چند سال است ماه مبارک رمضان با برنامه «زندگی پس از زندگی» که توسط شبکه 4 پخش می‌شود گره خورده است. این برنامه با دست گذاشتن روی موضوعی بسیار حساس و جذاب به نام «اخبار غیرمتعارف از مرگ»، توانسته است رونقی به شبکه کم‌رونق‌تر صداوسیما بدهد. بخشی از جذابیت بالای این برنامه قطعا به واسطه موضوع پرکشش و پرجاذبه آن است. در کنار همه اینها اما خود شخصیت آقای عباس موزون، تولید‌کننده اثر نیز که به رازآلودگی و ابهام بیشتر آن دامن می‌زند منجر به پرمخاطب شدن آن شده است. تجربه‌های نزدیک به مرگ یا اصطلاحا «NDE»‌ها یکی از حالات و دریافت‌های خارق‌العاده انسانی هستند. انسان‌ها همواره علاقه خود را به انواع و اقسام خارق‌العادگی نشان داده‌اند؛ تله‌پاتی، احضار روح، غیب‌گویی و چندین مورد دیگر، همواره انسان‌ها را به خود جذب و مشغول کرده‌اند. جدا از هیجانات این موضوعات اما اگر بخواهیم نگاهی عمیق‌تر به این پدیده‌ها داشته باشیم، می‌توان این پرسش را مطرح کرد: چنین پدیده‌هایی دارای چه پیام و حقیقتی برای انسان هستند؟ از طرف دیگر چه نسبتی را با باور‌های دینی ما برقرار می‌کنند؟ این پرسش‌ها و مسائلی از این دست اموری هستند که تلاش داشته‌ایم در گفت‌وگو با دکتر  «محمدحسن مرصعی»، فارغ‌التحصیل دوره دکترای فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف که بخشی از پایان‌نامه خود را نیز به  این دست موضوعات اختصاص داده به بحث بگذاریم. 

بخشی از ریشه اقبال را می‌توان ناشی از علاقه و کنجکاوی انسان برای دیدن آینده پس از مرگ خود دانست اما موضوع دیگری که به دیده شدن این دست از برنامه‌ها منجر می‌شود، نحوی از اطمینان است که انسان‌ها با مشاهده آن به دست می‌آورند. موضوعی که در عموم تجربیات این تجربه‌گران وجود دارد آن است که این افراد، جدا از نوع اعتقاد یا سلوک و زیست خود، احساس خوشی را تجربه کرده‌اند. نوعی احساس سبکی، خوشی و... از لوازم این تجربه‌ها بوده است. همین نوع از احساس برای انسانی که با عالمی ابهام روبه‌رو است، کافی خواهد بود تا مقداری نفس راحت بکشد و اطمینانی از مرگ به دست آورد؛ اطمینانی که به او می‌گوید ممکن است تو به خاطر برخی اعمال و اقوال خود بالاخره با دشواری‌هایی روبه‌رو شوی اما در نهایت این حس خوشی و سبکی است که بر تو غلبه می‌کند. 

با این مقدمه باید پرسید نحوه مواجهه ما با این پدیده‌ها برآمده از کدام زیست جهان اجتماعی است؟ آیا مواجهه ما برآمده از «زیست جهان انسان مسلمان» است یا برآمده از «زیست جهان انسان مدرن»؟ انسان مسلمان در مواجهه با مرگ هراسناک است و جهت زندگی خود را با مرگ تنظیم می‌کند، لذا همواره آن را در نظر دارد اما ذات مدرنیته در مواجهه با هر پدیده غیرمادی نسیان و فراموشی، کسب اطمینان و رخصت از آن است تا مسیر خود را پی بگیرد.

با این توضیحات باید گفت اگر بخواهیم برنامه «زندگی پس از زندگی» را از منظر اجتماعی مورد بحث قرار دهیم یکی از موضوعاتی که لازم است به آن توجه شود بحث از اثر آن است. عباس موزون سازنده برنامه هدف خود را از ساخت چنین اثری تقویت غیب‌باوری معرفی کرده است. او حتی تاکید دارد قصد وی اثبات عقاید دینی، معاد و... نیست، بلکه نحوی از غیب‌باوری را می‌خواهد اثبات کند اما جدا از آنچه عباس موزون پیرامون قصد خود از ساخت برنامه دارد، می‌توان پیرامون برداشت و نحوه مواجهه مردم با آن نیز تأمل کرد. 2 نکته‌ای که می‌توان درباره نحوه مواجهه مردم بیان کرد چنین است که اولا مردم با برنامه آقای موزون تعامل دینی داشته‌اند. به عبارت دیگر برنامه را دینی یا دین‌ساز می‌دانند.

