مهدی محمدی: حدود 2 ماه قبل، چند روز پس از اعلام برجام، وقتی یک مقام مسؤول در جلسه‌ای خصوصی به مخاطبانش گفت: «اشتباه نکنید! بزرگ‌ترین دستاورد این دو سال مذاکره، برجام نبوده بلکه شکل‌گیری یک زیرساخت ارتباط با آمریکا بوده است» - و این خبر عمدا به بیرون درز داده شد - کمتر کسی توانست به عمق مساله پی ببرد. این سخن، مستقیما موید آن تئوری بود که مدت‌ها پیش از اعلام برجام به جد معتقد بود تبعات فراهسته‌ای و فرامتنی برجام بسیار مهم‌تر از چیزی است که درون متن نوشته شده و اساسا بخش عمده خطر متن به دلیل «بستر»ی است که قرار است این متن در آن بنشیند و اجرا شود.
از آن زمان، مکررا شاهد به دست آمدن شواهدی بوده‌ایم که این دیدگاه را تایید می‌کند. آنچه پی‌درپی در حال تایید شدن است این است که برجام بخشی از یک برنامه بزرگ‌تر است و برای طرف آمریکایی ـ و برخی در دولت روحانی نیز - فقط تا جایی ارزش دارد که تکمیل‌کننده پازل بزرگ‌تر «گذار از نهضت به نظام» در ایران باشد. از دید آمریکا و دوستان داخلی‌اش، برجام قرار است زیرساختی فراهم کند که با شکل‌دهی یک سلسله اتفاقات در حوزه‌های افکار عمومی، دیپلماسی، اقتصاد و فرهنگ، ایران را از کشوری انقلابی به کشوری عادی بدل کند. زمانی شاید این ادعا گزاف بود اما امروز با اطمینان می‌توان گفت دو طرف یک نقشه راه تعریف شده و مذاکره شده در این باره دارند و طبق یک جدول زمان‌بندی در حال پیش بردن آن هستند. این نوشته جای بحث تفصیلی درباره جزئیات این مساله و اینکه چه میزان از این پروژه «وابسته به متن» و چه مقدار از آن «وابسته به فرامتن» است، نیست. این مساله را بزودی در نوشته‌ای بسیار تفصیلی‌تر بررسی خواهیم کرد. آنچه در اینجا اهمیت دارد این است که معنای درست آنچه را اکنون - به تعبیر آقای رئیس‌جمهور-  در جهان پس از برجام در حال رخ دادن است دریابیم و در ظواهر متوقف نشویم.
قبل از هر چیز، واضح است که تلاشی جدی برای تغییر ادبیات نسبت به آمریکا در دولت آقای روحانی وجود دارد با این پیش فرض که همان طور که رئیس‌جمهور با لحنی تهدیدآمیز گفته، پس از توافق نمی‌توان با جهان همانگونه سخن گفت که پیش از آن سخن می‌گفتیم. پس از آن، دیدیم که آقای رئیس‌جمهور وعده می‌دهد مشتاقان گشایش سیاسی و اجتماعی در داخل کشور پس از توافق هسته‌ای، منتظر تحقق قریب‌الوقوع رویای خود باشند. اندکی بعد از آن، دولت آشکارا وارد مذاکرات منطقه‌ای در چارچوبی شد که حقیقت آن چیزی جز «مذاکره ژئوپلیتیک با آمریکا» نیست ولو اینکه در هزار لفافه پیچیده شده باشد. در همین اثنا، رئیس‌جمهور چندین بار در سخنان علنی‌اش کنایه‌وار از شکل‌گیری نوع جدیدی از قدرت در ایران با عنوان قدرت سیاسی و دیپلماتیک سخن گفت که می‌تواند جانشین انواع سنتی‌تر قدرت یعنی قدرت نظامی شود و اکنون جلوتر آمده و به دیدار و مصافحه تصادفی محمد جواد ظریف و باراک اوباما رسیده‌ایم.
توجه کنید که همه اتفاقات به اتکای برجام رخ می‌دهد اما لزوما ربطی به متن ‌آن ندارد. پیش فرض همه این تحولات این است که دنیای پسابرجام دنیای جدیدی است، قواعد خود را دارد و  در آن می‌توان ریسک‌های جدیدی کرد با هزینه‌ای بسیار کمتر نسبت به آنچه پیش‌تر وجود داشت.
به همین نمونه آخر توجه کنید. می‌دانیم که در سطح رئیس‌جمهور آمریکا هیچ چیز تصادفی رخ نمی‌دهد. این را هم می‌دانیم که حسن روحانی و محمدجواد ظریف پیش از سفر به نیویورک و در حین آن بارها گفته بودند برنامه‌ای برای دیدار با اوباما ندارند اما اکنون این اتفاق رخ داده است. نه فقط دیدار رخ داده بلکه آنگونه که منابع آگاه ایرانی به رسانه‌ای‌های نزدیک به دولت گفته‌اند دقایقی هم به خوش و بش گذشته است.
بسیار ساده‌دلانه خواهد بود اگر کسی تصور کند همه این اتفاقات بدون هیچ قصد و نیتی و صرفا به قول آن مرحوم «همینجوری» در حال رخ دادن است. کاملا واضح است که دولت در حال نگهبانی از زیرساخت رابطه با آمریکاست بدون اینکه به افکار عمومی توضیح بدهد در ازای به حراج گذاشتن سرمایه انقلابی و اعتبار ملت ایران مشخصا چه دستاوردی جز تعطیلی حقوق ملت یا تحقیر شدن توسط حکومت جاهلی عربستان سعودی به دست آورده است؟ برنامه سیاست خارجی دولت روحانی را فعلا در یک جمله می‌توان خلاصه کرد: پیدا کردن بهانه‌هایی جدید برای باز ماندن مسیر تماس با آمریکا یا به تعبیر آن جانباز بصیر در دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی «نگه داشتن پا لای در». مهم‌ترین سوالی هم که پیش روی این نوع دیپلماسی است این است که تماس با آمریکا صرفا بیزینس سیاسی دولت روحانی است یا اینکه بناست ملت ایران هم چیزی از آن عاید شود؟ اکنون که روابط با آمریکا خوب شده و در راهروهای سازمان ملل اوباما را هم تصادفا می‌شود دید، چرا همپیمان منطقه‌ای آمریکا عزت و آبروی ایران را به بازی گرفته و برای صدور یک ویزا حاجت به زانو زدن و واسطه تراشیدن افتاده است؟ آیا همین خود نشانه‌ای از واقعیت‌های «جهان پسابرجام» که دولت عامدانه درصدد تحریف مشخصات واقعی آن است، نیست؟
نکته جالب در این میان اما این است که این روند چندان هم نگران‌کننده نیست. مردم ایران خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد در حال فهمیدن این حقیقت هستند که «دیپلماسی هپروتی» راه به هیچ کجا نمی‌برد. این نوع از دیپلماسی، در نوع خود مدلی ویژه است. در حالی که همه جهان را مصیبت فراگرفته، در حالی که تروریسم پشت مرز کشورها پا بر زمین می‌کوبد، در حالی که 400 جنازه ایرانی در صحرای تفتیده منا روی زمین مانده و در حالی که دولت ورشکسته سعودی برای ایران شاخ و شانه می‌کشد، این نوع خاص از دیپلمات‌ها لبخند بر لب، عاشقانه آستانه کاخ سفید را می‌نگرند تا شاید معجزه‌ای نمایان شود. مردم ایران اکنون دیگر می‌دانند که از این نوع دیپلماسی بزم و تفریح برای عده‌ای، شاید؛ اما حل مشکلات آنها بیرون نخواهد آمد و میهمانی که تمام شد آنچه باید انتظارش را داشته باشند، علاوه بر برنامه‌ریزی برای میهمانی بعدی، این است که آقای صاحب‌منصب بیرون بیاید و بگوید: «انتظارها خیلی بالا رفته، توقع نداشته باشید مشکلات به این زودی‌ها حل شود»! این تصورکه دولت فقط باید درباره برجام پاسخگو باشد، هم اشتباه و هم بی‌نهایت خطرناک است. پرسش بزرگ‌تر این است که برجام بخشی از کدام چشم‌انداز بزرگ‌تر است و چه برنامه‌هایی در پیش است؟ جامعه ایرانی به اینکه توافق هسته‌ای گره‌گشای زندگی و معیشتش باشد ظاهرا نباید چندان امید ببندد اما حداقل حق دارد بداند در گام‌های بعدی برای کدام بخش از آبرو و عزت آن نقشه کشیده‌اند.
 

