آمریکا برتری نظامی خود را از دست می‌دهد؟
حسین مهدی‌تبار: نشنال اینترست در گزارش روزهای اخیر خود این مساله را مورد اشاره قرار داده که به طور کل وزارت دفاع آمریکا با سرعت کمی فعالیت می‌کند و این مساله موجب می‌شود آمریکا در برابر رقبای خود عقب بماند. وزارت دفاع ایالات‌متحده در موقعیت بحرانی برای به‌روزرسانی و تقویت توانمندی‌های خود قرار دارد، بویژه در برابر تهدیدات جهانی که به‌سرعت در حال پیشرفت هستند.
مهم‌ترین موضوع این تحولات، خطراتی است که به واسطه کندی در پیشرفتهای فناورانه به‌وجود می‌آید. در حالی که رقبای جهانی مانند چین و روسیه به طور فعال در حال توسعه فناوری‌های پیشرفته هستند - بویژه در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی (AI)، خودمختاری و محاسبات پیشرفته- کندی پذیرش فناوری‌های نوین در وزارت دفاع آمریکا می‌تواند این کشور را در معرض آسیب قرار دهد. این امر بویژه در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و محاسبات پیشرفته اهمیت دارد و می‌تواند بر توانمندی‌های نظامی ایالات متحده تأثیر منفی بگذارد.
به گزارش نشنال اینترست، وزارت دفاع ایالات‌متحده نتوانسته خود را با تحولات اخیر جهان همگام کند. با وجود رهبری تاریخی‌اش در تحقیق و توسعه، فرآیندهای خرید این وزارتخانه نتوانسته از نوآوری‌های بخش تجاری بهره‌برداری کند. این تأخیر فقط یک نگرانی عملی نیست، بلکه تأثیرات عمیقی بر امنیت ملی خواهد داشت. عدم استفاده از این فناوری‌ها در مقیاس وسیع، توانمندی وزارت دفاع را در سازگاری سریع و پیشی گرفتن از رقبای جهانی در یک محیط داده‌محور و در حال تحول به‌شدت تضعیف می‌کند.
* رقابت جهانی برای برتری فناورانه ادامه دارد
ضرورت ادغام فناوری‌های نوین در عملیات دفاعی، با توجه به سرمایه‌گذاری‌های فناوری در کشورهای رقیب بیشتر احساس می‌شود. به عنوان مثال، چین میلیاردها دلار را به تحقیق در زمینه هوش مصنوعی اختصاص داده و در نظر دارد تا سال 2030 پیشرو در این حوزه در دنیا باشد. در همین حال روسیه در حال توسعه فناوری‌های پیشرفته مبتنی بر سیستم‌های خودمختار و تحلیل داده‌ها برای کسب مزیت استراتژیک در میدان نبرد است. این تحولات ضرورت همگام شدن آمریکا با رقبایی را برجسته می‌کند که در حال حاضر در حال ادغام پیشرفتهای فناورانه در عملیات نظامی خود هستند.
در مقابل، سرمایه‌گذاری وزارت دفاع آمریکا در فناوری‌ها به طور شگفت‌آوری کم است و کمتر از یک درصد از بودجه کلی آن را تشکیل می‌دهد؛ تقریبا 5 میلیارد دلار. این در حالی است که مجموع هزینه‌های تحقیق و توسعه شرکت‌های بزرگ فناوری مانند آمازون، آلفابت، متا، اپل و مایکروسافت در سال 2023 به 227 میلیارد دلار رسید که 45 برابر بیشتر از مبلغی است که وزارت دفاع سالانه صرف فناوری می‌کند. علاوه بر این، بازار فناوری اکنون از بودجه دفاعی ایالات متحده پیشی گرفته است، با فروش سالانه بیش از 900 میلیارد دلار. این امر شکاف عظیمی را بین منابع موجود در بخش تجاری و آنچه وزارت دفاع آمریکا سالانه صرف فناوری می‌کند نشان می‌دهد. در همین رابطه فارن‌افرز مساله‌ای را تشریح کرده که نشان‌دهنده افت جدی برتری نیروی هوایی آمریکاست.
