گروه سیاسی: چند ماه پس از خروج آمریکا از برجام و اعلام دولت برای ادامه برجام با اروپایی‌ها که به 6 ماه مذاکرات در چارچوب «برجام اروپایی» منتهی شد، روز گذشته معاون وزیر امور خارجه اذعان کرد اروپا حتی از ثبت و اعلام SPV (سازوکار ویژه مالی) هم ناتوان است.
عباس عراقچی، روز گذشته در همایش تحولات منطقه و نظام بین‌الملل که در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، درباره نتایج بیش از 6 ماه مذاکره با کشورهای اروپایی اظهار داشت: 6 ماه فرصت کمی نیست که آنها نتوانند راه‌حل عملی پیدا کنند و متاسفانه هنوز قادر نیستند SPV را رسما اعلام کنند. به گفته وی، اروپا حتی ناتوان است که SPV  را ثبت کند. عراقچی 2 روز پیش هم که به اروپا سفر کرده بود، از قطع امید از اروپا سخن گفته بود. اذعان معاون ظریف به ناتوانی اروپا در ارائه SPV که به‌صورت تلویحی، اعلام شکست مذاکرات برجامی با اروپا نیز قلمداد می‌شود را باید دومین شکست فاحش مسؤولان سیاست خارجی دولت‌‌های یازدهم و دوازدهم ارزیابی کرد. در جریان مذاکرات برجام، بسیاری از منتقدان از اینکه دولت تمام تخم‌مرغ‌‌های خود را در سبد مذاکرات گذاشته و حتی آب خوردن مردم را هم به برجام ربط می‌دهد ابراز نگرانی کرده و خواستار توجه دولت به ظرفیت‌‌های گسترده داخلی برای حل مشکلات بودند؛ دغدغه‌ای که با بی‌توجهی و حتی توهین دولتمردان روبه‌رو شد. بعد از خروج آمریکا از برجام هم که در واقع شکست راهبرد نگاه به بیرون دولت بود، اعتقاد بسیاری از کارشناسان و دلسوزان انقلاب بر این بود که دولت باید ریل‌‌گذاری خود را تغییر داده و عمده توجه خود را به داخل کشور معطوف کند. دولت روحانی اما برجام اروپایی را کلید زد و رسانه‌‌های حامی دولت به کرات از اراده اروپا برای ایستادگی مقابل آمریکا نوشتند! اکنون با اعلام صریح عراقچی مبنی بر ناتوانی اروپا حتی در ثبت SPV، این راهبرد دستگاه محمدجواد ظریف را هم باید شکست‌خورده دانست.
قرار بود فقط چند هفته طول بکشد!
بهار امسال پس از خروج آمریکا از برجام، مقامات کشورمان تاکید داشتند بسته پیشنهادی اروپا باید حداکثر تا چند هفته به ایران ارائه شود تا هم مذاکرات ایران و اروپا در این‌باره دچار فرسایش نشود و هم با ارائه هر چه زودتر این بسته، ایران توان ارزیابی این سازوکار را داشته باشد به‌گونه‌ای که اگر پیشنهاد اروپایی‌ها منافع و خواسته‌های ایران را تامین نکرد، کشورمان راه‌های جایگزین برای دور زدن تحریم‌ها را از دست ندهد. حسن روحانی، 18 اردیبهشت در گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم، مهلت اروپایی‌ها برای ارائه بسته اقتصادی را کوتاه و حداکثر چند هفته اعلام کرده بود. روحانی در این سخنرانی با بیان اینکه ما ظرف چند هفته آینده ضمن مذاکره با کشورهای اروپایی، روسیه و چین، رایزنی‌ها و هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهیم، اظهار کرد: اگر در پایان این مدت کوتاه به این نتیجه برسیم که با همکاری 5 کشور عضو برجام می‌توانیم به هر آنچه منافع ملت ایران بوده برسیم، به‌رغم حرف‌های بی‌نزاکت ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند. جمعه چهارم خردادماه نیز نشست کمیسیون مشترک برجام بدون حضور آمریکا و با حضور مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نماینده اتحادیه اروپایی در هتل کوبورگ وین برگزار شد. عباس عراقچی، در جریان این نشست عنوان کرد نشست مذکور، نشستی اضطراری بوده و به درخواست ایران برگزار شده است. او گفت: «جمهوری اسلامی ایران هنوز تصمیم نگرفته در برجام باقی می‌ماند یا خیر و تصمیم‌گیری در این زمینه منوط به مذاکرات چند هفته آینده است که با اعضای حاضر برجام خواهیم داشت. مسلماً وزارت امور خارجه منافع ملت ایران را در نظر می‌گیرد و اگر احساس کنیم مذاکرات به سمت فرسایشی شدن می‌رود یا اتلاف وقت است، طبیعتاً به مذاکرات ادامه نخواهیم داد». با گذشت چند هفته از شروع مذاکرات و عدم ارائه بسته مشوق اروپا به ایران برای ماندن در برجام، رسانه‌ها نسبت به وقت‌کشی اروپایی‌ها هشدار دادند. «وطن‌امروز» 17 تیرماه گذشته در گزارشی با عنوان «بسته کش‌دار» نسبت به وقت تلف کردن اروپایی‌ها و گرفتن زمان از ایران برای تصمیم‌گیری موثر انتقاد کرد و نوشت: «اگر ایران زمان طلایی اکنون تا پاییز را صرف مذاکره‌ای با اروپا کند که اولا معلوم نیست نتیجه‌ای خواهد داشت یا نه و ثانیا حتی اگر نتیجه‌ای داشته باشد، روشن نیست قادر به خنثی کردن اثر تحریم‌‌های آمریکا باشد، در واقع یعنی اروپا موفق شده ایران را در تیررس تحریم‌‌های آمریکا نگه دارد و متقابلا مانع هرگونه اقدام متقابل ایران در جواب تحریم‌‌های آمریکا شود؛ این فاجعه‌ای تمام‌عیار خواهد بود. با این استراتژی اروپا صبر خواهد کرد- و واقع‌بین اگر باشیم می‌توان گفت مذاکرات را کش خواهد داد- تا تحریم‌‌های آمریکا بخوبی به جان و تن اقتصاد ایران بنشیند و تاثیرات آن به حداکثر مقدار ممکن برسد. بعد در دقیقه 90، یک پیشنهاد حداقلی جلوی روی ایران خواهد گذاشت با این فرض که وضعیت اقتصاد ایران به‌گونه‌ای است که دولت روحانی به هیچ پیشنهادی نه نخواهد گفت. به این ترتیب، هم ایران در برجام می‌ماند، هم آمریکا تحریم‌‌های خود را اعمال خواهد کرد و هم اروپا عملا ریسک رویارویی با آمریکا بر سر ایران را نخواهد پذیرفت».