امیرعلی جهاندارـ اپیزود اول: یکی از اصلی‌ترین شعارهای انتخاباتی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری آبرو دادن به پاسپورت ایرانی بود. روحانی در کوران انتخابات گفت: «به همه هموطنان قول می‌دهم افتخارات بزرگان ایرانی که برخی کشورهای همسایه آن را تصاحب کردند برگردانم و احترام پاسپورت ایرانی نیز برگردانده می‌شود.»
اما دولت یازدهم بعد از روی کار آمدن از ابتدا بر تئوری توسعه برون‌زا تاکید داشت که از مسیر تعامل با کشورهای غربی حاصل می‌شود و در آن باید حدی از استقلال را کاهش داده و مقداری وابستگی پذیرفته شود. مبتنی بر این نظریه همه سرمایه و انرژی دولت روی کارآمده توسط روحانی در حوزه دیپلماسی خرج شد و تمام تلاش‌ها برای رابطه‌ای بهتر با کشورهای غربی و اقمار منطقه‌ای آنها از جمله عربستان گذارده شد تا سیاست‌های واگرایی نسبت به آنها به همگرایی تبدیل شود.
اپیزود دوم: در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای که پروژه اصلی دولت برای تعامل با غرب بود و به تعبیر جامعه‌شناسان از آن می‌توان به عنوان پل ارتباطی استفاده کرد و مبتنی بر همین اندیشه توافق به هر قیمتی اهمیت پیدا می‌کند؛ مساله فرستادن حمید ابوطالبی به عنوان نماینده ایران به سازمان ملل مطرح می‌شود اما آمریکایی‌ها از پذیرفتن و دادن ویزا به وی خودداری می‌کنند. قریب به یک‌سال ابوطالبی پشت در‌های سازمان ملل ماند و آمریکایی‌ها با بی‌احترامی تمام نظر ایران را رد کردند و در نهایت دولت ایران مجبور به تمکین در مقابل نظر آمریکایی‌ها شد و نماینده خود را تغییر داد.
اپیزود سوم: اواخر فروردین ماه 1393 خبرهایی شوکه‌کننده از اخراج دانشجویان ایرانی محصل در نروژ در رسانه‌ها منتشر شد. اگرچه طبق هر قانون بین‌المللی و حتی طبق توافقنامه ژنو این کار خلاف بود اما پلیس امنیت ملی کشور نروژ در تلویزیون رسمی این کشور خبر از اخراج ۶۴ دانشجوی ایرانی از این کشور داد. یکی از دلایل اخراج این دانشجویان، تحصیل آنها در رشته‌های فیزیک هسته‌ای، الکترونیک، متالوژی و مکانیک بود و پلیس امنیت ملی نروژ در این باره گفت: «اتهام این دانشجویان تلاش برای دستیابی به اطلاعات در ارتباط با توسعه و بهینه‌سازی سلاح‌های کشتار جمعی و در راستای پیشبرد برنامه هسته‌ای ایران است.» اما باز دستگاه دیپلماسی برای آنکه روابطش با کشورهای غربی خراب نشود اقدامی جدی انجام نداد و ناراحتی جامعه را بیشتر کرد.
اپیزود چهارم: دیپلماسی منفعلانه و لبخندهای
پی در پی به گستاخ‌تر شدن غربی‌ها نسبت به ایران و ایرانی و مسلمانان کمک کرد و در روزهای سرد زمستان سال گذشته توهین شارلی ابدو پیامبر را نشانه رفت و همه جامعه مسلمان را ناراحت کرد تا آنجا که تجمع دانشجویی مقابل سفارت فرانسه به یک تجمع ملی تبدیل شد و خیابان‌های منتهی به سفارت را مملو از جمعیت کرد اما دردناک‌تر از این توهین برای ملت ایران، قدم زدن و لبخند زدن ظریف با جان کری تنها یک روز بعد از توهین به پیامبر بود. برای ملت کم‌کم دارد این واقعیت متجلی می‌شود که نه تنها آبرو به پاسپورت ایرانی بازنمی‌گردد بلکه عزت ملی و دینی ما نیز لگد‌مال می‌شود.
اپیزود پنجم: همگرایی و تعامل با غرب و اقمار منطقه‌ای‌اش برای دولت جواب می‌دهد، البته جواب معکوس و در روزهایی که دولت تلاشش را برای نزدیکی به طرف مقابل می‌کند از آن سمت در یک توطئه آمریکایی - سعودی قیمت نفت تا نصف کاهش می‌یابد که کمر ایران زیر فشار کمبود بودجه بشکند.
اما برای مردم ایران درد فشار اقتصادی ناشی از نصف شدن قیمت نفت به مراتب کمتر از درد بی‌عزتی ایرانی در فرودگاه یک کشور خارجی بود اما باز این اتفاق در یکی از همان کشورهای همپیمان منطقه‌ای با آمریکا افتاد و تجاوز به 2 نوجوان ایرانی در فرودگاه جده شرافت ملی ایرانیان را لکه‌دار کرد و جامعه را در یک اندوه فرو برد. اگرچه اعتراضات زیادی از سوی مردم به این اتفاق شکل گرفت اما همه منتظر بودند یک برخورد معقول و منطقی و محکم از سوی دولت با دولت عربستان انجام شود اما آنچه دقیقا اتفاق نیفتاد همین برخوردها بود.
اپیزود ششم: فاجعه منا و جان‌باختن هزاران مسلمان از جمله صدها تن از مسلمانان ایران که بر اثر سوءمدیریت و در بسیاری از تحلیل‌ها یک رفتار عمدی از سوی دولت عربستان رخ داده است امت اسلامی بویژه ایران را عزادار کرده است و مردم منتظر اقدام انقلابی از سوی دولت هستند اما دیپلماسی لبخند دولت دیگر آبرویی برای پاسپورت ایرانی نگذاشته است که دولت عربستان بخواهد بدان کمتر توجهی کند و کار به جایی می‌رسد که 4 بار درخواست ایران برای گرفتن روادید هیات بررسی‌کننده فاجعه توسط دولت عربستان رد می‌شود و در نهایت ظریف مجبور است جلوی پای امیر کویت زانو بزند تا مگر او واسطه و درخواست ایران پذیرفته شود. آنقدر پاسپورت ایرانی از عزت افتاده است که حتی برای وزیر امور خارجه کشور هم دیگر کارآیی ندارد. با این رفتار غلط دیپلماتیک شأن ملی‌مان آنقدر لکه‌دار شده است که وزیر سعودی با گستاخی تمام اعلام می‌کند ایران حق ندارد درباره فاجعه منا اظهار نظر کند. اما در این میان که سعودی‌ها آنچه نباید را انجام داده‌اند و آنچه نباید می‌کردند را در حق زوار به اتم ماجرا تمام کردند؛ آنقدر دولت منفعل است که به دانشجویان هم اجازه برگزاری تجمع علیه عربستان را نمی‌دهد.
اپیزود هفتم: حال اما در کنار همه این لگدمال‌شدن عزت ملی، ظریف همچنان لبخند‌زنان در راهروهای سازمان ملل با اوباما دست می‌دهد، کاری که حتی خاتمی هم در زمان خود از آن اجتناب کرد و برای آنکه با کلینتون - رئیس‌جمهور وقت آمریکا - دست ندهد؛ مسیر خود را در راهروی سازمان ملل به سمت توالت تغییر داد و کلینتون که تصور می‌کرد با دست دادن با رئیس‌جمهور اسبق کشور می‌تواند روابط آمریکا و ایران را گرم کند، با دست خالی راهرو را ترک کرد. ظریف انگار مستغرق در تئوری توسعه برون‌زاست و انگار نه انگار که هر روز بیش از پیش عزت از ملت فروکاسته می‌شود و رفتارهای دولت شیب تندی را برای این اتفاق رقم زده است.
پرده آخر: همه آنچه در چند اپیزود گفته شد و بسیاری دیگر که مجال گفتنش در این اپیزودها نبود می‌تواند یک جمله روحانی را برای ما بیشتر آشکار کند، وقتی گفت: «نباید فکر کنیم پس از حصول توافق می‌توانیم هر طور که بخواهیم حرف بزنیم و عمل کنیم و دیگران در برابر این تغییر رفتار ما واکنشی نخواهند داشت. باید همان مسیر سازنده را به درستی به پیش ببریم، همان راهی را که مردم در خرداد ۹۲ به آن اقبال کردند و عامل این توفیق بود که اگر آن راه را ادامه ندهیم، چه بسا توافق نیز پایدار نباشد».
آری! با این مسیر عمل دیپلماسی مشخص است که دیگر هر طوری نباید عمل کنیم و هر طوری نباید فکر کنیم و نباید توقع داشته باشیم با ایرانی به عنوان شهروند عادی برخورد شود و عزتی داشته باشد، چرا که ما در معادله توسعه برون‌زا درگیر یک پیشرفت حق‌السکوتی هستیم و شهروند درجه 2 به حساب می‌آییم که قرار است مطیع باشد و نباید اعتراض کند و از بی‌حرمتی‌ها ناراحت شود، نباید درباره عزت خود فکر کند، چون عزت را باید در نسبتش با کدخدا تعریف کند و کدخدا نیز تا می‌تواند این شهروند درجه 2 را به تو سری خوردن عادت می‌دهد تا هیچ وقت خیال
 سر بلند کردن را در ذهن نداشته باشد.

