، آن هم در شرایطی که بازار همین حالا هم به ‌خاطر افزایش تقاضا برای بنزین، دیزل و سوخت هواپیما در آستانه فصل اوج سفرها در آمریکا و اروپا، با مشکل عرضه مواجه است. طبق این توافق، مجارستان، اسلواکی و جمهوری چک اجازه خواهند داشت نفت روسیه را برای مدتی از طریق خط لوله دروژبا دریافت کنند تا بتوانند جایگزینی برای آن پیدا کنند.

محمدصادق فرامرزی*: عدالت یکی از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مفاهیم بشری در طول تاریخ بوده ‌است. هر یک از اندیشمندان و فیلسوفان سعی کرده‌اند در تبیین مفهوم و همچنین نحوه تحقق عدالت، از دریچه معرفت‌شناختی خود نظر یا نقشه‌ای را ترسیم کنند اما همچنان یک تعریف منسجم و یکپارچه و جهان شمول از عدالت در مکاتب مختلف و بین اندیشمندان و فیلسوفان یافت نمی‌شود. در این یادداشت بر آنم به بررسی اجمالی دیدگاه رهبر حکیم انقلاب در باب مفهوم عدالت و تبیین باید‌ها و نبایدهای نحوه تحقق آن بپردازم. مداقه در این باب از آن جهت حائز اهمیت است که بدانیم بیشتر اندیشمندان این حوزه یا در عرصه نظر به نظریه‌پردازی یا تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند یا در عرصه عمل نظریه منقح‌شده‌ای را پذیرفته و در صدد اجرا برآمده‌اند. اما بررسی نظر حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای از آن جهت اهمیت دارد که ایشان هم در عرصه نظر به عنوان یک اندیشمند و هم در عرصه عمل به عنوان حاکم و ناظر بر اجرای قوانین، ورود داشته‌اند. از طرفی از آنجا که تلقی ما بویژه حاکمان، از عدالت و نحوه تحقق آن، تاثیر بسزایی در ساحت جامعه و زندگی افراد یا شهروندان همان جامعه دارد، این تامل از این جهت نیز خاص و البته حائز اهمیت احساس شد. لذا در ادامه به بررسی اندیشه ایشان در این عرصه می‌پردازیم. از نگاه ایشان عدالت، امری ذهنی و ادراکی نیست که بشر بتواند آن را جعل کند. ایشان ضمن تاکید بر صبغه توحیدی این ارزش معتقدند عدالت یک حقیقت واحد وضع‌شده از جانب خدای متعال است، از این ‌رو، امر به عدالت، در جهت جعل نیست، بلکه عمل به حقیقت وصل شده ‌است. در این نگاه عدالت در مقام ثبوت واحد و در مرحله اثبات، متکثر است. به‌ عبارت ‌دیگر، عدالت ماهیتی اقتضایی اما معین دارد. 