با همه اینها مذاکرات ایران و کشورهای اروپایی محدود به چند هفته نماند و ارائه بسته جایگزین تحریم‌ها چندماه طول کشید. نکته تامل‌برانگیز در این میان، تلاش اروپا برای به تعویق انداختن ارائه SPV به ایران تا موعد شروع تحریم‌ها بود. وزیر خارجه فرانسه 2 ماه پس از شروع دور تازه مذاکرات ایران و کشورهای اروپایی در مصاحبه‌ای اعلام کرد احتمال کمی وجود دارد که کشورهای اروپایی بتوانند پیش از ماه نوامبر (آبان‌ماه) یک بسته اقتصادی را به ایران ارائه دهند که بتواند برجام را حفظ کند! در همین راستا ارائه SPV به ایران از سوی اروپایی‌ها بارها و بارها به تعویق افتاد تا جایی که 13 آبان، موعد بازگشت دور دوم تحریم‌‌های آمریکا هم فرارسید و البته خبری از این بسته نشد. حتی برخی دیپلمات‌‌های اروپایی 2 هفته قبل به رویترز گفته بودند عملیاتی شدن SPV تا اوایل سال آینده میلادی طول خواهد کشید؛ نکته‌ای که نهم آبان‌ماه از سوی ظریف تایید شد و او در مصاحبه با خبرنگاران گفت «سازوکارهای اتحادیه اروپایی در همین چند روز عملیاتی خواهد شد، البته ممکن است زمان استفاده از آنها، قدری طول بکشد». اکنون در شرایطی که تحریم‌‌های دور دوم آمریکا نیز برگشته، اروپایی‌ها به قول چند هفته قبل خود هم پایبند نبوده و بعد از 13 آبان هم خبری از SPV نشد.
اذعان عراقچی به فرصت چندهفته‌ای اروپا
معاون وزیر امور خارجه در سخنرانی دیروز خود بار دیگر اعلام کرد فرصت ایران به اروپا محدود و حداکثر چند هفته بوده است. عراقچی در این‌باره با اشاره به اینکه پس از اعلام خروج آمریکا از برجام، موگرینی سریعا اعلام کرد اروپا تا زمانی که ایران بماند در برجام خواهد ماند، تصریح کرد: آقای روحانی هم آن زمان اعلام کرد که ما درخواست اروپایی‌ها را قبول کردیم و به آنان فرصت جبران خروج آمریکا از برجام را می‌دهیم که این فرصت چند هفته‌ای بود تا خواسته‌‌های ایران از برجام از سوی اروپایی‌ها تامین شود. وی با تاکید بر اینکه اروپا در این مدت به لحاظ تعهد به اقدامات عملی کم نگذاشته است، تصریح کرد: با وجود این 6 ماه فرصت کمی نیست که آنها نتوانند راه‌حل عملی پیدا کنند و متاسفانه هنوز قادر نیستند SPV را رسما اعلام کنند، چرا که فشارهای آمریکا به اروپا بشدت سنگین است و آمریکا نه‌تنها به دنبال آن است که SPV شکل نگیرد، بلکه نمی‌خواهد بین ایران و اروپا همکاری اقتصادی برقرار باشد. عراقچی بیان کرد: آمریکا با تک‌تک شرکت‌‌های اروپایی تماس گرفته و آنان را تهدید به تحریم کرده است و این شرکت‌ها از ترس تحریم‌‌های آمریکا مجبور به خروج از ارتباط اقتصادی با ایران شده‌اند. معاون وزیر امور خارجه با اشاره به اینکه اروپا حتی ناتوان است که SPV را ثبت کند، تصریح کرد: چه اروپا بخواهد با ما بازی کند و چه به دلیل فشارهای آمریکا و اسرائیل قادر به اجرای تعهداتش نباشد، در نتیجه فرقی ندارد و ما با شرایطی مواجه هستیم که اروپایی‌ها یا نخواسته یا نتوانسته‌‌اند سازوکار مالی ایجاد کنند. معاون وزیر امور خارجه تأکید کرد: اروپایی‌ها بدانند که با خروج آمریکا از برجام اعتباری برای اروپا و شورای امنیت باقی نمانده است و چگونه می‌توان در آینده با آنانی مذاکره کرد که به‌خاطر منافع یک فرد یعنی ترامپ اعتبار خود را زیر سؤال بردند.
اشاره عراقچی به بدعهدی اروپایی‌ها در اوایل دهه 80
نکته جالب توجه در سخنان دیروز عراقچی، اذعان معاون ظریف به سابقه بدعهدی اروپایی‌ها در اوایل دهه 80 بود. عراقچی با بیان اینکه در آن توافق قرار بر این شد که ایران برای یک دوره طولانی غنی‌‌سازی خود را تعلیق کند و پس از اعتمادسازی، برنامه هسته‌ای خود را ادامه دهد، تصریح کرد: در آن توافق آمده بود که ایران باید تضمین‌‌های عینی دهد که برنامه هسته‌ای‌‌‌‌اش صلح‌آمیز است و خواهد ماند. معاون وزیر امور خارجه گفت: اما اروپایی‌ها به یکباره زیر توافق زدند و گفتند برای نشان دادن تضمین عینی خود در برنامه هسته‌ای راهی جز این ندارید که کل برنامه هسته‌ای خود را تعلیق کنید و به این ترتیب اولین بن بست ایران و اروپایی‌ها در آن مقطع ایجاد شد. عراقچی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه در طول مذاکرات مواضع اروپایی‌ها از آمریکا سخت‌‌‌‌‌‌تر بود و اغلب آمریکا، اروپایی‌ها را راضی می‌کرد، گفت: اما پس از توافق برجام این بار وزارت خزانه‌داری آمریکا شروع به بدقلقی کرد و مشکلاتی را در اجرای برجام به‌وجود آورد.
موگرینی: از من نپرسید!
همزمان با ناامیدی عراقچی از اروپا، مسؤول سیاست‌ خارجی اتحادیه اروپایی هم آب پاکی را روی دست دست‌اندرکاران سیاست خارجی ایران ریخت. موگرینی دیروز از پاسخ به زمانبندی راه‌اندازی سازوکار مالی ویژه برجام خودداری کرد و گفت: من نمی‌توانم تاریخ دقیقی را اعلام کنم اما می‌توانم بگویم کار در حال انجام و در مسیر مثبت در حال پیشرفت است. به گزارش فارس، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی روز گذشته در آغاز نشست وزرای خارجه اروپایی در بروکسل درباره سازوکار ویژه مالی بین ایران و اروپا به پرسش خبرنگار یک روزنامه‌ آمریکایی پاسخ داد. وی در پاسخ به سوال خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال درباره زمان ایجاد این سامانه گفت: «هر چه زودتر، بهتر». وقتی وی از موگرینی درباره زمان دقیق اجرای این سازوکار طی روزها و هفته‌‌های آینده پرسید، موگرینی از پاسخ دادن خودداری کرد. مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در پاسخ به سوالی درباره زمان اجرای سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران گفت: شما باید این سوال را از وزیران خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان بپرسید. فعالیت ما و بویژه آنها ادامه دارد و ما از آن حمایت می‌کنیم.

مکانیسم مالی اروپا با کندی مواجه است
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری هفتگی خود با خبرنگاران که صبح دیروز برگزار شد پیرامون ارائه برنامه مالی اروپا اظهار داشت: متاسفانه این روند به دلایل مختلف تا حدی با کندی مواجه است و توقع ما از 3 کشور اروپایی متعهد به برجام که بیان‌کننده این اصل بودند که ایران در برجام بماند و آنها هم تعهدات خود را عملیاتی خواهند کرد این است که هر چه سریع‌تر به نتیجه لازم دست یابند. وی افزود: تا حدی برخی ابهامات برای اجرایی شدن مکانیسم مالی اروپا وجود دارد ولی هیچ کدام از این مسائل دلیل بر نشدن کار نیست. سخنگوی وزارت امور خارجه بیان کرد: امیدواریم اروپا در این مقطع زمانی آنچه را که به صورت شفاهی متعهد شده است به منصه ظهور و عملیات برساند و این یک مساله درون اروپایی است و ما همچنان امیدوار هستیم این 3 کشور اروپایی توان واقعی خود را نشان دهند و اروپایی‌ها جایگاه حقیقی خود را پیدا کنند.