گروه سیاسی: حسن روحانی 5 روز پس از وقوع فاجعه منا به ایران بازگشت و در بدو ورود به ایران گفت دولت و وزارت خارجه اقدامات بسیار خوب و فعالانه‌ای در قبال این ماجرا انجام دادند. به گزارش «وطن امروز»، حسن روحانی افزود اتفاقا دسترسی آنها برای پیگیری این حادثه در نیویورک بهتر بود و آنها توانستند با کشورهای اسلامی گفت‌وگو کنند. روحانی البته گفت او خبر فاجعه منا را زمانی شنید که به نیویورک رسیده بود! فاجعه منا ظهر روز پنجشنبه رخ داد و حسن روحانی صبح همان روز عازم نیویورک شده بود. روحانی دیروز در جمع خبرنگاران با اشاره به حادثه منا، اظهار کرد: ایام مبارک بین عید قربان و غدیر امسال که همواره روزهای خوش مردم به لحاظ دینی است با بی‌تدبیری و بی‌مبالاتی و عدم کارآیی دولت فعلی عربستان به عزا تبدیل شد و مسلمانان عزیز از جمله مردم مسلمان ایران که زائر خانه خدا بودند، مظلومانه جان باختند.  به گزارش مهر، وی افزود: شرایط قربانیان این حادثه به گونه‌ای بود که بسیار تاسف‌آور است. البته من وقتی وارد نیویورک شدم، از این حادثه اطلاع یافتم و همان موقع با آقای جهانگیری به صورت مفصل قبل از پیاده شدن صحبت کردم و اقداماتی را که لازم بود، ابلاغ کردم. رئیس‌جمهور گفت: دولت و همه مسؤولان اقدامات بسیار خوبی را انجام دادند و وزارت خارجه تاکنون بسیار فعال عمل کرده است و اتفاقاً ما در نیویورک دسترسی‌های‌مان برای پیگیری این حادثه با مسؤولان کشورهای اسلامی بیشتر بود. این مساله از آن جهت است که می‌توانستیم صدای مسلمانان مظلوم جهان و همچنین مردم ایران را به گوش جهانیان برسانیم. رئیس‌جمهور با اشاره به تبلیغات برخی رسانه‌های عربی در این زمینه گفت: برخی رسانه‌های عربستان به جای اینکه فیلم‌های مربوط به حادثه را پخش کنند، انیمیشن برای مردم ساختند و پخش کردند. این اقدام رسانه‌های عربستانی یک توهین به ملل اسلامی است. روحانی البته گفت سفرش به نیویورک نیمه‌تمام بوده است!  او با بیان اینکه سفر امسال به دلیل بروز حادثه منا نیمه‌تمام ماند، گفت: این سفر باید تا امروز بعدازظهر ادامه می‌یافت. من 5 ملاقات و 3 نشست خود را لغو کردم، به خاطر اینکه امروز در تهران جزو استقبال‌کنندگان از اجساد مطهر حاجیان مظلوم ایرانی باشم.  در شرایطی که رسانه‌های آمریکایی از گفت‌وگوی ایران و آمریکا در ماجرای سوریه خبر می‌دهند، روحانی گفت: اگر بتوانیم از خون یک مسلمان حراست و حفاظت کنیم، تا به زمین ریخته نشود این جزو وظایف ماست. من اگر بدانم امنیت در عراق و سوریه برقرار می‌شود و مردم این کشورها راحت خواهند شد، هرجا باشد، حاضرم بروم و با هر کسی که باشد حاضرم صحبت کنم، به شرط آنکه بدانم نتیجه آن به امنیت و حفظ جان
مردم منطقه می‌انجامد.