ایشان ضمن تعریفی عام از عدالت،1 عدالت را بر ۲پایه اصلی استحقاق و نیاز بنا کرده و در نقطه آغازین، برابری فرصت‌ها و امکانات را اصل دانسته اما با رد هم‌انگاری عدالت و برابری، معتقدند کیفیت و کمیت استفاده از امکانات و فرصت‌ها، به خود افراد مربوط است، لذا امتیازهای ویژه‌ای نیز باید برای کسانی که شایستگی‌های خاص دارند لحاظ شود و امکانات مورد نیازشان در اختیارشان قرار گیرد. بنابراین از نگاه حضرت معظم‌له، هم به برابری اولیه انسان‌ها و هم به تفاوت‌های طبیعی انسان‌ها در استعدادها و توانایی‌ها باید توجه داشت. از طرفی با توجه ویژه به محرومان و مستضعفان معتقدند ضمن توزیع بهره‌مندی‌ها بر اساس استحقاق و تلاش، باید بر اساس نیازهای اساسی افراد نیز به توزیع مواهب اجتماعی پرداخت. در واقع ایشان ضمن اعتقاد به اعطای حق به افراد دارای استحقاق، به رفع نیاز‌های ضروری آحاد جامعه نیز توجه دارند. البته ایشان اجرای عدالت مطلق در جامعه را منوط به حضور معصوم علیه‌السلام دانسته اما بر تلاش همه‌جانبه جهت ایجاد عدالت حداکثری در دوران غیبت تاکید دارند. از سوی دیگر ایشان با نگاه غایت‌مدارانه، عدالت را به 2 حوزه تکوینی (خلقت خداوندی) و انسانی (فردی و اجتماعی) تقسیم کرده و معتقدند انسان‌ها باید عدالتی که بنای زمین ‌و زمان بر آن استوار است (عدالت تکوینی) را در جامعه انسانی خود برپا کنند. از نظر ایشان، عدالت فردی برابر با تقواست، یعنی مراقبت و پرهیز از گناه و هوا و هوس. فرد باید تقوای فکر و عقل داشته باشد، یعنی عقل را از انحراف، خطاها و لغزش‌ها، تعدیل و بیکار بودن بازدارد و خرد را در امور زندگی به کار ببندد. پس مراقبت دائم از جوارح، از دل و از فکر و مغز، تقواست. زمانی‌که تقوا به معنای دائم به‌هوش بودن است، پس مقابل آن غفلت است و به هر اندازه که تقوا پسندیده و مؤکد باشد، به همان اندازه غفلت، مذموم و نارواست. 

از نظر رهبر انقلاب، «عدالت اجتماعی» یک اصل اخلاقی- سیاسی و یک امر اجتماعی محض و مربوط به شیوه حکومت و فرمانروایی در جامعه است. ایشان ضمن تاکید بر نگاه ۲ ساحتی (تکامل مادی و معنوی) به انسان، معتقدند عدالت اجتماعی بستری برای رسیدن فرد به کمال و سعادت در یک جامعه عدالت‌محور و توحیدی است که مراد از این کمال، رسیدن به مقام عبودیت و بندگی خالص خداوند است. در واقع عدالت، سیر انسان است که از توحید آغاز و به توحید ختم می‌شود. همچنین ایشان هدف اصلی از ایجاد حکومت‌ها را نیز تحقق عدالت اجتماعی، برای آماده‌سازی بستر مناسب جهت نیل به سعادت بشری دانسته و میزان انحراف حکومت‌ها را دقیقا به اندازه دوری آنها از ارزش عام عدالت معرفی می‌نمایند. با این نگاه برقراری حکومت عدل‌محور، نه یک خواست و یک انتخاب؛ که تکلیفی بر همه آحاد جامعه است البته بدیهی است در نظر ایشان، حکومت مشروعی که بتواند به تحقق عدالت در جامعه بینجامد، همان استقرار ولایت الهی و اعمال قوانین و احکام اسلامی در جامعه است. 

 از طرفی ایشان ضمن مقدم دانستن عدالت فردی (ملکه تقوا و معنویت) بر عدالت اجتماعی (عرصه سیاست و حکومت) معتقد به برپایی جامعه عادلانه توسط افراد عادل، همچنین اجرای عدالت اجتماعی بدون ابتنا به عدالت فردی را ریاکاری و تظاهر معرفی کرده و تاکید می‌فرمایند عدالت تنها ارزش مطلق اجتماعی است، یعنی در همه جا و در هر چیزی و در هر زمانی عدالت ارزش است و عدالت خوب یا بد نداریم و جامعه انسانی - چه حاکمان و چه آحاد مردم- موظف به تلاش جهت تحقق عدالت به عنوان امری ثابت و فطری که مورد تایید همه انسان‌ها و همچنین ادیان الهی است، هستند، نه اینکه از آنجا که اجرای عدالت منجر به تحقق منافع متقابل انسان‌ها می‌شود، باید اجرا شود. توضیح آنکه در نگاه اول، عدالت فی‌نفسه دارای ارزش است اما در نگاه دوم عدالت، ابزار تحقق منافع مردمان است. 

