عملیات هوایی در دوردست
گروه سیاسی: پس از الحاق ناو شهید مهدوی به عنوان نخستین ناو اقیانوس‌پیمای سپاه در اسفند ۱۴۰۱، ناو پهپادبر شهید بهمن باقری، نخستین ناو پهپادبر چندمنظوره نیروی دریایی سپاه در تاریخ ۱۸ بهمن امسال به یگان رزم نیروی دریایی سپاه اضافه شد. به گزارش «وطن امروز»، دی 1401 مؤسسه دریانوردی آمریکا (USNI) با انتشار تصاویر ماهواره‌ای عنوان کرده بود ایران در حال ساخت یک ناو پهپادبر است و حدس‌هایی درباره کم و کیف این ناو زده بود. مدتی بعد ویدئویی از فرآیند تکمیل و توسعه این ناو توسط یکی از کادرهای اجرایی در حال کار روی یک جرثقیل سنگین منتشر شد و پس از آن تصاویر ماهواره‌ای متعددی منتشر شد که خبر از این می‌داد سپاه در حال کار روی یک ناو جدید با قابلیت نشست و برخاست پهپاد است. 5 آذرماه حتی نام این ناو رسانه‌ای شد؛ خبرگزاری دانشجو در رابطه با این ناو در گزارشی نوشت: «ناو شهید باقری با شماره بدنه C۱۱۰-۴ حاصل توسعه سنگین یک پلتفرم تجاری است. گفته شده است آشیانه زیرین ناو قابلیت حمل ۶۰ فروند انواع مختلف پهپاد (شامل رزمی، انتحاری و...) را دارد. همچنین در کنار پهپادهای پیستونی، خبرهایی از ابراز تمایل نیروی دریایی سپاه نسبت به استقرار پهپادهای جت قاهر روی این ناو وجود دارد». تصاویر ماهواره‌ای و عکس‌های منتشرشده از مراحل ساخت این ناو، مدت‌ها پیش از رونمایی رسمی، خبر از توسعه یک پلتفرم دریایی جدید توسط سپاه می‌داد اما چرا سپاه که تا پیش از این بر توسعه توان رزم نامتقارن در خلیج‌فارس تاکید داشت، ناگهان سراغ ساخت رزم‌ناوهای نیمه‌سنگین و سنگین اقیانوس‌پیما رفت؟ و شاید سؤال اصلی در همین لحظه خلق شود؛ تغییر دکترین دفاعی سپاه را باید چگونه تحلیل کرد؟ در این گزارش تلاش شده پاسخی به تحولات رزم دریایی سپاه دهیم.
* رزم نزدیک نامتقارن در دوردست
الحاق ناوهای پهپادبر به سازمان رزم نیروی دریایی سپاه نشان‌دهنده یک تغییر رویکرد کلان در این نیرو است؛ اینکه سپاه الگوی دفاعی خود «از دفاع ساحلی و عملیات‌های صرفا دفاعی» را به «راهبرد تعقیب متجاوز و حضور گسترده‌تر در آب‌های دوردست» تغییر داده و در حال تقویت و توسعه این ناوگان است، خود نشان از این دارد سپاه قصد ندارد در مرزهای آبی خلیج‌فارس باقی بماند. «وطن امروز» مرداد سال جاری پس از عبور ناو شهید مهدوی از خط استوا و ورود آن به نیم‌کره جنوبی، در گزارشی نوشته بود: «در سال‌های اخیر ما شاهد ایجاد نوعی نظم دریایی توسط سپاه در خلیج‌فارس هستیم که شبیه شیوه‌های مرسوم ارتش‌های جهان نیست. رزم نزدیک و نامتقارن سپاه در خلیج‌فارس، انبوهی از قایق‌های تندرو پیشرفته را در برابر دشمن قرار می‌دهد اما بررسی مشخصات و امکانات به‌کاررفته در ناوهای جدید سپاه که با هدف دریاپیمایی طولانی‌مدت طراحی شده‌اند، همچون ناو شهید مهدوی و اقیانوس‌پیماهای کلاس شهید سلیمانی نشان می‌دهد شاید دکترین نیروی دریایی سپاه به عنوان «رزم نزدیک و نامتقارن» تغییر نکرده باشد اما حتما جغرافیای آن تغییر کرده است، از این رو سپاه به دنبال طراحی و ساخت ناوهایی است که بتواند با تغییر جغرافیا، ابزار و منابع و الزامات انتقال رزم نزدیک نامتقارن را به دوردست فراهم کند، لذا مشهود است سپاه به دنبال آن نیست که بخواهد به سمت جنگ کلاسیک پیش رود اما همزمان نمی‌خواهد خود را در خلیج‌فارس حبس کند».