سرانجام سعودی‌ها زیر فشار کشورهای اسلامی مجبور به اعلان آمار نسبتا واقعی قربانیان فاجعه پنجشنبه گذشته در منا شدند و معاون وزیر بهداشت عربستان از افزایش تعداد قربانیان فاجعه منا به
4173 نفر خبر داد. اما وزارت بهداشت عربستان در حالی تاکید کرد که تنها مرجع رسمی اعلام اسامی جان‌باختگان خواهد بود که یک‌شبه  آمارهای اولیه اعلام شده خود را از  769 قربانی تا  حدود 5 برابر افزایش داده است.  حمد بن‌محمدالضویلع، صبح دیروز درخبری که تارنمای وزارت بهداشت عربستان آن را منتشر کرده است، از دریافت عکس جسد 4173 تن از حاجیانی خبر داد که روز پنجشنبه در فاجعه منا، جان خود را از دست دادند. با این حال اتاق عملیات وزارت بهداشت سعودی نیز درباره علت این فاجعه فرافکنی کرد و همانند دیگر مقامات و مفتیان سعودی، بی‌شرمانه تقصیر کشته شدن این تعداد از حجاج را خودشان توصیف کرد. الضویلع گفته است:
«گرمای شدید هوا و دچار شدن حجاج به حالت خفتگی به سبب هل دادن یکدیگر عامل مرگ و میرها در منا بوده است». اما آمار سنگین اعلام شده به تفکیک هویت و اسامی قربانیان نیست و هنوز معلوم نیست آیا شامل مفقودان و آن
600 حاجی گمنام درگذشته‌ای که توسط دولت سعودی مخفیانه دفن شده‌اند نیز می‌شود یا خیر؟ دلیل دفن غیرمجاز صدها قربانی گمنام وضعیت نامناسب سردخانه‌ها عنوان شده که به فاسد شدن پیکر حجاج درگذشته منجر شده است.
اجساد  در معرض تعفن
به گزارش تارنمای هسپرس، یک دانشجوی مغربی که توانست وارد سردخانه محل نگهداری اجساد در مکه شود، با صحنه‌ای تأسفبار مواجه شد به طوری که مدیریت سردخانه اجساد را در 5سالن پذیرش سردخانه با سیستم تهویه نامطلوب روی زمین قرار داده بود تا از آنها تصویربرداری شده و این تصاویر برای شناسایی هویت اجساد به مراجع ذی‌ربط ارسال شود. محمدرضا فرحات از اتباع مغربی مقیم مکه به نقل از مشاهدات عینی دانشجوی هموطنش توضیح داد: این وضعیت باعث متورم شدن برخی اجساد و در معرض تعفن قرار گرفتن برخی دیگر شده است و همچنین مدیریت سردخانه از بیش از
20 کامیون یخچال‌دار برای نگهداری تعداد زیادی از اجساد استفاده کرده است. این امر در سایه سراسیمگی و سردرگمی آشکار مدیریت سردخانه در برخورد با این وضعیت و حضور مراجعان برای کسب اطلاع از بستگان و نزدیکانشان است. فرحات که مدیر اجرایی شرکت عربی حج و عمره اسکاب است، همچنین گفت این دانشجوی مغربی توانست روز دوشنبه وارد سردخانه محله المعیصم شود که سردخانه اصلی این شهر به شمار می‌رود. این دانشجو در آنجا اجساد 4 حاجی مغربی از جمله یک زن را مشاهده کرد. او ادامه داد: «تاریخ وفات این حجاج براساس گزارش خلاصه فوت آنها روز 11 ذی‌الحجه یعنی روز جمعه بود و این بدان معناست که آنها جزو آسیب‌دیدگانی بوده‌اند که بعد از گذشت یک روز از حادثه منا فوت کرده‌اند. به گفته او  برخی جوانان مغربی که طلاب علوم دینی در شهر مکه هستند به طور داوطلبانه به جست‌وجوی حجاج مغربی مفقود شده از زمان حادثه منا پرداختند اما تلاش‌های آنها به جز برخی موارد استثنا، با موفقیت همراه نبوده است. به گفته فرحات علاوه بر فهرست اعلام شده از سوی وزارت خارجه مغرب، حجاج مغربی دیگری نیز در بین قربانیان فاجعه منا هستند. براساس فهرست و گزارش خلاصه فوت‌های سردخانه محله المعیصم شهر مکه، روشن شد تعدادی از اسامی که وزارت خارجه مغرب آنها را در جرگه مفقودان اعلام کرده است، جزو قربانیانی هستند که در سردخانه این محله نگهداری می‌شوند.
بازگویی اسناد تاریخی درباره مدیریت حج
در حالی که شمار قربانیان فاجعه منا هر لحظه بیشتر و سایه تردید نسبت به کفایت سعودی‌ها در تامین امنیت حجاج بیت‌الله‌الحرام در آینده بزرگ‌تر می‌شود، آل‌سعود به جای پذیرش مسؤولیت این فاجعه غم‌انگیز، درصدد فرافکنی و رد درخواست‌های فزاینده برای مشارکت کشورهای اسلامی در تحقیقات، مشخص شدن سرنوشت مفقودان و پایان دوران تکروی آنها در اداره مناسک حج و امور حرمین‌شریفین است. فؤاد ابراهیم، معارض سعودی در روزنامه الاخبار در مقاله‌ای در این‌باره نوشت: حادثه کشته‌شدن حجاج پیش از این بارها سابقه داشته است؛ کشته شدن 1400 نفر در سال 1990 که بیشتر قربانی‌ها حجاج آسیایی بودند و حادثه آتش‌سوزی در منا در سال 1975 که صدها حاجی یا سوختند یا خفه شدند. برخلاف حوادث گذشته اما حکومت سعودی سعی در وارونه‌سازی روایت حادثه دارد و به این دلیل به سرعت اقدام به جمع‌آوری دوربین‌های تعبیه‌شده در محل حادثه کرده است و نگهبانان دوربین‌ها نیز بازداشت شده‌اند تا اطلاعاتی به بیرون درز نکند. بنا به این گزارش، عربستان سعودی تا بدین لحظه متحمل ضربات سنگینی شده است و رسانه‌های سعودی سعی در توجیه و دفاع از مسؤولان حج دارند و خود حجاج را مقصر می‌دانند. آنچه ابهام و و نگرانی را در میان سعودی‌ها بیش از هرچیزی نشان می‌دهد فتوای «شیخ عبدالعزیز آل‌الشیخ» مفتی سعودی است که گفته است: آنچه اتفاق افتاده در نتیجه ازدحام جمعیت بوده. وی از حجاج خواسته است تا به قوانین عبور و مرور ملتزم باشند. از سوی دیگر برخی نویسندگان سعودی در پاسخ به مطالبه ایران برای عذرخواهی مقامات سعودی، بر زنده کردن دعوای سیاسی بین ایران و عربستان دامن زده و موضوع سوریه را پیش می‌کشند و از این رو علما، نویسنده‌ها و مقامات سعودی سعی در مبهم نگه داشتن ابعاد فاجعه دارند و توضیحی درباره علل حادثه ارائه نمی‌دهند. رسانه‌های سعودی پس از درخواست ایران برای عذر‌خواهی، هر آنچه نشانی از زشتی و بدی در کلام بود را به ایران نسبت دادند؛ در حالی که غیر از ایران، شخصیت‌های دیگر کشورهای اسلامی همچون ترکیه، اندونزی و مصر نیز خواستار معذرت‌خواهی عربستان شده‌اند.
حجاز قرار بود زیر نظر کشورهای اسلامی اداره شود
در این میان، آنچه موجب ترس حکمرانان سعودی شده است، نه مسؤولیت‌پذیری بلکه عواقب آن است که موجب می‌شود کشورهای اسلامی به قدرت آل‌سعود در اداره حرمین‌شریفین تردید کنند و برای اولین‌بار پس از 1926 و اشغال حجاز توسط «عبدالعزیز» است که موضوع بازنگری در اداره حرمین‌شریفین مطرح می‌شود. فؤاد ابراهیم در ادامه به یک ماجرای تاریخی
در این‌باره اشاره می‌کند و می‌نویسد: حمله عبدالعزیز آل‌سعود به مکه و مدینه و اشغال این 2 شهر باعث خشم جهان اسلام شد و عبدالعزیز نیز چنین بهانه آورد که هدف از حمله این بوده که حکمرانی این 2 شهر را به حجازی‌ها واگذار کند و خود وی صرفا ناظر باشد و نه حاکم اما هنگامی که عبدالعزیز توانست همه قدرت خود را در شبه‌جزیره عربستان بسط دهد، شورای مشورتی را که برای اداره مکه و مدینه تعیین کرده بود تعطیل کرد و خود رسما اداره این 2 شهر مقدس را بر عهده گرفت. عبدالعزیز آل‌سعود در سال 1925 درباره اداره حرمین‌شریفین با یک هیأت هندی گفت‌و‌گو کرد و وعده داد که استقلال حجاز را حفظ خواهد کرد و در 6 نوامبر 1925 به پادشاهان مصر، ایران، عراق، مراکش، یمن، افغانستان، رئیس‌جمهور ترکیه و سران و رهبران همه کشورهای اسلامی نامه نوشت و وعده داد که یک همه‌پرسی تحت نظارت نمایندگان کشورهای اسلامی درباره انتخاب حاکم حجاز برگزار کند و نوشت: «امانتی که در دست ماست، به حاکم حجاز تقدیم خواهیم کرد». اما پس از این نامه، ابن‌سعود همه وعده‌های خود را زیر پا گذاشت و خود را حاکم حجاز نامید و مکه و مدینه جزئی از حکومت سعودی شد. اکنون نیز عربستان از هرگونه نقشی برای کشورهای اسلامی در اداره حج سر باز می‌زند و آن را تحمل نمی‌کند؛ در حالی که مؤسسات دینی ریشه‌داری در کشورهای اسلامی وجود دارند که می‌توانند در اداره این مکان‌های مقدس سهیم باشند. امروز نیز کشورهای اسلامی بار دیگر مساله اداره حج را مطرح کرده‌اند و سعودی‌ها نیز به هر دری می‌زنند تا به مخاطبان کشورهای اسلامی اعلام کنند که عربستان در اداره حج موفق بوده است. این معارض سعودی در انتها می‌نویسد: تشکیل کمیته تحقیق یا حتی برکناری وزیر حج و شهردار مکه و مدیر امنیت این شهر شاید مطلوب باشد اما مشکلی را حل نمی‌کند و اصلا آیا وزیر در کشوری که تمام قدرت دست پادشاه است، اختیاری دارد؟