نشانه‌های مختلفی نیز در برنامه لحاظ شده تا به مردم گفته شود چنین رویکردی داشته باشند. از سوژه‌گزینی تا زمان پخش برنامه مؤید این منظر نزد مردم شده است. اما نکته دوم آن است که برنامه مذکور و اقبال به آن آیا ناشی از تقویت مرگ‌آگاهی و تذکار مرگ است یا آنکه ناشی از اطمینان‌بخشی به مردم؟ موردی که به نظر لازم است نسبت به آن حساسیت ایجاد شود آن است که چنین برنامه‌هایی در حال حاضر توانایی لازم را برای تحقق اهداف سلوک دینی پیرامون مرگ ندارند، لذا با هوشیاری بیشتر باید با آنها روبه‌رو شد.

به عبارت دیگر، اگر پیام برنامه در زیست جهان معنایی مدرن فهم شود، در نهایت برنامه نه‌تنها منجر به تقویت غیب‌باوری، ارزش‌های دینی و معاد‌باوری نخواهد شد، بلکه نحوی از اطمینان‌بخشی در برابر پدیده‌ای به نام مرگ را که ذاتا رعب‌آور است ایجاد خواهد کرد. برای جلب توجه بیشتر کافی است تنها به این نکته توجه کنید که طبق تحقیقات، حتی عموم تجربه‌گرانی که هیچ اعتقادی به خدا نداشته‌اند نیز در تجربیات خود احساس خوشایندی را تجربه کرده‌اند به گونه‌ای که هیچ علاقه‌ای به بازگشت نداشته‌اند. چیزی که در پایان می‌توان به آن اشاره کرد این است که باید خود برنامه اهتمام بیشتری نسبت به تفسیر این پدیده‌ها و جلوگیری از کج‌کارکرد‌های اجتماعی آن داشته باشد. این موضوع خصوصا با توجه به آنکه محوریت برنامه روی سوژه‌های تجربه‌گر بوده و امروزه و بویژه با توجه به فضای مجازی هر یک از این افراد می‌توانند به عنوان مرجعی معنوی یا دینی مورد توجه قرار گیرند، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.

دموکرات‌ها نگران تأثیر نتانیاهو بر انتخابات

نشریه آمریکایی گزارش داد دموکرات‌های این کشور نگران تاثیر حمایت‌های جو بایدن از رژیم صهیونیستی بر انتخابات ۲۰۲۴ هستند و سعی دارند اشتباهات او را جبران کنند. جنگ ۶ ماهه غزه تصویر جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا را در میان رای‌دهندگان آمریکایی تغییر داده است. بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ به «توانایی و تجربه» خود در حوزه سیاست خارجی می‌بالید و با اتکا به همین ویژگی بود که گوی سبقت را از «دونالد ترامپ» ربود اما جنگ غزه این توانایی‌های بایدن را به چالش کشیده است. به گزارش نشریه آمریکایی پلیتیکو، رئیس‌جمهور آمریکا در زمان آغاز به کار خود وعده دوره‌ای «سرشار از شفافیت اخلاقی» در حوزه روابط خارجی را داد؛ امری که با ریاست‌جمهوری ترامپ کاملا متفاوت به نظر می‌رسید. با این حال، جنگ غزه و عملکرد بایدن در قبال جنایات رژیم صهیونیستی، «ذکاوت و هوشیاری» و همچنین «شرافت و نوع‌دوستی» او را زیر سوال برده است. بر اساس گزارش پلیتیکو، با وقوع جنگ غزه و کشته‌ شدن ده‌ها هزار غیرنظامی فلسطینی و آوارگی میلیون‌ها تن از ساکنان این باریکه، حمایت تمام‌عیار کاخ سفید از رژیم صهیونیستی و کابینه بنیامین نتانیاهو بسیار جلب توجه کرد و مورد ارزیابی و انتقاد قرار گرفت. حمایت تمام‌قد بایدن از نتانیاهو با وجود تلفات فراوان جنگ غزه، نه‌تنها خشم جهانیان را برانگیخت، بلکه هم‌حزبی‌های بایدن در حزب دموکرات را هم به انتقاد واداشته است. چهره‌های برجسته مستقل و همچنین اعضای حزب دموکرات و ترقی‌خواهان آمریکا نسبت به سیاست‌های بایدن در قبال جنگ غزه ابراز نگرانی کرده‌اند؛ چهره‌هایی مانند «برنی سندرز» و «تیم کین» که هر دو عضو مجلس سنای ایالات متحده هستند. این چهره‌ها هشدار داده‌اند مواضع بایدن ممکن است بر عملکرد وی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ تاثیر گذاشته و افرادی را که حامی حقوق بشر و همدلی هستند، از رای به بایدن منصرف کند. یکی از نقاط عطف کلیدی در مواضع آمریکا در قبال جنگ غزه موضع‌گیری اخیر این کشور در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به یک سازمان خیریه بود. هشدار ظاهری واشنگتن به رژیم صهیونیستی در پی این حمله نشان می‌دهد کاخ سفید هم متوجه کاهش محبوبیت بایدن در میان رای‌دهندگان دموکرات شده و سعی دارد در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا، وجهه و اعتبار او را بهبود بخشد. با این حال، بسیاری از دموکرات‌ها که مدت‌ها قبل خواستار اعمال فشار آمریکا بر رژیم صهیونیستی بودند، با باز شدن این گذرگاه از قبل هم خشمگین‌تر شدند، چون دریافتند واشنگتن از ماه‌ها پیش می‌توانست به رژیم اشغالگر فشار بیاورد و نیاورد. به گزارش پلیتیکو، بسیاری حمایت بایدن از رژیم صهیونیستی را با خروج پرهرج‌ومرج آمریکا از افغانستان در سال ۲۰۲۱ مقایسه می‌کنند؛ زمانی که بایدن به دلیل خروج بی‌برنامه نظامیان آمریکایی از افغانستان مورد انتقاد شدید قرار گرفت و میزان محبوبیتش چنان سقوط کرد که تا امروز هنوز به طور کامل احیا نشده است. با گذشت 3 سال از ماجرای افغانستان، امروز دموکرات‌های آمریکا بار دیگر از مدیریت بایدن در یک بحران خارجی ناراضی هستند. بر اساس این گزارش، تیم کین، سناتور آمریکایی که در سیاست خارجی سنا چهره‌ای مطرح است، در این باره گفت: «پرزیدنت بایدن را برای واداشتن نتانیاهو به بازکردن یک گذرگاه مرزی دیگر برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به غزه تحسین می‌کنم اما این راهکاری واضح و روشن بود که باید چند ماه قبل اتفاق می‌افتاد. رویکرد کنونی بایدن کارآمد نیست».

