گمشده در مجازی

گروه اجتماعی: استفاده از فضای مجازی در حالی جزو لاینفک زندگی واقعی مردم شده است که بزرگسالان اکنون به اندازه نیمی از کودکان و نوجوانان وقت‌شان صرف حضور در فضای مجازی نمی‌شود. کودکان و نوجوانان اما در استفاده از اینترنت، انجام بازی و سرگرمی همچنین رجوع به شبکه‌های اجتماعی ولعی سیری ناپذیر دارند. کارشناسان هشدار می‌دهند استفاده بی‌رویه از موبایل و غرق شدن کودکان و نوجوانان که ساعت‌ها در گوشه‌ای به تماشای فیلم‌ها یا کلیپ‌ها می‌نشینند اثرات مخرب و نامطلوب و بعضا جبران‌ناپذیر جسمی و روحی را در پی دارد. کودکان و نوجوانان که تمام لحظات زندگی آنها به موبایل و محتوای آن در فضای مجازی گره خورده است چه بسا کورکورانه از رفتار، طرز فکر و تکیه‌کلام سلبرتی‌ها یا شاخ‌های اینستا و بلاگرها پیروی می‌کنند. آن چیزی که اکنون بسیار مهم به نظر می‌رسد مدیریت زمان استفاده کودکان از موبایل و تلاش برای کاهش وابستگی آنها به استفاده فضای مجازی است به طوری که والدین باید مواظب فرزندان خود باشند و آنها را قانع کنند کمتر از فضای مجازی استفاده کنند، زیرا اعتیاد به موبایل و محتویات آن در فضای مجازی لطمات بسیار سختی را به کودکان و افرادی که دائما غرق در فضای مجازی هستند وارد می‌کند. با این وجود رفتار صحیح والدین و ارائه راهکارهایی جهت اصلاح رفتار کودکان، موجب راهنمایی و همراهی آنان می‌شود. علاوه بر این کارشناسان تاکید دارند  تنظیمات امنیتی و حریم خصوصی دستگاهی که کودک از آن استفاده می‌کند باید به طور مرتب توسط والدین بررسی شود و والدین باید تنها زمانی که امکان نظارت بر کودک را دارند اینترنت را در اختیار وی قرار دهند. همچنین از نرم‌افزارهای کنترل والدین و مانیتورینگ استفاده کنند و مراقب تصاویر و مطالبی که فرزندان‌شان در شبکه‌های اجتماعی ارسال می‌کنند، باشند و همچنین برای استفاده از اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای قانون و ساعات مشخصی تعیین کنند. در همین باره سرهنگ معظمی‌گودرزی، رئیس پلیس فتای پایتخت تاکید دارد:  به دلیل آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی بهتر است والدین با وضع قوانین خانوادگی، زمان استفاده فرزندان از فضای مجازی را کنترل و ضمن بیان مخاطرات ناشی از این فضا، شیوه استفاده صحیح را به آنها آموزش دهند. والدین با نظارت و کنترل و آموزش روش استفاده درست از اینترنت و محدودیت در مدت زمان استفاده کودکان و نوجوانان می‌توانند از اعتیاد اینترنتی فرزندان به فضای ‌مجازی جلوگیری کنند. از طرفی نیز نباید هیچ وقت کودکان در فضای مجازی تنها گذاشته شوند. والدین باید برای استفاده فرزندان از بستر اینترنت، قوانین و مقررات خانگی تعیین کرده و به آن پایبند باشند، چرا که اگر نظارت صحیح والدین در زمان استفاده از اینترنت وجود نداشته باشد ممکن است فرزندان دچار آسیب‌های جدی شوند. فضای مجازی به بخش تفکیک‌ناپذیری از زندگی انسان‌ها تبدیل شده و با سرعت شتابان، تمام عرصه‌های زیست بشر را تحت تأثیر قرار داده است، از این رو ماهیت‌شناسی این فضا و تشخیص شرایط و الزامات و تبدیل شدن به بازیگری توانمند در این عرصه نخستین گام است و هرگونه بی‌توجهی و غفلت نسبت به این پدیده صدمه‌ها و آسیب‌های خطرناکی را متوجه جامعه خواهد کرد.
