غنی‌سازی تعطیل‌شدنی نیست
گروه سیاسی: وزیر امور خارجه در آستانه دور پنجم مذاکرات با آمریکایی‌ها، هم در نامه‌ای که به سازمان ملل ارسال کرد و هم در گفت‌وگویی تفصیلی که با رسانه ملی انجام داد، هشدار داد هرگونه ماجراجویی از سوی رژیم صهیونیستی علاوه بر اینکه به حساب آمریکا نیز نوشته می‌شود، باعث خواهد شد تهران «تدابیر ویژه‌ای را برای حفاظت از تأسیسات و مواد هسته‌ای خود اتخاذ کند». سیدعباس عراقچی گفت: «آنهایی که باید متوجه شوند ترتیبات ویژه یعنی چه، متوجه می‌شوند».
دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا دیروز در حالی در رم برگزار شد که پیش از ورود به این دور از مذاکرات، حواشی متعددی پیرامون پرونده هسته‌ای کشورمان به وجود آمد؛ از اعلام مواضع مقامات آمریکایی درباره عدم پذیرش غنی‌سازی در ایران تا انتشار گزارش‌هایی از ادعای رژیم صهیونیستی مبنی بر حمله به مراکز هسته‌ای ایران؛ موضوعاتی که وزیر امور خارجه شامگاه پنجشنبه گذشته در گفت‌وگوی ویژه خبری به طور مفصل به آنها پرداخت.
* برجام قابل احیا نیست
عراقچی شامگاه پنجشنبه در گفت‌وگوی ویژه خبری صداوسیما نمایی کلی از روند مذاکرات با آمریکایی‌ها ارائه داد و گفت این مذاکرات بر آن است ضمن اعتمادسازی درباره صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای کشورمان، علاوه بر حفظ دستاوردهای هسته‌ای، باعث رفع تحریم‌ها شود، هر چند تصریح کرد در شرایط کنونی «برجام قابلیت احیا ندارد».
وی در توضیح اینکه چرا برجام دیگر قابل احیا نیست، گفت: «برجام هنوز نمرده است، سر جایش هست اما قابلیت احیا ندارد و اگر احیا شود، منفعتی به آن شکل ندارد». وزیر امور خارجه افزود: «قسمت رفع تحریم‌ها که در برجام وجود داشت، نیازمند این است که به صورت اساسی متحول شود؛ به خاطر تحریم‌هایی که در این مدت اضافه شده و ساختار تحریم‌ها دچار تغییراتی شده است».
عراقچی با بیان اینکه «برنامه هسته‌ای ایران نیز در شرایطی قرار دارد که نمی‌تواند به شرایط برجام و قبل از آن برگردد»، گفت: در حال حاضر برنامه هسته‌ای ایران به مراتب پیشرفته‌تر از قبل است و نسبت به قبل از مذاکرات برجام بسیار پیشرفت کرده و به نفع کشور نیست به شرایط قبل از برجام برگردد».
وزیر امور خارجه البته تصریح کرد: «منطق برجام» همچنان پابرجاست. کماکان می‌توانیم اعتمادسازی و شفاف‌سازی بیشتر را اتخاذ کنیم و در مقابل انتظار داریم تحریم‌ها رفع شود».
* توافق بدون غنی‌سازی ممکن نیست
عراقچی در بخش عمده‌ای از سخنانش روی بحث غنی‌سازی متمرکز شد؛ مساله‌ای که اکنون به عنوان اصلی‌ترین مورد اختلاف بین ۲ طرف مطرح است اما «غنی‌سازی در خاک ایران» یکی از خطوط قرمز کشورمان در مذاکرات به شمار می‌رود که سابقه ایستادگی روی این اصل به مذاکرات برجام نیز برمی‌گردد.
عراقچی با یادآوری مذاکرات منتج به برجام گفت: بار قبل هم که در دولت اوباما مذاکره می‌کردیم با وضعیتی مشابه مواجه بودیم و تا ماه‌ها در مقابل غنی‌سازی مقاومت می‌کردند و ما هم مقاومت کردیم تا زمانی که پذیرفتند غنی‌سازی ادامه یابد.
