آغاز مدیریت مصرف برق از بهار
گروه اقتصادی: موضوع آغاز خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده برق در تهران و سایر مناطق کشور از ۱۷ فروردین جدی شد. این موضوع به این دلیل قابل توجه است که طی سال‌های گذشته تقریبا محدودیت‌های برق از اواخر اردیبهشت یا اوایل خرداد آغاز می‌شد. این موضوع نشان می‌دهد دولت در ماه‌های گذشته نتوانسته راهبرد مناسبی برای چالش ناترازی برق در تابستان داشته باشد، به همین دلیل احتمال افزایش قطع برق در تابستان وجود دارد. در واقع ضرب‌المثل «سالی که نکوست از بهارش پیداست» گویای وضعیت کنونی ناترازی برق در کشور است. به همین دلیل مدیریت مصرف برق برای کاهش خاموشی‌ها از همین امروز آغاز شده است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند دولت باید برنامه مدونی برای توسعه سرمایه‌گذاری در صنعت نیروگاهی برای حل ناترازی‌های برق داشته باشد اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است. حتی برنامه را که دولت برای ارائه تسهیلات ارزی از صندوق توسعه ملی برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته به دلیل نوسانات زیاد نرخ ارز عملا ناکارآمد شده است. به نظر می‌رسد روند خاموشی‌ها حداقل کوتاه‌مدت ادامه داشته باشد و دلیل اصلی آن، فشار بالای مصرف برق در مقایسه با ظرفیت محدود تولید کشور است. بنابراین دولت فعلا در کنار تلاش برای توسعه سرمایه‌گذاری در صنعت برق باید مدیریت مصرف و جلوگیری از هدررفت برق را در دستور کار قرار دهد.
توزیع برق کشور تحت تأثیر عواملی همچون افزایش دمای هوا، رشد مصرف برق و کاهش تولید نیروگاه‌های مختلف، تحت تاثیر قرار می‌گیرد و این مساله منجر به اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده می‌شود که بخشی از آن صنایع را شامل می‌شود و بخشی نیز مناطق مسکونی را دربر می‌گیرد. البته چند سال پیش وزارت صنعت اعلام کرد صنایع بزرگ باید برق مورد نیاز خود را از طریق نیروگاه‌های خودساخته تامین کنند اما بعد از چند سال این دستورالعمل همچنان روی کاغذ مانده است و تنها چند شرکت فولادی و معدنی پروژه‌های حوزه نیروگاهی را پیش برده‌اند. با توجه به اینکه ناترازی برق کشور به حدود 15 درصد تولید برق رسیده است و از طرف دیگر سالانه حدود 5 تا 10 درصد بر میزان مصرف کشور افزوده می‌شود، عملا مدیریت مصرف برق نیز به تنهایی نمی‌تواند ناترازی برق را جبران کند، بنابراین دولت باید سیاست‌گذاری خود در زمینه سرمایه‌گذاری در صنعت برق را اصلاح کند.
مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل شرکت توانیر اخیراٌ با اشاره به رشد ۶ درصدی مصرف برق در روزهای ابتدایی سال 1404 از آن به عنوان جهش مصرف یاد و بیان کرد: «مدیریت مصرف برق می‌تواند تأثیر مستقیمی در جلوگیری از خاموشی‌های ناشی از کمبود تولید داشته باشد. عوامل مختلفی از جمله کاهش تولید نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی، تعمیرات گسترده نیروگاه‌های حرارتی و خروج نیروگاه اتمی بوشهر برای سوخت‌گذاری، در عدم تأمین نیاز برق ۴۸ هزار و ۹۴۰ مگاواتی کشور نقش داشته‌اند. این وضعیت منجر به ایجاد خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده در تعدادی از استان‌ها و تأثیرات مستقیم بر زندگی مردم و صنایع شده است».
امسال عوامل غیرمنتظره‌ای از جمله افزایش زودهنگام دما و روشن شدن کولرها به افزایش مصرف برق در کشور دامن زده است. همچنین خشکسالی شدید، کاهش ذخایر سدها و خروج نیروگاه‌های مختلف از مدار برای تعمیرات یا آماده‌سازی تابستانی، دسترسی به منابع جایگزین تولید برق را دشوارتر کرده است. این عوامل، همراه با رشد مصرف بی‌سابقه، باعث شده خاموشی‌ها در زمان غیرمنتظره‌ای از سال، یعنی فروردین، آغاز شوند.