گروه اجتماعی: افزایش آمار جان‌باختگان فاجعه منا به 239 نفر، بی‌اطلاعی از سرنوشت 241زائر، تشکیل صفوف تریلی‌های حامل اجساد که در انتظار تخلیه و بازرسی هستند، کم‌کاری سعودی‌ها برای انتقال پیکر اجساد و نحوه تدارک و برنامه‌ریزی برای تشییع پیکر جان‌باختگان در کشور از مهم‌ترین اخبار مربوط به فاجعه اسفبار منا تا لحظه تنظیم این گزارش است.
به گزارش«وطن امروز»، سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت با اعلام آخرین اخبار از تعداد زائران جان‌باخته ایرانی در حادثه منا گفت: تعداد جان‌باختگان ایرانی به 239 کشته و آمار مفقودان هم 241  نفر رسیده است. رئیس سازمان حج و زیارت افزود: همچنان تریلی‌های مملو از جنازه در صف انتظار برای تخلیه قرار دارند. اوحدی درباره همکاری نیروهای سعودی برای شناسایی و همچنین تحویل جنازه‌های حاجیان ایرانی خاطرنشان کرد: برای انجام پرواز و انتقال اجساد به ایران، در حال حاضر با مشکل مواجه هستیم.
پیش‌بینی افزایش آمار جان‌باختگان به بیش از 400نفر
این در حالی است که با توجه به تشکیل صفوف تریلی‌های حامل کانتینرهای اجساد و طولانی شدن زمان جست‌وجو برای مفقودان احتمال افزایش آمار زائران جان‌باخته ایرانی تقویت شده است. حسین نوش‌آبادی، سخنگوی وزارت ارشاد در این باره گفته است: بیش از دوسوم مفقودان جزو جان‌باختگان هستند. به این ترتیب آمار جان‌باخته‌های ایرانی بیش از 400 نفر است. نوش‌آبادی خاطرنشان کرد: اگر قرار بود مفقودان زنده باشند، باید در این چند روز به کاروان‌هایشان مراجعه می‌کردند یا جزو مجروحان و مصدومان شناسایی می‌شدند بنابراین بیش از دوسوم مفقودان جزو جان‌باختگان هستند و اگر فرض را بر این بگذاریم، تعداد کشته‌شده‌ها بالغ بر 400 نفر است.
کانتینرهای جدیدی که بر آمار اجساد می‌افزاید
همچنین رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت هلال‌احمر نیز از ورود کانتینرهای حاوی اجساد خبر داده است که به تعداد 21 کانتینر قبلی افزوده شده و بر این اساس آمار تلفات با تغییر ناگهانی مواجه خواهد شد. سید‌علی مرعشی، رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت هلال‌احمر درباره باز شدن درهای کانتینرهای حامل اجساد خاطرنشان کرد: اطلاع دقیقی از باز شدن کانتینرها ندارم اما کانتینرهای جدیدی به کانتینرهای قبلی اضافه شده است. رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت هلال‌احمر در پاسخ به این پرسش که آیا کانتینرهای افزوده شده را باید به 21 کانتینر دیگر اجساد اضافه کرد، افزود: کانتینرهای جدیدی به 21 کانتینر قبلی اضافه شده است. وی همچنین درباره انتقال پیکر جان‌باختگان این حادثه به کشور تصریح کرد: این مهم منوط به صدور مجوز از سوی دولت عربستان است، هرچند همه اقدامات مربوط به تشخیص هویت جان‌باختگان انجام شده است اما باید منتظر صدور مجوز نهایی باشیم و در این صورت تعدادی از پیکرهای جان‌باختگان به کشور منتقل می‌شود.
بستری شدن 10مصدوم در کشور
سخنگوی اورژانس تهران از آغاز ماموریت اورژانس در فرودگاه مهرآباد و امام خمینی(ره) برای انتقال مصدومان فاجعه منا خبر داده و گفته است: تاکنون ۱۰ زائر مجروح به بیمارستان‌های گوناگون منتقل شده‌اند. حسن عباسی با اشاره به آغاز عملیات ویژه اورژانس برای انتقال مصدومان حادثه منا گفت: حدود ۲۰ آمبولانس و اتوبوس آمبولانس‌ اورژانس در فرودگاه مهرآباد و امام خمینی(ره) در آماده‌باش قرار دارند و تاکنون ۱۰ مصدوم به بیمارستان‌های تهران منتقل شده‌اند. وی افزود: سه‌شنبه ۷ مهرماه، تعدادی از مصدومان و بیماران با پرواز دوم به مهرآباد رسیده و فورا تحت مراقبت‌های پزشکی تکنیسین‌های مجرب اورژانس تهران قرار گرفتند و همراه با اقدامات مناسب درمانی جهت ادامه درمان به بیمارستان‌های گوناگون منتقل شدند.
تشییع پیکر قربانیان از امروز
علاوه بر این طبق اعلام رئیس مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت، انتقال اجساد قربانیان منا به کشور سه‌شنبه‌شب انجام خواهد گرفت و مراسم تشییع پیکرهای جان‌باختگان چهارشنبه در تهران برگزار می‌شود، این در حالی است که دبیر شورای اطلاع‌رسانی استان تهران از تشییع پیکر جان‌باختگان منا از مقابل دانشگاه تهران خبر داده است.  پیام برازجانی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی استان تهران با اعلام خبر تشییع پیکر جان‌باختگان منا از مقابل دانشگاه تهران تأکید کرد: زمان و تعداد جان‌باختگان ایرانی که در اولین پرواز به کشور وارد می‌شوند همچنان مشخص نیست.
وی با تأکید بر اینکه تعداد جان‌باختگانی که در تهران نیز دفن می‌شوند همچنان مشخص نیست، اظهار داشت: دلیل نامشخص بودن موارد یاد شده شیوه و میزان همکاری دولت عربستان است. دبیر شورای اطلاع‌رسانی استان تهران با تأکید بر اینکه مراسم تشییع جان‌باختگان منا به محض ورود به کشور برگزار می‌شود، عنوان کرد: هماهنگی رسانه‌ها با توجه به حضور مقامات کشوری و لشکری برای حضور در این مراسم بر عهده نهاد ریاست جمهوری است به گونه‌ای که در همان روز تشریفات لازم انجام می‌شود.برازجانی با اشاره به اینکه تدارکات در نظر گرفته شده برای برگزاری این مراسم در حد یک مراسم تحلیف است، اظهار کرد: استانداری تهران برگزارکننده اصلی این مراسم است و در حال حاضر استاندار در حال ارسال دعوتنامه برای تمام مقامات لشکری و کشوری است. دبیر شورای اطلاع‌رسانی استان تهران به آن گروه از جان‌باختگانی که محل زادگاه‌شان شهری غیر از تهران است یا خانواده آنها در شهرستان حضور دارند، اشاره کرد و یادآور شد: این عزیزان در صورت وجود پرواز مستقیم از عربستان به محل زادگاهشان فرستاده می‌شوند در غیر این صورت پس از حضور در فرودگاه با انجام تشریفات قانونی بسیار کوتاه‌مدت به شهرستان مورد نظر اعزام می‌شوند بنابراین از خانواده این افراد درخواست می‌کنیم در شهرستان‌های خود حضور داشته باشند و به تهران مراجعه نکنند.
 

محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت حسن روحانی در دفاع از ماندن روحانی در نیویورک و نیامدن او به ایران می‌گوید پیگیری فاجعه منا در نیویورک بهتر صورت می‌گرفت! نوبخت دیروز در نشست خبری با اشاره به برخی اظهارنظرها مبنی بر اینکه چرا آقای روحانی و وزیر امور خارجه پس از وقوع این حادثه از نیویورک عازم ایران برای پیگیری مسائل این فاجعه نشدند، گفت: به نظر شما آیا حضور آقای رئیس‌جمهور در ایران برای پیگیری این رخداد موثرتر بود یا اینکه در سازمان ملل و با استفاده از تریبون جهانی که در خدمت ماست این مساله را پیگیری کند. سخنگوی دولت با اشاره به تشکیل جلسه هیأت دولت در روز جمعه برای پیگیری فاجعه منا گفت: رئیس‌جمهور بلافاصله پس از وقوع این حادثه دستور پیگیری آن را از سوی معاون اول اعلام کردند و جلسه هیأت وزیران تشکیل شد و ستادی با مدیریت وزارت کشور برای این مساله ایجاد شد. وی با اشاره به اینکه دولت عربستان در این فاجعه مسؤولانه برخورد نکرده، گفت: وزیر خارجه عربستان خود را از آقای ظریف مخفی می‌کند. البته آنها حرفی هم برای گفتن ندارند ولی در مدت حضور در نیویورک از مجموعه امکانات برای پیگیری این مساله استفاده شد. آقای ظریف و آقای روحانی در نشست‌های خود این موضوع را به سران کشورهای دیگر اعلام کردند و از آن به عنوان کانالی برای فشار به دولت عربستان بهره گرفتند. وی درباره اینکه آیا ایران از عربستان شکایت می‌کند، گفت: شکایت صورت می‌گیرد. البته پیگیری‌های حقوقی لازم انجام می‌شود. در عرصه بین‌الملل سازوکارهایی برای این مساله دنبال شده و در جهت احقاق حق تضعیف شده حجاج، مفقودان و مجروحان از هیچ تلاشی مضایقه نخواهد شد.
 

گروه بین‌الملل: یک شاهزاده سعودی در گفت‌وگو با روزنامه انگلیسی گاردین، خواستار کناره‌گیری سلمان بن عبدالعزیز، شاه عربستان از قدرت و تغییر نظام در عربستان شد. گاردین که نام این شاهزاده را به دلایل امنیتی فاش نکرد، نوشت: «یکی از شاهزادگان بلندپایه عربستان‌سعودی خواستار تغییر نظام در عربستان شده؛ عربستانی که اکنون با چالش‌های زیادی مانند قیمت نفت و انتقاد از اداره مراسم حج روبه‌رو شده است». این شاهزاده یکی از نوادگان عبدالعزیز بن سعود، از بنیانگذاران حکومت عربستان است که به گاردین گفت از ماه ژانویه سال جاری میلادی یعنی زمانی که سلمان به سلطنت رسیده است، در میان اعضای خاندان سلطنتی و در میان مردم عربستان تشویش وجود دارد. این شاهزاده اوایل این ماه 2 نامه نوشت که در آن خواهان کناره‌گیری شاه شده بود. وی در گفت‌وگو با گاردین ادامه داد: «شرایط شاه ثبات ندارد و در واقع این پسر شاه است که حکومت می‌کند. بنابراین ۴ یا ۵ نفر از عموهای من بزودی این نامه‌ها را به بحث می‌گذارند. تعداد بسیاری در میان نسل دوم آشفته هستند. عموم مردم و رهبران قبایل بشدت از این [نامه] حمایت می‌کنند و می‌گویند یا باید این کار را انجام دهید یا کشور به سمت نابودی خواهد رفت».  گاردین در ادامه نوشته است: مشروعیت مذهبی و سیاسی دولت عربستان‌سعودی بر پایه ادعای آنها به مدیریت حرمین‌شریفین بستگی دارد اما حوادث اخیر در حج ضربه‌ای شدید به مشروعیت آنها زده است. گاردین در ادامه نوشت: عربستان به دلیل کاهش قیمت نفت، با مشکل مالی مواجه شده است. کسری بودجه امسال عربستان هم از
107 میلیارد دلار فراتر می‌رود و ذخایر ارزی عربستان به اندازه‌ای است که می‌تواند یک سال این وضع را تحمل کند. با این وجود بودجه سال آینده عربستان اندکی افزایش یافته است.  شاه عربستان و پسرش محمد مسؤول سیاست نفتی عربستان هستند. پسر شاه، مسؤولیت شرکت نفتی آرامکو را نیز برعهده دارد. با وجود آنکه محمد بن سلمان در تیم رهبران ارشد عربستان فرد جدیدی است، بسیار بحث‌برانگیز نیز هست. با وجود آنکه سن وی برای داشتن جایگاه‌های سیاسی مهم در استانداردهای عربستان بسیار کم است اما محمدبن سلمان وزیر دفاع این کشور و رئیس شورای اقتصادی و توسعه عربستان است که این شورا مهم‌ترین نهاد تصمیم‌گیر در سیاستگذاری اقتصادی در این کشور است. همین مساله وی را مسؤول بسیاری از مشکلات عربستان‌سعودی کرده است که بالاترین مورد آن جنگ عربستان در کشور همسایه‌اش یمن است.   گاردین در ادامه نوشته است: بسیاری از سعودی‌ها از اینکه ثروتمندترین کشور جهان عرب در حال کوبیدن فقیرترین آنهاست و به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی خسته شده‌اند و انتقادات علیه شاهزاده سعودی محمد بن سلمان را به دلیل عدم راهبرد نظامی مناسب شدت داده‌اند. دخیل بن ناصر القحطانی، فرمانده سابق عملیات نیروی هوایی عربستان در پایگاه «شاه عبدالعزیز» گفته است: «جنگ عربستان‌سعودی علیه ملت یمن که در حال استقلال گرفتن بودند، غیرقانونی بوده و هیچ پایه مشروع سیاسی ندارد و چیزی نیست که مردم بخواهند». ۹۰ درصد مردم در عربستان نمی‌خواهند این اتفاق بیفتد و این دقیقا در تضاد با آن چیزی است که رسانه‌ها نشان می‌دهند. وی افزود: «این به این دلیل است که آل‌سعود منافع خود را به منافع ملی ارجحیت می‌دهد».  در ادامه گزارش گاردین آمده، شاهزاده‌ای که علیه ملک سلمان نامه نوشته، می‌گوید از حمایت‌های بسیاری داخل خاندان سعود و در میان مردم برخوردار است. گاردین در انتها نوشته است، با تضعیف اوضاع اقتصادی و سیاسی در عربستان، جنگ‌های درونی آل‌سعود افزایش یافته و احتمال بروز تغییری اساسی، هر روز بیشتر می‌شود.
 

