بن‌‌بست دولت

ثمانه اکوان: ایلان ماسک مدیر عامل شرکت تسلا حدودا پس از 130 روز فعالیت در کاخ سفید به عنوان کارمند ویژه فدرال، روز جمعه از ادامه همکاری با دولت آمریکا انصراف داد. 
ایلان ماسک از ابتدای شکل‌گیری دولت دوم ترامپ، ماموریت ویژه‌ای داشت تا وزارتخانه موسوم به «بهره‌وری دولتی» یا DOGE را مدیریت کرده و از میزان هزینه‌های دولت فدرال کم کند. وی در طول دوران کوتاه فعالیتش توانست با تهدید به اخراج یا پیشنهاد بازنشستگی زودهنگام، حدود 260 هزار نفر از کارمندان غیر نامی دولت آمریکا را از دستگاه‌های دولتی بیرون کند و از میزان هزینه‌های دولت در این باره کم کند. بر اساس قانون، کارمندان ویژه ایالات متحده می‌توانند در هر 365 روز، 130 روز در دولت فعالیت داشته باشند اما ماسک چند روز قبل از سر رسیدن مهلت مقرر استخدامش، از ادامه فعالیت در دولت ترامپ انصراف داد.  این خروج زودهنگام شاید برای برخی رسانه‌ها شگفتی به همراه داشت اما با نگاهی به روند فعالیت ماسک در دولت ترامپ، از حدود یک ماه پیش تاکنون می‌شد نشانه‌هایی از روند نارضایتی او از اقدامات دولت فدرال را مشاهده کرد که می‌توانست به یک خروج جنجالی تبدیل شود. با این حال ایلان ماسک که رسانه‌ها به او لقب «فرزندخوانده ترامپ» را داده بودند، ترجیح داد با جنجال رسانه‌ای کمتری از کاخ سفید خارج شود. وی که در برخی سفرها به همراه رئیس‌جمهور آمریکا در ایرفورس‌وان دیده شده بود و تقریبا در همه جا به همراه ترامپ مشاهده می‌شد، بعد از گذشت نزدیک 130 روز، به این نتیجه رسید «وضعیت بروکراسی در آمریکا بدتر از آن چیزی است» که فکر می‌کرده و« تلاش برای بهبود اوضاع در واشنگتن یک نبرد طاقت فرساست».
ایلان ماسک با این حال در این راه با سختی‌های زیاد و پیچیدگی‌های عجیب بروکراسی اداری نیز مواجه بود. او که روز اول با یک اره برقی به عنوان نماد قطع کردن هزینه‌های اضافی وارد کابینه ترامپ شد، از یک سو به دلیل نزدیکی زیاد به شخص ترامپ هدف انتقادات و تهاجم‌های رسانه‌ای دموکرات‌ها و برخی جمهوری‌خواهان قرار داشت و بارها دادگاه‌های فدرال رای به عدم دستیابی او و کارمندان اداره‌اش به آمار و اطلاعات دولتی دادند و از سوی دیگر اخراج گسترده کارمندان دولتی او را به یکی از منفورترین چهره‌های دولتی آمریکا تبدیل کرد. این امر تا جایی پیش رفت که چند حادثه امنیتی و به آتش کشیدن خودروهای تسلا در شهرهای مختلف آمریکا نیز رخ داد که نشان می‌داد مردم از اقدامات ماسک در دولت ترامپ راضی نیستند. برچسب زدن به این اقدامات اعتراضی به عنوان تروریسم داخلی توسط دادستان کل ایالات متحده نیز نتوانست جلوی آتش عصبانیت مردم را بگیرد. این مساله با دخالت‌های ماسک در انتخابات سایر کشورهای دنیا مانند آلمان، فرانسه و ایتالیا نیز ابعاد تازه‌تری به خود گرفت و حمایت ماسک از راستگرایان تندرو در این کشورها باعث شد حوادث مرتبط با آتش‌سوزی خودروهای تسلا در رم، برلین و پاریس نیز تکرار شود. 
* واشنگتن علیه ماسک
ایلان ماسک با این حال در داخل فضای سیاسی واشنگتن نیز جای مناسبی برای خود پیدا نکرد. مساله اختلافات او با سیاستمداران تا جایی پیش رفت که صدای داد و فریاد و دعوای ایلان ماسک و اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری تمام بال غربی کاخ سفید را فراگرفت. دعوای این 2 بر سر این بود که کدام‌شان باید رئیس بعدی «اداره درآمد داخلی ایالات متحده» را انتخاب کند. ماسک در حالی به داد و فریاد‌های بسنت پاسخ نمی‌داد و او را تحقیر می‌کرد که بدون رضایت او رئیس جدید این اداره را انتخاب و معرفی کرده بود. این فرد اما تنها 3 روز در سمت خود باقی ماند و وزیر خزانه‌داری، گزینه مدنظر خودش را برای این کار معرفی کرد!