 

حسن روحانی بار دیگر از سیاست‌ها و تحریم‌های آمریکا علیه ایران انتقاد کرد. رئیس‌جمهور در جریان سفر به استان آذربایجان غربی، به محکومیت اخیر آمریکا در دادگاه لاهه در پی شکایت ایران اشاره کرد و گفت: بی‌شک بینی آمریکا را به خاک خواهیم مالید. حجت‌الاسلام حسن روحانی صبح روز گذشته در جمع مردم خوی در ورزشگاه شهید چمران این شهر با اشاره به اینکه دشمن در مسیر ایجاد فشار اقتصادی بر ملت ایران و جنگ روانی است، افزود: آنها گمان می‌کنند در سایه فشار به مردم و قلدری، ملت ایران تسلیم می‌شود. در این رابطه مردم باید بدانند که ایران اسلامی به عهد خود وفادار بوده اما دشمن در سایه شکست‌های پیاپی در منطقه به فکر انتقام‌گیری از ملت ایران است. وی با تاکید بر اینکه دشمن باید اشتباهات خود را تصحیح کند، اظهار کرد: اگر آمریکا خواهان قطع صادرات نفت ایران است بی‌شک در این کار ناکام خواهد ماند و در راه غلط و اشتباه خود پیروز نمی‌شود اما جمهوری اسلامی ایران با کمک پروردگار، نفت خود را فروخته و با همسایگان رابطه نزدیک برقرار خواهد کرد. روحانی همچنین با تاکید بر اینکه مردم ایران باید با امیدواری کامل به آینده ایران نگاه کنند، افزود: بی‌شک نخواهیم گذاشت فشارهای آمریکا، صهیونیست‌ها و ایادی آنها زندگی مردم را با مشکل مواجه کند، البته در میدان جنگ، سختی و مشکلاتی وجود دارد اما مردم در برابر کسانی که جنگ اقتصادی بر ملت ایران تحمیل کرده‌اند تسلیم نمی‌شوند. رئیس‌جمهور در بخش دیگری از سخنان خود با ابراز تاسف از اینکه شرایط زندگی مردم سخت‌تر شده و قیمت اجناس در مسیر صعودی بوده است، گفت: تلاش دولت مهار تورم است و اینکه اشتغال را شبیه سال گذشته کند و می‌دانیم شرایط سخت‌تر شده اما مسیر پیشرفت نیز آسان شده است، درست است تولید سخت شده اما صادرات، تولید را به حرکت درمی‌آورد. وی در ادامه با اشاره به اینکه آمریکایی‌ها به این فکر هستند که با فشار چند ماهه مردم ایران را تسلیم کنند، گفت: آنها در ابتدا گمان می‌کردند در اردیبهشت با تحریم، تمام شهرها را به هم می‌ریزند، اینها منافقان هستند که فکر می‌کنند با فشار چند ماهه به اهداف خود می‌رسند. روحانی افزود: در این فشار ظالمانه که آمریکا آغاز کرده همه دنیا با آنها مخالف است، حتی اروپا که متحد آمریکاست مخالف ایالات متحده بوده و مسیر کاخ سفید را محکوم می‌کند. وی اظهار کرد: تا امروز در 2 نوبت جمهوری اسلامی ایران، در دادگاه بین‌المللی، آمریکا را محکوم کرده و این یک افتخار بزرگ برای حقوق‌دانان و دیپلمات‌ها و ملت ایران است. رئیس‌جمهور تاکید کرد: بی‌شک ما با کمک هم و با هدایت رهبری و ایثار شما مردم، بینی آمریکا را به خاک خواهیم مالید.

«جرمی هانت» وزیر خارجه انگلیس عصر روز گذشته با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان دیدار و پیرامون مهم‌‌‌‌‌ترین موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد علاقه 2 کشور با وی گفت‌وگو کرد. دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در این دیدار با انتقاد از عدم همکاری مناسب اتحادیه اروپایی در شرایط خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام و نقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل اظهار داشت: مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام به میزبانی و تلاش اتحادیه اروپایی انجام شد و نقض آن نیز به معنای زیر پا گذاردن حیثیت، اعتبار و جایگاه سیاسی اتحادیه اروپایی از سوی آمریکاست. به گزارش فارس، شمخانی افزود: جمهوری اسلامی ایران با توجه به انفعال طرف‌‌های دیگر در برابر گفتار و رفتار ناشایست آمریکا بر اساس منافع ملی و مسؤولیت‌های خود تصمیمات لازم را در مقابله با این اقدام و امکان بازگشت به شرایط پیش از توافق اتخاذ کرده است. علی شمخانی همچنین با غیر قابل قبول دانستن عدم برخورد قاطع دولت انگلیس با شبکه‌های رسانه‌ای حامی گروهک تروریستی‌ای که زنان و کودکان  بیگناه را در اهواز به شهادت رساند، خاطرنشان کرد: این انتظار از دولت انگلیس وجود دارد که موضع خود را در قبال لزوم مقابله با تروریسم و نقض حقوق‌بشر به صورت شفاف اعلام و سیاست‌های اعمالی خود را نیز مطابق با آن دنبال کند.

احسان سالمی: وقتی جمعه بارانی که گذشت، راس ساعت برای مصاحبه در دفتر روزنامه حاضر شد، فهمیدم که سابقه سال‌ها حضور به عنوان دستیار کارگردان در سینما از علی ملاقلی‌پور یک فرد منضبط و دقیق ساخته است؛ خصلتی که ترکیب آن با روحیه پرانرژی و جست‌وجوگرش را نه فقط در جای جای صحبت‌های شنیدنی‌اش در طول مصاحبه، بلکه در خروجی کارش که در قالب مستند «راه طی شده» منتشر شده نیز بخوبی می‌توان دید. شاید علی ملاقلی‌پور برای بخش عمده‌ای از مخاطبان هنوز هم به واسطه نام بزرگ پدرش یعنی مرحوم رسول ملاقلی‌پور شناخته شود، ولی حالا و پس از تجربه ساخت فیلم سینمایی «قندون جهیزیه» و مستند «راه طی شده»، دیگر می‌توان ملاقلی‌پور جوان را یک کارگردان آینده‌دار دانست. ملاقلی‌پور در مستند «راه طی شده» سعی کرده از زاویه نگاه اندیشه و تفکر مهندس بازرگان به نقد و بررسی عملکرد سیاسی نخست‌وزیر دولت موقت بپردازد. «راه طی شده» که محمدامین نوروزی تهیه‌کنندگی آن را بر عهده دارد از تازه‌ترین تولیدات مرکز مستند سوره حوزه هنری است و امروز عصر در این مجموعه رونمایی می‌شود.