ایشان عدالت در حوزه انسانی را متشکل از عقلانیت و معنویت می‌دانند که در حوزه‌های مختلف، معیارهای متفاوتی به خود می‌پذیرد و مصادیق متکثری تولید می‌کند. منظور از معنویت، داشتن ارتباط با خداوند و تقویت این رابطه و توجه و توکل بر او، و استمداد از او در مسیر حرکت است اما این ارتباط معنوی به‌معنای تعطیل کردن عقل و خرد نیست، بلکه برعکس به‌کارگیری عقل در چارچوب دین، برای شناخت صحیح مصادیق و راه‌های صحیح رسیدن به هدف یعنی برقراری عدالت، لازم و ضروری است. در واقع مراد ایشان از عقلانیت، صرفا عقلانیت براساس محاسبات دینی است. عقلانیت نرم‌افزار حرکت و ابزار مصداق‌یابی عدالت و طراحی بهترین شیوه تحقق آن است. 

نکته حائز اهمیت دیگر در نگاه حضرت معظم‌له، رد تزاحم آزادی با عدالت و همچنین پیشرفت با عدالت است. در واقع ایشان معتقدند اتفاقا اجرای اصل اساسی عدالت است که منجر به تحقق آزادی‌های اساسی افراد در جامعه و همچنین نیل به پیشرفت واقعی خواهد شد. در واقع با تعریف مقام معظم رهبری، اجرای عدالت منجر به اعطای حق به افراد دارای استحقاق خواهد شد، و از آنجا که رسیدن به آزادی (در چارچوب دین) جزئی از حقوق افراد است، لذا تحقق عدالت منافاتی با آزادی ندارد. از طرفی نایل شدن به رشد و پیشرفت در هر جامعه‌ای منوط به قرار گرفتن هر کس در موقعیت مخصوص خود و همچنین توزیع امکانات و فرصت‌های عمومی به نحوی که به‌ طور یکسان در دسترس همه قرار گیرد و از طرفی توزیع مواهب به دست آمده بر اساس تلاش و استحقاق و البته نیازهای اساسی هر یک از افراد، است، لذا در صورت تحقق این امر، یقینا شاهد پیشرفت جامعه خواهیم بود. علاوه‌ بر این، به اعتقاد ایشان عدالت بدون پیشرفت، برابری در عقب‌ماندگی است و پیشرفت بدون رعایت عدالت، به افزایش فاصله‌ها و شکاف‌های زیاد طبقاتی بین مردم و رفاه و برخورداری عده‌ای در کنار محرومیت عده‌ای دیگر خواهد انجامید. 

به عنوان جمع‌بندی می‌توان به ۳ نکته متمایز و حائز اهمیت در نظریه مقام معظم رهبری اشاره کرد. اول آنکه ایشان هم به عنوان یک اندیشمند در حوزه نظر و هم به عنوان یک حاکم و ناظر، در عرصه عمل در این باب، به ایراد سخن پرداخته‌اند. دوم آنکه نگاه ایشان صبغه‌ای توحیدی دارد. توضیح آنکه از نگاه حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، عالم بر اساس عدالت توسط پروردگار متعال خلق شده (عدالت تکوینی) و انسان نیز موظف و مکلف است در راستای تحقق عدالت و ایجاد هماهنگی با عالم تکوین، در جامعه خود نیز، چه در حوزه فردی (تقوا) و چه در حوزه اجتماعی (ساحت حکومت و جامعه) تلاش کند، تا بتواند ضمن تحقق عدالت به عنوان هدفی میانی، به سعادت به معنای عبودیت و بندگی خالص خداوند، به عنوان هدف نهایی خلقت خود دست یابد. در واقع در نگاه ایشان، عدالت با تقوای فردی آغاز و ضمن به سامان رساندن جامعه، با سعادت همان افراد خاتمه می‌یابد که این همان نگاه توحیدی و ۲ ساحتی به انسان است. سوم آنکه در نگاه ایشان تحقق عدالت در جامعه بدون برقراری حکومت دینی با مدیریت عالی حاکم عادل امکان‌پذیر نیست. توضیح آنکه از نظر مقام معظم رهبری عدالت در جامعه، صرفا توسط افراد عادل محقق خواهد شد. 