محمد سلحشور: جنبش دانشجویی واژه‌ای وسیع در توصیف تمام فعل و انفعالات سیاسی و اجتماعی نهاد دانشگاه در ایران به حساب می‌آید. بخشی از این فعالیت‌ها در ساختار رسمی تشکل‌های دانشجویی جریان دارد و رد بخش دیگری را نیز در لایه‌های غیررسمی‌تر باید گرفت. 

1- نخستین فعالیت‌های دانشجویی ایرانیان به پیش از تاسیس نهاد دانشگاه بازمی‌گردد. این تناقض ظاهری از جایی نشأت می‌گیرد که نخستین فعالیت‌های سیاسی - دانشجویی ایرانیان در چارچوب تشکیلات دانشجویانی که برای تحصیل به اروپا رفته بودند شکل گرفت. با تاسیس دانشگاه تهران و رسمیت پیدا کردن صنف نوظهوری با عنوان «دانشجو»‌، دانشجویان به بازیگر تعیین‌کننده‌تری در مناسبات سیاسی کشور تبدیل شدند. نقاط عطف تاریخی همچون 16 آذر 32 و 13 آبان 58 را می‌توان اوج حضور دانشجویان در دل مبارزات انقلابی دانست. عطف به این سوابق بایدها و نبایدهای زیادی درباره رسالت جنبش دانشجویی در فضای عمومی کشور طرح می‌شود که عمدتا بیگانه از خصلت‌های اصلی این جنبش است. در گام نخست و پیش از ترسیم هرگونه مختصاتی برای فعالیت مثبت دانشجویان باید شرایطی را که جنبش دانشجویی در آن شکل گرفته است شناسایی کرد. نخستین وجه اجتماعی این جنبش به نیروی انسانی آن یعنی دانشجویان بازمی‌گردد. مهم‌ترین چیزی که باعث تمایز فعالیت سیاسی دانشجویان با دیگر اقشار و اصناف می‌شود کوتاه بودن عمر دانشجویی افراد است. این خصیصه باعث می‌شود فعالیت‌های دانشجویی کمتر از فعالیت‌های حزبی با چشم‌اندازی آمیخته با منافع شخصی انجام شود. از سوی دیگر موقعیت عمومی کشور در دهه‌های متمادی باعث شده دانشگاه مهم‌ترین میدان تقابل و تضارب آرا و اندیشه‌ها باشد. در این فضا فعالیت‌های دانشجویان نیز جنبه ایدئولوژیک مضاعف می‌یابد. حاصل جمع این 2 مؤلفه باعث می‌شود وجه آرمانی و مطالبه‌گرانه فعالیت جنبش دانشجویی تبدیل به مهم‌ترین ممیزه آن در قیاس با دیگر گروه‌ها و جریان‌های فعال شود.