ایلان ماسک در ابتدا، با سر و صدا زیاد به عنوان یک ناجی برای دولت آمریکا و اقتصاد این کشور به کاخ سفید پا گذاشت اما بعد از 4 ماه چالش و درگیری با سیاسستمداران جمهوری‌خواه و دموکرات و در شرایطی که نمی‌توانست ائتلاف‌های لازم سیاسی برای ادامه بقا در فضای سیاسی واشنگتن را برای خودش ایجاد کند و مرتب برخوردهای تحقیرآمیزی با وزرا و سیاستمداران داشت، بتدریج منزوی شد و حضورش در رسانه‌ها و محافل سیاسی کمتر و کمتر شد. پروژه‌های بزرگ او برای کاستن از هزینه‌های دولتی معمولا توسط وزیران بلوکه یا دچار مشکلات قانونی شد. وی با آنکه وعده داده بود صرفه‌جویی 2 تریلیون دلاری را برای دولت ترامپ به ارمغان می‌آورد، در حالی تلاش دارد از مرداب سیاسی واشنگتن فاصله بگیرد که با وجود همه اخراج‌ها و سر و صداهای رسانه‌ای، نتوانست از هزینه‌های دولت بکاهد. ایلان ماسک معتقد است در همین 4 ماه، 170 میلیارد دلار در هزینه‌های دولت صرفه‌جویی کرده است؛ رقمی که بسیاری از رسانه‌ها و کارشناسان اقتصادی آمریکا آن را زیر سوال برده‌اند. 
* اختلافات ماسک و ترامپ
لایحه بودجه جدید دولت ترامپ، سنگ آخر را به بنای نیم‌بند وزارت بهره‌وری زد. این بودجه آنچنان که ماسک گفت، بشدت هزینه‌های دولت را زیاد می‌کرد و عملا کارایی و فلسفه وجودی وزارت بهره‌وری را زیر سوال می‌برد. جمهوری‌خواهان با این حال با عزم راسخ در کنگره به دنبال تصویب این بودجه هستند و انتقادات ماسک از این لایحه، تنها رابطه میان او و رئیس‌جمهور را تیره و تار کرد. 
موضوع بعدی که به محل اختلاف ماسک و ترامپ تبدیل شد، مساله تعرفه‌ها بود. مدیرعامل تسلا، پیتر ناوارو، مشاور ارشد تجاری رئیس‌جمهور آمریکا را که مسوول مذاکرات تجاری دولت بود، یک «احمق» خطاب کرده‌ بود.  ماسک به صورت علنی اعلام کرده‌ بود یک «نظام قابل پیش‌بینی تعرفه» را ترجیح می‌دهد و به «تجارت آزاد و کاهش تعرفه» علاقه‌مند است. وی همچنین گفته ‌بود «شرایط تعرفه صفر» در تجارت با اروپا را ترجیح می‌دهد اما بر خلاف نظر او، دونالد ترامپ اعلام کرد در صورت بی‌نتیجه ماندن مذاکرات تعرفه ۵۰ درصدی بر واردات از کشورهای اروپایی اعمال خواهد کرد. بر همین اساس است که او اخیرا در مصاحبه‌های خود اعلام کرده در همه موارد با ترامپ موافق نیست. 
شاید ترامپ و ماسک هر دو سعی کرده باشند اختلافات را کمرنگ جلوه داده و نشان دهند همکاری‌شان باز هم ادامه خواهد یافت اما ماسک هفته گذشته در مصاحبه‌ای با انجمن اقتصادی قطر، اعلام کرد دیگر نمی‌خواهد پولش را در سیاست هزینه کند، البته تصریح کرد شاید در آینده تصمیمش عوض شود اما فکر می‌کند به اندازه کافی در این کار هزینه کرده است. وی همچنین گفته است احتمالا از این پس هفته‌ای یکبار یا 2 هفته‌ای یکبار در واشنگتن حضور یابد و به ارائه مشاوره به دولت بپردازد. 
* دموکرات‌ها و پدیده میلیاردرهای عاشق سیاست
رسانه‌های دموکرات اما حضور ایلان ماسک در دولت را به نحو دیگری مورد انتقاد قرار دادند. آنها در ابتدای امر حضور او در دولت را مسخره کرده و عنوان می‌کردند ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا نیست، بلکه ایلان ماسک و سایر ثروتمندان بخش تکنولوژی ایالات متحده، رئیس‌جمهور واقعی ایالات متحده هستند که تنها بر اساس منافع شخصی خود عمل می‌کنند. 
حالا بعد از خروج ماسک از دولت، نیویورک تایمز، رسانه نزدیک به دموکرات‌های آمریکا نوشته است ماسک مشکلات خانوادگی، همچنین مشکلات مربوط به مصرف مواد مخدرش را به کاخ سفید برده بود و این برای دولت ترامپ گران تمام می‌شد.