در گزارش اخیر منتشر شده توسط فارن‌افرز، یکی از اصلی‌ترین تهدیدات امنیت ملی ایالات‌متحده در چند دهه اخیر، کاهش برتری هوایی این کشور به‌دلیل گسترش سریع فناوری‌های دفاعی هوایی رقبای جهانی مانند چین و روسیه و همچنین ظهور پهپادهای ارزان‌قیمت عنوان شده است. نیروی هوایی ایالات متحده به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین نیروهای هوایی جهان شناخته می‌شود اما در مواجهه با چالش‌های جدیدی که در عرصه جنگ‌های هوایی ایجاد شده، این برتری به طور جدی در معرض تهدید قرار گرفته است. برای چندین دهه، نیروی هوایی ایالات متحده بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین ناوگان هواپیماهای جنگی را در اختیار داشته است. این ناوگان شامل انواع هواپیماهای جنگی، بمب‌افکن‌های استراتژیک و جنگنده‌های کوتاه‌برد است که قادر به انجام انواع عملیات هوایی از جمله بمباران، عملیات هوایی علیه اهداف زمینی و حملات دقیق به دشمنان است. یکی از ویژگی‌های برجسته نیروی هوایی ایالات متحده، توانایی دسترسی جهانی آن است که به‌واسطه وجود تانکرهای سوخت‌رسان استراتژیک و بمب‌افکن‌های مخفی‌کار، توانسته است برتری در فضای هوایی جهانی را حفظ کند. این توانایی‌ها، بویژه در جنگ‌های متمرکز بر نیروی هوایی مانند جنگ‌های منطقه‌ای یا درگیری‌های ایالات متحده با دشمنان ضعیف‌تر، موفق عمل کرده است. همچنین ایالات متحده به لطف فناوری‌های پیشرفته خود، قادر به حملات دقیق و موثر از طریق موشک‌های هدایت‌شونده هوا به سطح و همچنین انجام عملیات اطلاعاتی و نظارتی در مناطق مختلف جهان بوده اما وضعیت در حال تغییر است.
* تغییرات در تکنولوژی دفاعی و ظهور تهدیدات جدید
با این حال، بر اساس گزارش فارن‌افرز، در سال‌های اخیر شاهد تغییرات عمده‌ای در عرصه فناوری‌های نظامی و بویژه در حوزه نیروی هوایی بوده‌ایم. یکی از این تغییرات عمده، افزایش تهدیدات مربوط به سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته است که توسط کشورهایی مانند چین و روسیه توسعه یافته‌اند. این کشورها توانسته‌اند سیستم‌های دفاع هوایی خود را به سطحی برسانند که بسیاری از هواپیماهای غربی، حتی هواپیماهای پیشرفتهای مانند F35، قادر به نفوذ به آنها نیستند. این سیستم‌ها می‌توانند تهدیدات موشکی و هوایی را از فاصله‌های دور شناسایی کرده و اهداف را قبل از ورود به فضای هوایی مورد نظر رهگیری کنند.
چین بویژه در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته است. نیروی هوایی این کشور به‌سرعت در حال تبدیل شدن به یک نیروی نظامی رقابتی است و بویژه روی توسعه هواپیماهای پنهانکار و موشک‌های ضد هوایی تمرکز کرده است. یکی از مهم‌ترین این پیشرفت‌ها، تولید بمب‌افکن‌های پنهانکار چینی است که قادر به حمله به اهداف استراتژیک در عمق مناطق دفاع‌شده دشمن است. این تغییرات بویژه در جنگ‌های آینده، برای ایالات متحده چالش‌هایی جدی به‌وجود می‌آورد.
* ظهور پهپادهای ارزان‌قیمت و چالش‌های جدید
از سوی دیگر، ظهور پهپادهای ارزان‌قیمت و پیشرفته به عنوان تهدید جدید برای برتری هوایی ایالات متحده مطرح شده است. این پهپادها که بویژه در جنگ‌های اخیر مانند جنگ اوکراین و درگیری‌های غرب آسیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند، قابلیت انجام حملات دقیق به اهداف دشمن را دارند. این حملات معمولا به‌واسطه هزینه‌های پایین و عدم نیاز به حضور نیروی انسانی در میدان جنگ، هزینه‌های کمتری برای کشورهایی که این پهپادها را تولید می‌کنند به همراه دارند. در جنگ اوکراین، ارتش اوکراین به طور گسترده‌ای از پهپادهای کوچک و ارزان‌قیمت برای انجام حملات به زیرساخت‌های روسیه و همچنین دفاع از مناطق تحت اشغال خود استفاده کرده است. این پهپادها توانسته‌اند به طور موثر دفاع هوایی روسیه را تحت فشار قرار دهند و در برخی موارد، حتی باعث تخریب اهداف حیاتی شوند. این روند نشان‌دهنده تغییرات عمده در نحوه انجام جنگ‌های هوایی و استفاده از فناوری‌های کم‌هزینه برای وارد کردن آسیب به دشمن است.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران نیز در این زمینه پیشرفت‌هایی داشته و از پهپادهای خود برای انجام حملات به کشتی‌های تجاری، نیروهای آمریکایی و اسرائیل در خاورمیانه استفاده کرده است. گزارش فارن‌افرز اشاره دارد که پهپادهای ایران به طور مداوم در عملیات‌های نظامی خود از نقاط دوردست به اهداف مختلف حمله کرده‌اند و این حملات تهدید جدی برای نیروهای غربی به شمار می‌رود.
* هزینه‌های بالا و استراتژی‌های جدید ایالات متحده
یکی از چالش‌های جدی که در مواجهه با این تهدیدات ارزان‌قیمت برای ایالات متحده پیش آمده، هزینه‌های بالای مقابله با این حملات است. ایالات متحده به طور فزاینده‌ای مجبور است برای مقابله با این پهپادها از موشک‌های گران‌قیمت و سامانه‌های پدافندی پیشرفته استفاده کند. به طور مثال، نیروی دریایی ایالات متحده برای دفاع از کشتی‌های خود در برابر حملات پهپادی ایران و سایر گروه‌های مقاومت در منطقه از موشک‌های گران‌قیمت از جمله موشک‌های AIM-120 استفاده کرده است. این موشک‌ها که هر کدام بیش از یک میلیون دلار قیمت دارند، در مقابل تهدیدات ارزان‌قیمت پهپادهایی که هزینه هر کدام آنها تنها حدود ۵۰ هزار دلار است، به طور قابل توجهی بیش از حد نیاز هزینه‌بر هستند. این هزینه‌های سنگین برای مقابله با تهدیدات پهپادی، مشکلات جدیدی را برای سیاست‌گذاران ایالات متحده به‌وجود آورده است. طبق گزارش فارن‌افرز، پنتاگون بویژه پس از مشاهده موفقیت‌های پهپادها در جنگ‌های اخیر، به این نتیجه رسیده است که باید خود را برای مقابله با تهدیدات ارزان‌قیمت آماده کند و در عین حال نیروی هوایی خود را تقویت کند.
* پنتاگون و استراتژی‌های دفاعی آینده
پنتاگون در پاسخ به این چالش‌ها، برنامه‌هایی را برای توسعه پهپادهای ارزان‌قیمت به منظور مقابله با تهدیدات جدید راه‌اندازی کرده است. به طور خاص، در سال ۲۰۲۳، پنتاگون ابتکار «Replicator Initiative» را اعلام کرد که هدف آن استفاده از هزاران پهپاد برای مقابله با تهدیدات آینده است. این طرح بویژه در برابر تهدیدات چین طراحی شده است، زیرا این کشور به‌سرعت در حال توسعه نیروی هوایی و سیستم‌های پدافندی پیشرفته است.
در این راستا، پنتاگون همچنین تلاش کرده است در کنار سرمایه‌گذاری در تولید پهپادها، تولید جنگنده‌های نسل جدیدی همچون جنگنده‌های F35 را کاهش دهد. این جنگنده‌ها که به عنوان پیشرفته‌ترین جنگنده‌های جهان شناخته می‌شوند، به دلیل هزینه‌های بالای تولید و نگهداری، از فهرست اولویت‌های پنتاگون خارج شده‌اند.
گزارش فارن‌افرز تأکید دارد ایالات متحده باید به‌سرعت خود را با تغییرات جدید در حوزه جنگ هوایی و استفاده از پهپادهای ارزان‌قیمت سازگار کند. این تغییرات به معنای این است که ایالات‌متحده نه‌تنها باید در فناوری‌های هواپیماهای پیشرفته سرمایه‌گذاری کند، بلکه باید تلاش کند تهدیدات جدیدی را که توسط پهپادهای ارزان‌قیمت و سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته به وجود آمده‌اند، به طور مؤثر مدیریت کند.
در نهایت، گزارش فارن‌افرز اشاره دارد تهدیدات جدید مانند پهپادها و سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته، نیازمند استراتژی‌های نوین و فناوری‌های جدید هستند که ایالات‌متحده باید برای حفظ برتری هوایی خود به آنها توجه کند. اگرچه نیروی هوایی ایالات متحده هنوز هم در بسیاری از زمینه‌ها برتر است اما در آینده‌ای نه‌چندان دور، با توجه به گسترش تهدیدات جدید، این برتری تحت چالش‌های جدی قرار خواهد گرفت. ایالات متحده باید در کنار تقویت توانایی‌های هوایی پیشرفته خود، روی سیستم‌های دفاعی جدید و پهپادهای ارزان‌قیمت سرمایه‌گذاری کند تا بتواند برتری خود را در میدان جنگ حفظ کند.