در سطح بین‌الملل، ناوهای پهپادبر به عنوان یک فناوری نوظهور در حال توسعه هستند. ارتش‌های ایالات متحده، بریتانیا و چین در سال‌های اخیر برنامه‌هایی برای ساخت ناوهای پهپادبر معرفی کرده‌اند. در این میان، ایران با ساخت سومین ناو پهپادبر دنیا طی حدود ۲ سال (که یک رکورد جهانی محسوب می‌شود) و استفاده از آن برای حمل پهپادهای رزمی و شناسایی، در حال ورود به این عرصه است. این رویکرد به نیروی دریایی سپاه امکان می‌دهد ضمن کاهش وابستگی به نیروی هوایی، ماموریت‌های نظارتی و رزمی خود را در آب‌های آزاد گسترش دهد.
* پایداری در دریا
ناو شهید باقری مجهز به باند پروازی به طول ۱۸۰ متر است که قابلیت نشست و برخاست انواع پهپادهای رزمی و اطلاعاتی، اعم از بال ثابت و بالگردهای بدون سرنشین را فراهم می‌کند. سیستم پیشرفته Arresting Gear نیز برای کنترل فرود پهپادها تعبیه شده است. به منظور حضور در آب‌های آزاد و ماموریت‌های بلندمدت، این ناو به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند در شرایط جوی نامساعد (تا سطح امواج ۱۲ Sea State) به فعالیت خود ادامه دهد. همچنین با طراحی اصلاح‌شده بدنه و تأسیسات ویژه، امکان ماندگاری طولانی‌مدت (تا یک سال) در دریا برای آن فراهم آمده است. یکی از نقاط قوت این ناو، تجهیز آن به سیستم‌های راداری و سامانه‌های فرماندهی و کنترل پیشرفته است که به آن امکان انجام عملیات‌های شناسایی، کنترل پهپادها و هماهنگی ماموریت‌های مشترک با سایر یگان‌های دریایی را می‌دهد.
در حال حاضر می‌دانیم که پهپادهای جت جاس و پهپادهای رزمی و شناسایی m6 ابابیل با قابلیت حمل بمب و موشک، همچنین پهپادهای عمودپرواز سپهر و هدهد ۴ روی این ناو فعال شده است.
از ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد ناو شهید باقری که کمتر درباره آن صحبت شده است، توان زیرسطحی و موشکی این ناو است. تعداد زیادی از زیرسطحی‌های هوشمند سپاه در این ناو مستقر شده‌اند که می‌توانند علیه هر هدفی در مدت‌زمان کوتاهی اقدام کنند. بر اساس گزارش‌ها زیرسطحی‌هایی هوشمند سپاه برد بیش از هزار کیلومتری داشته و می‌توانند علیه هر هدفی متخاصمی عملیات کنند. این ناو علاوه بر پهپادها، به سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته‌ای همچون موشک‌های کروز و بالستیک با برد ۲۰۰۰ کیلومتر و سامانه‌های پدافند هوایی نیز مجهز است؛ این قابلیت حتی در ناوهای هواپیمابر هم وجود ندارد.
همچنین قابلیت حمل و به کارگیری شناورهای تندرو رزمی و استفاده از نیروهای تفنگ‌دار دریایی، امکان اجرای عملیات هجومی در آب‌های دوردست را برای سپاه فراهم می‌کند.
* تعقیب و تهدید در عمق
سال 1387 در دیدار فرماندهان بلندپایه نیروی دریایی ارتش با رهبر معظم انقلاب، ایشان از یک خط راهبردی جدید سخن گفتند؛ راهبردی که بخشی از آن موجب توسعه سواحل مکران شد اما مهم‌تر آنکه رهبر انقلاب یک فرمان مستقیم به نیروی دریایی دادند که حضور همه‌جانبه در همه نقاط جهان داشته باشد. نیروی دریایی ارتش از همان زمان دست به کار شد و ناوگروه‌های آن از سال 1388 برای تامین امنیت به زیر مدار 22 درجه فرستاده شدند و عمدتا در خلیج عدن، یعنی نقطه‌ای که سال 1384 دزدی دریایی نسبت به کشتی ایرانی رخ داده بود، مستقر شدند. سال 1390 در دیدار پرسنل و فرماندهان نیروی دریایی سپاه پاسداران با رهبر انقلاب در بندرعباس، ایشان مجددا راهبرد حضور همه‌جانبه در همه نقاط را خطاب به سپاه تاکید کردند. این فرمانی بود که نیروی دریایی سپاه و ارتش را برای حضور در سایر نقاط جهان مامور کرد. از نخستین ناوهایی که سازمان رزم سپاه در جهت ماموریت راهبردی خود به خدمت گرفت، ناوهای شهید رودکی و شهید مهدوی بودند. از همان زمان عنوان می‌شد سپاه در حال آزمون و خطاست تا بتواند نسخه مطلوب و عملیاتی خود را به خدمت بگیرد. ناوهای سپاه باید به گونه‌ای طراحی و عملیاتی شوند که از ظرفیت‌های موجود تسلیحات نظامی اختصاصی ساخته شده توسط مهندسان ایرانی بهره ببرند و توان به کارگیری این تسلیحات به طور گسترده وجود داشته باشد، لذا ناو شهید رودکی و سپس ناو شهید مهدوی را می‌توان نسخه‌هایی دانست که سپاه در آن نیازسنجی کرده و مبتنی بر ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خود اقدام به طراحی و ساخت ناو کرده است اما این ناوها عمدتا با نگاه پشتیبانی طراحی شده‌اند و خود به تنهایی و به صورت منفصل حالت عملیاتی ندارند. با وجود آنکه این ناوها دارای پهپاد انتحاری و موشک‌های بالستیک دوربرد معروف به موشک‌های کانتینری هستند اما در دسته ناوهای تهاجمی محسوب نمی‌شوند. منتها این مساله در ناو شهید باقری به صورت کاملا متفاوت پیش رفته است و این ناو خود به یک پایگاه دریایی مستقل تبدیل شده که در انواع رزم‌های مختلف توان عملیات دارد.