* قطع وابستگی کودکان به فضای مجازی
وابستگی به فضای مجازی و استفاده بیش از حد از آن، به یکی از نگرانی‌های اصلی والدین تبدیل شده است که معاون اجتماعی فراجا، چهار راهکار مهم برای مدیریت استفاده از فضای دیجیتال و پیشگیری از اثرات منفی آن ارائه می‌دهد. سردار سعید منتظرالمهدی در این باره بیان می‌کند: این روزها بسیاری از والدین از وابستگی فرزندان‌شان به فضای مجازی شکوه و شکایت دارند و اغلب می‌پرسند چگونه می‌توان مانع این وابستگی شد و میزان حضور آنها را در این فضا کم کرد. واقعیت این است که فضای مجازی و حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی به بخشی جدایی‌ناپذیر از «زندگی واقعی» امروزی ما تبدیل شده است. به‌ طوری‌ که نه تنها بخش مهمی از اطلاعات و اخبار روزانه خود را از این فضا دریافت می‌کنیم، بلکه بخشی از زندگی، کار، فعالیت و ارتباطات اجتماعی خود را نیز در دنیای دیجیتال سامان می‌بخشیم. بنابراین، فضای مجازی و دنیای دیجیتال به فرصتی مهم برای «بهتر زیستن» تبدیل شده است و دیگر نه تنها نمی‌توان این فضا را از زندگی خود حذف کرد، بلکه اساسا زیستن بدون آن را نمی‌توان متصور شد. با این حال، این فضا به‌رغم مزایای فراوان، می‌تواند اثرات زیانباری بر ذهن، مغز، جسم و روان انسان‌ها، بویژه کودکان و نوجوانان، برجای بگذارد. بویژه زمانی که این اثرات بر گروه‌های کم‌سن و سال مشاهده می‌شود و آنها روزانه بیش از ۲ تا ۳ ساعت را در فضای مجازی یا انجام بازی‌های دیجیتال می‌گذرانند. در چنین شرایطی، این افراد دچار نوعی «نشانگان» روان‌شناختی به نام «اختلال بازی دیجیتال» یا وابستگی به فضای مجازی می‌شوند. وابستگی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی نشانه‌های بدخیمی به همراه دارد که از آن میان می‌توان به گوشه‌گیری، پرخاش‌جویی، افت عاطفی، کاهش تمرکز، فرسودگی مغزی، افت تحصیلی و مسؤولیت‌گریزی اشاره کرد. این علائم می‌توانند فرآیند «اجتماعی شدن» کودکان و نوجوانان را دستخوش مشکلات جدی کنند و مانع از رشد بهنجار آنها شوند. به همین دلیل، باید حضور گروه‌های کم‌سن و سال (و البته بزرگسالان) را در فضای مجازی مدیریت کرد. برای مدیریت حضور در فضای مجازی و پیشگیری از اثرات وابستگی به آن، راهکارهای زیادی وجود دارد که در ادامه به مهم‌ترین و سودمندترین آنها اشاره می‌شود:
* ایجاد محدودیت برای حضور در فضای مجازی
برای پیشگیری از وابستگی دیجیتال، والدین می‌بایست استفاده روزانه بیش از ۲ یا ۳ ساعت از فضای مجازی را برای فرزندان خود ممنوع کنند. هرچند این محدودیت ممکن است با واکنش مخالفت‌آمیز فرزندان روبه‌رو شود اما اگر والدین با گفت‌وگو و قاطعیت و هماهنگی بر آن اصرار ورزند، فرزندان ناگزیر از پذیرش آن خواهند شد.
* فاصله‌گیری از گوشی در زمان‌های خاص
برای ایجاد محدودیت در استفاده از فضای دیجیتال، لازم است در زمان‌هایی همچون ناهار، شام، حضور در کنار میهمانان، تماشای تلویزیون و گفت‌وگوهای خانوادگی از گوشی و دستگاه‌های دیجیتال فاصله بگیریم. این کار موجب می‌شود که اعضای خانواده بتوانند لذت‌های مختلف را تجربه کنند و سرگرمی و تفریح خود را به سر در گوشی فرو بردن محدود نکنند.