حامد عسکری:
وضو گرفته‌ام از بهت ماجرا بنویسم
قلم به خون زده‌ام تا که از منا بنویسم

به استخاره نشستم که ابتدای غزل را
ز مانده‌ها بسرایم؟ ز رفته‌ها بنویسم؟

نه عمر نوح نه برگ درخت‌های جهان هست
بگو که داغ دلم را کی و کجا بنویسم؟

مصیبت «عطش»و «میهمان‌‌کشی» و «ستم» را
سه مرثیه‌ست که باید جداجدا بنویسم

چگونه آمدنت را به جای سر در خانه
به خط اشک به سردی سنگ‌ها بنویسم؟

چگونه قصه مهمان‌کشی سنگدلان را
به پای قسمت و تقدیر یا قضا بنویسم؟

منا که برف نمی‌آید این سپیدی مرگ است
چه‌سان زمرگ رفیقان با صفا بنویسم؟

خبر زتشنگی حاجیان رسید و دلم گفت:
خوش است یک دو خطی هم ز کربلا بنویسم:

نمانده چاره به جز اینکه از برادر و خواهر
یکی به بند و یکی روی نیزه‌ها بنویسم

نمانده چاره به جز گفتن از اسیر سه ساله
چه را ز ناله زنجیر و زخم پا بنویسم

به روضه‌خوان محل گفته‌ام غروب بیا تا
تو از خرابه بخوانی...من از منا بنویسم...