  یکی از نکات جالب در ارتباط با مستند «راه طی شده» این است که اغلب روایت‌های موجود در آن از سوی افرادی است که به بازرگان نزدیک هستند و حرفی در نقد بازرگان نمی‌زنند. چرا سراغ مخالفان بازرگان نرفتید؟
ما مخالفی در اثر نداریم و از همان ابتدا هم بنای کار را بر همین گذاشتیم که اگر قرار به مخالفت است باید نظر خودمان باشد. به عبارت دیگر، بنده تنها راوی نیستم و در این مستند راوی و منتقد هر 2 یک نفر هستند. این موضوع چند علت دارد؛ نخستین دلیل اینکه ما وقتی سابقه مستندهای ساخته شده درباره شخصیت‌های سیاسی را نگاه کردیم، متوجه شدیم هر کاری هم انجام دهیم، باز هم یک مخالف وجود دارد که هر چه را موافقان درباره آن شخصیت می‌گویند، بی‌تاثیر می‌کند. واقعیت مساله هم آن است که «بازرگان» دغدغه بنده و محمدامین نوروزی به عنوان تهیه‌کننده کار بوده است، چراکه بازرگان صرفا یک شخصیت سیاسی نیست و مواجهه ما با او در این مستند نیز به عنوان یک روشنفکر دینی است و سیاست‌های او ذیل این تفکر تعریف می‌شود. به طور مثال، ما با شخصیت‌هایی مانند دکتر مصدق، بنی‌صدر و آیت‌الله منتظری روبه‌رو نیستیم و نحوه مواجهه با بازرگان متفاوت است. به نظرم از این نظر مستندسازی درباره شخصیت‌هایی مثل بازرگان یا دکتر شریعتی و استاد مطهری کار سختی است، چرا که آنها صرفا چهره‌های سیاسی نبودند. نکته دیگری که می‌خواهم در ارتباط با نبودن نظر مخالفان در مستند به آن اشاره کنم این است که ما می‌دانستیم مستندهایی از این دست در حقیقت سوال خودمان است، از این رو چرا باید سراغ یک فرد مخالف با بازرگان برویم. موضوع دیگر اینکه آنان که مخالف و منتقدند  نسبت به بازرگان  انتقادات‌شان قدیمی است و اگر قرار به انتقادی نیز هست، چرا نباید نسل جدید به این مسأله ورود کند؟
  شما در مستند بسیار هوشمندانه نشان می‌دهید که فردی وسط صحن مجلس اسلحه روی گلوی بازرگان می‌گذارد و این نگاه متفاوتی نسبت به بازرگان است، با وجود اینکه تصویر این عمل در مستند آمده، قطعا می‌توانستید افرادی را که نگاه متفاوتی به این شخص دارند نیز نشان دهید؟
بله! درست است. ما در ادامه این مساله را به صورت مودبانه توضیح دادیم در حالی که اگر بلافاصله این کار را می‌کردم، عده‌ای می‌گفتند ما این کار را کردیم، چون بازرگان داشت سازمان مجاهدین را از تروریست بودن مبرا و آنها را با رزمندگان یکی می‌کرد. یکی از اشتباهاتی که ما در مستندهای‌مان داریم این است که چون نسبت به برخی آرا، افکار و رفتارهای بازرگان انتقاد داریم، همان ابتدای کار با او مخالفت می‌کنیم، در حالی که ما در این مستند گفتیم اجازه دهیم نهضت آزادی نیز حرفش را بزند، کما اینکه حرفش را نیز می‌زند ولی تفکر این گروه درباره جنگ در حالی در بخشی از جامعه در حال گسترش بود که ارتباط آنها با سازمان مجاهدین بیشتر در لابه‌لای کتاب‌‌ها باقی مانده بود که ما در مستند به این بخش بیشتر پرداختیم.
  آنها از همان ابتدا می‌دانستند که ممکن است رویکرد مستند نسبت به بازرگان انتقادی باشد؟
آنها از همان ابتدا با قطعیت می‌دانستند که رویکرد مستند به بازرگان انتقادی است. البته نکته‌ای که درباره آنها وجود دارد این است که نهضت آزادی با وجود انحلال، هنوز حالت حزبی خود را حفظ کرده است. وقتی سراغ‌شان رفتیم، گفتند باید سوالات‌مان را در اختیارشان بگذاریم و پرسیدند که قرار است چه حرفی گفته شود؟ اصلا چرا بازرگان انتخاب شده است؟ چرا حوزه هنری سراغ بازرگان آمده است؟ بعد از 2 ماه آقای بدیع‌زادگان که مسؤول بنیاد فرهنگی بازرگان است، گفت تحقیق کرده‌ایم که نظر شما با ما همخوانی ندارد و ما همان جا گفتیم که این مساله را از همان ابتدا با شما مطرح کردیم که او قبول کرد. خانم بنی‌اسدی نوه بازرگان نیز زمانی که پرسید قرار است چه حرفی در مستند زده شود، گفتیم قرار است از بازرگان انتقاد کنیم، مگر پدربزرگ شما انتقادپذیر نیست؟ او این مساله را قبول کرد اما درباره چرایی انتقاد سوال داشت. به او گفتم بنده طرفدار امام خمینی(ره) هستم و به صراحت به شما می‌گویم که بعد از این همه سال اگر ما نسل‌های جوان نتوانیم با هم حرف بزنیم بسیار بد است. نه ما عضو حزب جمهوری اسلامی و نه شما عضو حزب نهضت آزادی هستید که بخواهیم با یکدیگر دعوا کنیم، بلکه شما یک دیدگاه و ما نیز یک دیدگاه داریم و الان این مستند می‌تواند فرصتی برای گفت‌وگو باشد. در واقع دنیای امروز اصلا جایی نیست که بتوان سلیقه و نظر را پنهان کرد. بنابراین آنها از همان ابتدا دیدگاه و نظر ما را می‌دانستند.
  پس چگونه راضی به گفت‌وگو شدند؟
بالاخره نهضت آزادی حزبی است که جمهوری اسلامی تاکنون ورود چندانی به آن نداشته است و اگر هم در شرایط فعلی حرفی درباره‌اش زده شود، بحث دولت موقت است، از این نظر مستند ما برای این گروه فرصتی برای طرح مجدد نام‌شان بود. از طرفی واقعا نیاز بود برای یک بار هم که شده با بازرگان مواجهه فکری و اندیشه‌ای نیز صورت گیرد و اتفاقا بخش زیادی از انتقاداتی که در کار وجود دارد، در همین مقطع است. من با اکثر افراد حاضر در مستند بحث کردم و آنها می‌دانند که ما با گروه آنها (نهضت‌آزادی) درباره موضوعات مختلفی مثل سازمان مجاهدین، جنگ و ولایت فقیه چالش داریم. البته این مستند مهندس بازرگان را تکمیل نمی‌کند، بلکه بخشی از این شخصیت است؛ چرا که یک اثر بیشتر از این گنجایش ندارد و ما هر جنبه دیگری را نیز انتخاب می‌کردیم، باز کار تکمیل نمی‌شد.
  واکنش اعضای نهضت آزادی چگونه بود؟
هنوز اعتراضی نداشتند هر چند یکی و دو نفر از افرادی که در مستند حضور داشتند از کار خوش‌شان آمد. البته نمی‌توانم اسم‌شان را بگویم ولی یکی و دو نفر از همین افراد اعلام کرده بودند به‌رغم انتقادی که دارند این اثر مستند خوبی است، چرا که فتح بابی برای گفت‌وگو است. به عبارت دیگر، آنها بخوبی متوجه شدند که ما می‌خواهیم گفت‌وگو کنیم ولی اعلام کردند که نمی‌توانند در این باره مصاحبه کنند، چرا که با این کار نسبت به آنها هجمه می‌شد. آنها البته حق دارند این مستند را دوست نداشته باشند چرا که نتیجه‌گیری و پایان‌بندی مستند، جمله امام است. به نظرم نهضت آزادی اگر اشتباهات خود را می‌پذیرفت، می‌توانست یک بار دیگر درخواست دهد و به عنوان حزب به کار خود ادامه بدهد ولی مشکل تمام احزاب این است که چون به دنبال قدرت رسیدن یک فرد یا گروه هستند، دیگر خدا و مردم برای‌شان مهم نیست و هر چقدر هم که بخواهند سنگ مردم و خدا را به سینه بزنند، در نهایت اتفاقی که رخ می‌دهد حزب‌محوری است. ای کاش نگاه شهید مطهری در جامعه ما حاکم بود که مثلا با وجود آنکه با بازرگان بشدت مخالفت داشت اما ترس و واهمه‌ای از بحث و گفت‌وگو نداشت. ایشان یکی از کسانی بود که با مارکسیست و جریان چپ بشدت مخالف بود و حتی کتابی با عنوان «نقدی بر مارکسیست» نوشت و در نهایت هم همان مارکسیست‌ها ایشان را ترور کردند. جالب این است که شهید مطهری می‌گوید باید آنها و ما هر 2 در دانشگاه درس دهیم و دانشجو هر کدام را که به حقیقت نزدیک‌تر بود و فطرتش آن را قبول کرد، بپذیرد. این مساله از این باور می‌آید که ما نسبت به تفکر خودمان مسلط هستیم و از بحث کردن باکی نیست و اگر حقیقت‌جو باشیم دیگر ترسی وجود ندارد.
  نکته اینجاست که شما می‌گویید مستند فتح بابی برای گفت‌وگو درباره بازرگان است، درحالی که به نظر می‌رسد جمله‌ای که شما در پایان مستند از امام(ره) می‌گویید، باب گفت‌وگو را می‌بندد.
خیر! مگر امام چه می‌گوید؟ امام می‌گوید آنها [منظور نهضت آزادی است] به فقه آشنایی ندارند و تعبیرهای غلط داشته و احادیث را اشتباه تفسیر کرده و باعث انحراف جوانان می‌شوند اما در مقابل نهضت آزادی هم می‌گوید ما به قرآن ورود نمی‌کنیم مگر اینکه افراد بروند و در این حوزه متخصص شوند، این حرف اشکالی دارد؟ اتفاقا به معنی پذیرفتن انتقاد است. امام انتقاد داشت، هر چند که انتقاد تندی است.
  اما قبول کنید بخش عمده‌ای از جامعه نگاهش این است که این حرف را امام زده و دیگر جایی برای گفت‌وگو باقی نمی‌ماند.
خیر! اینگونه نیست. «راه طی شده» از ابوالحسن فروغی شروع شده است. هر چند این فرد، ادیب و باسواد است و کمتر استادی شبیه اوست که در حوزه‌های مختلف اطلاعات داشته باشد، ولی اشکال آن است که ابوالحسن درس قرآنی و فقه و اصول را نخوانده و شناخت نداشته و با علوم تجربی می‌خواسته قرآن را بررسی کند، این انحراف در بازرگان کمی بزرگ‌تر می‌شود و نوشتن کتاب «راه طی شده» نتیجه آن است و در نهایت هم در آدم‌هایی مثل حنیف‌نژاد و سازمان مجاهدین این انحراف عیان‌تر می‌شود. وقتی از صراط مستقیم کمی دور شوید، مسیر در طول زمان بسیار کج می‌شود و راه طی شده دقیقا همین را نشان می‌دهد.
  مواجهه مستند با موضوع مشی مسلحانه سازمان مجاهدین هم بر اساس همین نگاه است، درست است؟
ما در این مستند مشی مسلحانه را نفی نمی‌کنیم، بلکه می‌گوییم مشی مسلحانه به انقلاب تبدیل نمی‌شود. البته من فیلمساز و محقق تاریخی به عنوان یک جوان در جایگاهی نیستم که نظری درباره حلال و حرام این مساله بدهم اما موضوع این است که تنها کسی که توانسته انقلاب اسلامی را در طول تاریخ ایجاد کند، امام خمینی(ره) بود. به نظرم امام جان‌مایه انقلاب را فهمید؛ اینکه شما تا قلوب را بیدار نکنید حتی اگر زمان دفاع هم شود، مردم دفاع نمی‌کنند. بنابراین ابتدا قلوب بیدار و سپس انقلاب اسلامی ایجاد شد و مردم منقلب شدند و بعد جنگ، ناخواسته در تعارض با بلوک غرب و شرق و تعارض با افکار مادی ایجاد خواهد شد و این موضوعی است که قیام پیامبران نیز بر اساس آن بوده؛ پیامبران اول قلوب را بیدار می‌کنند و وقتی این اتفاق افتاد جنگ بدیهی است، چرا که دشمن تحمل شنیدن سخن پیامبران را ندارد و به همین خاطر دست به حذف فیزیکی می‌زند و در اینجا جهاد ناگزیر است.
  یکی از ادعاهایی که از جانب برخی افراد وابسته به نهضت آزادی درباره اختلاف با امام (ره) مطرح می‎شود این است که آنچه باعث انحلال حزب شده، رفتار مرحوم سیداحمد خمینی بوده و حتی نامه معروف امام درباره نهضت آزادی را هم باور ندارند و آن را منتسب به سیداحمد می‌دانند. ولی شما در مستند اصلا ورودی به این نامه و ماجرای مرتبط با آن نداشتید. دلیلش چیست؟
اتفاقا به این مساله ورود کردم، حتی پشت سر نامه، فیلمی را که در آن، نامه امام توسط مرحوم هاشمی‌رفسنجانی در سال 1358 خوانده می‌شود و امام در آن می‌گوید «متاسفانه برخی از افراد توجه ندارند و قرآن را با ایسم‌هایی که خودشان می‌شناسند، تفسیر می‌کنند و باعث انحراف می‌شوند...» هم آورده‌ایم. امام این تذکر را سال 1358 می‌دهد و اگر کسی می‌گوید آن نامه امام غلط است، درباره این نامه چه توضیحی دارد؟
  مستند در برخی موارد از زندگی بازرگان خیلی دور می‌شود. به طور مثال وقتی وارد بحث سازمان مجاهدین می‌شود خیلی از زندگی بازرگان دور می‌شود، در حالی که مستند درباره بازرگان است. این نقد را قبول دارید؟
مستند فقط درباره بازرگان نیست، بلکه درباره «راه طی شده» از سوی او است. البته سازمان مجاهدین را هم از دریچه ارتباط با نهضت آزادی بررسی می‌کنیم. بالاخره این «به نام خدا و به نام خلق» و این التقاط فکری از کجا آمده است؟ اینکه می‌شود افکار مادی را همپای افکار الهی بدانیم، از کجا آمده است؟ این از راه طی شده آمده است که بشر با عقل خود و با همه اشتباهات خود می‌تواند با عقل بی‌نهایت خداوند برابری کند و این در «راه طی شده» وجود دارد؛ نه اینکه تنها بنده بگویم، بلکه دکتر نوید بازرگان فرزند او نیز همین مساله را می‌گوید. مستند درباره بازرگان و البته راه طی شده او است و ما درباره تاثیرات مثبت و منفی یک جریان فکری صحبت می‌کنیم.