وزیر امور خارجه با اشاره به مذاکرات کنونی با آمریکایی‌ها تصریح کرد: آمریکایی‌ها گفته‌اند اصولا به غنی‌سازی در ایران اعتقادی ندارند و معتقدند غنی‌سازی باید به طور کامل متوقف شود؛ اگر این هدف آنهاست، توافقی در کار نخواهد بود. اگر آنها بخواهند ایران را از حق داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای محروم کنند و این حق را از ایران بگیرند، ما به هیچ‌وجه توافق نمی‌کنیم اما اگر هدف آنها این است مطمئن شوند ایران به سمت سلاح هسته‌ای نمی‌رود، این هدف قابل تحقق است، چون اصولا به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم.
وزیر امور خارجه در بخشی دیگر از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه «داشتن سلاح هسته‌ای در دکترین امنیتی ایران جایگاهی ندارد و اگر ما می‌خواستیم به این سمت برویم سال‌ها پیش به این سمت رفته بودیم»، ادامه داد: اگر آنها هدف‌شان این است که این اطمینان را پیدا کنند ما از سلاح هسته‌ای برخوردار نیستیم و به این سمت نمی‌رویم، این قابل تحقق است.
وی در این گفت‌وگو با اشاره به صحبت‌های برخی مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه باید تاسیسات هسته‌ای ایران جمع‌آوری شود، ادامه داد: چنین چیزی ممکن نیست، چرا که فناوری هسته‌ای در ایران یک فناوری بومی‌شده است و ایران به همت دانشمندان خود به چنین فناوری‌ای دست یافته است.
* تداوم مذاکرات به معنای پذیرش غنی‌سازی نیست
مقامات آمریکایی پیش از آغاز دور پنجم مذاکرات گفته بودند غنی‌سازی در ایران خط قرمز آنهاست. حتی استیو ویتکاف، نماینده ترامپ در مذاکرات گفته بود: «آمریکا نمی‌تواند غنی‌سازی یک درصدی را هم در ایران بپذیرد». پس از اعلام مواضع آمریکایی‌ها، عراقچی اعلام کرد با وجود ارائه تاریخ بعدی مذاکرات از سوی عمانی‌ها «ایران هنوز دعوتنامه برای دور پنجم مذاکرات را نپذیرفته است».
در همین باره وزیر امور خارجه در پاسخ به این سوال که «انجام دور پنجم مذاکرات به معنی پذیرش غنی‌سازی در ایران از سوی آمریکایی‌ها است؟» گفت: خیر! موضوع حل نشده اما حل نشدن یک موضوع، دلیل بر این نیست که گفت‌وگوها و مذاکرات ادامه نیابد. طرفین تا وقتی احساس می‌کنند ممکن است راه‌حلی پیدا شود، به مذاکره و دیپلماسی ادامه می‌دهند.
عراقچی تاکید کرد: موضوع غنی‌سازی برای ما چیزی است که قابل کوتاه آمدن نیست. ما تا وقتی طرف مقابل، این منطق و واقعیت را بپذیرد، به مذاکره ادامه می‌دهیم. غنی‌سازی ما تعطیل‌شدنی نیست.
* «ترتیبات ویژه» در صورت تداوم تهدیدات
اتخاذ ترتیبات ویژه از سوی ایران در صورت تداوم تهدیدات از سوی رژیم صهیونیستی، موضع دیگری بود که وزیر امور خارجه به آن پرداخت. او در نامه‌ای که روز پنجشنبه خطاب به دبیرکل سازمان ملل متحد، رئیس شورای امنیت و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نوشت نیز، به این موضوع اشاره کرد.
