چند نکته درباره مذاکرات
امیر عباس نوری: مذاکرات روز گذشته عباس عراقچی و استیو ویتکاف در مسقط برگزار شد. چند نکته مهم درباره این مذاکرات قابل تامل است:
1- همه دیدند مذاکرات به صورت غیرمستقیم برگزار شد. تیم‌های ایرانی و آمریکایی هر کدام در یک اتاق مجزا حضور داشتند و مذاکرات با انتقال پیام‌های مکتوب توسط وزیر خارجه عمان بین طرفین انجام می‌شد، بنابراین ادعای هفته گذشته ترامپ مبنی بر برگزاری مستقیم مذاکرات میان نمایندگان ایران و آمریکا کذب محض بود. این موضوع دارای 2 نکته مهم است:
الف- بی‌اعتبار شدن روایت ترامپ درباره مذاکرات
ب- صداقت ایران در روایت مذاکرات و در نتیجه معتبر شدن روایت ایران از مذاکرات
2- ترامپ مدعی شده بود مذاکرات شنبه در عمان به صورت مستقیم برگزار خواهد شد و حتی برخی رسانه‌های نزدیک به دولت آمریکا مدعی شدند کاخ سفید ایران را تهدید کرده در صورت عدم برگزاری مستقیم مذاکرات، آن را ترک خواهد کرد اما در عمل آنچه شد، به کرسی نشستن موضع ایران یعنی برگزاری مذاکره غیرمستقیم بود. اینکه موضع ایران برای غیرمستقیم برگزار شدن مذاکرات به کرسی نشست، نشان‌دهنده دست برتر ایران در این مذاکرات و از همه مهم‌تر نیاز مبرم ترامپ به این توافق است. اگر به این موضوع، ماجرای تمایل آمریکا به میزبانی امارات و مخالفت ایران با آن و در نهایت تعیین عمان به عنوان میزبان مذاکرات را که اضافه کنیم، به وضوح مشخص می‌شود ایران تا الان دست برتر را در مذاکرات داشته است. بنابراین پیش‌فرض‌هایی مانند تضعیف ایران پس از جنگ رژیم صهیونیستی و مقاومت، تا اینجا بی‌اساس و باطل بوده است.
3- تا اینجا، هم محل برگزاری مذاکرات و هم نوع مذاکره، بر اساس خواست ایران بوده است. بنابراین می‌توان گفت مشخص شده تهدید حمله نظامی علیه ایران، اعتباری نداشته است. تهدید حمله نظامی برای اجبار و تحمیل موضوعات به ایران مطرح شده است اما دیدیم وقتی رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته صراحتا اعلام کرد مذاکرات شنبه به صورت مستقیم برگزار می‌شود، در عمل چنین اتفاقی نیفتاد. به هر حال وقتی رئیس‌جمهور آمریکا در اتاق بیضی کاخ سفید در مقابل دوربین خبرنگاران تصریح می‌کند مذاکرات به صورت مستقیم برگزار می‌شود اما در واقعیت اینگونه نمی‌شود، یعنی اینکه آمریکا هیچ اهرم فشاری برابر ایران ندارد که حتی بتواند شیوه مذاکره اولیه را آنطور که رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده برگزار کند، بنابراین همین فقدان اهرم فشار موثر بر ایران برای برگزاری شکل مذاکره، نشان می‌دهد اساسا تهدید نظامی بر رفتار ایران تاثیری نداشته و نخواهد داشت.
4- بر اساس اظهارات عراقچی، در مذاکرات دیروز 4 بار متن‌های مکتوب بین طرفین مبادله شد. یکی از فواید مذاکرات مکتوب این است که همه مطالب مطرح‌شده توسط طرفین کاملا مستند است. با توجه به سابقه ترامپ و بی‌اعتمادی گسترده‌ای که نسبت به وی وجود دارد، این شیوه مذاکراتی در واقع تضمینی برای اعتبار مطالب رد و بدل شده است.
5- عراقچی پس از مذاکرات 2.5 ساعته، توضیحات دقیقی ارائه کرد. وزیر امور خارجه گفت: 4 بار دیدگاه‌های طرفین به صورت مکتوب به یکدیگر منتقل شد. به نظرم برای جلسه اول این مذاکرات سازنده بود. عراقچی در ادامه بر این نکته تاکید کرد که ادبیات طرفین کاملا محترمانه و مودبانه بوده است. عراقچی همچنین تصریح کرد: «طرفین در این مذاکرات تعهد خود برای رسیدن به یک توافق با موضع برابر را نشان دادند. نه ما و نه طرف آمریکایی دنبال مذاکرات فرسایشی یا گفت‌وگو برای گفت‌وگو نیستیم». در ادامه وزیر امور خارجه توضیحات مهمی درباره محتوای مذاکرات مطرح کرد. عراقچی گفت: مطلوب آمریکایی‌ها این است که توافق در کوتاه‌ترین زمان ممکن محقق شود و برای این منظور هم اصرار کردند اما این موضوع نیازمند مذاکرات و بررسی‌های بیشتر است. عراقچی سپس تاکید کرد: امروز به مبنای مذاکراتی نزدیک شدیم. وی ادامه داد: فضای جلسه به گونه‌ای بود که استمرار را نشان می‌دهد. در جلسه آینده وارد دستور کار مذاکرات می‌شویم. در کنار آن هم یک جدول زمانی خواهیم داشت. این اظهارات عراقچی نشان می‌دهد مذاکرات دست‌کم تاکنون و حداقل در ظاهر، رو به جلو بوده است. این جمله عراقچی که ایران و آمریکا در این مذاکرات به مبنای مذاکراتی نزدیک شدند، نشان می‌دهد زمینه برای توافق تا حدودی فراهم است. از سوی دیگر عراقچی گفت اراده طرفین نیز بر انجام توافق به صورت برابر است. بنابراین طرفین اراده توافق را نشان داده‌اند. مبنای مذاکره نیز تا حدودی مشخص شده است و از روز شنبه وارد دستورکارها خواهند شد. کما اینکه یک جدول زمانی برای برگزاری مرتب مذاکرات نهایی می‌شود. عراقچی بر اساس همین نکات تاکید کرده مذاکرات «سازنده» بوده است. استیو ویتکاف نیز همین تعبیر را در توصیف مذاکرات به کار برد. او نیز پس از برگزاری مذاکرات، گفت‌وگوها را سازنده و مثبت ارزیابی کرد. ویتکاف به ان‌بی‌سی گفت: ما یک گفت‌وگوی بسیار مثبت و سازنده داشتیم.
