در سال‌های پس از انقلاب، بویژه در سال‌های اخیر شاهد استقبال پرشور مردم ایران از آیین‌های مذهبی و معنوی و حضور گسترده در حرم‌های اهل بیت و مساجد کشور بویژه در ماه مبارک رمضان و لیالی قدر هستیم. رهبر حکیم انقلاب هم در سال‌های متمادی با اشاره به حضور گسترده مردم بویژه جوانان در مراسم‌ مذهبی از جمله اعتکاف و شب‌های مبارک قدر از رشد معنویت و روحانیت در بین مردم ایران سخن گفته‌اند؛ پدیده‌ای که به چشم هر ناظر بیرونی منصفی آمده و انکار آن را غیرممکن کرده است.

 پدیده دیگر این ایام مقدس حضور پرشور خانم‌های کم‌حجاب و بی‌حجابی است که ظاهر آنها ممکن است انسان را به خطا انداخته و حکم به عدم تعلق آنها به دین و معنویت دهد اما دل‌ها و جان‌های آنها متعلق به جبهه الهی است.  به منظور تبیین بیشتر این مساله با دکتر سید محسن میرباقری گفت‌وگو کردیم.

محمدامین علیدوست: از علامه جعفری رحمه‌الله علیه نقل شده که آیت‌الله العظمی خویی رحمه‌الله علیه به ایشان فرموده است: «تا مدت‌ها مرحوم میرزای نایینی به خواب کسی نیامده بود. شاگردی داشت که از اهالی گلپایگان بود. ایشان (مرحوم نایینی) با اینکه خیلی کم به کسی اجازه اجتهاد می‌داد و در اجازه دادن خیلی ممسک بود، به این طلبه اجازه اجتهاد داده بود. پس از گذشت مدت زیادی از ارتحال‌شان، به خواب این طلبه آمد. آن طلبه از مرحوم نایینی چنین پرسیده بود که می‌دانم الفاظ نمی‌توانند بیانگر وقایع آن جهان باشند ولی به هر حال بفرمایید در آن عالم چه خبر است؟ میرزا جواب داده بود:

کس نمی‌داند در این بحر عمیق

سنگریزه قرب دارد یا عقیق

مرحوم خویی به من فرمود که نمی‌دانم این شعر از کیست؟ من هم آن وقت نمی‌دانستم ولی بعدها این شعر را در منطق‌الطیر عطار دیدم». این نگاه یک مبنای دینی و الهی است که سینه ما را برای پذیرش همه انسان‌ها گشاده می‌کند. ما چه می‌دانیم که چه کسی خوب است؟ چه کسی بد است؟ چه کسی جهنمی است؟ چه کسی بهشتی است؟ اگر به هر انسانی اینگونه نگاه کنیم در قوطی قضاوت‌ها محبوس نمی‌شویم و وسعت رحمت الهی را به فرقه و گروه خاصی محدود نمی‌کنیم. 

شهید مطهری در این زمینه کلامی دارد که فرموده است: «حساب اشخاص دست خدا است. هیچ کس حق ندارد درباره کسی به طور قاطع اظهارنظر کند که اهل بهشت است یا دوزخ. اگر از ما بپرسند: آیا شیخ مرتضی انصاری با آن زهد، تقوا، ایمان و عمل شناخته‌شده‌اش، حتما اهل بهشت است یا نه؟ پاسخ ما این است که آن اندازه که ما از آن اطلاع داریم خیر و نیکی است اما اینکه صددرصد بگوییم اهل بهشت است در اختیار ما نیست. خداست که بر همه ضمایر اشخاص مطلع است و تمام اسرار و خفایای نفوس را می‌داند و حساب خلایق نیز با او است.

وقتی عثمان بن مظعون از دنیا رفت، زنی از انصار به نام «ام علا» که ظاهرا زن همان مردی بود که عثمان بن مظعون در خانه او می‌زیست و میهمان او بود، در حضور رسول خدا(ص) جنازه وی را مخاطب قرار داد و گفت: بهشت بر تو گوارا باد. با اینکه عثمان بن مظعون، مرد جلیل‌القدری بود و رسول اکرم در مرگ او سخت گریستند، خود را روی جنازه وی انداختند و او را بوسیدند ولی از این اظهارنظر گستاخانه‌ای که آن زن کرد خشمگین شدند و با نگاهی غضب‌آلود متوجه وی شده، فرمودند: «انی رسول‌الله و ما ادری ما یفعل بی؛ من فرستاده خدایم و نمی‌دانم با من چگونه رفتار خواهد شد».