در نامه عراقچی آمده است: «ایران همانند گذشته قویاً نسبت به هرگونه ماجراجویی رژیم صهیونیستی اسرائیل هشدار می‌دهد و به هرگونه تهدید یا عمل متخلفانه توسط این رژیم، قاطعانه پاسخ خواهد داد. ما همچنین بر این باوریم در صورت وقوع هرگونه حمله‌ای علیه تأسیسات اتمی جمهوری اسلامی ایران از سوی رژیم صهیونیستی، دولت آمریکا نیز در آن سهیم بوده و مسؤولیت حقوقی دارد. در همین راستا، در شرایط تداوم چنین تهدیداتی، جمهوری اسلامی ایران ناگزیر خواهد بود تدابیر ویژه‌ای را برای حفاظت از تأسیسات و مواد هسته‌ای خود اتخاذ کند که جزئیات مربوط، متعاقبا به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد رسید».
درست همین بخش از نامه عراقچی مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت. او در گفت‌وگوی ویژه خبری نیز بار دیگر بر همین نکته تاکید کرد و گفت: من در نامه بر این موضوع تاکید کردم که ما از تاسیسات خود کاملا دفاع خواهیم کرد و آماده واکنش سریع و قاطع هستیم و نکته بعدی اینکه اگر این تهدیدات ادامه یابد، ما ناچار خواهیم شد ترتیبات ویژه‌ای را برای حفاظت و صیانت هسته‌ای و مواد هسته‌ای خود اتخاذ کنیم. آنهایی که باید متوجه شوند ترتیبات ویژه یعنی چه، متوجه می‌شوند.
عراقچی افزود: نکته بعد این بود که بر فرض رژیم صهیونیستی بخواهد به ایران تعرضی کند که پاسخ آن را خواهد گرفت ولی ما آمریکا را شریک این تعرض می‌دانیم؛ چه نیروهای آمریکایی دخالت داشته باشند، چه نداشته باشند. ما هرگز قبول نمی‌کنیم رژیم صهیونیستی بدون هماهنگی با آمریکا غلط اضافه‌ای کند. وی همچنین با بیان اینکه الان برای پیش‌بینی نتیجه‌بخش بودن ادامه مذاکرات زود است، به حضور کارشناسان در دورهای قبلی مذاکرات اشاره و تصریح کرد: نه آن موقع به مرحله نوشتن رسیده بودیم، نه الان.
* هشدار به اروپایی‌ها
نکته دیگر درباره پرونده هسته‌ای ایران، تهدید اروپایی‌ها مبنی بر فعال کردن مکانیسم ماشه است. سازوکار ماشه در برجام این امکان را به طرف‌های مقابل می‌دهد که اگر طبق ادعای آنها ایران به تعهداتش در برجام پایبند نبود، می‌توانند تحریم‌های بین‌المللی را که با برجام برچیده شده، دوباره به صورت خودکار (اسنپ‌بک) برگردانند.
عراقچی که پیش‌تر نیز به اروپایی‌ها هشدار داده بود «هرگونه تلاش برای فعال کردن مکانیزم ماشه منجر به واکنش جدی ایران می‌شود»، بار دیگر تاکید کرد: من اینجا نمی‌خواهم وارد جزئیات شوم اما هم اروپایی‌ها و هم سایرین می‌دانند اگر اسنپ‌بک را فعال کنند، واکنش ایران چه خواهد بود. ما این را قبلا به آنها گفته‌ایم؛ از زمان دولت آقای روحانی به آنها گفته شده، در زمان دولت شهید رئیسی هم تکرار شده و الان هم به آنها گفته شده در صورتی که اسنپ‌بک را فعال کنند، نظام عدم اشاعه را وارد یک بحران کرده‌اند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا منظور، «خروج از ان‌پی‌تی است؟» گفت: من نمی‌خواهم وارد جزئیات شوم ولی مسلماً نظام عدم اشاعه وارد یک بحران خواهد شد و یک بحران جدید شکل خواهد گرفت که بسیاری از موضوعات را می‌تواند متاثر کند.
وزیر امور خارجه همچنین در این گفت‌وگو در پاسخ به سوالی در ارتباط با موضوع تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای و مباحثی که در این ارتباط مطرح شده است، بیان کرد: نفس تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای به معنای ایجاد یک مرکز تولید سوخت هسته‌ای با مالکیت تعدادی از کشورها در یکی از کشورهای منطقه فی نفسه بد نیست و موضع ما در این زمینه روشن است. ما هم آمادگی داریم مشارکت کنیم؛ اگر واقعا کشورهایی در منطقه علاقه‌مند باشند که چنین کار مشترکی را با ایران انجام دهند و همان‌طور که گفتم ما آمادگی داریم در این موضوع شرکت کنیم.
عراقچی در پاسخ به سوال مجری که «حتی اگر خارج از خاک ایران باشد؟» گفت: حتی اگر خارج از خاک ایران باشد ولی مساله این است که این ایده و انجام چنین موضوعی، جایگزین غنی‌سازی خودمان در داخل کشور نیست، چرا که انجام غنی‌سازی در داخل خاک ایران یک اصل است و اینکه بگویند تشکیل کنسرسیوم جایگزین غنی‌سازی در داخل خاک ایران شود، مقدور و قابل پذیرش برای ما نیست. اگر راه‌حل‌هایی پیدا شود که غنی‌سازی در داخل خاک ایران به هر شکل و ترتیبی ادامه یابد، حتما ایده‌هایی چون تشکیل کنسرسیوم نیز قابل بررسی است.
* ایران به مسیرش ادامه می‌دهد
عراقچی در این گفت‌وگوی تلویزیونی به نکته جالبی اشاره کرد. وی در پاسخ به این سوال که اگر مذاکرات با آمریکایی‌ها به نتیجه نرسد، پلن بی یا همان برنامه جایگزین ایران چیست؟ گفت: «قرار نیست ایران به دنبال پلن بی باشد، بلکه این آمریکایی‌ها هستند که باید به دنبال پلن بی باشند». عراقچی افزود: ما برنامه خودمان را ادامه می‌دهیم. برنامه هسته‌ای ایران به مسیر خودش ادامه می‌دهد، اکنون برنامه هسته‌ای ایران یک صنعت بسیار پیشرفته است که در حوزه‌های مختلف دارویی، پزشکی، بهداشتی، کشاورزی و محیط زیست مورد استفاده قرار می‌گیرد و ما از منافع آن بهره‌مند می‌شویم.
وزیر امور خارجه با اشاره به استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای برای تولید برق در کشور ادامه داد: صنعت هسته‌ای ما به مسیر خودش ادامه می‌دهد. در ارتباط با موضوع تحریم‌ها نیز همه ما می‌دانیم تحریم‌ها هزینه و فشار دارد. ما سال‌هاست با این تحریم‌ها زندگی می‌کنیم؛ نه اینکه بگوییم چیز خوبی است، قطعا اگر بتوانیم تحریم‌ها را رفع کنیم یک ساعت نیز در این زمینه تاخیر نمی‌کنیم - همان‌طور که رهبر معظم انقلاب نیز بر این موضوع تاکید کردند- ولی رفع تحریم‌ها نباید به قیمت تحقیر ملت ایران و از دست رفتن دستاوردهای ملت ایران باشد. ما اگر بتوانیم با حفظ دستاوردها و عزت‌مان این تحریم‌ها را برداریم، در این مسیر تمام تلاش خود را به کار خواهیم گرفت.
***
پلن B ایران
اظهارات عراقچی در گفت‌وگوی ویژه خبری شامگاه پنجشنبه از این جهت مهم بود که هم درباره برخی سوالات و مسائل مبهم شفاف‌سازی کرد و هم حاوی نکات مهمی بود که تا حدودی برنامه‌ها و اقدامات ایران را در صورت عدم تجدیدنظر طرف آمریکایی در موضوع غنی‌سازی، همچنین فعالسازی مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها روشن کرد.
درباره این اظهارات عراقچی، این نکات قابل تامل است.
