سیدحامد ترابی: ۳ هفته از مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید آمریکا  می‌گذرد. روی کار آمدن بایدن گمانه‌زنی‌ها درباره بازگشت او به برجام را بیش از پیش کرده است. اگر چه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن و معاون او وندی شرمن برای بازگشت به برجام شرط مذاکره در سایر حوزه‌ها را مطرح کرده‌اند1 اما در این سوی میدان محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه مذاکره در سایر حوزه‌ها را منتفی دانسته است.2 حسن روحانی، رئیس‌جمهور نیز تنها شرط پایبندی کامل ایران به تعهدات برجامی را اجرای موثر تعهدات توسط طرف مقابل اعلام کرده است؛3 یعنی اجرایی که برای ایران آورده اقتصادی داشته باشد. ورای اینکه آمریکا به شرط مذاکره در سایر حوزه‌ها به برجام بازگردد یا بدون این شرط، و جدا از اینکه موضع ایران در قبال این مساله چیست، می‌خواهیم به این مساله بپردازیم که آیا بازگشت آمریکا به برجام و توقف تحریم‌ها مطابق با این توافق می‌تواند اثر اقتصادی داشته باشد یا نه؟ برای پاسخ به این سوال باید چالش‌های اصلی حوزه تحریم را بررسی کرد تا ابعاد ماجرا روشن‌تر شود.

***

گروه سیاسی: روی کار آمدن جو بایدن در انتخابات پرحادثه آمریکا و استقرار دموکرات‌ها در کاخ سفید، تغییر خاصی در رویکرد واشنگتن علیه کشورمان نداشته است؛ مساله‌ای قابل پیش‌بینی که این بار نه از سوی منتقدان سیاست خارجی روحانی، بلکه از سوی رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه وی مورد اشاره قرار گرفته است. 

به گزارش «وطن امروز»، در حالی که همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و آغاز تغییرات در کاخ سفید، رسانه‌ها و مقامات دولتی خبر از آغاز تغییرات سریع در اوضاع عمومی اقتصاد کشور می‌دادند اما آنچه در عمل به چشم آمد، پیگیری سیاست فشار حداکثری ترامپ و طرح زیاده‌خواهی‌ها در قالب وعده بازگشت به تعهدات برجامی بود؛ مساله‌ای که حتی اعتراض روحانی را نیز در بر داشت و او روز پنجشنبه در آیین بهره‌‌برداری از طرح‌های ملی وزارت بهداشت گریزی به رفتار بایدن زد و گفت: ما در سال گذشته در شرایط سخت مالی و ارزی، تأمین ارز را فوری انجام دادیم. البته آن جنایتکاری که در کاخ سفید سر کار بود نمی‌گذاشت پول ما در بانک‌ها گردش کند. هفته‌ها گرفتار بودیم که پولی را از بانکی به بانک دیگر منتقل کنیم. در این دولت جدید هم حسن‌نیت و آثاری ندیدیم. در کلام البته تغییر کرده است اما آنچه مهم است عمل است. باید ببینیم چکار می‌کنند و چطور می‌خواهند آن جنایت را جبران کنند. یعنی تروریستی که برکنار و بی‌آبرو شده، جنایت‌هایی کرد و حالا این دولت جدید باید به فکر جبران باشد. از آن راه باید به طور کامل بازگردد، چون معلوم شد آن راه غلط بود. رئیس‌جمهور با بیان اینکه یک نفر در دنیا وجود ندارد که تردید داشته باشد فشار حداکثری نسبت به ملت ایران شکست خورده، گفت: البته هنوز رنج و مشکلات هست و به همین دلیل می‌گویم دولت جدید اگر در شعارهایش راستگو است، باید بلافاصله راه خودش را عوض و راه جدید را آغاز و گذشته را در حد امکان جبران کند. 

ملاحظه استراتژی بایدن در مواجهه با تحریم‌های ایران و تعهدات برجامی آمریکا نشان از یک چشم‌انداز هدفمند برای اخذ امتیازات حداکثری از کشورمان دارد. بایدن از سویی وجهه خود را متفاوت از ترامپ ترسیم می‌کند تا از این طریق پیام امکان رفع تحریم‌ها را در صورت همکاری متقابل به تهران صادر کند و از سوی دیگر امتیازی را که ترامپ به او داده است رایگان خرج نمی‌کند. از همین رو در نخستین هفته‌های روی کار آمدن دولت او می‌توان شاهد زیاده‌خواهی کاخ سفید از زبان دولتمردان بایدن و در پوشش چراغ سبز به بازگشت به تعهدات برجامی آمریکا بود. اعضای سیاست خارجی و امنیت ملی بایدن، ضمن اینکه تصمیم دولت آمریکا را زمانبر دانسته‌اند، با شرط‌گذاری برای ایران، هرگونه تصمیم‌گیری این کشور درباره برجام را منوط به بازگشت تهران به محدودیت‌های مفاد توافق هسته‌ای کرده‌اند. به عنوان نمونه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا چهارشنبه 8 بهمن تصریح کرد: «بایدن بسیار شفاف بوده؛ اگر ایران به پایبندی کامل به تعهدات خود ذیل برجام بازگردد، آمریکا نیز همان کار را می‌کند». بلینکن ادامه داد: «سپس، از آن - بازگشت به توافق- به عنوان بستری برای ایجاد توافقی قوی‌تر و طولانی‌تر که دیگر مسائل مشکل‌زا در روابط با ایران را برطرف کند، با کمک متحدان خود استفاده می‌کنیم اما هنوز فاصله زیادی با آن نقطه داریم». همچنین سخنگوی کاخ سفید در کنفرانس خبری جمعه گذشته خود در پاسخ به سوالی درباره چارچوب زمانی بازگشت آمریکا به برجام مدعی شد توپ در زمین ایران است. «جن ساکی» در جواب خبرنگاری که پرسید: رئیس‌جمهور آمریکا چه زمانی مذاکرات برای توافق درباره ایران را آغاز خواهد کرد، گفت: «این مساله واقعا به ایران بستگی دارد». او در ادامه گفت: «اگر ایران به پایبندی کامل به تعهداتش در برجام بازگردد، ایالات متحده نیز همین کار را انجام خواهد داد و از این مساله به عنوان مبنایی برای رسیدن به توافقی طولانی‌تر و قوی‌تر که سایر حوزه‌های محل نگرانی را هم پوشش ‌دهد، استفاده خواهد کرد». این رویکرد البته محدود به اطرافیان بایدن نماند و خود او نیز در پاسخ به سوال مجری شبکه «سی‌بی‌اس» آمریکا درباره «امکان رفع تحریم‌ها برای متقاعد کردن تهران برای بازگشت به میز مذاکره و نجات توافق هسته‌ای» فقط گفت: «نه». و وقتی مجری از او پرسید آیا ابتدا ایرانی‌ها باید غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کنند، سرش را به نشانه تایید حرکت داد. 

