گروه اقتصادی: در روز‌های اخیر با تکمیل ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی گاز در اروپا و ایجاد مازاد عرضه، قیمت آنی گاز در این قاره کاهشی شده و به پایین‌ترین میزان در ماه‌های اخیر رسیده است اما این تمام ماجرا نیست! تحولات ماه‌های گذشته بر همگان ثابت کرد اروپا و انگلیس با بحران جدی انرژی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ تنوع نبخشیدن اتحادیه اروپایی به منابع انرژی خود در سال‌های اخیر باعث شده این اتحادیه تا حد زیادی به منابع انرژی روسیه وابسته شود که با کوچک‌ترین تغییرات عرضه از سمت مسکو، بازار انرژی قاره سبز متلاطم می‌شود. این در حالی است که در دهه گذشته سرمایه‌گذاری کافی در حوزه نفت و گاز از سمت اروپا انجام نشده و کاهش عرضه نفت شیل آمریکا نیز به شکننده‌تر شدن اوضاع در این قاره کمک کرده است. این ترکیب باعث شده قیمت آتی گاز در ماه‌های اخیر تا 10 برابر میانگین عادی افزایش یابد و منجر به افزایش بی‌سابقه قیمت برای شهروندان و صنایع اروپا شود. 

به‌رغم تکمیل ظرفیت مخازن ذخیره‌سازی انرژی در اروپا و منفی شدن قیمت آنی گاز در هاب انرژی هلند- شاخص قیمت گاز در اروپا- باید توجه کرد قیمت آتی گاز همچنان در اروپا به صعود خود ادامه می‌دهد و نسبت به میانگین بلندمدت در سطوح بالایی قرار دارد. به گفته کارشناسان حتی اگر اروپا زمستان امسال را به سلامت رد کند، زمستان‌های آینده همچنان برای اروپا بحرانی خواهد بود، چرا که دیگر این قاره عرضه انرژی از سمت روسیه را از دست داده است و احتمالا با فروکش کامل کرونا و بازگشایی کامل اقتصاد چین، تقاضا برای گاز مایع طبیعی که این روز‌ها به کمک اروپا آمده است، بسیار افزایش یابد. همین نگرانی‌ها باعث شده قیمت آتی گاز برای تحویل در سال‌های آینده همچنان صعودی

 باشد. 

در همین رابطه رئیس کمیسیون اروپا هشدار داد مشکلات حوزه انرژی ممکن است به بحران اقتصادی- اجتماعی در این منطقه منجر شود. «اورسولا فون در لاین» روز جمعه در اجلاس «سرمایه‌گذاری پایدار اتحادیه اروپایی» اعلام کرد: بحران انرژی اکنون اولویت اتحادیه اروپایی است، زیرا می‌تواند روی ثبات اقتصادی و اجتماعی در این منطقه تاثیر بگذارد. وی تصریح کرد: کماکان نظام تامین انرژی اتحادیه اروپایی به خاطر محوریت سوخت‌های فسیلی در آن، ناپایدار است. 

«جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز اوایل ماه اکتبر گفت: در گذشته رونق اتحادیه اروپایی مبتنی بر واردات انرژی ارزان از روسیه و بازارهای چین بود که فرصت‌هایی را برای این اتحادیه برای انتقال فناوری، سرمایه‌گذاری و کالاهای ارزان فراهم می‌کرد اما اکنون اتحادیه اروپایی باید به دنبال منابع انرژی در داخل اروپا باشد و اقتصاد خود را بازسازی کند. 
 

صنایع اروپا، قربانی اصلی بحران انرژی

اگرچه در ظاهر، شرکت‌های صنعتی اروپایی در حال اجرای اقداماتی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی هستند و برخی نیز به دنبال استفاده از زغال‌سنگ و سایر سوخت‌های فسیلی برای عبور از زمستان هستند اما در حال حاضر شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شرکت‌های بزرگ- حتی قبل از شروع فصل زمستان- در حال کاهش تولید برخی بخش‌ها به دلیل کمبود انرژی هستند. همین امر سبب شده زنگ خطر در میان سیاستمداران اروپا به صدا در آید. «الکساندر دی کرو» نخست‌وزیر بلژیک بر همین اساس پیش از این گفته بود: «ما در معرض خطر صنعتی‌زدایی گسترده قاره اروپا هستیم».

