مونتاژ گرانی در بازار
گروه اقتصادی: در سال‌های اخیر بسیاری از مردم برای اینکه بتوانند از نوسانات بازار خودرو سود ببرند، بیش از نیاز خود خودرو خریدند به طوری که این روزها دیده می‌شود برخی خانواده‌ها چند خودرو دارند. همین مساله باعث شد تعادل بین عرضه و تقاضا از بین برود و در برخی ثبت‌نام‌های خودرو حتی شاهد حضور چند میلیون متقاضی بودیم. در نتیجه این اتفاق میزان تقاضا برای خودرو افزایش یافت و بازار مونتاژکاران نیز گرفت به گونه‌ای که طی چند سال توانستند سهم بازار خودروهای داخلی را نیز کسب کنند. این روند برای این شرکت‌ها مطلوب بود، چرا که واردات خودروی غیرمونتاژی ممنوع بود و آنها به راحتی می‌توانستند با خودروهای داخلی رقابت کنند. اما در یک سال گذشته کمی شرایط تغییر کرده و با آزاد‌سازی واردات خودرو، مونتاژکاران کمی احساس خطر کرده‌اند بویژه در موقعیت کنونی که بازار خودرو تقریبا راکد شده است.
به عبارت دیگر، با افزایش قیمت طلا و دلار افراد کمتر برای کسب سود وارد بازار خودرو شده‌اند چون نه‌تنها به سرمایه بسیار زیادی نیاز دارد، بلکه تقاضا برای خودرو نیز به‌شدت کاهش یافته است. به همین دلیل عملا معاملات خودرو کاهش یافته است و در این موقعیت مونتاژکاران شگرد خود را برای کسب درآمد تغییر داده‌اند؛ مونتاژکاران به جای تمرکز بر فروش خودرو تنها با عرضه کم قطعات خودرو، درآمد خود را افزایش می‌دهند. در مقطع کنونی میزان تولید خودروهای مونتاژی نسبت به گذشته افزایش قابل توجهی داشته است به طوری که هم‌اکنون حدود ۲۰۰ هزار خودروی خارجی به بازار ایران مونتاژ و عرضه می‌شود.
در حال حاضر برخی خودروها مشمول قیمت‌گذاری نیستند به همین دلیل شرکت‌های مونتاژکار در زمانی که بازار ارز نوسان پیدا می‌کند با بستن درب انبارهای خود و عرضه قطره‌چکانی، محصولات‌شان را با قیمت‌های بسیار بالاتر می‌فروشند که این موضوع تا حد زیادی تحت تاثیر ضعف نظارت بر بازار است. شرکت‌های مونتاژکار هم‌اکنون ارز مورد نیاز خود را از بازار توافقی تامین می‌کنند اما در سال‌های گذشته از طریق ارز نیمایی قطعات خودروها را به کشور واردات می‌کردند و با ارز آزاد به بازار عرضه می‌کنند.
سعید مدنی، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: «در حال حاضر بازار خودرو در ایران در وضعیت تعادل قرار ندارد، از یک سو قیمت ارز نوسانی است و از سوی دیگر هنوز بازار خودرو در انحصار قرار دارد و خودروسازان داخلی نیز به دلیل زیان انباشته نتوانسته‌اند به بهبود عرضه کمک کنند. از این رو در شرایط انحصاری شرکت‌هایی که توانسته‌اند سهمی از بازار را در اختیار بگیرند، همچنان بر بازار مسلط هستند پس قطعات خود را با قیمت بالاتر می‌فروشند. در این شرایط مصرف‌کنندگان بیشترین آسیب را خواهند دید، چرا که نمی‌توانند قطعات مورد نیاز را از شرکت دیگری واردات کنند مگر اینکه از طریق کالاهای قاچاق تامین کنند که وضعیت کیفیت آنها نیز مشخص نیست، بنابراین برای حل مشکل بازار خودروهای مونتاژی باید نظارت بر بازار بیشتر شود».
علاوه بر این یک موضوع مهم دیگر نیز مطرح است و آن اینکه سیاست شرکت‌های چینی بر ارائه خودرو با قیمت پایین و ارائه قطعات یدکی آن با قیمت بالا است. به عبارتی با این سیاست افراد زیادی با توجه به قیمت مناسب خودروهای چینی، متقاضی خرید آن می‌شوند اما در عمل، این قیمت کم، با پرداختی که برای قطعات یدکی گران‌قیمت انجام می‌شود، جبران می‌شود. از طرف دیگر تعداد خودروهایی که هم‌اکنون در ایران مونتاژ می‌شود به 200 هزار دستگاه می‌رسد. از این رو می‌توان ادعا کرد بازار لوازم یدکی نیز در ایران به شدت بزرگ شده است.