  ایده آوردن بخشی از فیلم «محمد رسول الله(ص)» از همان ابتدای ساخت مستند در ذهن‌تان بود یا بعدا به آن رسیدید؟
این مساله زمانی که در حال مصاحبه با آقای جعفری بودیم به ذهنم رسید، چرا که آنها همیشه به سنت پیامبر و قرآن ارجاع می‌دهند و می‌گویند پیامبر هم مبارزه مسلحانه می‌کرد، در حالی که پیامبر ابتدا انقلاب کرد و بعد از آن مبارزه مسلحانه را شروع کرد و همان‌جا نیز می‌گویم که اکثر گروه‌های مسلح در شرایط انقلاب دنبال جهاد هستند و در شرایط جهاد، دنبال ایجاد انقلاب دیگر هستند! از بین همه گروه‌ها فقط گروه فداییان اسلام است که در شرایط جنگ پشت مردم و انقلاب ایستاد.
  علی ملاقلی‌پور زمانی که می‌خواست سراغ ساخت این اثر برود، به این مساله فکر کرده بود که بعد از ساخت این اثر ممکن است از جانب جریان روشنفکری سینما و طیف‌های حامی آن بایکوت شود؟ تا الان واکنشی داشتید یا خیر؟
جریانی که شما از آن نام می‌برید در قضیه ساخت و نمایش فیلم «قندون جهیزیه» نیز پشت آن اثر نایستاد، چون آن جریان را اقناع نمی‌کرد، هر چند بخشی از نگاه فیلمسازی حکومتی نیز پشت قندون جهیزیه نمی‌ایستد و حتی با آن مخالفت می‌کند. زمانی فردی در سینما بود که بنده دستیاری او را می‌کردم و فیلم کوتاه می‌ساختم و به او نشان می‌دادم. یک بار او به من گفت راحت فیلم می‌سازی؟ زمانی که دلیل این سوالش را پرسیدم، گفت خب هر فیلمی را که می‌سازی به راحتی پخش می‌کنی، به او گفتم آره و بعد دوباره گفت اگر 2 یا 5 سال دیگر متوجه شدی فیلمی که ساختی اشتباه بوده چه کار خواهی کرد؟ به او گفتم فیلم دیگری می‌سازم که به نظرم درست است، دوباره گفت اگر 2 سال بعد متوجه شدی آن فیلم هم اشتباه بوده چه خواهی کرد؟ آیا می‌توانی افرادی را که با فیلم تو زندگی کردند بیدار کنی و به آنها بگویی ناخواسته باعث اشتباه و انحراف‌شان شدی؟ او به من گفت ذهن مردم تخته‌سیاه نیست که فیلم اشتباهی بسازی و بعد آن را پاک کنی. هر فیلمی باقیات‌الصالحات نیست و بعد گفت از فیلم‌های پدرم شاید 4 یا 5 اثرش تنها باقیات‌الصالحات باشد و مابقی آنها اینگونه نیست که بعد دیدم حرف‌هایش درست است و پدرم نیز فیلم اشتباه داشته است. گفت اهل احتیاط و مشورت باش و بگذار افکار در ذهنت دم بکشند و انبیا و اولیا و قرآن را ببین و کارهایت را با آنها چک کن. اصلا یکی از پاشنه آشیل‌های روشنفکری همین است که هنوز حرف اول در ذهنش دم نکشیده حرف بعدی را می‌زند و زیاد هم حرف می‌زند و بزرگ‌ترین اشکال جریان روشنفکری همین است. بیش از 100  اثر از مهندس بازرگان اجازه چاپ می‌گیرد و منتشر هم می‌شود که در بین آنها «راه طی شده» نیز وجود دارد و خودشان شاکی هستند که چرا مابقی آثار چاپ نشده، در حالی که باید درباره همین آثار چاپ شده صحبت کنیم. اگر مستند ما ذره‌ای از نور باشد تاریکی را رد خواهد کرد. سوال شما مانند این است که بگویید آیا از تاریکی می‌ترسی؟ در حالی که اگر حتی شمع نیز دست‌مان باشد دیگر از تاریکی ترس نداریم؛ همه حقایق دست ما نیست اما اگر ذره‌ای نیز خدا به ما عنایت کرده باشد، حداقل ترسی نداریم.
  درباره فرم مستند انتقادات زیادی وجود دارد. ایده آیینه‌ها را از کجا آورده‌اید؟ احساس نمی‌کنید این ایده بعضی موارد خوب درنیامده و حتی گاهی باعث گیج شدن مخاطب می‌شود؟
این فرم را تجربه کردیم ولی واقعیت این است که به دلیل محتوایی آیینه را گذاشتم. یکی از مشکلاتی که برای اغلب مستندهای سیاسی وجود دارد این است که در نهایت هر اثری ساخته شود، عده‌ای پیدا می‌شوند که می‌گویند حرف‌های ما تقطیع شده است. وقتی بنده به عنوان راوی در اثر حضور داشتم دوست نداشتم صدایم نریشینی باشد، بلکه می‌خواستم بسیاری از انتقادات همان جا مطرح شود و به همین دلیل آیینه را گذاشتم تا بگویم همان جا حرف‌ها زده شده نه اینکه حرف‌ها تقطیع شده است، البته که در نهایت باید تدوینگر برخی حرف‌ها را قیچی کند و بالاخره باید بحث را به نوعی به سرانجام رساند. مثلا درباره جنگ نظر نهضت آزادی و سازمان مجاهدین و جریان روشنفکری وجود دارد و در مقابل نظر مخالفین نیز هست اما نکته اینجاست که نظر منتقد در مرحله دوم آمده است و اگر قرار به تقطیع بود چرا درباره جنگ 8 تا 10 جمله آنها می‌گویند و بعد نظرات انتقادی می‌آید. آنجا البته درباره جنگ یک سوال جدید مطرح می‌کنم که در 2 سال اولی که شما می‌گویید با جنگ مخالفتی نداشتید، آیا جوانان نهضت را به جنگ فرستادید یا یک جانباز و شهید دادید؟ این نشان می‌دهد که این نهضت 2 سال اول را نیز قبول ندارد، مگر می‌شود 2 سال اول را قبول داشته باشند اما در همان بازه نیز یک نفر را به جبهه نفرستند. بحث این نیست که نهضت آزادی در تمام مراحل اشتباه کرده ولی واقعیت این است که در دوران 8 سال دفاع‌مقدس جوانان دستور ایستادن در مقابل دشمن را از امام(ره) دارند و کسی نمی‌تواند بگوید این جوانان خودشان رفتند و جنگیدند و یکی از اشکالاتی که الان داریم این است که بخشی از جامعه ما می‌گوید شهدا بسیار خوب بودند اما امام را قبول نداریم، در حالی که تمام شهدا به دلیل حرف امام مقابل دشمن ایستادند؛ حال چطور می‌توان این پیوند را قطع کرد؟ شاگردان بازرگان مسیرشان به سمت دشمنی با ملت و اسلام رفت حال خواسته یا ناخواسته اما شاگردان امام به سمت حفظ اسلام و ملت رفتند و این یک واقعیت است.
  چرا سینماحقیقت این مستند را نپذیرفت؟
نمی‌دانم. احساس می‌کنم بنده ممنوع‌الجشنواره هستم!
  سال گذشته همین کار را با مستند «قائم‌مقام» که درباره مرحوم منتظری بود نیز انجام دادند و عنوان شد جشنواره کار سیاسی را قبول نمی‌کند.
در حالی که الان مستند «پدر طالقانی» در جشنواره وجود دارد و به نظرم اصلا چنین بحثی وجود ندارد. باید اعتراف کنم همیشه فکر می‌کردم بایکوت از طریق مارکسیست‌ها رخ می‌دهد، چرا که در زندان‌های قبل از انقلاب این اتفاق بسیار رخ می‌داد اما در مطالعات تاریخی متوجه شدم لیبرال‌ها نیز بایکوت می‌کنند و تنها در حرف از آزادی اندیشه می‌گویند ولی آزادی اندیشه را برای مخالفان خود قبول نمی‌کنند. واقعیت ماجرا آن است که به دلایل مختلف این مساله رخ داده و احساس می‌کنم هیات انتخاب تصور می‌کند علی ملاقلی‌پور اصلا مستندساز نیست و از سوی دیگر فیلمی که دیده شود و جایزه بگیرد، الگو نیز خواهد شد. نه‌تنها درباره این اثر، بلکه حس می‌کنم باز هم اگر فیلمی بسازم، باز این ممنوع‌الجشنواره‌ای وجود دارد مگر اینکه یک فیلم خنثی بسازم یا اینکه جریان مقابل عوض شود.
  الان فیلمنامه فیلم سینمایی یا سریالی آماده تولید دارید؟
فیلمنامه‌های «زنگبار» و «گاوبازی» را درباره مقوله کار و بیکاری، اعتیاد و... و با احسان بیگدلی و محمدامین نوروزی سریال هم نوشته‌ام اما کلا اقتصاد سینما خراب شده و سینما دیگر پذیرش ندارد. در حال حاضر فیلمسازی رایج 3 نوع است؛ یک نوع فیلمسازی به شکل کلی براساس شوخی‌های سخیف و هجوآلود است. نوع دیگر نیز آنکه فیلمساز به سفارش نهاد یا ارگانی سراغ ساخت یک اثر می‌رود و خب آنها هم اغلب فکر می‌کنند اگر یک سال فیلمی درباره دفاع‌مقدس ساخته نشود، احساس می‌کنند کم‌کاری کرده‌اند و این سنگر را خالی گذاشته‌اند، در حالی که اگر درباره معارف الهی حرف بزنیم اولی‌تر از دفاع‌مقدس نیز خواهد بود. یک خط ضعیف سوم نیز فیلمسازی جشنواره‌پسند است که آن هم برای من ارزشی ندارد.

گروه بین‌الملل: تمام شواهد نشان می‌دهد ولیعهد عربستان در قتل بی‌رحمانه روزنامه‌نگار مخالف، جمال خاشقجی نقش داشته است  و در این بین هر روز کار دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در رد این مساله دشوارتر می‌شود. در تازه‌ترین واکنش به قتل خاشقجی، سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی در مصاحبه‌ای با شبکه خبری «ان‌بی‌سی» بشدت ولیعهد عربستان را بابت نقش احتمالی‌اش در قتل روزنامه‌نگار مخالف سعودی مورد انتقاد قرار داد و وی را فردی متناقض‌گو و دیوانه خواند و گفت از همکاری آتی با وی اجتناب می‌کند. «لیندسی گراهام» در جریان مصاحبه خود با «ان‌بی‌سی» گفت: حقیقت این است که محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان نمی‌داند باور کردن اینکه او در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مخالف سعودی نقش نداشته، برای من سخت است. اطلاعاتی درباره این پرونده به من داده نشده است اما نتایج و جمع‌بندی‌ها نشان می‌دهد دست داشتن بن‌سلمان در قتل این روزنامه‌نگار باید برای همه مشخص شود. وی ادامه داد: در صورتی که بن‌سلمان بخواهد بر عربستان حکمرانی کند و وجهه این کشور را نشان دهد، فکر می‌کنم ریاض در عرصه جهانی با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد شد. آنها یک متحد بسیار مهم هستند اما زمانی که این ولیعهد روی کار بیاید، فردی دیوانه، متناقض‌گو و غیرمنطقی است و من می‌دانم که ضررهای زیادی را بر روابط آمریکا و عربستان وارد کرده و به شخصه تمایلی به همکاری مجدد با او ندارم. آمریکا اخیرا اعلام کرده علیه ۱۷ تن از عوامل دخیل در قتل خاشقجی تحریم اعمال می‌کند اما تحریم علیه کسانی که در زندان هستند بسیار مضحک است! در حال حاضر فردی که عامل اصلی این جنایت هولناک است آزادانه در حال تردد و سخنرانی است و افرادی که از سوی اروپا و آمریکا تحریم شده‌اند در زندان‌های سعودی هستند؛ چطور می‌توان افرادی را تنبیه کرد در حالی که خود آنها در سعودی در زندان هستند و کاری از آنها بر نمی‌آید. سناتور گراهام  همچنین در ادامه مصاحبه خود گفت اجازه نمی‌دهد افرادی که مسؤول این قتل هستند از زیر مسؤولیت شانه خالی کنند و تاکید کرد: من هر کاری می‌کنم تا آنچه را دروغ می‌دانم آشکار کنم. من قصد دارم ولیعهد عربستان را که قدرتی ویرانگر در خاورمیانه به شمار می‌رود، مسؤول بدانم. اخیرا نسبت به ولیعهد عربستان به عنوان یک نیروی اصلاح‌گر در منطقه امیدوار شده بودم اما اینچنین نشد. وی با انتقاد از سیاست‌های ویرانگرانه بن‌سلمان به اعمال محاصره علیه قطر، آغاز جنگ علیه یمن و آدم‌ربایی سعد حریری، نخست‌وزیر لبنان به عنوان نمونه‌هایی از این سیاست‌ها اشاره کرد. وی در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا ارتباطی میان ولیعهد عربستان، دونالد ترامپ، و دامادش جرد کوشنر وجود دارد، گفت:‌ من پاسخ این سوال را به خود رئیس‌جمهوری واگذار می‌کنم. این چیزی نیست که ما از یک متحد انتظارش را داشته باشیم. آنچه در ترکیه برای خاشقجی اتفاق افتاد نقض هرگونه هنجار جامعه مدنی است و قابل پذیرش نیست. سناتور گراهام همچنین گفت دیگر نباید اجازه بازگشت خالد بن‌سلمان، برادر بن‌سلمان و سفیر عربستان در آمریکا را به واشنگتن داد. در همین حال دولت اردوغان با افشاگری‌های تدریجی و محتاطانه، به طور پیوسته روایت متفاوت و رو به تغییر سعودی‌ها را تضعیف می‌کند. حتی رئیس‌جمهوری آمریکا هم توضیحات سعودی‌ها را «یکی از بدترین لاپوشانی‌ها در طول تاریخ» توصیف کرده است و بعید به نظر می‌رسد آخرین نسخه از توضیحات هم بتواند این بحران را خاتمه دهد. اکنون عربستان‌سعودی می‌گوید یک تیم ۱۵ نفره از پرسنل اطلاعاتی و امنیتی - که بسیاری از آنان ارتباطات نزدیکی با ولیعهد دارند - فرستاده شده بودند تا خاشقجی را زنده به خانه بیاورند. در عوض، رهبر تیم ظاهرا تصمیم لحظه‌ای برای از بین بردن خاشقجی با مواد مخدر و سپس نابودی جسدش گرفته است. مقام‌های ترکیه‌ای که تاکید دارند فایل‌های صوتی از این قتل