2- وجه آرمانی جنبش دانشجویی را گاه به عنوان مزیت این جنبش در نظر می‌گیرند و گاه از آن به عنوان جنبه‌ای ضدعقلانی یاد می‌کنند. با این حال سیاست در کشاکش میان موجودها و مطلوب‌ها عینیت می‌یابد. همواره وضع موجودی وجود دارد که بر سر بهینه کردن آن نزاع شکل می‌گیرد و همواره مطلوب‌هایی بر سر دست گرفته می‌شوند که موجود کردن آنها نیازمند نرم‌افزاری عقلانی است. تهی شدن جامعه از گروه‌های آرمانگرا این نزاع را به سمت محافظه‌کاری پیش می‌برد و در عین حال توقف در آرمان‌گرایی باعث می‌شود نیروهای سیاسی - اجتماعی چشم بر واقعیت‌ها بسته و در گرداب رادیکالیسم فرو روند. با تعریفی که تا اینجا از موقعیت جنبش دانشجویی در تاریخ معاصر ایران داشته‌ایم می‌توان حدس زد یکی از مهم‌ترین سوالات پیشاروی دانشجویان این است: چگونه از آرمان تهی نشوند و در عین حال از این آرمان به عنوان حجابی در برابر واقعیت استفاده نکنند. فعالان دانشجویی زیادی را می‌توان نام برد که پس از طرح ایده‌های حداکثری و شعارهای پرطمطراق به یک سرخوردگی مضر در پایان دوره دانشجویی خود رسیده‌اند. این سرخوردگی طبیعی‌ترین نتیجه‌ای است که از فقدان این یک کنش «آرمانی - عقلانی» صحیح به دست می‌آید. شاید مهم‌ترین علاج برای دوری جستن از چنین وضعیتی بازتعریف آرمان از نقطه به مسیر باشد، به این معنا که آرمان را در مقصدی خاص محدود نکنیم و حرکت به سمت آن مقصد را به عنوان یک وجه مستمر در نظر بگیریم. این وضع دیگر نیروهای آرمانخواه را از تعهد صرف به اعتراض در برابر نارسایی‌ها دور و چشمان آنها را مقابل واقعیات مثبت نیز باز می‌کند. اگر فعال دانشجویی ایران را در مسیر تاریخی خودش مورد توجه قرار داده و وضعیت خود را با نسل‌های قبلی مقایسه کند می‌تواند در کنار تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها به تفاوت جایگاه جهانی ایران نیز نگاه بیندازد.

3- دیدارهای رمضانی دانشجویان با رهبر انقلاب به یکی از سنت‌های تخلف‌ناپذیر سیاسی در ایران تبدیل شده است. نگاه به مجموعه این دیدارها این واقعیت را برای همگان روشن می‌کند: رهبر انقلاب همواره به دنبال ارتقای جایگاه جنبش دانشجویی در سپهر سیاسی کشورند. ایشان زمانی که بسیاری سیاسی شدن دانشگاه را بدعتی خطرناک برمی‌شمردند، نه تنها سیاسی بودن دانشگاه را به رسمیت شناختند که آن را به عنوان ویژگی‌ای مثبت ارج نهادند و از سوی دیگر نیز همواره برقراری گفت‌وگو با دانشجویان و شنیدن انتقادات آنان را به عنوان ابزاری برای عقلانیت بخشیدن به این جریان آرمانخواه در دستور کار قرار دادند. در این فضا دیدار رمضانی امسال دانشجویان با رهبر انقلاب با طرح یک شاخص جدید از سوی ایشان همراه بود.

آیت‌الله خامنه‌ای در این جلسه با انتقاد از کمرنگ بودن پیشرفت‌های کشور در ذهن و مواضع دانشجویان، خطاب به آنها تأکید کردند: ضمن داشتن نگاه نقادانه، نگاه سرافرازانه هم در قبال پیشرفت‌های پرشمار بخش‌های مختلف کشور داشته باشید و به این پیشرفت‌ها افتخار کنید.

بر این اساس «نگاه سرافرازانه» می‌تواند علاجی بر همین گرفتاری میان مطلوبیت و موجودیت شرایط باشد. تاکید بر این مولفه در شرایطی است که رهبر انقلاب اوایل دهه80 «عدالتخواهی» را که جنبه انتقادی نسبت به شرایط کشور داشت وارد ادبیات جنبش دانشجویی کردند و بعدها بر «آزاداندیشی» به عنوان مولفه‌ای ارتقابخش برای نهاد دانشگاه تاکید ویژه داشتند. کنار هم قرار دادن این موارد در 3 دهه گذشته نشان از آن دارد که ایشان با شناخت دقیق ظرفیت جنبش دانشجویی همواره به دنبال تقویت و بهینه کردن این قشر آرمانخواه بوده‌اند.