گروه سیاسی: او چگونه می‌توانست به ایران بیاید؟ 5 روز از فاجعه منا می‌گذشت و وزیر امور خارجه ایران نتوانسته بود رضایت سعودی‌ها را جلب کند تا برای سفر هیات ایرانی به مکه و پیگیری امور ایرانیان داغدار، روادید صادر کنند! زانو زدن او در مقابل امیر کویت را همه در ایران دیدند! تا سرانجام تنها این وزیر بهداشت باشد که بتواند وارد عربستان شود! وزیر بهداشتی که در این ماجرا تنها می‌تواند در قامت یک پزشک به مداوای هموطنان خود بپردازد! او چگونه می‌توانست به ایران بیاید وقتی که وزیر تازه به دوران رسیده سعودی‌ها به او وقت ملاقات نداد و با افتخار این ماجرا را جهانی کرد! در حالی که در ایران نظام جمهوری اسلامی از موضع اقتدار به جهان اسلام این پیام را می‌دهد که باید تکلیف آل‌سعود مشخص شود؛ ناگهان خبر آمد جواد ظریف پشت در محل اقامت عادل الجبیر ماند! تا مشخص شود در صحنه رویارویی ایران و سعودی‌ها، پای دیپلماسی ما لنگ است! او چگونه می‌توانست به ایران بیاید در حالی که ایران غرق در غم سنگین جان‌باختن مظلومانه بیش از 400 فرزند خود است و دیپلماسی ناکارآمد او نمک بر این زخم مردم پاشید! ماجرای تاسف‌انگیز «سفر نیمه‌تمام» نشان داد آقایان خودشان نیز پذیرفتند که در ایران افکار عمومی از رفتار نامتناسب آنها در حیرت است! او چگونه می‌توانست به ایران بیاید؟!  اما در چنین شرایطی، او با رئیس‌جمهور آمریکا دست داد! و آرزوی دیرین آنان که امروز در چشم مردم ایران خائن به وطن هستند؛ برآورده شد! او با رئیس‌جمهور آمریکا دست داد تا دست‌ها رو شود! آن هم با سوء‌استفاده از عزای مردم! آن‌هم در شرایطی که خبرها از تلاش سعودی‌ها برای دفن پنهان جان‌باختگان می‌گوید! آن هم در شرایطی که تکلیف بیش از 200 ایرانی مفقود شده در مکه مشخص نیست! آن هم در شرایطی که خانواده‌های جان‌باختگان ایرانی چشم‌گریانشان به دولت است تا جنازه پدر، برادر یا همسرشان را به آنها برساند! اما غافل از اینکه دیپلمات‌ها عزای ملت را زمان مناسب برای رسیدن به اهداف سیاسی خود می‌دانند! او با اوباما دست داد؛ تنها چند ساعت پس از آنکه اوباما گفت: «مرگ بر آمریکا برای ایران تولید کار نمی‌کند.» که معنای واقعی آن می‌شود گشایش اقتصادی در ایران مشروط به تغییر ماهیت جمهوری اسلامی ایران است! به گزارش
«وطن امروز»، کاروان دولتی‌ها صبح دیروز وارد ایران شد در حالی که خبر دست دادن جواد ظریف با باراک اوباما پیش از آنها آمده بود. کاروان دولتی‌ها که به دلیل افزایش انتقادات نسبت به غیبت آنها در ایران برای پیگیری فاجعه منا سفر کامل خود را نیمه‌تمام می‌دانند؛ با یک حاشیه مشکوک به ایران آمد! حاشیه‌ای که برخی امیدوارند نبود آنان در عزای ملت ایران را به حاشیه ببرد و برخی دیگر معتقدند گام بلندی در راستای مک‌دونالدیزه کردن ایران است! جواد ظریف دوشنبه شب به وقت ایران و پس از سخنرانی روحانی در مقر عمومی سازمان ملل، با اوباما دست داد و دقایقی با او گفت‌وگو کرد. بلومبرگ درباره این ملاقات گزارش داد: این اتفاق پس از آن رخ داده است که ظریف و عراقچی در حال خروج از سالن نشست مجمع عمومی بوده‌اند که اوباما و کری نیز همزمان از سالن دیگری که مربوط به نشست نیروهای حافظ صلح بوده است، خارج می‌شوند. در اینجاست که در یکی از راهروها ظریف و اوباما روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گیرند و برای دقایقی با یکدیگر خوش‌وبش و گفت‌وگو می‌کنند. دولت روحانی نیز این خبر را تایید کرد. یک منبع نزدیک به هیأت ایرانی ضمن تایید این خبر اظهار کرد: «دیروز (دوشنبه) پس از پایان سخنرانی حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان در هفتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه که در حال خروج از سالن مجمع بود به طور اتفاقی با باراک اوباما، رئیس‌جمهور و جان کری، وزیر خارجه آمریکا که در حال ورود به محل مجمع عمومی بودند روبه‌رو شد و سلام و احوالپرسی کرد و دست داد». این نخستین بار پس از انقلاب اسلامی سال 57 است که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار و گفت‌وگو می‌کند. پیش از این یعنی در سال 1392 حسن روحانی نیز یک گفت‌وگوی تلفنی با باراک اوباما داشت. البته از ابتدای روی کار آمدن حسن روحانی و به بهانه مذاکرات هسته‌ای، جواد ظریف بارها با جان کری ملاقات‌ داشته است به‌طوری که این ملاقات‌ها و مذاکرات در برخی موارد به صورت نامتعارف نیز انجام می‌شد! با این حال اما در شرایطی که اجرای برجام توسط ایران آغاز شده و دولت آمریکا نیز با گذر از سد کنگره، کمیته نظارت بر اجرای برجام را مشخص کرده است؛ دلیل دیدار ظریف و اوباما قاعدتا نمی‌تواند در راستا و چارچوب برجام القا شود!
دیدار اتفاقی پس از نطق معنادار!
از ابتدای مذاکرات هسته‌ای در دولت روحانی، جواد ظریف بارها اظهارنظرهای نامتعارف و مشکوکی مطرح کرد. اظهارنظرهایی که اگرچه به بهانه مذاکرات هسته‌ای مطرح می‌شد اما تمایلات و دغدغه‌های سیاسی و باندی در آن کاملا مشخص بود. اظهارات غیرمسؤولانه او در شورای روابط خارجی آمریکا و طرح دغدغه و دلواپسی انتخاباتی با هاله اسفندیاری نشان داد او در مذاکرات هسته‌ای، نگران منافع باند و جریان سیاسی متبوع خود نیز هست. جان کری، وزیر خارجه آمریکا نیز پس از توافق بر سر برجام، در همان شورای روابط خارجی آمریکا در راستای همان دغدغه‌های انتخاباتی ظریف سخن گفت و تصریح کرد در صورت توقف برجام در کنگره نمی‌داند در انتخابات آتی در ایران چه اتفاقی برای روحانی و ظریف خواهد افتاد! مواضع غیرمتعارف ظریف در قالب مذاکرات هسته‌ای، پس از برجام بسیار مورد توجه قرار گرفت. در آمریکا تحلیلگران موسسه‌ها و اندیشکده‌های مختلف، برجام را دروازه نفوذ و حضور در ایران تلقی می‌کردند اما مهم‌ترین اظهارنظر در این‌باره را باراک اوباما روز دوشنبه در مقر عمومی سازمان ملل مطرح کرد؛ آنجا که گفت: «شعار مرگ بر آمریکا برای ایرانی‌ها تولید شغل نمی‌کند.» این اظهارنظر رئیس‌جمهور آمریکا یک گزاره رسمی مبنی بر تمایل آمریکایی‌ها برای تغییر ماهیت جمهوری اسلامی ایران بود. در واقع حالا در آستانه اجرای برجام، رئیس‌جمهور آمریکا که مدعی است کلید گشایش اقتصادی آمریکا در دستان او است؛ این گشایش را به تغییر ماهیت جمهوری اسلامی ایران مشروط کرده است! درحالی که ایران و 1+5 پس از 2 سال مذاکره به برجام رسیده‌اند و ایران از بسیاری حقوق هسته‌ای خود عقب‌نشینی کرده است اما گویا هدف آمریکا نه فعالیت‌های هسته‌ای بلکه تغییرات سیاسی در ایران است! در واقع این ماجرا نشان می‌دهد آمریکایی‌ها برجام را تنها یک دریچه نفوذ به درون ایران می‌دانند و نه یک هدف! در چنین شرایطی که رئیس‌جمهور آمریکا در حال رمزگشایی از اهداف خود از طریق برجام است، وزیر امور خارجه جنجالی ایران به دور از چشم دوربین‌ها با او دست داده است! قطعا در حوزه سیاسی این اقدام ظریف بدون معنا نیست. با این حال اما آنچه اوباما گفت نشان داد آمریکایی‌ها برجام را پایان یک مسیر نمی‌دانند! بنابراین بدیهی است آنها برجام را نقطه رهایی ایران از تحریم‌ها نمی‌دانند! حفره‌های برجام که یک نمونه آن عدم لغو تحریم‌ها و مکانیسم ماشه است نشان داده است برجام، ضامن لغو تحریم‌ها نیست، چراکه هدف آمریکایی‌ها، عقب‌نشینی هسته‌ای ایران نبوده است! همان‌گونه که گفته شد نطق اوباما در سازمان ملل اولین رمزگشایی رسمی از این پروژه بزرگ آمریکا بوده است! بنابراین بسیار ساده‌لوحانه است اگر از کنار خبر دیدار اتفاقی(!) جواد ظریف و اوباما پس از این نطق به سادگی عبور شود.
دست شیطان معجزه نمی‌کند!
جواد ظریف در شرایطی در یک اقدام نامتعارف و غیرمسؤولانه با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرده است که در واقع اگر نیت اجرای برجام باشد؛ نیازی به این دیدار نبوده است! برجام مکانیسم مشخص خود را دارد و البته با آغاز تعهدات ایران، اجرای آن کلید خورده است! این نکته باید اینجا گفته شود که معمولا طی سال‌های گذشته، واسطه‌ها و دلالان رابطه با آمریکا تلاش کرده‌اند شرایط را برای یک دیدار اتفاقی میان مقامات 2 کشور در مقر عمومی سازمان ملل فراهم کنند! یعنی اصطلاح اتفاقی، در واقع یک پوشش توجیهی برای انجام چنین اتفاق‌هایی است. به هر حال دیدار با اوباما در راستای اجرای برجام دلیلی نداشته است! اما به اعتقاد صاحبنظران، این حرکات می‌تواند اقداماتی نمایشی باشد! برخی کارشناسان معتقدند حتی جواد ظریف هم می‌داند برجام منجر به تحقق اهداف ایران از مذاکرات هسته‌ای نخواهد شد به همین دلیل برخی اقدامات نمایشی و تابوشکنی‌ها برای ایجاد یک پوشش بر سر واقعیات مربوط به برجام است! به هر حال اقدام نامتعارف جواد ظریف و بی‌توجهی او به خطوط قرمز نظام، یک دهن‌کجی بزرگ است! گمانه‌های فراوانی درباره اهداف این ملاقات وجود دارد اما در حال حاضر به نظر می‌رسد در شرایطی که ایران داغدار بیش از 400 تن از فرزندان خود است، فعلا جنایات آل‌سعود در اولویت توجه قرار گیرد تا آنگاه نوبت به ساختار‌شکنی‌ها برسد!