گاز مهم‌ترین منبع انرژی برای شرکت‌های صنعتی اروپاست، همچنین یک ماده اولیه مهم است که در صنایع شیمیایی و کود استفاده می‌شود. به گفته «انوک اونوره» معاون مدیر برنامه تحقیقات گاز در موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، در مجموع این صنعت حدود 27 تا 28 درصد از کل گاز اروپا را مصرف می‌کند. 

اما مشکل اینجاست: حذف گاز از بسیاری از فرآیندهای صنعتی به این راحتی نیست. تقریبا 60 درصد مصرف گاز صنعتی برای فرآیندهای با دمای بالای 500 درجه سانتیگراد و بالاتر است که در صنایعی همچون شیشه‌سازی، سیمان یا سرامیک استفاده می‌شود. حتی برای فرآیندهای صنعتی با دمای پایین‌تر، جایگزین‌ها در حال حاضر به طور غیرعادی کمیاب هستند. خشکسالی تابستان ظرفیت نیروگاه‌های برقابی را کاهش داده است و رآکتورهای فرسوده هسته‌ای فرانسه به دلیل تعطیلی طولانی‌مدت و مشکلات تعمیر و نگهداری قادر به پاسخگویی به تقاضاها نیستند. 

تعطیلی‌های گسترده صنایع اروپایی به دلیل بحران انرژی، این نگرانی را ایجاد می‌کند که بحران درها را به روی رقبایی که با هزینه انرژی کمتر به تولید ادامه می‌دهند، باز می‌کند. تولیدکنندگان اروپایی مدت‌هاست که از ضرر رقابتی ناشی از بحران انرژی اروپا شکایت دارند. طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، طی 10 سال منتهی به 2020 قیمت گاز اروپا به طور متوسط ۲ تا ۳ برابر بیشتر از ایالات متحده بوده است. از زمانی که روسیه شروع به کاهش عرضه کرد، این شکاف به 10 برابر افزایش یافته است. 
 

شتاب اروپایی‌ها برای توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای جدید

دولت فرانسه برای مقابله با بحران انرژی حاصل از جنگ اوکراین تسریع ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای جدید و افزایش مدت زمان استفاده از نیروگاه‌های قدیمی را در دستور کار قرار داده است. روزنامه «هندلزبلات آلمان» در گزارشی از تصمیمات فرانسه برای تسریع ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای برای مقابله با بحران انرژی نوشت: «اگنس پانیر روناچر» وزیر انرژی فرانسه می‌خواهد نشان دهد انرژی هسته‌ای دوباره در کشور رو به جلو است. وی از راه‌اندازی مجدد چندین نیروگاه هسته‌ای در حال تعمیر در روزهای آینده خبر داد. 

در ادامه این گزارش آمده است: دولت «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهور فرانسه این روزها برای فرانسوی‌ها پیامی دارد و آن این است که مشکلات نیروگاه هسته‌ای رو به پایان است. در اوج رکود هسته‌ای در ماه آگوست گذشته، شرکت انرژی EDF تحت کنترل دولت فرانسه مجبور شد 32 رآکتور از 56 رآکتور فرانسه را از شبکه خارج کند. 24 نیروگاه هنوز در این شرایط قرار

 دارد. با وجود فشارهای دولت فرانسه، هیچ تضمینی وجود ندارد که شرط‌بندی‌ها بین دولت و شرکت‌ها برای راه‌اندازی مجدد نیروگاه‌های هسته‌ای در نهایت به نتیجه برسد. برنامه ارائه‌ شده توسط EDF، برای روشن کردن دوباره اکثر رآکتورهای آسیب‌دیده تا پایان دسامبر و 5 رآکتور باقیمانده تا اواسط فوریه، فشرده محاسبه شده است. 

مکرون ویژگی‌های اصلی برنامه‌های هسته‌ای فرانسه را در ابتدای سال اعلام کرد، بر این اساس در میان‌مدت قرار است 8 رآکتور جدید آبی نسل بعدی ساخته شود. علاوه بر این، گفته می‌شود EDF در حال بررسی ساخت 8 رآکتور هسته‌ای دیگر است. همچنین در صورت امکان، عمر نیروگاه‌های هسته‌ای موجود باید از 40 به 50 سال افزایش یابد. 

قرار است سنگ‌بنای نخستین رآکتور جدید قبل از پایان دوره ریاست‌جمهوری مکرون در سال 2027 گذاشته شود. دولت محل نیروگاه‌های هسته‌ای موجود را هم انتخاب کرده است؛ قرار است 2 رآکتور در Penly و Gravelines در کانال انگلیسی مانش و 2 رآکتور دیگر در دره Rhône ساخته شود. 

دولت فرانسه هزینه 50 میلیارد یورویی را برای این منظور برآورد کرده است. بر اساس تصمیمات اتخاذ شده، از سال 2035 رآکتورهای جدید باید به شبکه متصل شوند. با این حال، رآکتور آب تحت فشار اروپا (EPR) در فلامنویل نشان می‌دهد چقدر بودجه‌ها و برنامه‌ها در انرژی هسته‌ای نامشخص است؛ این پروژه معتبر سابق صنعت هسته‌ای فرانسه بیش از 10 سال تأخیر داشته است.

گروه اقتصادی: پیش از این پالایشگاه‌هایی در ونزوئلا به منظور پالایشگاه‌داری فراسرزمینی مورد استفاده قرار گرفته بود که حالا پس از عضویت رسمی ایران در پیمان شانگهای و در حاشیه نشست اخیر این پیمان، ایران با ازبکستان بر سر بازسازی 2 پالایشگاه «بخارا» و «فرغانه» و صادرات نفت خام ایران به این کشور توافق کرد. این اتفاق مهم به نقطه قوت ایران در مذاکرات برای توسعه روابط کشورمان با اعضای پیمان شانگهای تبدیل شده است. به گزارش «وطن‌امروز»، فروش نفت ایران با وجود تحریم‌ها و نقاط بحرانی ورود نفت ایران به تعداد محدودی پالایشگاه مناسب نفت خام ایران، موجب شده است تحریم‌ها بسیار هدفمند عمل کند. از همین رو از ابتدای دهه 90 با افزایش تحریم‌های حوزه فروش نفت، بخش اجرایی بدنه وزارت نفت در دولت دهم، تصمیم به ایجاد راهکارهای متنوعی در زمینه دور زدن تحریم‌ها از قبیل مخلوط کردن نفت خام ایران با نفت سبک دیگر کشورها کرد تا امکان شناسایی نفت خام ایران کاهش یابد یا از طریق سوآپ نفت با کشورهای همسایه، از این امکان بهره ببرد. با این وجود پس از طی چند دوره فروش، با تقاطع‌گیری اطلاعات، این نوع دور زدن تحریم‌ها شناسایی می‌شد و از طرفی نیز در 8 سال دولت حسن روحانی، هیچ تلاشی در زمینه به کارگیری راه‌های متنوع و حرکت به سمت خنثی‌سازی تحریم فروش نفت نشد. دولت‌های یازدهم و دوازدهم، تمام امید خود را متمرکز به رفع تحریم با مذاکره و دادن امتیازات بی‌شمار به طرف‌های مذاکره کردند و نتیجه این بود که بعد از برجام، فروش نفت ایران به کمترین میزان خود از آغاز تحریم‌ها رسید و با کاهش تقاضای جهانی به دلیل تعطیلی گسترده کشورها به دلیل کرونا، درآمد آن نیز بسیار کاهش یافت و بدترین سال تورمی ایران در دهه گذشته، آخرین سال دولت روحانی شد. راهکار رفع تحریم از طریق مذاکره، راهکار مناسبی نبود و به نتیجه مناسبی نیز ختم نشد. دولت دهم نیز به همین شکل و حتی بدتر، مورد تحریم‌های آمریکا قرار گرفت اما در پایان نه تنها فروش نفت خام متوقف نشده بود، بلکه دولت با سیاست‌های متنوع، قصد در بهبود فروش نفت و نتیجتا، کنترل کسری بودجه و تورم داشت؛ اتفاقی در دولت روحانی به وقوع نپیوست و این دولت علاوه بر ایجاد بزرگ‌ترین کسری بودجه ریالی قرن قبلی که موجب تورم بزرگی شد، در زمینه به کارگیری راهکارهای جدید برای فروش نفت خام نیز به دلیل پافشاری بر برگشتن و دادن امتیازات بیشتر در مذاکرات، نتوانست عملا به جایی برسد و فروش نفت خام ایران روند نزولی خود را ادامه داد. حال دولت سیزدهم بر مسند کار است. بحث اصلی این دولت، بالعکس دولت قبل، تمرکز بر خنثی‌سازی