* گفت‌وگوی صمیمانه پیرامون اثرات منفی وابستگی به فضای مجازی
چنانچه والدین به‌طور صمیمانه و با دلایل منطقی درباره اثرات منفی استفاده بی‌رویه از فضای مجازی همچون کمبود خواب، کاهش تمرکز، منزوی شدن، کج‌خلقی و چک وسواس‌گونه گوشی با فرزندان خود صحبت کنند، می‌توانند مانع استمرار وابستگی خود و فرزندان‌شان به دنیای دیجیتال شوند. این گفت‌وگوها می‌تواند کمک کند تا فرزندان نسبت به این اثرات آگاه شوند و از آنها پرهیز کنند.
* فاصله‌گیری از فضای دیجیتال در روزی از هفته
چنانچه تمام اعضای خانواده تصمیم بگیرند در یکی از روزهای هفته، تمام وسایل دیجیتال خود را خاموش کرده و وقت خود را صرف فعالیت‌های دیگر کنند، می‌توانند قدم موثری در جهت جلوگیری از وابستگی به فضای مجازی بردارند. این روز می‌تواند فرصتی برای تقویت ارتباطات درون‌خانوادگی و تجربه فعالیت‌های غیردیجیتال باشد. 
در نهایت اگرچه نمی‌توان فضای دیجیتال را از زندگی خود و فرزندان‌مان حذف کرد اما باید حضور در آن را ساماندهی و محدود کنیم. در غیر این صورت، گرفتار واکنش‌های منفی و مضر خواهیم شد که رهایی از آنها دشوار خواهد بود. بنابراین، مدیریت استفاده از فضای مجازی یکی از نیازهای ضروری در دنیای امروز است که به رشد بهنجار کودکان و نوجوانان و حفظ سلامت روانی و جسمانی آنها کمک خواهد کرد.
* ضرورت کنترل کودکان در استفاده از موبایل
دکتر مجید ابهری، جامعه‌شناس و رفتارشناس اجتماعی در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره تبعات استفاده بی‌رویه کودکان و نوجوانان از موبایل و ورود آنها به شبکه‌های اجتماعی گفت: ورود فناوری‌های نوین همراه خود مزایا و آسیب‌هایی را به جامعه وارد کرده که در بسیاری اوقات آسیب‌های این نوع فناوری‌ها بیشتر از امتیازات آن است. وی افزود: از آنجا که جامعه دچار غافلگیری در ورود و حضور اینگونه اقلام شده، اکثر والدین و مربیان نتوانسته‌اند اصول و مبانی منطقی در کاربرد فناوری‌های نوین را به نسل‌های جوان آموخته و روش‌های بهره‌گیری از دامنه گسترده فناوری‌های جدید را رها کرده‌اند. این جامعه‌شناس افزود: متاسفانه در بسیاری اوقات و در برخی خانواده‌ها مشاهده می‌شود کودکان زیر 4 سال گوشی‌های والدین را گرفته و با آنها بازی می‌کنند و از این ابزار ارتباطی به عنوان بازی استفاده می‌کنند و در مقابل درخواست والدین گریه و زاری و لج‌بازی به راه می‌اندازند. ابهری اظهار داشت: متاسفانه در سنین ابتدایی یعنی تا کلاس پنجم  دانش‌آموزان به ارائه برخی آدرس سایت‌ها به هم در مدارس مبادرت می‌کنند بدون اینکه خانواده آنها متوجه شود نتیجه چنین کارهایی بلوغ زودرس و زمینه‌ساز بستر ارتباطات نادرست و انحرافات است. متاسفانه در مدارس و خانه‌ها نحوه شکل کاربری منطقی درست استفاده از این وسایل به فرزندان آموخته نشده است به طوری که گاهی فرزندان زیر 15 سال گوشی‌های گران‌قیمت در دست دارند و همین موضوع باعث ایجاد رقابت‌های نادرست بین نوجوانان می‌شود. از طرفی مبادله پیام و تصاویر غیراخلاقی بین نوجوانان باعث می‌شود بسیاری از فرزندان در دوران پیشابلوغ دچار کج‌روی‌های اخلاقی و انحرافات شوند.