افت فشار نفت

گروه اقتصادی: قیمت نفت پس از افزایش تعرفه صادرات کالا به آمریکا به زیر 70 دلار در هر بشکه رسید و این مساله تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد جهانی دارد، چرا که کشورهای صادرکننده نفت که اقتصادشان به‌شدت به درآمدهای نفتی وابسته است، با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد. هر چند ایران در بودجه 1404 قیمت فروش هر بشکه نفت را 63 دلار تعیین کرده است اما با توجه به اینکه بازار نفت همچنان نزولی است، احتمال اینکه قیمت نفت به محدوده 63 دلار نیز برسد وجود دارد. این موضوع به این دلیل دارای اهمیت است که پیش‌بینی‌ها حکایت از کسری پنهان بودجه در حدود 500 همت دارد و این مساله حساسیت نسبت به برنامه دولت برای جبران قیمت نفت را بیشتر می‌کند و به طور قطع یکی از راه‌های جبران کاهش قیمت نفت افزایش صادرات است که با توجه به دور جدید تحریم‌ها علیه ایران، کار کمی سخت‌تر شده است. 
حسن مرادی، کارشناس نفت در گفت‌وگو با «وطن امروز» با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر کشورهای اروپایی به دنبال سوخت‌های جایگزین نفت رفته‌اند و همین مساله روی تقاضای بازار نفت تاثیرگذار بوده است، گفت: به طور کلی بازار نفت نیازمند سیاست‌های یکپارچه‌ای در قبال تغییرات قیمت در بازار جهانی است. از این رو اوپک‌پلاس باید در راستای منافع کشورهای عضو سیاست‌های درستی اتخاذ کند، چرا که افت طولانی‌مدت قیمت نفت می‌تواند آسیب جدی به اقتصاد کشورهای نفتی وارد کند بویژه در شرایط کنونی که تورم، هزینه استخراج نفت را افزایش داده است و عملا کشورهای واردکننده نفت از این نوسانات نزولی بیشترین سود را می‌برند.
وی افزود: با توجه به اینکه قیمت نفت در بودجه 1404 پایین‌تر از قیمت کنونی نفت در بازار جهانی است، قیمت کنونی نفت نمی‌تواند تاثیری بر منابع پیش‌بینی  شده در بودجه داشته باشد اما دولت باید برای زمانی که افت قیمت نفت ادامه یافت برنامه‌ای داشته باشد تا بتواند درآمد نفتی بودجه را مصون نگه دارد. 
* احتمال تغییر سیاست‌های اوپک برای عرضه نفت
در بین کشورهای عضو اوپک نیز عربستان سعودی، عراق، کویت، امارات عربی متحده و حتی نیجریه از جمله کشورهایی هستند که کاهش درآمدهای نفتی می‌تواند بر بودجه دولتی آنها تاثیر بگذارد. عربستان سعودی در بودجه امسال خود قیمت نفت برای هر بشکه را 90 دلار تعیین کرده است، به همین دلیل افت ادامه‌دار نفت می‌تواند یک چالش برای این کشور تلقی شود. البته عربستان هفته گذشته میزان عرضه نفت خود را افزایش داد و همین مساله روی کاهش بیشتر قیمت نفت تاثیرگذار بوده است. به گفته مقامات سعودی، 2 کشور قزاقستان و عراق نسبت به تعهدات خود درباره کاهش عرضه نفت پایبند نبوده‌اند و این اقدام عربستان در راستای تقابل با سیاست‌های نفتی این کشورها بوده است. این مساله می‌تواند بر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و حتی پایداری اقتصادی آنها تأثیر منفی بگذارد، به همین دلیل سازمان اوپک که ابتدای اردیبهشت 1404 جلسه‌ای برای بازنگری در سیاست‌های خود دارد، می‌تواند کاهش عرضه را در دستور کار قرار دهد تا از این طریق تعادل در بازار به وجود بیاید، چرا که برنامه‌های توسعه‌ای کشورهای نفتی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. به طور مثال کشور عراق که به‌تازگی اعلام کرده در سال‌های اخیر توانسته ذخیره ارزی خود را از فروش نفت به 100 میلیارد دلار برساند احتمالاً با کاهش قیمت نفت با مشکلاتی در تأمین مالی خدمات عمومی روبه‌رو خواهد شد. حتی کویت و امارات عربی متحده که دارای ذخایر مالی قوی هستند، ممکن است با تأخیر در اجرای پروژه‌های بزرگ توسعه‌ای مواجه شوند. بنابراین نمی‌توان گفت کاهش قیمت نفت در بین کشورهای نفتی تنها برای ایران اثرگذاری زیادی دارد. بر همین مبنا باید منتظر واکنش کشورهای عضو اوپک بود تا ببینیم در قبال سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ که منجر به افت قیمت نفت شده است چه سیاستی را اتخاذ خواهند کرد.
از سوی دیگر، کشورهای واردکننده نفت مانند چین، هند، ژاپن و کشورهای اروپایی از کاهش هزینه‌های انرژی سود خواهند برد. این کاهش می‌تواند هزینه‌های تولید محصولات آنها را کاهش دهد و شرایط تجاری آنها را در راستای جبران افزایش تعرفه‌ها بهبود بخشد. بنابراین این مساله می‌تواند به نفع این کشورها و حتی آمریکا شود که تعرفه بر واردات کالا از این کشورها وضع کرده است. در واقع آمریکا درآمد گمرکی خود را بین 20 تا 30 درصد افزایش داده و کشورهای صادرکننده به آمریکا دلیل اینکه انرژی را ارزان‌تر می‌خرند کمتر گرانی ناشی از تعرفه‌ها را احساس می‌کنند. در نتیجه مجموع این سیاست به زیان تولیدکنندگان نفت خواهد بود، مگر اینکه کشورهای تولیدکننده نفت نیز در صدد واکنش مناسب به تغییر قیمت‌ نفت باشند.
به طور کلی در آمریکا کاهش قیمت نفت اثرات متضادی به همراه خواهد داشت. از یک سو مصرف‌کنندگان و صنایع حمل‌ونقل از کاهش هزینه‌های سوخت بهره‌مند خواهند شد اما از سوی دیگر، تولیدکنندگان نفت شیل به دلیل هزینه‌های بالای استخراج، ممکن است با کاهش سودآوری و حتی تعطیلی روبه‌رو شوند که این موضوع به کاهش اشتغال در این بخش منجر می‌شود. در کانادا نیز بویژه در استان‌هایی مانند آلبرتا که اقتصادشان به‌شدت به صنعت نفت وابسته است، کاهش درآمدهای دولتی و کاهش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی می‌تواند موجب کاهش رشد اقتصادی و افزایش بیکاری شود. بنابراین آمریکا هر چند از طریق افزایش تعرفه‌ها درآمدهای دولتی را حدود 20 درصد افزایش داده است اما تبعات جانبی این مساله می‌تواند روی بخش‌های دیگر اقتصاد آن تاثیر بگذارد.
بنابراین کاهش قیمت نفت به زیر 70 دلار در هر بشکه می‌تواند فرصت‌هایی را برای کشورهای واردکننده فراهم کند، در حالی که کشورهای صادرکننده با فشار اقتصادی بیشتری مواجه خواهند شد. این تغییرات همچنین ممکن است کشورها را به سمت اصلاحات اقتصادی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی سوق دهد. البته این مساله در بلندمدت می‌تواند تأثیرات ژئوپلیتیکی گسترده‌ای نیز داشته باشد به طوری که کشورهای صادرکننده نفت ممکن است مجبور شوند در سیاست‌های اقتصادی خود بازنگری کنند و برای کاهش وابستگی به نفت اقدامات اساسی انجام دهند. برای مثال، کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات سرمایه‌گذاری‌های خود را در بخش‌های غیرنفتی مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری افزایش داده‌اند، حتی ایران نیز به سمت گسترش صادرات غیرنفتی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی حرکت  کرده است.
در کشورهای صادرکننده نفت، کاهش درآمدهای دولتی ممکن است منجر به کاهش خدمات عمومی، پروژه‌های عمرانی و حمایت‌های اجتماعی شود، که این امر می‌تواند مانع توسعه کشورها شود، در مقابل، کشورهای واردکننده نفت ممکن است با بهبود شرایط اقتصادی، رفاه اجتماعی بیشتری برای شهروندان خود فراهم کنند. بنابراین کاهش قیمت نفت می‌تواند بر ائتلاف‌ها و روابط بین کشورها تأثیر بگذارد. بر همین مبنا تولیدکنندگان بزرگ نفت باید همکاری‌های خود را برای تنظیم عرضه و تقاضا تقویت کنند، چرا که واردکنندگان نفت به دنبال بهره‌برداری بیشتر از این شرایط برای تقویت رشد اقتصادی خود هستند. در حالی که هزینه‌های استخراج نفت نسبت به گذشته رشد قابل توجهی داشته اما قیمت نفت نسبت به 3 سال پیش که جنگ روسیه و اوکراین آغاز شد حدود 30 درصد افت داشته است.
ترامپ در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا همواره بر افزایش قیمت نفت برای تقویت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز تاکید داشت. این کشور به دلیل اینکه خود صادرکننده نفت است و در تامین انرژی داخلی و مشتقات مورد نیاز صنایع داخلی خوداتکاست، افزایش قیمت نفت به نفع آن خواهد بود. از طرف دیگر این کشور بیشتر به رقابت با چین و اروپا فکر می‌کند، بنابراین هر اقدامی را که به تضعیف صنایع آنها منجر شود در دستور کار قرار می‌دهد. روند نزولی قیمت نفت در مقطع کنونی برخلاف سیاست‌های از پیش تعیین‌شده رئیس‌جمهور آمریکا است به همین دلیل احتمالا در آینده نه‌چندان دور این کشور نیز با کاهش عرضه نفت به دنبال بازگرداندن قیمت‌ها باشد.
در نهایت می‌توان ادعا کرد در مقطع کنونی که سیاست‌های آمریکا به صورت یکجانبه و در راستای بر هم زدن نظم جهانی است، ادامه کاهش قیمت نفت  مسیر جدیدی برای بازتعریف اقتصاد جهانی ایجاد خواهد کرد. این امر همچنین فرصتی را برای گسترش انرژی‌های پاک و پایدار در کشورهای خاورمیانه فراهم می‌کند که می‌تواند در درازمدت به حفظ محیط‌زیست و کاهش تغییرات اقلیمی کمک کند. البته عربستان سعودی در این زمینه پیشتاز بوده و توانسته با تعریف پروژه‌های بزرگ، در مسیر توسعه انرژی‌های پاک گام بردارد.