در همین زمینه علیرضا نیک‌آیین، رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو در تهران به دغدغه مردم برای تأمین قطعات یدکی خودرو اشاره کرده و گفته است: «در بخش خودروهای داخلی تامین قطعات مشکل چندانی ندارد اما چالش جدی کیفیت قطعات است که این موضوع باعث شده مردم در استفاده از خودروها هر روز با مشکلات متعددی روبه‌رو شوند. درواقع برنامه‌ریزی و پشتیبانی لازم برای تامین قطعات خودروهای چینی در بازار وجود ندارد، به نوعی شرکت چینی فقط خودرو به مردم فروخته است اما در بخش تامین قطعات برنامه منسجمی ندارد. ما امروز به صورت شناور در تامین قطعات یدکی خودروهای چینی از جمله لوازم برقی و سنسور خودرو مشکل داریم».
رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو با تاکید بر اینکه در حال حاضر قیمت برخی لوازم یدکی خودروهای چینی با توجه به تنوع بسیار رقم‌های بالایی دارد، تصریح کرد: «وجود قطعات تقلبی در بازار هم بر حجم مشکلات مصرف‌کنندگان افزوده است. در این میان اجرای کدهای شناسه کالا می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق به کشور داشته باشد».
در حال حاضر قیمت ارز افزایش قابل توجهی یافته است که همین مساله باعث شده کالاهای قاچاق نیز با قیمت بسیار بالاتری عرضه شوند، چرا که در مقطع کنونی آنها باید ارز 90 هزار تومانی برای قاچاق تامین کنند، در حالی که مونتاژکاران با ارز توافقی قطعات را وارد می‌کنند. در این شرایط حدود 30 درصد بین قطعات قاچاق و تامین از طریق مونتاژکاران از نظر نرخ ارز تفاوت وجود دارد اما در مقابل مونتاژکاران نیز هزینه، تعرفه و... دارند، به همین دلیل در یک فضای انحصاری قرار دارد.
به نظر می‌رسد حل مشکل کمبود و گرانی لوازم یدکی خودروهای چینی نیاز به تغییرات چندجانبه و سیاست‌های دولت دارد. از یک سو لازم است مونتاژکنندگان قطعات خودروهای چینی به ارائه قطعات باکیفیت و اصلی، آن هم به میزان کافی ملزم شوند و از طرف دیگر تغییر در اختصاص‌دهی ارز نیز می‌تواند مشکل را تا حد زیادی حل کند. به عبارت دیگر سازمان‌های نظارتی همچون شورای رقابت یا تعزیرات حکومتی باید به قیمت‌گذاری قطعات خودروهای چینی ورود کنند. حتی می‌توان ادعا کرد بسیاری از قطعات خودروهای چینی از کیفیت لازم برخوردار نیست. به همین دلیل میزان خرابی این خودروها بسیار بالاتر از خودروهای باکیفیت است، بنابراین اگر قطعات یدکی این خودروها گران‌تر از حد معمول باشد در این شرایط عملا مصرف‌کنندگان خسارت می‌بینند. به عبارت دیگر، وقتی هزینه تعمیرات خودرو بالاتر از شرایط عادی باشد عملا مصرف‌کنندگان هزینه بالاتر خودرو را روی قطعات می‌پردازند.
البته نمی‌توان تاثیر قیمت بالای ارز را بر افزایش قیمت قطعات یدکی خودروهای چینی نادیده گرفت. افزایش قیمت ارز در چند سال اخیر سبب شده است قیمت قطعات یدکی خودروهای چینی نیز تا حد زیادی افزایش یافته و برای مصرف‌کننده نهایی مشکل ایجاد کند.
در سال‌های اخیر با افزایش محبوبیت خودروهای چینی در بازار ایران، کمبود و گرانی قطعات یدکی این خودروها به یک مشکل جدی برای مصرف‌کنندگان و تعمیرکاران تبدیل شده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل کمبود و گرانی لوازم یدکی خودروهای چینی، سودجویی و انحصارطلبی شرکت‌های مونتاژ خودروهای چینی است. از آنجا که تنها شرکت‌های مونتاژ این خودروها می‌توانند به شکل قانونی قطعات یدکی اصلی چینی را ارائه کنند، می‌توانند تاثیر زیادی هم بر قیمت نهایی داشته باشند. از طرف دیگر به نظر می‌رسد برخی از این شرکت‌های ایرانی تمایل زیادی برای پشتیبانی و ارائه قطعات یدکی ندارند و در مقابل از همه قطعات وارداتی برای مونتاژ خودرو استفاده می‌کنند. آنها سود بیشتری از فروش خودرو در مقابل فروش قطعات یدکی آن می‌برند و به‌همین دلیل نیز بیشتر در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند.