حمله به ریال
گروه اقتصادی: اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا اخیرا گفته: «اگر من ایرانی بودم، همین حالا تمام پولم را به چیزی غیر از ریال تبدیل می‌کردم». این سخنان در حالی از سوی یک مقام بلندپایه آمریکایی مطرح می‌شود که آمریکا در ۱۰ سال گذشته فشار تحریم‌ها را علیه ایران تشدید کرده ولی عملا هدفی که دنبال می‌کرد محقق نشده است و حالا مقامات آمریکایی قصد دارند با عملیات روانی بازار ارز ایران را دچار التهاب کنند.
شاید ۱۰ سال پیش اظهار مقامات آمریکایی بازار ارز ایران را می‌توانست دچار آشفتگی کند اما در مقطع کنونی این اتفاق نمی‌افتد، چراکه در سال‌های اخیر ایران توانسته پیمان‌های تجاری زیادی را با کشورهای همسایه منعقد کند و عملا گام‌هایی در مسیر دلارزدایی از اقتصاد برداشته است. هرچند امکان حذف کامل دلار از مبادلات تجاری در مقطع کنونی نیست اما می‌توان آثر آن را در اقتصاد کمتر کرد.
دونالد ترامپ در حال حاضر به‌شدت نگران اعتبار دلار است، به همین دلیل در ماه‌های اخیر بارها تهدید کرده در صورتی که بریکس پول واحدی راه‌اندازی کند اقدام به تحریم‌های جدید علیه کشورهای عضو آن می‌کند. از آنجا که ایران جزو کشورهایی بوده که از سال پیش موضوع دلارزدایی را مطرح کرد و از طرف دیگر یکی از کشورهای تاثیرگذار بریکس محسوب می‌شود، سخنان وزیر خزانه‌داری آمریکا نشان می‌دهد تحریم‌های یک دهه اخیر این کشور نتوانسته آنها را به هدف‌شان برساند و حالا به دنبال ایجاد فضای روانی برای افزایش قیمت دلار در ایران هستند.
از طرفی تلاش دولت ترامپ در یک ماه گذشته هم نشان داده اعمال تحریم‌های جدید نمی‌تواند بر اقتصاد ایران اثری فلج‌کننده داشته باشد. رافائل گروسی، مدیرکل سازمان انرژی اتمی نیز اخیرا اعتراف کرده که تحریم‌های آمریکا علیه ایران کارایی ندارد که همین مساله باعث شده دولت آمریکا به دنبال افزایش فشار روانی بر بازار ارز ایران باشد. قیمت ارز در 6 ماهه نخست سال جاری با وجود اینکه تنش‌های منطقه‌ای وجود داشت تغییر زیادی نداشت و در محدوده 60 هزار تومان بود. این موضوع نشان می‌دهد دولت توان مدیریت بازار ارز را دارد اما در پاییز و زمستان سال جاری سیاست‌ها وزیر اقتصاد قیمت ارز را به محدوده 90 هزار تومان رساند و باعث شد دشمنان متوجه شوند که نقش تقاضای داخلی نسبت به تحریم‌های آمریکا اثرگذاری بیشتری بر بازار ارز دارد.
* چرا فشار حداکثری تحریم‌ها اثر چندانی بر اقتصاد ایران نداشت
نکته قابل توجه دیگر در تغییر سیاست‌های اقتصادی ایران است که رمزارزها را به رسیمت شناخته است. این ابزار به طور قطع می‌تواند در جهت‌دهی به جریان نقدینگی و مدیریت بازار ارز موثر باشد. یعنی هم‌اکنون از رمزارزها برای سفارش کالا استفاده می‌شود و در نتیجه نیازی به دلار، یورو و... برای خرید کالا نیست که این مساله نیز تا حدودی دست دولت آمریکا را برای ایجاد فشار حداکثری علیه ایران بسته است. هرچند دولت این کشور تلاش کرده به نوعی وارد کنترل بازار رمزارزها شود اما در این بخش نیز محدودیت‌هایی دارد.
هرچند ایران توانسته در سال‌های اخیر میزان ذخیره ارزی خود را افزایش دهد و از طریق بازار سکه و طلا بخشی از نقدینگی اقتصاد را مدیریت کند اما باید مراقب دسیسه‌های دشمن برای فضاسازی در بازار ارز بود بویژه در مقطع کنونی که در آستانه تعطیلات نوروز هستیم و به واسطه سفرهای خارجی برخی شهروندان تقاضا برای دلار افزایش می‌یابد. بنابراین دولت باید بین تقاضا و عرضه ارز تعادل ایجاد کند. این موضوع در شرایطی محقق می‌شود که ایران بتواند صادرات غیرنفتی خود را توسعه دهد. هرچند آمریکا تلاش کرده مسیر‌های صادراتی ایران را ببندد اما از آنجا که صادرات ایران بیشتر به کشورهای همسایه و به صورت مرزی انجام می‌شود، عملا دست آمریکا برای محدود کردن بسته است. در حال حاضر اقتصاد ایران بیشتر به سمت خوداتکایی رفته است و به همین دلیل میزان تقاضای ارز برای واردات کاهش قابل توجهی داشته است. به عبارت دیگر، بیشتر کالاهایی که در سال‌های اخیر به کشور وارد می‌شوند مواد اولیه، تجهیزات و ماشین‌آلات هستند. بنابراین آنچه دولت آمریکا به دنبال آن است محقق نمی‌شود، چراکه تراز تجاری ایران تقریبا به محدوده برابری رسیده است و در آینده با بومی‌سازی ماشین‌آلات و تجهیزات توسط شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان وابستگی به واردات را به حداقل رساند.
* فشار تحریمی علیه ایران در یک دهه اخیر وجود داشته است
علی‌اکبر نیکواقبال، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «وطن امروز» با اشاره به اینکه فشار تحریمی علیه ایران در یک دهه اخیر وجود داشته است، گفت: ادامه این سیاست نمی‌تواند تغییر چندانی در قیمت ارز به وجود بیاورد. از طرفی صادرات نفت ایران نیز هیچگاه به صفر نخواهد رسید، چراکه کشوری مانند چین که تقاضای بالایی نفت دارد باید بخشی از نیاز خود را از طریق ایران تامین کند. محدودیت برای نفت ایران منجر به افزایش بیشتر قیمت نفت می‌شود، به همین دلیل صادرات نفت ایران ادامه خواهد داشت.
نیکواقبال با تاکید بر اینکه در مقطع کنونی دولت ترامپ به دنبال جامه عمل پوشاندن به وعده‌های خود است، گفت: این کشور تلاش کرده است با فشار به کشورهای دیگر ارزش دلار آمریکا را بهبود بخشد. شاید در کوتاه‌مدت این کشور بتواند بخشی از اهداف خود را محقق کند اما در بلندمدت ممکن نیست، زیرا کشورهای دیگر نیز دست به مقابله به مثل می‌زنند. از طرف دیگر تحریم‌ها هزینه‌هایی را برای این کشور در پی دارد که به نفع اقتصاد آمریکا نیست.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه یکی از راه‌های مهار نوسانات ارزی کاهش تقاضا برای دلار است، گفت: هر چقدر توان داخلی کشور بیشتر و نیاز به واردات کمتری باشد به طور قطع تقاضا برای دلار کاهش خواهد یافت که این موضوع از نوسانات ارزی جلوگیری می‌کند. بنابراین اقتصاد کشور باید در مسیری حرکت کند که مردم به ارزش‌ها توجه کنند. به عبارتی وقتی اقتصاد کشور برای مردم اشتغال و رفاه ایجاد می‌کند خود مردم از تولید و اقتصاد صیانت خواهند کرد اما در صورتی که تنگدستی وجود داشته باشد مردم انگیزه‌ای برای توجه به مسائلی مانند استفاده از تولید داخل نخواهند داشت. بر اساس این گزارش، اقتصاد ایران در مسیر مقاوم‌سازی در قبال تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است و همین مساله باعث شده عملا سیاست فشار حداکثری آمریکا بر اقتصاد ایران تاثیر چندانی نداشته باشد، در نتیجه مقامات این کشور در استیصال قرار گرفته‌اند و به فضاسازی و تحریک مردم ایران روی آورده‌اند. بنابراین اطلاع‌رسانی دقیق و آرام‌سازی بازارها با تزریق مناسب ارز مورد تقاضا برای نیاز واقعی مردم می‌تواند بار دیگر سیاست‌های آنان را به شکست منتهی کند.