تحریم‌هاست نه مذاکره. راهکارهای حوزه انرژی، مهم‌ترین روش خنثی‌سازی تحریم‌هاست، زیرا دشمن روی این نقطه تمرکز کرده است. بحث اصلی نیز مساله فروش یا تبدیل نفت خام به محصولات غیرقابل تحریم است؛ رویکردی که از مسیر تبدیل مواد در پالایشگاه یا پتروپالایشگاه باید به دنبال آن بود. بنابراین راهکار خنثی‌سازی تحریم‌ها پیگیری ورود نفت خام ایران به پالایشگاه‌های کشورهای هدف در تجارت خارجی است؛ مسیری که دولت سیزدهم از ابتدای روی کار آمدن پیش گرفته است؛ اقدامی که ایران را نه تنها به هاب انرژی منطقه، بلکه به یک شریک استراتژیک و بسیار مهم در کل دنیا در حوزه انرژی تبدیل خواهد کرد. سیاست تجارت خارجی فروش نفت خام ایران بر همین اساس باید تمرکز بر ورود نفت خام ایران به پالایشگاه‌های کشورهای هدف باشد. بنابراین سیاست وزارت نفت نیز در این زمینه، سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی است. مفهوم سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی به این صورت است که ایران به دنبال بازارسازی برای نفت خام خود، در زیرساخت‌های حوزه انرژی کشورهای همسو سرمایه‌گذاری کند و بدین ترتیب با سهامداری در زیرساخت‌های این حوزه، خوراک ورودی به این زیرساخت را مناسب نفت خام خود کند و بدین ترتیب، ایران با یک سرمایه‌گذاری برد - برد، علاوه بر تامین نیاز کشور مقصد، برای نفت خام خود نیز یک مشتری جدید و ثابت پیدا خواهد کرد. حال شاید این سوال پیش بیاید که ایران اگر هزینه سرمایه‌گذاری دارد، اولا چرا در ایران این سرمایه‌گذاری انجام نشود، ثانیا این رویکرد برای چندین سال جوابگو نخواهد بود؛ دقیقا به همین دلایل ایران قرار نیست یک پالایشگاه بسازد، بالعکس با توجه به توان فنی - مهندسی در حوزه پالایشگاهی، ایران به دنبال سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشور هدف از طریق بازسازی زیرساخت کشور هدف است. ایران طی سال‌های اخیر و پس از تحریم‌های حوزه انرژی در دولت دهم، در زمینه پاسخگویی به نیاز تقاضای بیش از 80 میلیون نفر در زمینه مواد مورد نیاز سوختی کشور و همچنین لزوم تامین بنزین مورد نیاز کشور، در زمینه تجهیزات و فرآیند پالایشگاهی بسیار توانمند بوده و همین امر سبب شده است تحریم بنزین ایران نیز در دولت دهم شکست بخورد. حال ایران با توان فنی - مهندسی خود به دنبال بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشورهای هدف است تا بدین ترتیب علاوه سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی مذکور، نفت خام ایران نیز به فروش برسد. 

این رویکرد که در دولت سیزدهم اجرایی شده است، توانایی بسیار بالایی را در اختیار ایران قرار داده است تا بدین ترتیب، در پیمان‌های مختلفی که ایران عضو آن است، به عنوان یک ظرفیت مهم در دسترس ایران از آن استفاده شود. تا پیش از این پالایشگاه‌هایی در ونزوئلا به این منظور مورد استفاده قرار گرفته بود که حالا پس از عضویت رسمی ایران در پیمان شانگهای، در حاشیه نشست اخیر این پیمان، ایران با ازبکستان بر سر بازسازی 2 پالایشگاه «بخارا» و «فرغانه» و صادرات نفت خام ایران به این کشور توافق کرد و این اتفاق مهم و پیگیری سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی به نقطه قوت ایران در مذاکرات برای توسعه روابط ایران با اعضای پیمان شانگهای تبدیل شده است. 

ازبکستان، سوریه و عراق مقاصد جدید پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با «وطن‌امروز» درباره راه‌اندازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی گفت: مساله همسایگان مساله مهمی است؛ علتش نیز این است که تا کره زمین برقرار است، با کشورهای همسایه‌مان هستیم، لذا ما باید با همسایگان‌مان ارتباط اقتصادی خوبی داشته باشیم. هادی بیگی‌نژاد اظهار کرد: سیاست پالایشگاه‌های فراسرزمینی چند حسن دارد. اینکه ما با راه‌اندازی این پالایشگاه‌ها صدور خدمات فنی - مهندسی انجام می‌دهیم، خود این خدمات ارزش است، چرا که کشورهای صنعتی دنیا خدمات فنی - مهندسی صادر می‌کنند که این ارزش است. اگر بشود نفت خودمان را به آن پالایشگاه‌ها گره بزنیم، نفع دوجانبه دارد هم برای آن کشور سود دارد و هم برای ما سود دارد و آن وقت می‌شود یک پایگاه دائمی برای فروش نفت‌مان داشته باشیم. نماینده مردم ملایر در مجلس گفت: بستن قرارداد با ازبکستان برای راه‌اندازی 2 پالایشگاه این کشور در حاشیه اجلاس شانگهای نمونه خوبی از این تلاش‌هاست، البته دولت مذاکراتی با کشور سوریه نیز در این رابطه داشته و اقداماتی هم در عراق شده است، چرا که آنجا هم این ظرفیت وجود دارد که باید از این فرصت‌ها استفاده لازم را ببریم. 

استفاده ایران از فرصت پالایشگاه‌داری فراسرزمینی برای بازسازی 2 پالایشگاه نیمه‌‌فعال ازبکستان

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» درباره پالایشگاه‌های فراسرزمینی گفت: اصولا ما برای بهره‌گیری از اینگونه فرصت‌ها بویژه بحث پالایشگاه‌های فراسرزمینی و همین‌طور کشاورزی فراسرزمینی باید از این ظرفیت‌ها هم برای صدور دانش فنی و هم برون‌رفت از برخی تنگناهای مالی که الان گرفتار آن هستیم، استفاده کنیم.  محمدطلا مظلومی با اشاره به عقد قرارداد بین ایران و ازبکستان در حاشیه اجلاس شانگهای برای راه‌اندازی 2 پالایشگاه این کشور توسط مهندسان ایرانی اظهار کرد: اگر ما به صورت واقعی این ظرفیت را یعنی عضویت‌مان در شانگهای را فعال کنیم، خیلی از مسائل مربوط به تحریم را هم‌ می‌توانیم حل کنیم. حدود 40 درصد اقتصاد جهان مربوط به کشورهای عضو شانگهای است که اگر به معنای واقعی دنبالش می‌گردیم باید از این ظرفیت استفاده کنیم و باید در کنار ازبکستان با سایر کشورهای عضو برای بحث حوزه فروش نفت و پالایشگاه فراسرزمینی رایزنی داشته باشیم، چرا که این اقدام می‌تواند برای برون‌رفت از مشکلات فعلی‌مان راهگشا باشد. نماینده مردم بهبهان در مجلس خاطرنشان کرد: سیاست سرمایه‌گذاری فراسرزمینی دولت از جمله سیاست‌های میانبر است که دولت در کنار توجه به ظرفیت‌های درونی می‌تواند از این طریق برای کشور ارزآوری داشته باشد و مراودات‌مان را نیز فعال می‌کند. امضای قرارداد بازسازی 2 پالایشگاه نیمه‌فعال در ازبکستان در اجلاس اخیر شانگهای نشان داد می‌توان بر توان داخلی و ظرفیت‌های دانش‌بنیان داخلی تکیه کرد و همزمان علاوه بر فروش نفت و درآمدزایی، تحریم‌ها را نیز خنثی کرد.