قرآن کریم نیز می‌فرماید: «قل ما کنت بدعا من الرسل و ما أدری ما یفعل بی‌ولابکم؛ بگو من پیامبر نوظهوری نیستم و نمی‌دانم با من و شما چه رفتاری خواهد شد».

اساسا مبنای دین اسلام بر رحمانیت است. خداوند متعال بارها و بارها در قرآن تاکید کرده که می‌خواهد مردم او را به رحمانیت بشناسند. هیچ آیه‌ای در قرآن پرتکرارتر از بسم‌الله الرحمن الرحیم نیست و در این آیه خدا مدام تاکید دارد که خود را رحمان معرفی کند. رحمان از ریشه «ر ح م» ساخته شده است، شاید بهترین واژه برای ترجمه این کلمه «عشق ورز» باشد. در ادبیات عرب وقتی بخواهند شدت جوشش چیزی را نشان بدهند آن را به وزن فعلان می‌برند، مانند عطشان، یعنی کسی که عطش از او می‌جوشد، رحمان یعنی کسی که عشق از او می‌جوشد و برای این عشق‌ورزی هیچ قید و شرطی ندارد، یعنی نگاه نمی‌کند که شخص کافر است یا مومن، عاصی است یا متقی، خداباور است یا خداناباور، سفید است یا سیاه، مسلمان است یا یهودی، او به همه مخلوقاتش عشق می‌ورزد و این معنای واژه رحمان است. تجلی رحمانیت خدا در سیره و سخن اهل‌بیت آنچنان گسترده است که در این مجال کوتاه نمی‌شود به همه آنها اشاره کرد اما به برخی موارد آن اشاراتی گذرا خواهیم کرد. امام سجاد(ع) در نیایش 42 صحیفه سجادیه اینچنین خدا را می‌خواند: «یا مَنْ یرْحَمُ مَنْ لَا یرْحَمُهُ الْعِبَادُ، وَ یا مَنْ یقْبَلُ مَنْ لَا تَقْبَلُهُ الْبِلَادُ؛ ای آنکه رحم می‌کنی بر آنکه بندگان بر او رحم نمی‌کنند و ‌‌ای کسی که می‌پذیری کسی را که شهرها نمی‌پذیرندش». 

این فقره از دعا، تجلی اسم رحمان را نشان می‌دهد، آغوش بازی که برای همه گسترده است. همین دل وسعت یافته است که انسان مسلمان خود را با همه انسان‌ها یکپارچه می‌بیند. این یکپارچگی با انسان‌ها را در این سخن شیخ ابوالحسن خرقانی می‌یابیم که می‌گفت: اگر به ترکستان تا به در شام کسی را خاری در انگشت شود آن از آن من است. همچنین از ترک تا شام کسی را قدم در سنگ آید، زیان آن مراست و اگر اندوهی در دلی است، آن دل از آن من است.

از اشارت‌های معنوی ماه رمضان بر می‌آید که خروجی ماه رمضان باید انسان‌هایی باشد که دل‌شان به اندازه انسانیت وسعت داشته باشد، این حالت قلبی از دعاهای هر روز ماه رمضان قابل ادراک است. ما در دعاهای مشترک هر روز ماه رمضان می‌خوانیم که خدایا: ادخل علی اهل‌القبور السرور: خدایا بر اهل قبور، سرور وارد کن. اللهم اشبع کل جائع: خدایا همه گرسنگان را سیر کن. اللهم اشف کل مریض: خدایا همه مریض‌ها را شفا بده. می‌بینید که در تمام این ادعیه حرف از همه انسان‌هاست نه فقط مسلمان‌ها یا هم‌حزبی‌ها و همفکرهای ما، هر انسانی هر جا که هست و گرسنه است خدایا سیرش کن! این دعای انسان‌ساز، نشان می‌دهد که انسان تراز ماه رمضان، انسانی است که همه انسانیت را پاره وجود خود ببیند و با همه انسانیت احساس هم‌حسی و همدردی کند. باشد که این فضیلت معنوی و اخلاقی نصیب تک تک ما شود. آمین!