۱- برخلاف تصور برخی جریان‌ها در ایران که مدعی بودند اظهارات مقامات آمریکایی درباره غنی‌سازی ایران صرفا کارکرد و مصرف داخلی دارد، عراقچی در این مصاحبه گفت ویتکاف در مذاکرات غیرمستقیم این مواضع را مطرح کرده است. بر اساس اظهارات عراقچی، مذاکرات به خاطر زیاده‌خواهی آمریکا در موضوع غنی‌سازی، قفل شده و فعلا رو به جلو نیست. این بخش از اظهارات عراقچی که یک روز قبل از دور پنجم مذاکرات مطرح شد، نشان می‌دهد با وجود برگزاری 4 دور مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، طرفین هنوز به مرحله مکتوب کردن توافقات نرسیده‌اند. شرایط حتی به گونه‌ای است که ممکن است در صورت کوتاه نیامدن آمریکا از مطالبه تعطیلی فعالیت‌های غنی‌سازی ایران، مذاکرات در همین مرحله پایان یابد.
۲- نکته دوم مربوط به تدابیر ایران برای بی‌اثر کردن اهرم فشار آمریکایی‌ها در مذاکرات است. طرف آمریکایی هر بار با مطرح کردن گزینه نظامی و برجسته‌سازی حمله رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای ایران، به دنبال تحت فشار قرار دادن ایران است تا تهران در موضوع خط قرمز غنی‌سازی تجدیدنظر کند. گزارش روز سه‌شنبه سی‌ان‌ان مبنی بر آماده شدن رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران در صورت شکست مذاکرات، دقیقا در همین راستا منتشر شد. به عبارتی آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند ایران را از به شکست کشیده شدن مذاکرات بترسانند اما ایران از طریق نامه عراقچی به سازمان ملل، این معادله را تغییر داد. در نامه عراقچی به دبیرکل سازمان ملل، مستند به گزارش سی‌ان‌ان و با اشاره به قوانین بین‌المللی و همین طور حقوق هسته‌ای کشورها مندرج در مفاد «ان‌پی‌تی»، تصریح شده است: در صورت تداوم تهدیدات نظامی علیه ایران، ایران تدابیر ویژه‌ای را برای حفاظت از تاسیسات هسته‌ای و از همه مهم‌تر ذخایر اورانیوم غنی‌‌شده خود انجام خواهد داد. عراقچی در مصاحبه شامگاه پنجشنبه گفت آنهایی که باید بدانند، می‌دانند منظور ایران از تدابیر ویژه برای حفاظت از برنامه هسته‌ای و مواد ذخیره‌شده چیست. این تدابیر باعث می‌شود معادله کارکرد اهرم فشار نظامی بر مذاکرات هسته‌ای تا حدود زیادی خنثی شود. از سوی دیگر اشاره ایران به تدابیر ویژه برای حفاظت از تاسیسات و مواد هسته‌ای، جدا از اینکه موضوع حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران را فاقد کارکرد می‌کند و حتی همان دستاوردهای حداقلی و کوتاه‌مدت را برای طرف آمریکایی - صهیونیست منتفی می‌کند، می‌تواند نگرانی‌های طرف مقابل درباره برنامه هسته‌ای ایران را تشدید کند. به هر حال، در شرایطی که آمریکایی‌ها به ظاهر از موضع خود درباره غنی‌سازی ایران کوتاه نمی‌آیند و به زعم خود ایران را تهدید می‌کنند در صورت شکست مذاکرات سراغ پلن B خود یعنی بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران می‌روند، ایران با طرح ایده «تدابیر ویژه» برای حفاظت‌های جدید و غیر قابل دسترسی از برنامه هسته‌ای خود، آنها را نسبت به اثرگذاری پلن B و حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران مردد کرده است. در حالتی که طرف آمریکایی نسبت به اهرم فشار خود دچار تردید شده باشد، واقع‌نگری درباره برنامه هسته‌ای ایران تقویت می‌شود. به همین خاطر می‌توان گفت این ایده ایران در راستای سر عقل آمدن طرف آمریکایی و پذیرش حق غنی‌سازی ایران قابل ارزیابی است.
3- ایران پیش از این بارها اعلام کرده بود در صورت حمله نظامی رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای خود، اساسا قائل به تفکیک رژیم صهیونیستی از آمریکا نیست، چرا که رژیم اشغالگر بدون حمایت و چراغ سبز آمریکا توان و جرأت حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را ندارد. بر همین اساس، جمهوری اسلامی اعلام کرده در صورت حمله رژیم صهیونیستی به خاک خود، منافع و مراکز آمریکا در منطقه نیز در فهرست بانک اهداف واکنش انتقامجویانه ایران قرار خواهد گرفت. اشاره عراقچی به این موضوع، یادآوری این مهم برای طرف آمریکایی است. طرف آمریکایی باید بداند حمله نظامی رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای ایران، هزینه‌های هنگفتی روی دست واشنگتن خواهد گذاشت. بنابراین ترامپ و سایر مقامات آمریکایی باید نگاه واقع‌بینانه‌ای نسبت به آنچه اهرم فشار بر ایران تلقی می‌کنند، داشته باشند.
4- یکی از پرسش‌های مهم درباره مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، مربوط به مکانیسم ماشه است. اگرچه اروپایی‌ها بیرون از مذاکرات هستند اما از طریق مکانیسم ماشه، بخشی از پلن B آمریکا در صورت شکست مذاکرات هستند. از این طریق اروپایی‌ها تصور می‌کنند می‌توانند بخشی از مذاکرات هسته‌ای باشند.
ایران در مقابل تهدید اروپا به فعالسازی مکانیسم ماشه، چه تدابیری اندیشیده است؟ عراقچی تلویحا گفت: یکی از انتخاب‌های ایران خروج از «ان‌پی‌تی» است.
وزیر امور خارجه که در مذاکرات منتهی به برجام نفر دوم تیم مذاکره‌کننده ایرانی بود و متاسفانه مکانیسم ماشه نتیجه بی‌دقتی آنها در نگارش متن برجام بود، حالا در شرایطی که اروپایی‌ها ایران را تهدید به استفاده از این مکانیسم برجامی می‌کنند، تاکید کرد اروپا در صورت فعالسازی مکانیسم ماشه، نظام عدم اشاعه را وارد یک بحران بزرگ می‌کند. خروج ایران از «ان‌پی‌تی» یعنی از بین رفتن همه تکالیفی که «ان‌پی‌تی» برای کشورهای عضو در نظر گرفته است. یکی از تبعات این اقدام برای طرف غربی، پایان نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران است. در واقع ایران به طرف مقابل تبعات بزرگ و پرهزینه فعالسازی مکانیسم ماشه را گوشزد کرده است.
این اظهارات نشان می‌دهد عزم ایران برای تقابل جدی با سوءاستفاده اروپایی‌ها از مکانیسم ماشه جدی است.
* فشار بر اهرم فشار
آنچه سیدعباس عراقچی شامگاه پنجشنبه، چند ساعت قبل از برگزاری دور پنجم مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم با تیم مذاکره‌کننده آمریکایی گفت، نشان می‌دهد ایران به دنبال آن است یک وضعیت کاملا شفاف را از تدابیر و انتخاب‌های خود در مقابل تهدیدات غرب ارائه دهد. در واقع ایران در حال انتقال این پیام به طرف آمریکایی است که در مقابل آنچه واشنگتن تحت عنوان اهرم فشار بر ایران تلقی می‌کند، تهران نیز ظرفیت‌‌هایی دارد که می‌توان آنها را نیز یک اهرم فشار بر طرف مقابل ارزیابی کرد.
آمریکایی‌ها همواره در کنار طرح مطالبات زیاده‌خواهانه خود از مذاکرات هسته‌ای، صحبت از پلن B می‌کنند تا به زعم خود ایران را نسبت به تبعات شکست مذاکرات نگران کنند. در مقابل این راهبرد طرف آمریکایی، حالا ایران نیز بخشی از ظرفیت‌ها، ابتکارات و تدابیر را به عنوان پلن B خود مطرح کرده است.