 

* امکان‌های عقب‌نشینی بایدن

کنار هم قرار دادن مواضع این روزهای ساکنان جدید کاخ سفید - که از قضا از بنیان‌گذاران نظام جدید تحریم‌ها علیه ایران نیز بوده‌اند - گویای همان استراتژی‌ای است که به آن اشاره شد. آنها از طرفی بازگشت به تعهدات برجامی را مردود نمی‌دانند اما از سوی دیگر میراث ترامپ را به آسانی نمی‌بخشند و از همین رو تلاش می‌کنند برای بازگشت به تعهدات پیشین، امتیازهای جدیدی را کسب کنند، به‌ گونه‌ای که در شرایطی که ایران طرفی نبوده که از برجام خارج شده و در واکنش به عدم اجرای تعهدات طرف مقابل برخی تعهدات خود را کاهش داده است، باز هم آمریکا بازگشت به برجام را منوط به بازگشت ایران به تعهدات پیشین خود می‌داند. همچنین آنها با آگاهی از تمایل و عجله برخی جریانات داخلی برای بازگشت هر چه سریع‌تر آمریکا به برجام و آمادگی برای نقد کردن امتیازات جدید در این عرصه، امید دارند با طرح مسائل جدید همچون مسائل موشکی، نفوذ منطقه‌ای ایران و... فضا را برای تعهدات جدید ایران آماده کنند. 

در چنین شرایطی و با شناخت این رویکرد مزورانه دموکرات‌ها اگر ایران پیش از آغاز ریاست‌جمهوری بایدن طبق قانون هسته‌ای مجلس (که دولتی‌ها عدم تمایل‌شان به اجرای آن را بارها اعلام کرده بودند) را اجرا نکرده بود، احتمالا باید منتظر شرط تعهدات جدید ایران از سوی آمریکا برای بازگشت به تعهدات برجامی می‌شدیم. بر اساس الگویی که ایران بر مبنای این طرح پیگیری کرد، هرگونه تعلل طرف آمریکایی برای بازگشت به تعهداتش و برداشتن تحریم‌ها توأم با برداشته شدن گام جدیدی از سوی ایران شده است و همین مساله عملا در میدان فشار قابل پیش‌بینی دولت بایدن به کشورمان بخشی از ابتکار عمل را به ایران داد، به‌ گونه‌ای که اگر تحریم‌ها 3 اسفند سال جاری برداشته نشود، ایران در ادامه اقداماتش اجرای پروتکل الحاقی را ملغی می‌کند. 

بالا بردن فشارها به آمریکا در قالب افزایش هزینه‌های برداشته نشدن تحریم‌های ایران در قالب افزایش فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان و پیگیری سیاست‌های اقتصادی خنثی‌کننده تحریم‌ها مهم‌ترین راه پیش روی ایران برای مهار کردن بایدن به حساب می‌آید. در این میان مواضع مقامات رسمی جمهوری اسلامی نیز باید حامل چنین پیامی در سطح جهانی باشد. موضع رهبر حکیم انقلاب در جمع فرماندهان نیروی هوایی در روز 19 بهمن سال جاری را می‌توان در این بستر فهم کرد. ایشان در بخشی از سخنان خود متذکر شده بودند: طرفی که حق دارد برای ادامه کار برجام شرط بگذارد، جمهوری اسلامی ایران است، چرا که از اول به همه تعهدات برجامی خود عمل کرد ولی آنها تعهدات خود را نقض کردند. ایشان سیاست قطعی، غیرقابل بازگشت و عدول‌ناپذیر جمهوری اسلامی درباره برجام را که مورد اتفاق همه مسؤولان کشور است، به این شکل بیان کردند: اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد، باید آمریکا تحریم‌ها را در عمل و نه با زبان یا روی کاغذ، کلا لغو کند، آنگاه پس از راستی‌آزمایی صحت لغو تحریم‌ها، جمهوری اسلامی به تعهدات برجامی خود باز خواهد گشت. 

بر این اساس مهار سیاست‌های زیاده‌خواهانه دولت بایدن در پوشش وعده بازگشت به برجام را باید در قالب چگونگی ابتکار عمل کشورمان جست‌وجو کرد. بازی کردن در زمین بایدن و عقب‌نشینی از موضع صریح رهبر انقلاب که آن را موضع قطعی نظام جمهوری اسلامی نیز خواندند، تنها میدان را برای تحرک طرف آمریکایی و باقی ماندن فشار تحریمی مهیا می‌کند.