6- به هر حال رضایت طرفین از دور نخست مذاکرات قابل توجه است. یعنی مبنای مذاکره و اراده توافق در طرفین مشهود شد اما این تازه شروع ماجراست. به عبارتی این گام اول است. اگرچه گام اول قابل توجه و مهم است اما تجربه مذاکرات ایران و آمریکا نشان داده تا رسیدن به توافق، هنوز مهم‌ترین مسائل، یا در واقع گام‌های اصلی باقی مانده است. توازن در اجرای تعهدات طرفین، در واقع مهم‌ترین اصل مذاکراتی است. هدف اعلامی دولت آمریکا از توافق، ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است؛ هدفی که با توجه به سیاست ایران در عدم حرکت به سمت ساخت سلاح، هر نوع محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند به معنای تحقق آن برای آمریکایی‌ها باشد. به عبارتی حتی اگر سطح توافق، محدود به وضعیت ذخایر اورانیوم 60 درصد ایران باشد، باز هم رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند نمایش خود مبنی بر ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را بازی کند. از سوی دیگر با توجه به سابقه برجام، ایران براحتی می‌تواند تضمین‌های لازم را درباره آن ارائه دهد. بنابراین نکته اصلی مذاکرات یا توافق احتمالی این نیست. هدف ایران از هر نوع مذاکره هسته‌ای، لغو تحریم‌هاست. این هدف باید در هر توافقی محقق شود. آیا آمریکایی‌ها حاضر به لغو تحریم‌ها هستند؟ یا به عبارتی قائل به توازن در موضوع تعهدات فی‌مابین هستند؟ سابقه ترامپ پر است از بدعهدی. او یک رئیس‌جمهور بی‌اعتبار در دنیاست. به همین دلیل باید دید تیم مذاکره‌کننده ایرانی برای تضمین تعهدات طرف آمریکایی، چه تدابیری اندیشیده است. موضوع تعهدات طرف آمریکایی و تضمین این تعهدات، یکی از مهم‌ترین مسائل در مذاکرات است. شاید هم بتوان گفت مهم‌ترین موضوع مربوط به مذاکرات است.
در کنار بحث تضمین‌ها، باید به موضوع مکانیسم ماشه نیز اشاره کرد. بدون تردید مکانیسم ماشه در این مذاکرات باید تعیین تکلیف شود. عدم تعیین تکلیف مکانیسم ماشه، می‌تواند خسارات زیانباری به ایران وارد کند. به هر حال اینها موارد مهمی است که بویژه پس از خسارت محض برجام و تجاربی که ایران از آن خسارت محض به دست آورده، باید مورد دقت قرار گیرد. باید دید در دور بعدی مذاکرات چه تصمیمی درباره آنها اتخاذ خواهد شد.
7- موضوع توافق موقت یا محدود، یکی از موضوعاتی است که برخی رسانه‌های آمریکایی طی روزهای اخیر درباره آن مطالبی منتشر کرده‌اند. با توجه به سابقه برجام، نمی‌توان به صورت قطع در رد یا تایید آن اظهارنظر کرد. از روز شنبه 30 فروردین، مذاکرات جدی‌تر و مصداقی‌تر خواهد شد. باید دید در ادامه مذاکرات و با مشخص شدن دستور کار، طرفین به چه ایده‌هایی خواهند رسید. آیا با توجه به اصرار آمریکایی‌ها بر انجام یک توافق تا یکی 2 ماه آینده، طرفین در نهایت به یک توافق موقت ابتدایی و ادامه مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع رضایت خواهند داد یا اینکه باز هم باید شاهد زیاده‌خواهی‌های همیشگی آمریکایی‌ها باشیم؟
در مجموع، اگرچه مذاکرات ایران و آمریکا در عمان، به تعبیر نمایندگان هر 2 طرف سازنده بوده است اما در ایران بسیاری از مردم به خاطر بی‌اعتمادی به دولت آمریکا، هنوز قضاوت و برآورد قطعی در این باره ندارند. باید منتظر ماند و دید دولت آمریکا در ادامه مذاکرات چه رفتاری از خود نشان خواهد داد.