اردشیر مذکوری، مدیرعامل شرکت مدیریت شبکه برق ایران نیز به افزایش ۱,۵ درصدی مصرف برق در شمال و ۲۰درصدی در جنوب کشور اشاره کرد و گفت: «خشکسالی چالشی عمده است که کاهش ۴۲ درصدی ورودی آب نیروگاه‌های برق‌آبی و افت ۴۶ درصدی ذخایر سدهای برق‌آبی نسبت به پارسال را به‌دنبال داشته است. از طرف دیگر رشد مصرف در شرایط اوج بار امسال در حالت واقع‌بینانه ۶درصد و در حالت بدبینانه تا ۹ درصد پیش‌بینی شده است». با توجه به اینکه انتظار می‌رود افزایش یک تا ۲ درجه‌ای دمای کشور تا خردادماه موجب تابستانی گرم‌تر از سال گذشته شود به همین دلیل میزان مصرف تابستان امسال بیشتر از سال گذشته خواهد بود. از این رو وزارت نیرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت باید تلاش کنند به‌سرعت نیروگاه‌هایی را که در حال ساخت هستند به مرحله بهره‌برداری برسانند. در نهایت، راه‌حل کاهش ناترازی برق به مدیریت مصرف توسط مردم گره خورده است. اصلاح الگوی مصرف و پرهیز از مصارف غیربهینه می‌تواند به میزان زیادی از شدت خاموشی‌ها و فشار بر شبکه برق بکاهد. مصرف افسارگسیخته برخی مشترکان نه‌تنها بر روند تأمین برق تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه نیاز به همکاری گسترده‌تر جامعه برای مدیریت این بحران را برجسته می‌کند. با توجه به چالش‌های گسترده‌ای که صنعت برق در سال جاری با آن روبه‌رو است، مدیریت مصرف به عنوان مهم‌ترین و در عین حال موثرترین راهکار معرفی شده است. اصلاح الگوی مصرف برق، بهبود تجهیزات خانگی و صنعتی برای استفاده بهینه‌تر از انرژی و آگاهی‌بخشی عمومی درباره اهمیت کاهش مصرف در زمان اوج بار، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند.
* برنامه‌ها برای مدیریت صنعت برق
برنامه‌های احتمالی کوتاه‌مدت و بلندمدت باید برای مدیریت صنعت برق توسط دولت ارائه شود. یکی از برنامه‌های پیشنهادی، تشویق مشترکان به استفاده از تجهیزات کم‌مصرف و زمان‌بندی مناسب برای استفاده از دستگاه‌های پرمصرف است. ارائه یارانه برای جایگزینی لوازم برقی فرسوده با مدل‌های جدید و کم‌مصرف می‌تواند گامی موثر در این راستا باشد. همچنین تقویت سیستم‌های پایش و مدیریت شبکه برق به کمک فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی می‌تواند به توزیع بهتر و کاهش فشار بر شبکه کمک کند.
در بلندمدت، توسعه و بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر خورشیدی و بادی یکی از راه‌حل‌های اساسی برای رفع کمبود انرژی در کشور است. با توجه به شرایط اقلیمی ایران و ظرفیت‌های فراوان در این زمینه، سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه می‌تواند به‌تدریج وابستگی کشور به نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی را کاهش دهد. همچنین، بهبود زیرساخت‌ها و مدیریت بهتر منابع آبی می‌تواند نقش کلیدی در افزایش کارایی نیروگاه‌های برق‌آبی داشته باشد.
* نقش مردم و اهمیت مشارکت عمومی
در کنار تمام اقدامات فنی، نقش مردم در مدیریت مصرف برق بسیار حیاتی است. تلاش مردمی برای استفاده صحیح از منابع انرژی، افزایش آگاهی درباره پیامدهای ناترازی شبکه برق و تشویق به مشارکت جمعی در کاهش مصرف، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر جلوگیری از خاموشی‌ها داشته باشد. در این راستا، رسانه‌ها، نهادهای آموزشی و سازمان‌های مرتبط می‌توانند با اجرای برنامه‌های اطلاع‌رسانی و آموزشی، نقش موثری در فرهنگ‌سازی ایفا کنند.
در چشم‌انداز تابستان پیش رو، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تابستان به دلیل افزایش دمای هوا و مصرف بالا، فشار زیادی بر شبکه برق وارد خواهد کرد. به همین دلیل، همکاری میان دولت، صنایع و مردم برای عبور از این شرایط بحرانی ضروری به نظر می‌رسد. بهینه‌سازی در مصرف خانگی و صنعتی، بهره‌گیری از انرژی‌های جایگزین و تقویت زیرساخت‌ها از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به کاهش تبعات این بحران کمک کنند.
در مجموع، عبور از چالش‌های کنونی در گرو برنامه‌ریزی جامع، مدیریت دقیق و مشارکت همگانی است. اصلاح الگوی مصرف و استفاده بهینه از منابع انرژی نه‌تنها بحران فعلی را کاهش می‌دهد، بلکه به ایجاد یک سیستم پایدارتر برای آینده نیز کمک می‌کند.