فرصتی ارزشمند برای درخشش بازیکن جوان استقلال

رضا رحمتی: ۲ ماه دیگر سکان کاخ سفید به دست ترامپ و ترامپیست‌ها خواهد افتاد. مستقل از هرگونه رویکرد سیاسی، سیاست خارجی و منافع ملی در ایران باید فصل مشترک بین گروه‌ها و نیروهای سیاسی باشد و این یادداشت نیز با همین رویکرد نوشته شده است که سیاست خارجی را محل منازعه نبیند و منافع ملی را یک امر مورد اجماع بین تمام طرف‌های سیاسی در ایران قلمداد کند. بر این اساس برای اینکه بدانیم سیاست خارجی باید چه ریخت و پیکری داشته باشد تا بتواند بیشینه منافع ایران را در دوره ترامپیست‌ها حاصل کند، باید تصویری روشن از سیاست‌های ترامپ علیه ایران داشته باشیم.  

* نگاهی به سیاست‌های دوره اول ترامپ درباره ایران

به طور کلی می‌توان سیاست‌های ترامپ علیه ایران را به سه دسته اقدامات سیاسی، اقدامات اقتصادی و سیاست‌های امنیتی تقسیم کرد. در حوزه سیاسی، خروج از برجام مهم‌ترین اقدام ترامپ بود، در حوزه اقتصادی مهم‌ترین سیاست ترامپ سیاست تصفیر نفت ایران یا به صفر رساندن نفت ایران بود و در حوزه امنیتی نیز مهم‌ترین اقدام ترامپ ترور فرمانده سپاه قدس شهید سپهبد سلیمانی بود؛ موضوعی که تااکنون نیز پیچیدگی روابط دو کشور را بر طرف نکرده و فصل جدیدی از روابط بین دو کشور را به وجود آورده است.  

1- اقدامات سیاسی ترامپ

خروج ترامپ از توافق هسته‌ای چندجانبه بین ایران و کشورهای موسوم به ۱+۵ در 18 اردیبهشت ۹۷ موثرترین تصمیم سیاسی ترامپ علیه ایران بود. ترامپ در حالی از توافق هسته‌ای خارج شد که دائم بر انعقاد توافق دیگری اصرار می‌کرد. خروج از توافق هسته‌ای توسط ترامپ را می‌توان انسداد مسیر دیپلماتیک و شکل‌گیری وضعیتی بغرنج در روابط ۲ کشور قلمداد کرد؛ وضعیتی که سبب تقویت عدم اعتماد در طرف ایرانی نسبت به آمریکا حتی در دوره بایدن و تقویت‌کننده ایده «غیرقابل اعتماد بودن آمریکا» شد. علاوه بر این در حوزه سیاسی، تلاش ترامپ برای تحدید نفوذ ایران در غرب آسیا نیز حائز اهمیت است. ابتکار «معامله قرن» یا موافقتنامه‌های موسوم به آبراهام و تلاش برای تقویت روابط اسرائیل و کشورهای عرب حاشیه خلیج ‌فارس و کشورهای مسلمان در قاره آفریقا، همگی جهت بستن دست ایران در سطح منطقه‌ای بود. در این مسیر، شتاب روابط بین این کشورها و اسرائیل خود نمودی از تلاش ترامپ برای مهار ایران در سطح منطقه بود. این در حالی بود که امتیازات گسترده ترامپ به اسرائیل شبیه «به رسمیت شناخت حاکمیت اسرائیل بر بلندی‌های جولان اشغالی» و «انتقال سفارتخانه آمریکا به بیت‌المقدس»، تیشه بر ریشه توهمات عربی نسبت به راه‌حل دو دولتی برای حل‌وفصل مسائل اسرائیل و فلسطین بود.

2- اقدامات اقتصادی ترامپ  

مهم‌ترین اقدام ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری‌اش در ایالات متحده علیه ایران سیاست به صفر رساندن نفت بود. دوره اول ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا، برای ایران نتیجه‌ای جز سخت‌گیری‌های بین‌المللی نداشت. اقدامات ایالات متحده در قبال ایران به چند دسته تقسیم می‌شود؛ خروج آمریکا از توافق هسته‌ای (برجام) موثرترین تصمیم ترامپ در حوزه سیاسی بود. هنگامی که ترامپ مه ‌سال 2018 (اردیبهشت 1397) از این توافق به‌صورت یکجانبه خارج شد، نتیجه گفت‌وگوهای فشرده بین‌المللی بر سر یکی از حساس‌ترین پرونده‌های بین‌المللی را بی‌اعتبار کرد. ترامپ در پی این بود که تا نوامبر 2018 (پاییز سال 1397) صادرات نفت از ایران به کشورهای دیگر را به صفر برساند. اگرچه این موضوع به سبب همخوانی‌ای که با «تحریم» ایران دارد، تازگی نداشت و خود منبعث از «قانون اختیارات دفاع ملی آمریکا 2012 (2012NDAA,)»  است که در قسمت 1245 و در زیربخش D به تحریم بانک مرکزی، همچنین تحریم خرید نفت خام ایران اشاره داشته است اما در ادبیات سیاسی، تاثیر بسیاری بر جا گذاشت و ادراک عمومی بین‌المللی را نسبت به خرید نفت ایران شدیدا تحت تاثیر قرار داد. «تصفیر» هم از نظر لغتی و هم به لحاظ استراتژیک، سیاستی است که همسو با سیاست‌های اقتصادی آمریکا برای ایجاد فشار حداکثری علیه ایران بوده است اما ترامپ برای عملی کردن این سیاست، همپیمانان و شرکای آمریکا را شدیدا تحت فشار قرار داد که نتیجه آن عدم ورود نفت ایران به کره‌جنوبی و بلوکه شدن دارایی‌هایی ایران (حاصل از فروش نفت به کره) توسط سئول شد.   

در شرایطی که آمریکایی‌ها به رهبری ترامپ معتقد بودند توانسته‌اند اجماع بین‌المللی علیه ایران را به وجود آورند در عمل اما آنها نتوانستند کشورهای دیگر از جمله هند و چین را مجاب کنند خرید نفت از ایران را به صفر برسانند.

تنها کاری که آمریکایی‌ها در آن برهه موفق به انجام آن شدند این بود پیشنهاد دهند «کشورهای خریدار نفت از ایران، پول نفت را به ایران ندهند و به جای آن به ایران کالا بدهند». با این پیشنهاد آمریکا با توجه به انتفاعی که این کشور‌ها از این پیشنهاد می‌بردند و آنها را از تعهدات مربوط به پرداخت پول به ایران می‌رهانید، شرایط به ضرر ایران تمام شد. کشورهای خریدار نفت ایران نسبت به مبادله نفت با غذا و دارو بهانه‌هایی در دست گرفتند و همین موضوع سبب شد مبادله نفت با کالاهای ساخت این کشورها برای آنها مقدور شود. با استفاده از این سیاست هم آمریکایی‌ها خوشحال بودند که توانسته‌اند فشار اقتصادی علیه ایران را عملی کنند و هم کشورهای خریدار نفت ایران از اینکه به جای پرداخت پول به ایران، اقلام و کالاهای خود را به ایران صادر می‌کردند خشنود بودند.   

کیاوش کلهر: چه بر سر آمریکا، سنت بروکراسی و نهادهای آن خواهد آمد؟ این پرسش، شاید مهم‌ترین دل‌مشغولی رسانه‌ها و اندیشکده‌های جهان بعد از رای آوردن ترامپ بود. ترامپ پیش از انتخابات وعده داده بود بعد از انتخاب به عنوان رئیس جمهور، حتما از ایلان ماسک در دولت استفاده خواهد کرد؛ وعده‌ای که خیلی زود به آن عمل کرد و چند روز بعد از انتخابات، ماسک را به همراه ویوک راماسوامی، به عنوان مسؤولان کمیته کارآمدی دولت یا Department of Government Efficiency منصوب کرد. ماسک پیش از اینکه به این عنوان منصوب شود، در مصاحبه‌ای قول داد با بهینه‌سازی بروکراسی ایالات متحده و کاستن از هزینه‌های غیرضروری، چیزی حدود 2 تریلیون دلار در سال صرفه‌جویی برای دولت به ارمغان خواهد آورد. اگر بدانیم دولت آمریکا در سال مالی 2024 حدود 6.5 تریلیون دلار هزینه‌کرد داشته است1، آنگاه بهتر متوجه بزرگ‌‌مقیاسی عدد 2 تریلیون دلار صرفه‌جویی خواهیم شد. عددی که معادل 32 درصد کل هزینه‌کرد دولت آمریکاست. از این عدد 6.5 تریلیون دلار هزینه‌کرد دولت ایالات متحده، نزدیک به 2 تریلیون دلار آن مربوط به سیستم سلامت و خدمات امنیت اجتماعی آمریکا، یعنی ناتوانی، بازنشستگی و مستمری و مانند آن است. 1.5 تریلیون دلار هم به دفاع، خدمات اجتماعی، آموزش و حمل‌و‌نقل اختصاص می‌یابد. این بخش از هزینه‌کرد برای دولت اختیاری است و کاستن از آن می‌تواند به آسانی محقق شود. در چنین شرایطی که خط اول کاستن از هزینه‌های دولت و بهره‌ور کردن آن عبارت است از کاستن از تعهدات دولت در حوزه آموزش و خدمات اجتماعی، هیچ‌کس دقیقا نمی‌داند با دست‌فرمان ۲ میلیاردر، چه در انتظار دولت آمریکاست اما اندیشکده‌های مختلف، تنها حدس‌هایی از یک نما از آینده می‌زنند که در اینجا نگاهی به واهمه رسانه‌ها و اندیشکده‌ها از اصلاحات ماسک می‌اندازیم.  

* ترس‌ها و واهمه‌ها

یکی از نخستین ترس‌ها از اقدامات ماسک برای بهره‌ور کردن دولت آمریکا، خطر بسیار منطقی و شاید اجتناب‌ناپذیر تعارض منافع باشد. رسانه پولیتیکو هفته گذشته به این نگرانی پرداخت و نوشت: «این ۲ نفر پیشنهادهایی برای کاهش پیچیدگی‌های بروکراسی و افزایش بهره‌وری دولت مطرح کرده‌اند اما این دیدگاه‌ها با چالش‌های مهمی از جمله تعارض منافع و عملیاتی نبودن مواجه است. پست جدید ماسک شامل نظارت بر نهادهایی مانند وزارت حمل‌ونقل، وزارت دفاع و اداره ایمنی ترافیک بزرگراه‌هاست که مستقیما بر شرکت‌های زیرمجموعه او تأثیر می‌گذارد. 

در چنین شرایطی این نگرانی وجود دارد که او ممکن است از این موقعیت برای تأثیرگذاری بر سیاست‌ها به نفع شرکت‌های خود استفاده کند که این مساله به طور فزاینده‌ای تضاد منافع را تشدید می‌کند. به عنوان مثال، پیشنهادهای احتمالی مطرح‌شده برای کاهش مقررات دولتی و یارانه‌ها ممکن است به‌گونه‌ای باشد که رقابت را برای تسلا تسهیل کند».