این روزنامه خاطرنشان کرده است ایلان ماسک برای انتخاب مجدد ترامپ حدود 275 میلیون دلار هزینه کرد اما در همان زمان انتخابات و بعد از آن مصرف مواد مخدر خود را افزایش داد. نیویورک‌تایمز به نقل از افراد نزدیک به ماسک ادعا کرده است از زمان حضورش در کاخ سفید، ماسک به برخی اطرافیانش گفته است مصرف کتامین را از مصرف «گاه به گاه» به قدری افزایش داده که روی عملکرد مثانه‌اش تاثیر گذاشته است. وی همچنین اکستازی و قارچ‌های روانگردان استفاده می‌کند و طبق عکسی که برخی افراد به آن استناد می‌کنند، در سفرها جعبه‌ای به همراه داشته که در آن 20 قرص برای مصرف هر روزش آماده کرده بود؛ از جمله قرص‌های روانگردان. 
این گزارش‌های منفی از زندگی شخصی و عمومی ایلان ماسک و سایر ثروتمندانی که به رئیس‌جمهور شدن ترامپ کمک کردند، بخشی از کمپین دموکرات‌ها برای مقابله با پدیده است که خود به آن نام «گروگان گرفته شدن دموکراسی توسط میلیاردرها» داده‌اند. 
* آیا حضور ایلان ماسک در سیاست یک موفقیت اقتصادی بود؟
در طول دوران حضور ایلان ماسک در دولت ترامپ، کمپانی‌های تحت مدیریت او موفقیت‌ها و شکست‌های اقتصادی مختلفی را تجربه کردند. این نوسانات تا 100 میلیارد دلار افزایش ارزش سهام شرکت‌ها و 100 میلیارد دلار کاهش ارزش آنها بود. برخی از این شرکت‌ها در طول این دوره زمانی افزایش ارزش داشتند و برخی دیگر کاهش. بر اساس گزارش نشریه فورچون، در ابتدای امر، پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، کمپانی‌های تحت مدیریت ایلان ماسک با افزایش ارزش در بورس مواجه شدند.
 شرکت تسلا بعد از انتخابات تنها در یک هفته 350 میلیارد دلار افزایش ارزش داشت و باعث شد میزان ثروت ایلان ماسک برای نخستین‌بار در طول ۳ سال گذشته به بالای 300 میلیارد دلار برسد. تا ماه دسامبر سال گذشته میلادی که ایلان ماسک درباره چگونگی شکل‌گیری وزارت بهره‌وری سخن می‌گفت، ثروتش به بالای 440 میلیارد دلار رسید. این ثروت در آن زمان از تولید ناخالص داخلی کشورهایی مانند مصر و جمهوری چک نیز فراتر رفت. بعد از تسلا، اسپیس ایکس نیز با افزایش قیمت سهام مواجه شد و آن هم به ارزش 350 میلیارد دلار رسید. با پیوستن ماسک به دولت ترامپ، سهام شرکت‌های او نیز کاهش یافت و روند سقوط ارزش این شرکت‌ها و کاهش ثروت او نیز آغاز شد. در نهایت کار به جایی رسید که 100 میلیارد دلار از ثروت او به همین ترتیب از دست رفت.
 از زمانی که او کمتر در انظار عمومی ظاهر شد و شایعات درباره کناره گرفتن او از دولت منتشر شد، باز هم سهام شرکت‌هایش رشد پیدا کرد. ثروت فعلی ایلان ماسک در حدود 386 میلیارد دلار است. او به سرمایه‌گذاران تسلا و اسپیس ایکس و ایکس اطمینان داده است به صورت 24 ساعته و ۷ روز هفته، دوباره به شرکت‌هایش بازمی‌گردد و تمام تمرکز خود را روی کارش می‌گذارد. این صحبت‌ها در پاسخ به درخواست‌ها برای توجه بیشتر او به شرکت‌های تحت کنترلش انجام شد. سهامداران بویژه در شرکت اسپیس ایکس که شاهد ماموریت‌های شکست خورده بود، از او خواسته بودند وقت و تمرکز ویژه‌ای برای حل مشکلات این شرکت اختصاص دهد. 
* آینده وزارت بهره‌وری دولت
وزارت بهره‌وری دولت بلافاصله پس از تحلیف دونالد ترامپ و با صدور یک فرمان اجرایی تأسیس شد. با خروج ایلان ماسک از دولت، آینده این وزارتخانه در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. ترامپ تاکنون جانشینی برای مدیریت این وزارتخانه معرفی نکرده است. کالین گرفی، دیپلمات سابق آمریکایی و استاد حقوق دانشگاه پپردین معتقد است آینده این وزارتخانه بسیار شکننده است.
 او به الجزیره گفت: «قدرت این وزارتخانه ناشی از رابطه ویژه بین قدرتمندترین فرد جهان (ترامپ) و ثروتمندترین فرد جهان (ماسک) بود». گرفی هشدار می‌دهد: «این وزارتخانه احتمالا با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد، بویژه با توجه به پرونده‌های قضایی متعددی که علیه آن تشکیل شده است. هر مدیر جدیدی با شرایط بسیار دشواری روبه‌رو خواهد بود». گرفی عملکرد این وزارتخانه را به موشک‌های ماسک تشبیه می‌کند که اغلب بلافاصله پس از پرتاب منفجر می‌شوند. وی تأکید می‌کند: «برخی تصمیمات را می‌توان با پول جبران کرد اما برخی دیگر جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازد».