رنج برنجکاران گنج دلالان
گروه اقتصادی: افزایش قیمت برنج بویژه در ماه‌های اخیر، آن هم پس از برداشت و شالیکوبی محصول جدید، شوک جدیدی به سبد معیشت وارد کرده است. کشاورزان اعتقاد دارند این گرانی، محصول چنبره دلالان بر بازار برنج است. کشاورزان در روزهای گرم تولید برنج و کشمکش‌ها برای قیمت نهایی، محصول خود را به قیمت ۷۸ تا ۹۰ هزار تومان در هر کیلوگرم فروخته‌اند اما اکنون که فصل زمستان را پشت سر می‌گذاریم، افزایش چشمگیر بیش از 50 درصدی قیمت برنج را شاهد هستیم.
سال‌هاست دلالان، کاسبان اصلی سود فروش برنج شده‌اند؛ موضوعی که راه‌حل آن نظارت قوی‌تر بر بازار از سوی نهادهای مسؤول و حمایت بیشتر از کشاورزان است.
پیگیری‌های خبرنگار «وطن امروز» از کشاورزان شمالی نشان می‌دهد برنجکاران اکنون که 100 روز از آخرین برداشت‌شان می‌گذرد، در انبارهای کارخانه‌های شالیکوبی و زیر شیروانی‌های خود - که انبار خانگی برنج آنان است - برنجی ندارند و آهسته آهسته خود را برای کشت جدید آماده می‌کنند. در این میان سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌های شمالی دستور توزیع کود شیمیایی سهمیه‌ای را داده‌اند اما کشاورزان برای دریافت سهمیه خود باید به اجرای طرح جدید و ثبت‌نام در سامانه‌ها بپردازند. در ادامه درباره دلایل افزایش قیمت برنج به گفتوگو با کارشناسان و مقامات مسؤول نشستیم.
***
وضعیت تولید و واردات برنج در گزارش وزیر جهاد کشاورزی به مجلس
غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در هفته‌های گذشته در صحن مجلس، آخرین وضعیت تولید و واردات برنج را چنین اعلام کرد: برنج تولیدی شالیکاران 2.5 میلیون تن بوده است اما جمعیت داخلی و مهاجران حاضر در کشورمان 3.3 میلیون تن مصرف دارند، بنابراین ۸۰۰ هزار تن کسری تولید داریم که باید از طریق واردات جبران شود اما تا ۱۰ ماهه امسال این عدد ۷۲۱ هزار تن بوده که کمترین میزان واردات نسبت به سال‌های گذشته است.
وی اشاره کرد: امسال برای نخستین‌بار قیمت‌گذاری برنج انجام شده و واردات آن منوط به خرید از تولیدکنندگان داخلی شده است تا محصول کشاورزان در انبارها رسوب نکند. وی تاکید کرد. با توجه به سهم قابل توجه برنج در سبد مصرف خانوار، کمبود جزئی می‌تواند بازار را به هم بریزد. وزارت جهاد کشاورزی سیاست‌های انضباط ارزی، شکستن انحصار در حوزه‌ها و صرفه‌جویی ارزی را با دقت دنبال می‌کند و سامانه‌های توزیع را درباره کالاهایی که یارانه و ارز ترجیحی می‌گیرند، مدیریت می‌کند.
با بروز نوسان در بازار برنج و افزایش قیمت‌ها، دولت به دلیل نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان و نوروز و لزوم تنظیم بازار کالاهای اساسی، اقدام به عرضه ۴ هزار تن برنج برای کاهش التهاب بازار کرده است. جبرئیل برادری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تهران اعلام کرد: توزیع برنج از ۲۷ بهمن آغاز شده و روند عرضه کالاهای اساسی تا پایان سال و ایام ماه مبارک رمضان به صورت مستمر ادامه خواهد داشت.
وی از تشدید نظارت‌ها و مقابله با گران‌فروشی در بازار برنج خبر داد و افزود: با عرضه برنج تنظیم بازاری با قیمت هر کیلوگرم ۴۸ هزار و ۲۵۰ تومان، پیش‌بینی می‌شود بازار به آرامش برسد.
***
تخصیص ارز ترجیحی به واردات به جای افزایش تولید داخل
رضا حاجی‌پور، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با «وطن امروز» درباره گرانی برنج اظهار کرد: عده‌ای از محتکران و دلالان، برنج را از کشاورزان خریداری کرده و در انبارهای خود دپو کرده‌اند. وی افزود: این محتکران به دلیل عدم دریافت ارز ترجیحی، اکنون مدعی‌اند برنج در بازار وجود ندارد. حاجی‌پور تأکید کرد: دلالان برای واردات برنج، خواستار دریافت ارز ترجیحی هستند، در حالی که اگر همین ارز به کشاورزان تخصیص یابد و برای مکانیزه کردن، زهکشی و یکپارچه‌سازی اراضی استفاده شود، می‌توانیم همانند گندم به خودکفایی در تولید برنج برسیم.
نماینده مردم آمل در مجلس با اشاره به افزایش تولید گندم از 9-8 میلیون تن به ۱۲ میلیون تن، یادآور شد در امر برنج نیز می‌توانیم به سرعت به خودکفایی برسیم.
حاجی‌پور با بیان اینکه دولت موظف شده است برنج‌های پرمحصولی همچون تیسا و ندا را از کشاورزان خریداری کند، از همه کشاورزان دعوت کرد به تولید برنج‌های پرمحصول بپردازند. وی اشاره کرد: در گذشته نیز با ارائه ابزارهای تشویقی به کشاورزان، به خودکفایی در تولید برنج رسیده‌ایم.
* سرانه مصرف برنج
وی با تأکید بر اینکه اکنون در کمیسیون و شورای قیمت‌گذاری در کنار کشاورزان قرار گرفته‌اند، اظهار داشت: امروز قیمت برنج مناسب است و نباید با افزایش قیمت به مردم فشار آوریم.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: برنج قوت یومیه ایرانیان است و عده‌ای با احتکار برنج و واردات برنج‌های خارجی دنبال منفعت خود هستند. حاجی‌پور تأکید کرد: در حال حاضر کمبود برنج نداریم و سرانه مصرف یک فرد ایرانی ۱۰۰ گرم در روز است. که با در نظر گرفتن سرانه مصرف، به ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تن برنج وارداتی نیاز داریم، آن هم در صورتی که دچار بحران شویم. در غیر این صورت، با همین برداشت برنج، نیاز کشور تامین می‌شود.
***
تبدیل شدن کارخانه‌داران شالیکوب به تاجران برنج
جمیل علیزاده‌شایق، دبیر انجمن برنج ایران به «وطن امروز» گفت: یکی از مشکلات اساسی در سال‌های اخیر، کاهش اندازه شالیزارهاست. وی افزود: در گذشته متوسط بهره‌برداری اراضی شالیزاری ۱۰ هکتار بود که به مرور به ۵، ۲ و اکنون به نیم هکتار رسیده است. این کاهش باعث شده کشاورزان نتوانند هزینه‌های تولید خود را تأمین کنند و مجبور به فروش محصولات خود با قیمت‌های پایین شوند. کاهش اندازه زمین‌ها، هزینه کود و سم، ماشین‌آلات و هزینه کارگری را برای کشاورزان افزایش داده و آنها را به سمت تسهیلات و کارخانه‌داری سوق داده است.
علیزاده‌شایق هشدار داد تبدیل شالیکوبی‌داران به تاجران باعث بروز مشکلاتی در بازار برنج شده است. وی توضیح داد: زمانی کشاورزان شالی خود را به کارخانه‌های شالیکوبی می‌بردند تا آن را به برنج تبدیل کنند اما اکنون شالیکوبی‌داران شالی را از کشاورزان خریداری می‌کنند و خودشان آن را به برنج تبدیل و به بازار عرضه می‌کنند. این امر باعث شده کشاورزان نتوانند برنج مرغوب تولید کنند و دستمزدی که برای تبدیل شالی به برنج پرداخت می‌شد، از بین برود.
* قطعه‌قطعه شدن اراضی کشاورزی
یکی از عوامل تأثیرگذار بر نوسانات بازار برنج، قطعه‌قطعه شدن اراضی کشاورزی است. علیزاده‌شایق تأکید کرد: تقسیم ارثی زمین‌ها باعث شده اراضی به قطعات کوچک تبدیل شوند که برای کشاورزی مناسب نیستند. وی افزود: در گذشته اراضی کشاورزی به طور متوسط ۲ هکتار بود اما اکنون به کمتر از نیم هکتار رسیده است. این کاهش اندازه زمین‌ها باعث شده کشاورزان نتوانند برنج زیادی تولید و سود زیادی کسب
کنند.
علیزاده‌شایق بیان کرد: برخی دلالان با پیش‌خرید محصولات کشاورزان، آنها را مجبور به فروش برنج خود با قیمت‌های پایین می‌کنند. این امر باعث شده کشاورزان نتوانند از تولید خود سود ببرند و تمام نهاده‌های‌شان را با کمک دلالان تهیه کنند. به همین دلیل، کشاورزان مجبورند برنج خود را به حداقل قیمت بفروشند و سودی برای‌شان باقی نمی‌ماند.
* کاهش عرضه برنج در بازار
کاهش عرضه برنج در بازار نیز یکی از عوامل افزایش قیمت برنج است. علیزاده‌شایق گفت: دلالان برنج را ذخیره کرده و در ماه‌های بعد با قیمت بالاتری به بازار عرضه می‌کنند. وی توضیح داد: در گذشته، کشاورزان برنج تولیدی خود را به فروش می‌رساندند و پولش را می‌گرفتند اما اکنون دلالان برنج را نگه می‌دارند و هر وقت لازم شد به بازار عرضه می‌کنند. این امر باعث افزایش قیمت برنج در بازار شده و کشاورزان تنها نظاره‌گر بازاری هستند که سود آن برای‌شان نیست.
***
سیاستی که موجب شد صرفا ثروتمندان توان ورود به بازار برنج را داشته باشند
حسین فرهادی، سخنگوی اتحادیه بنکداران مواد غذایی در روزهای اخیر درباره آخرین وضعیت این محصول در بازار با اشاره به دستورالعمل دولت در حوزه واردات برنج گفت: بر اساس این بخشنامه، هر واردکننده‌ای بخواهد برنج وارداتی به کشور بیاورد، ملزم است در ازای هر 2 کیلوگرم برنج وارداتی یک کیلوگرم برنج ایرانی نیز خریداری کند. به بیان دیگر، اگر یک واردکننده 2 تن برنج خارجی وارد کند، باید یک تن برنج ایرانی نیز در سبد خرید خود داشته باشد. این سیاست که سال گذشته هم اجرا شده بود، امسال با جدیت بیشتری دنبال می‌شود.
فرهادی ادامه داد: این سازوکار باعث شده تنها شرکت‌های بزرگ و ثروتمند توان ورود به بازار واردات برنج را داشته باشند، چرا که برای واردات برنج خارجی، نیازمند خرید حجم بالایی از برنج ایرانی هستند. این شرکت‌ها از ماه‌ها قبل به استان‌های شمالی کشور از جمله گیلان، مازندران و گلستان رفته‌اند و در فصل برداشت، برنج را با قیمت‌های بسیار پایین از کشاورزان خریداری کرده‌اند. برای مثال، برنج هاشمی که اکنون در بازار حدود ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد، توسط این شرکت‌ها در شهریور، با قیمت ۷۰ هزار تومان خریداری شده است.
* کنترل بازار و افزایش قیمت برنج داخلی
سخنگوی اتحادیه بنکداران مواد غذایی افزود: اکنون که این شرکت‌ها حجم بالایی از برنج ایرانی را در اختیار دارند، آن را با قیمت‌های بسیار بالاتر در بازار عرضه می‌کنند. برای مثال، برنجی که با ۷۰ هزار تومان خریداری شده بود، امروز با قیمت ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار تومان به عمده‌فروشان و بنکداران فروخته می‌شود. در واقع، این سیاست باعث شده عملاً یک عده خاص که سرمایه‌های کلان دارند، کنترل بازار را در دست بگیرند و از این طریق، سود هنگفتی به جیب بزنند.
* آیا سیاست‌های غلط موجب ایجاد سلاطین برنج شده است؟
فرهادی در پاسخ به این پرسش که آیا این سازوکار به ایجاد رانت و ظهور سلطان‌های جدید در بازار برنج منجر شده است، گفت: اگر بخواهم به زبان ساده توضیح دهم، این بخشنامه زمینه ایجاد «سلطان‌های برنج» را فراهم خواهد کرد، چرا که تنها افرادی که سرمایه هنگفت دارند می‌توانند از این سیاست استفاده کنند. در این شرایط، کشاورزان برنج خود را با قیمت پایین فروخته‌اند، مصرف‌کنندگان باید برنج را با قیمت بسیار بالاتر بخرند و تنها یک گروه خاص از این سازوکار منتفع می‌شوند.
وی در پایان تأکید کرد: برای جلوگیری از ایجاد رانت و کنترل قیمت برنج در بازار، لازم است سیاست‌های حمایتی از کشاورزان و مصرف‌کنندگان بازنگری شود و تدابیری اتخاذ شود که از انحصارطلبی در بازار جلوگیری شود.
***
لزوم تأمین برنج مصرفی کشور
مسیح کشاورز، دبیر انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران در گفتوگو با «وطن امروز» درباره میزان واردات برنج اظهار کرد: بحث اصلی، تامین برنج مصرفی است تا سفره مردم خالی نماند. این تامین از 2 منبع تولید داخلی و واردات انجام می‌شود و بر اساس نیاز کشور، آمار مستندی در این زمینه وجود دارد.
کشاورز با اشاره به میانگین تولید برنج کشور در ۱۵ سال گذشته گفت: از سال گذشته ۵۰۰ میلیون دلار ارز واردکنندگان توسط بانک مرکزی پرداخت نشده که این موضوع یکی از عوامل اصلی بحران در بازار برنج است. این مساله موجب تحمیل هزینه و افزایش قیمت واردات شده است. با وجود نامه‌نگاری‌های متعدد با مقامات عالی دولت، این مشکل همچنان حل نشده مانده است.
وی تاکید کرد: تقاضای برنج در چند مقطع سال افزایش چشمگیری دارد؛ ماه مبارک رمضان، ایام محرم، عید نوروز و ایام خاصی مانند موکب‌های اربعین از جمله زمان‌هایی هستند که بازار برنج با افزایش تقاضا مواجه می‌شود. به همین دلیل، مدیریت واردات در این بازه‌های زمانی اهمیت بالایی دارد.
* مشکلات تخصیص ارز به واردکنندگان و تاثیر آن بر بازار برنج
کشاورز با اشاره به میزان واردات برنج در سال جاری گفت: در نیمه اول سال معمولاً ۶۰۰ هزار تن برنج وارد می‌شد اما امسال این رقم به ۴۸۰ هزار تن کاهش یافت. این کاهش واردات، موجب کمبود عرضه و در نتیجه افزایش قیمت در بازار شده است.
این مقام مسؤول اظهار داشت: مشکل اصلی در این زمینه، اختلال در تخصیص ارز به واردکنندگان است. برخی شرکت‌های واردکننده هنوز مطالبات سال گذشته خود را دریافت نکرده‌اند، در حالی که واردات برنج نیازمند منابع مالی قابل توجهی است. واردکنندگانی که بنیه مالی قوی‌تری داشته‌اند، با استفاده از سرمایه شخصی یا تسهیلات اقدام به واردات کرده‌اند اما تاخیر در پرداخت ارز باعث ایجاد مشکل مالی برای این گروه نیز شده است.
دبیر انجمن تامین‌کنندگان برنج درباره نحوه تخصیص ارز برای واردات برنج توضیح داد: فرآیند واردات این محصول با سرمایه خود واردکنندگان یا از طریق دریافت تسهیلات انجام می‌شود. پس از ترخیص و توزیع کامل برنج در بازار، واردکنندگان به بانک مرکزی معرفی شده و در نوبت تخصیص ارز قرار می‌گیرند. این فرآیند زمانبر بوده و موجب فشار مالی بر واردکنندگان می‌شود. وی افزود: این شرایط همزمان با ماه رمضان و عید نوروز که یکی از دوره‌های افزایش تقاضا برای برنج است، بازار را با چالش بیشتری مواجه می‌کند. با توجه به عدم واردات کافی برنج خارجی، فشار تقاضا به سمت برنج ایرانی رفته و قیمت آن افزایش یافته است.
به گفته کشاورز، عدم تصمیم‌گیری سریع درباره میزان واردات و تخصیص ارز می‌تواند بازار را در ماه‌های آینده با بحران بیشتری مواجه کند. با توجه به اینکه فصل برداشت برنج در ایران، هند، پاکستان و تایلند تقریباً همزمان است، فاصله گرفتن از این بازه زمانی، باعث می‌شود میزان برنجی که در بازار جهانی قابل خریداری است، کاهش و قیمت آن نیز افزایش یابد.
کشاورز در پایان هشدار داد در صورت عدم اقدام به موقع، برنج در ماه‌های آینده با افزایش قیمت چشمگیری روبه‌رو خواهد شد و تاخیر در تصمیم‌گیری، فشار مضاعفی بر مصرف‌کنندگان وارد خواهد کرد.