* چرا سپاه به ناو تهاجمی اقیانوس‌پیما نیاز دارد؟
آگاهیم که ایران در خلیج‌فارس با مرزهای ساحلی 7 کشور دیگر همسایه است که بیشترین سهم ساحلی برای ایران است. در حال حاضر سپاه بر اساس الگوی دفاع نزدیک نامتقارن با بهره‌مندی از انبوه قایق‌های تندرو و شناورهای سبک موشک‌انداز به قدرت بلامنازع در خلیج‌فارس تا شمال اقیانوس هند تبدیل شده است؛ اقتداری که حتی فرمانده ناو سنت آمریکا نیز بدان اعتراف کرده و گفته قدرت در خلیج‌فارس در دستان ایران است و ایران اقتدار کامل دارد. این الگوی رفتاری ایران موجب شده کشورهایی که تا پیش از این ناوهای جنگی خود را در خدمت ائتلاف آمریکا در خلیج‌فارس قرار داده بودند، عقب‌نشینی کرده و حتی ناوهای آمریکایی نیز به صورت ملموسی از حضورشان در خلیج‌فارس کاسته شده و آنهایی هم که باقی مانده‌اند، در شمال اقیانوس هند مستقر شده‌اند. این ناوگان نظامی آگاه است که نقطه استراتژیک که اکثر کشورهای جهان باید از آن عبور کنند، به طور کامل در دست نیروهای نظامی ایران قرار دارد و با انبوه شناورهای موشک‌انداز حراست می‌شود، لذا به دنبال آن است حضور خود را با فاصله اعلام کند و نوعی القای نمایشی تسلط بر ورودی دریای عمان را به دنیا مخابره کند، لذا نخستین گام سپاه در تبدیل شدن به نیروی راهبردی این است که بتواند برد عملیاتی خود را با تاکید بر نگاه «رزم نزدیک نامتقارن در دوردست» به اقیانوس هند و سپس به سراسر جهان برساند. ناوهای کلاس شهید سلیمانی با رویکرد نزدیک شدن به دشمن در اقیانوس هند و مبتنی بر همین ایده راهبردی سپاه ساخته و عملیاتی شدند. یعنی سپاه در نخستین قدم عملیاتی خود به «تعقیب و تهدید» ناوگان نظامی کشورهای استکباری و متخاصم در اقیانوس هند پرداخت.
از سوی دیگر ظرفیت فناورانه شناورهای موشک‌انداز و ناوهای کلاس شهید سلیمانی پشتوانه‌ای شد برای حراست از منافع‌مان در سطح جهانی با تکیه بر دانش بومی و تسلیحات در اختیار (که تحریم و عدم پشتیبانی و... نتواند آنها را از رده خدمتی خارج کند) در نقاط دیگر جهان. البته حضور راهبردی سپاه، صرفا امری نظامی نیست، بلکه یک پشتوانه اقتصاد ملی است تا کشوری نتواند حوزه تجارت اقتصادی دریایی ما را تهدید کند یا مانع از بهره‌بردن از ظرفیت دریا جهت دادوستد شود. از این جهت ایران ناوهای اقیانوس‌پیمای خود را طراحی و عملیاتی کرد تا بتواند در صورت نیاز به تهدید و تعقیب متجاوزان بپردازد و حضور خود در سطح جهانی را تثبیت کند.