* پژوهشگر حوزه عدالت

--------------------------------

پی‌نوشت

 1- «عدالت یعنی هر چیزی را در جای خود قرار دادن و همچنین هر صاحب حقی را به‌ حق خودش رساندن. عدالت یعنی تأمین همه نیازهای مادی و معنوی انسان (18 اردیبهشت 77)».

 

مهدی جابری: نجات جان «یک نفر»، می‌تواند یک قدم مهم برای اجرای قانون جوانی جمعیت کشور باشد؛ از نوزاد رهاشده در خیابان گرفته تا شهروند گرفتار در حادثه. به این معنا که هر چقدر برای حفظ جان جمعیت برنامه داشته باشیم، خود به خود چندین گام در اجرای قانون جوانی جمعیت جلو افتاده‌ایم. 

با این زاویه دید، جان باختن روزانه 30 تا 50 نفر در تصادفات جاده‌ای که بخش قابل توجهی از آنان جوان هستند، آسیبی بزرگ در مسیر جوانی جمعیت ایران محسوب می‌شود، چرا که نه‌تنها بسیاری از جوانان کشور در این حوادث فوت می‌شوند، بلکه فرصت ازدواج و فرزندآوری آنها نیز از دست می‌رود. البته این را هم در نظر بگیریم که بخشی از جان‌باختگان این حوادث را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند که آینده‌سازان جمعیتی کشور هستند و پر کردن جای خالی آنها در ترکیب جمعیتی کشور قابل جبران نیست. 

همچنین افزایش سرعت مداخله کادر درمان و نیز ارتقای توان دستگاه‌های امدادرسان برای نجات جان انسان‌های بیمار یا گرفتار در حوادث در سریع‌ترین زمان ممکن، می‌تواند صدها یا هزاران نفر را در سال به چرخه زندگی، ازدواج، فرزندآوری یا دست‌کم به آمار جمعیتی کشور بازگرداند. 

بنابراین نجات جان انسان‌ها باید به طور ویژه در برنامه‌های جوانی جمعیت و فرزندآوری، مهم و ارزشمند تلقی شده و کارگروه یا نهاد خاصی برای نظارت بر اجرای آن تعیین شود. 

یکی از زیباترین و امیدبخش‌ترین اتفاقات در این باره، نجات نوزاد رهاشده در مخزن زباله در چند روز گذشته بود. این موضوع نه فقط از نگاه انسانی ارزشمند است، بلکه از نظر جمعیتی نیز اهمیت بالایی دارد. چنین اتفاقاتی شاید به ظاهر و در قاب اعداد و ارقام چندان به چشم نیاید اما مجموع آنها می‌تواند برای جوانی جمعیت کشور مفید و موثر باشد. به عبارت دیگر، هزینه‌ حفظ جان شهروندان و نجات انسان‌ها بسیار کمتر از هزینه‌های فرزندآوری و افزایش جمعیت است، چرا که تشویق مردم برای همراهی با سیاست‌های جمعیتی، دارای هزینه‌های مازاد رسانه‌ای، سازمانی و اعتباری است اما حفظ جان انسان‌ها بدون هزینه اضافه و فقط از طریق خدمات جاری و امکانات موجود کشور امکان‌پذیر است. 

یعنی با دقت بیشتر، سرعت بالاتر و حساسیت ویژه، می‌توان مانع مرگ و مصدومیت شهروندان در بسیاری از موارد شد و بدون شعار و سخنرانی، گام‌های بزرگی در سیاست‌های جمعیتی برداشت. 

انتظار می‌رود متولیان و مجریان قانون جوانی جمعیت، سازوکارهایی را برای این موضوع مهم در نظر بگیرند و «نجات جمعیت» را به سیاست‌های «جوانی جمعیت» اضافه کنند.