در دست دارند، این توضیحات را به چالش کشیده‌اند. جمعه گذشته روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) با «اطمینان بالا» به این نتیجه رسیده است که قتل خاشقجی شخصا به دستور شاهزاده محمد بن‌سلمان انجام شده است. اردوغان قتل خاشقجی را «وحشیانه»‌ توصیف کرده است که «وجدان انسانی» را در شوک فرو برد. به گزارش اسکای‌نیوز، در همین ارتباط سلمان بن‌عبدالعزیز، پادشاه عربستان در نشست آغازین شورای مشورتی که با حضور نمایندگان مجلس شورا و برخی مقامات عالی کشور از جمله ولیعهد، وزیر خارجه، مفتی اعظم عربستان و چندین شاهزاده سرشناس سعودی برگزار شد، ابراز امیدواری کرد بتواند کشور را به دور از افراط‌گری و با میانه‌روی رهبری کند. او در این سخنرانی هیچ اشاره‌ای به قتل تحت رهبری کشورش که آبروی سعودی را در سطح جهانی سیاه‌تر از گذشته کرده است نکرد. وی همچنین تاکید کرد: جوانان نقشی اساسی در پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای کشور دارند و ما امیدواریم همه از جمله زنان جامعه بتوانند با تمام حقوق خود بر اساس شرع مقدس اسلام در روند پیشرفت کشور سهیم باشند. اما این نمایش شاه سعودی نتوانسته است موج شدید اعتراضات در آمریکا را کاهش دهد و سناتور‌های آمریکایی یکی پس از دیگری زبان اعتراض باز می‌کنند. در همین چارچوب «رند پل» سناتور جمهوری‌خواه در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز تاکید کرد: همان طور که می‌دانید برادر محمد بن‌سلمان (خالد بن‌سلمان، سفیر عربستان در آمریکا) با جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی تماس داشت و به او گفت اوضاع رو به راه است و می‌تواند بدون آسیب به کنسولگری برود. اگرچه سعودی‌ها تماس شاهزاده خالد با جمال خاشقجی را تکذیب می‌کنند، رند پل افزود: خب! برادر ولیعهد عربستان این تماس را برقرار کرد. ما اطلاعاتی داریم که احتمالا تماس تلفنی این مقام را به ولیعهد مرتبط می‌کند. معتقدم شواهد قاطعی از دست داشتن ولیعهد سعودی وجود دارد و ما نمی‌توانیم پنهان‌کاری کنیم. اینکه دونالد ترامپ هم اخیرا درباره تحریم برخی سعودی‌ها سخن گفته است، باید بگویم اعمال تحریم در واقع تظاهر به انجام کاری، بدون آن است که واقعا کاری انجام شده باشد. اکثر این افراد در زندان هستند اما ولیعهد نه. دولت آمریکا در حال حاضر تحت فشارهای شدیدی قرار دارد و قرار است امروز سه‌شنبه ترامپ به وعده 2 روز قبل خود جامه عمل بپوشاند و گزارش ویژه خود درباره قتل خاشقجی را ارائه کند. گزارشی که «جینا هاسپل» رئیس سیا هم نسبت به آن پیش از این خبرهایی داده بود. مشخص نیست دولت ترکیه بعد از گزارش ترامپ آیا بار دیگر با اطلاعات جدیدتری رسانه‌ها را تغذیه خواهد کرد یا خیر اما آنچه مسلم است ترامپ خواستار کاهش تنش‌های جهانی بر سر تکه‌تکه کردن جسد خاشقجی است، البته با توجه به حساسیت جامعه جهانی در حال حاضر قادر نیست به پنهان کردن دستان آلوده سعودی ادامه دهد. نباید از نظر دور داشت که «ینی شفق» در یادداشتی به قلم «ابراهیم کاراگول» سردبیر خود، اعلام کرد فایل‌های صوتی قتل جمال خاشقجی در کنسولگری سعودی در استانبول، در هفته جاری در دسترس عموم قرار می‌گیرد. این مساله چالش جدیدی برای سعودی‌ها و آمریکایی‌ها خواهد بود.

مسعود نیلی اخیرا در برابر موج انتقاداتی که درباره دوره عملکردش در جایگاه دستیار ویژه رئیس‌جمهور داشته، اقدام به دفاع از خود کرده است؛ دفاعی که خود هم مستحق انتقاداتی است. نیلی در بخشی از دفاعیه خود آورده است: «به فاصله کمی از شروع کار دولت دوازدهم از اوایل مهر سال گذشته، تصمیم خود را برای کناره‌‌گیری از دولت از طریق نزدیکان جناب آقای رئیس‌جمهور با ایشان مطرح کرده و به دنبال آن در تاریخ ۱۴/ ۸/ 96 استعفای کتبی خود را در شرایطی تقدیم رئیس‌جمهور محترم کرده‌‌ام که هنوز نرخ تورم ماهانه کمتر از 4/0 درصد (یعنی یکی از کمترین تورم‌‌های ماهانه تاریخ کشور) و نرخ ارز در حدود ۴۰۰۰ تومان و رشد اقتصادی گزارش شده برای فصل بهار سال ۱۳۹۶ نیز ۶ درصد (مرکز آمار ایران) بوده است. متعاقب عدم پذیرش این استعفا از طرف رئیس‌جمهور محترم و اصرارم بر این امر از تاریخ ۵ اردیبهشت سال جاری در هیچ‌یک از جلسات هیات دولت و ستاد اقتصادی دولت و دیگر جلسات مهم تصمیم‌گیری شرکت نکرده و در نهایت با نوشتن نامه مجدد مبنی بر تاکید بر استعفا در تاریخ16/7/97 و پیگیری زیاد، رئیس‌جمهور محترم در تاریخ22/8/97 با استعفا موافقت کردند». موضوع اینجاست که اگر آقای نیلی نمی‌خواسته‌ در هیات دولت حضور پیدا کند یا اگر مریض احوال بوده‌ چرا یک کرسی تصمیم‌گیری را در شورای پول و اعتبار و یک کرسی را در هیات دولت اشغال کرده بود؟ چرا زمانی که رئیس‌جمهور اصرار به حضور ایشان داشته است‌ آقای نیلی از طریق رسانه‌‎های همسو سعی نکرد استعفای خود را مطرح کند تا از این طریق هرچه زودتر هیات دولت را ترک کند؟ چرا نیلی از همان زمان که تورم تک‌رقمی اعلام می‌شد و دلار در کانال 4 هزار تومان بود، استعفای خود را علنی نکرد؟ مسعود نیلی به اعتراف خود از آبان سال گذشته استعفا داده اما تا آبان امسال با استعفای او موافقت نشد و همچنان دستیار ویژه روحانی در امور اقتصادی بوده است. شایسته نیلی نیست حالا که تورم به بالای 30 درصد رسیده و نرخ دلار فراتر از 10 هزار تومان رفته خود را کنار بکشد و نقشش را در اقتصاد ایران انکار کند. مسعود نیلی نقش انکارناپذیری در اقتصاد دوران روحانی داشته و دارد و نمی‌تواند بعد از شکست‌های متعدد اقتصادی، خود را کنار بکشد و مدعی شود که از پارسال استعفا کرده و هیچ کاره بوده‌ است. اینگونه اظهار نظرها در شأن اقتصاددانی با  جایگاه نیلی نیست و بهتر است وی به جای بهانه‌گیری، موانع اصلی بر سر راه اقتصاد ایران را تشریح و تحلیل کند.