درست یک روز پس از رونمایی از ناو پهپادبر شهید باقری، بنا بر رسم هرساله جمعی از فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش با رهبر انقلاب دیدار کردند. رهبر انقلاب در این دیدار فرمودند: «اگر ما را تهدید کنند، ما هم آنها را تهدید می‌کنیم؛ اگر تهدید خود را عملی کنند، ما نیز تهدیدمان را عملی می‌کنیم و اگر به امنیت ملت ما تعرض کنند، ما هم بدون تردید به امنیت آنها تعرض می‌کنیم». این جملات طبیعتا یک پشتوانه عملیاتی داشته است. هرچند ارتش جمهوری اسلامی ایران توانایی بالایی در رزم داشته و ناوگروه ۸۶ نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نشان داده است هم توان دریامانی و هم توان دریانوردی را دارد اما شاید یکی از ظرفیت‌های جدید که امروز به عنوان قدرتی بلامنازع در اختیار ایران است، ناو پهپادبر شهید باقری باشد که می‌تواند همراه با ناوگروه‌های ارتش، در کلاس جهانی عملیات دریایی انجام دهد. این ناو که هم توان حمل انواع پهپاد را دارد و هم می‌تواند انواع شناورهای زیرسطحی را پوشش دهد، توان تهدید و در صورت نیاز ضربه زدن به هر متجاوزی را دارد.
* راهبرد جدید ایران؛ تهدید در برابر تهدید
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده در ادامه سیاست‌های دوره پیشین ریاست‌جمهوری خود، اقداماتی تهاجمی را علیه ایران اتخاذ کرده است که یکی از مهم‌ترین آنها، تلاش برای اختلال در تجارت دریایی ایران است. افزایش فشارهای تحریمی، اعمال محدودیت‌های شدید بر حمل‌ونقل دریایی و ایجاد ناامنی اقتصادی در بنادر، بخشی از راهبردی است که آمریکا برای تضعیف تهران در نظر دارد. با این حال، ایران با توسعه ناوگان دریایی خود و تجهیز آن به فناوری‌های پیشرفته نظارتی و تسلیحاتی، توانایی پاسخگویی به این تهدیدات را به طور چشمگیری افزایش داده است. ناو شهید باقری که حالا «یک پایگاه متحرک دریایی» محسوب می‌شود، به عنوان نخستین ناو پهپادبر چندمنظوره ایران، نه‌تنها قابلیت حمل و پرتاب پهپادهای شناسایی و رزمی را دارد، بلکه می‌تواند موشک‌های کروز و بالستیک با برد عملیاتی ۲۰۰۰ کیلومتر را نیز حمل کند. همچنین سامانه‌های ردیابی و پایش این ناو به گونه‌ای طراحی شده که به صورت شبانه‌روزی تحرکات ناوگان‌های دریایی دشمن را تحت نظر بگیرد و در صورت مشاهده هرگونه تهدید، بلافاصله دست به اقدام بزند. این قابلیت‌ها، ایران را قادر کرده در هر نقطه‌ای از آب‌های بین‌المللی، حضوری مقتدرانه داشته باشد و تهدیدات احتمالی را پیش از وقوع خنثی کند. حال این ناو می‌تواند برای مدت طولانی در دریا باقی بماند و مأموریت‌های گشت‌زنی و عملیاتی را در نقاط مختلف جهان انجام دهد. به بیان دیگر، ایران اکنون می‌تواند نبرد را از مرزهای خود فراتر برده و تهدید را به سواحل دشمن منتقل کند.
* برد موشک‌های سپاه به آمریکا رسید!
مدت‌ها این پرسش مطرح بود که آیا ایران قصد دارد برد موشک‌های خود را افزایش دهد؟ با رونمایی از ناو پهپادبر شهید باقری، مشخص شد افزایش برد صرفا محدود به افزایش قابلیت‌های موشک‌ها نیست. این ناو که بتازگی به نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اضافه شده، تحولی اساسی در راهبرد دفاعی و تهاجمی ایران ایجاد کرده است. بر اساس گزارش‌ها، سپاه اکنون قادر است تا عمق ۱۲ مایلی آب‌های سرزمینی آمریکا پیشروی کند و با استقرار در موقعیت‌های استراتژیک، اهداف خود را بدون نیاز به توسعه برد موشک‌ها، در تیررس قرار دهد. در واقع، ایران با تغییر موقعیت جغرافیایی و افزایش توان عملیاتی در دریاهای آزاد، امکان هدف‌گیری هر نقطه‌ای از جهان را به دست آورده است.
در مجموع، با استقرار ناو شهید باقری در آب‌های بین‌المللی، ایران نیازی به افزایش برد موشک‌های خود ندارد، زیرا اکنون می‌تواند این تسلیحات را به موقعیت‌های استراتژیک نزدیک به دشمن منتقل کند. این تحول نه‌تنها توان بازدارندگی ایران را افزایش داده، بلکه معادلات امنیتی منطقه و حتی جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد.