اختلال اروپایی
گروه سیاسی: خبرگزاری آسوشیتدپرس دیروز با انتشار گزارشی مدعی شد مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش آتی خود برای اعضای شورای حکام، توضیح داده است ذخایر اورانیوم غنیشده در ایران با غلظت ۶۰ درصد افزایش یافته و به بیش از ۴۰۸ کیلوگرم رسیده است.
پس از انتشار این گزارش، برخی رسانهها مانند خبرگزاری فرانسه و روزنامه واشنگتنپست نیز به سرعت آن را بازتاب دادند؛ موضوعی که یک هماهنگی رسانهای را نشان میدهد. آسوشیتدپرس مدعی است گزارش آژانس که ظاهرا قرار بوده محرمانه باشد، از طریق منابعی به رؤیت ای پی رسیده است. در این گزارش محرمانه رافائل گروسی با تکرار ادعاهایی درباره انباشت ذخایر اورانیوم غنیشده در «سطح تسلیحاتی» در ایران، خواستار همکاری کامل و مؤثر تهران با آژانس شده است.
در این گزارش همچنین ادعا شده است ایران تا ۱۷ ماه مه (۲۷ اردیبهشت)، 408.6 کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد غنیسازی کرده است که نسبت به آخرین گزارش آژانس در فوریه (اسفند سال گذشته)، افزایش 133.8 کیلوگرمی را نشان میدهد. در گزارش قبلی آژانس، ذخایر اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد ایران 274.8 کیلوگرم اعلام شده بود. این یعنی ذخایر اورانیوم 60 درصد غنیشده ایران در 3 ماه 50 درصد افزایش داشته است. اما نکته جالب توجه در گزارش جدید مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی مطرح کردن این ادعاست که «این میزان اورانیوم، «یک قدم کوتاه فنی» با سطح ساخت سلاح (۹۰ درصد) فاصله دارد».
پس از ادعای آسوشیتدپرس به دستیابی این خبرگزاری به بخشهایی از گزارش محرمانه آژانس، رویترز نیز مدعی شد به بخشهای دیگری از این گزارش دست یافته است. طبق ادعای رویترز در گزارش آژانس آمده است: «ایران پیشتر فعالیتهای هستهای محرمانهای را با استفاده از موادی که به نهاد نظارت هستهای سازمان ملل (آژانس بینالمللی انرژی اتمی) اعلام نشده بود، در 3 مکان که مدتهاست تحت تحقیق قرار دارند، انجام داده است». رویترز همچنین نوشت: «آژانس بینالمللی انرژی اتمی در این گزارش «جامع» که به درخواست شورای حکام در ماه نوامبر تهیه شده، نتیجهگیری کرده است: «این 3 مکان و مکانهای احتمالی مرتبط دیگر، بخشی از یک برنامه ساختاریافته و اعلامنشده هستهای بودهاند که ایران تا اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی اجرا میکرد و برخی فعالیتها در آن با استفاده از مواد هستهای اعلامنشده انجام شده است».
گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی مدعی شده است ایران بارها به پرسشهای آژانس پاسخ نداده یا پاسخهای فنی قابل اعتماد ارائه نکرده و اقدام به پاکسازی مکانها کرده است.
* فشار اروپاییها در میانه مذاکرات ایران و آمریکا
انتشار بخشهایی از گزارش محرمانه آژانس در یک خبرگزاری غربی در حالی است که نشست آتی شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی دوشنبه هفته آینده (۱۹ خرداد) در وین، پایتخت اتریش برگزار خواهد شد.
انتشار بخشهایی از گزارش گروسی در راستای یک فشار هماهنگ از سوی کشورهای اروپایی انجام شده است. تروئیکای اروپا در تلاش است قبل از برگزاری نشست شورای حکام، یک جو روانی سنگین علیه فعالیتهای هستهای ایران ایجاد کند تا شرایط برای صدور یک قعطنامه ضدایرانی در شورای حکام فراهم شود. در همین رابطه رویترز گزارش داد: «غربیها به دنبال اقدام علیه ایران در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی هستند». بر اساس گزارش رویترز، یکی از مقامات اروپایی گفته است: «ما انتظار داریم گزارش جامع سختگیرانه باشد اما هیچ تردیدی درباره پایبندی ایران به تعهدات خود درباره عدم اشاعه وجود ندارد».
3 دیپلمات دیگر اروپایی نیز به رویترز گفتهاند ایالات متحده متن قطعنامه پیشنهادی را پیشنویس خواهد کرد که بر اساس آن «ایران تعهدات پادمانی خود را نقض میکند». همچنین رویترز به نقل از یک دیپلمات دیگر اروپایی آورده است: «قدرتهای غربی در حال آمادهسازی پیشنویس این قطعنامه هستند». رویترز در ادامه نوشت: دیپلماتها گفتند متن (پیشنویس قطعنامه) در روزهای آینده با کشورهای عضو مورد بحث قرار خواهد گرفت و سپس به طور رسمی توسط 4 قدرت غربی طی نشست 3 ماهه به هیات مربوط ارائه خواهد شد. دیپلماتها گفتند هنوز مشخص نشده است قدرتهای غربی در چه مقطعی به دنبال ارجاع موضوع به شورای امنیت هستند و مشخص نیست شورای امنیت چه اقدامی علیه ایران انجام دهد.
رویترز همچنین نوشت: «قدرتهای غربی قصد دارند برای نخستینبار در نزدیک به ۲۰ سال گذشته ایران را به نقض تعهدات خود در زمینه عدم اشاعه هستهای محکوم کنند».
رویترز نهایتا اینطور نتیجه گرفت که این گام احتمالا مذاکرات میان ایالات متحده و ایران را با هدف اعمال محدودیتهای جدید بر برنامه هستهای ایران که به سرعت در حال پیشرفت است، پیچیدهتر خواهد کرد.
* اروپا علیه ایران، مذاکرات و...
در نشست گذشته شورای حکام، تروئیکای اروپا – انگلیس، فرانسه و آلمان - نقش اساسی در صدور قطعنامه علیه ایران ایفا کرد. با وجود پیشنهادات مهمی که ایران در زمینه اعمال محدودیت در حوزه برنامه غنیسازی خود ارائه کرده بود و برخی اعضای شورا نیز نسبت به آن رویکرد مثبت داشتند اما 3 کشور اروپایی با اصرار عجیب خود شرایط را برای صدور قطعنامه علیه ایران فراهم کردند.
اکنون نیز اروپاییها به دنبال جنجالی جدید علیه برنامه هستهای ایران هستند و آنگونه که رسانههای اروپایی و آمریکایی نوشتهاند مقامات کشورهای اروپایی از گروسی خواستهاند گزارش آتی درباره روند بازرسیها از برنامه هسته ایران، «ضدایرانی» باشد.
از ابتدای مذاکرات هستهای ایران و آمریکا، تروئیکای اروپا که از روند مذاکرات کنار گذاشته شده، به شکلهای مختلف به دنبال تاثیرگذاری بر موضوع هستهای ایران و همین طور روند مذاکرات میان ایران و آمریکاست.
ابتدا آنها روی فعالسازی «مکانیسم ماشه» تمرکز کردند و حالا به دنبال صدور یک قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام هستند که ایران را متهم به زیر پا گذاشتن تعهدات خود در حوزه عدم اشاعه هستهای میکند.
مجموعه اقدامات اروپاییها نشان میدهد آنها در مقطع فعلی به دنبال ایجاد یک فشار همهجانبه علیه ایران و همینطور سنگاندازی در مسیر هر نوع تعامل با ایران هستند که خود نقشی در آن نداشته باشند. اقدام اروپاییها نشان میدهد برخی ذهنیتهای غیرواقعی و وهمآلود در ایران که مدعی بودند هر نوع تعامل با کدخدا موجب همراهی اروپا خواهد شد، تا چه اندازه از واقعیتهای روابط بینالملل دور بوده و هست.
به هر حال ایران در سطوح مختلف به تروئیکای اروپا نسبت به عواقب اقدامات آن هشدار داده است. درباره فعالسازی مکانیسم ماشه سیدعباس عراقچی گفت: «گزینه خروج از NPT کاملا معتبر است». درباره شیطنتهای اروپا درباره همکاری ایران با آژانس نیز تهران هشدارهای لازم را صادر کرده است. شبکه «المیادین» دیروز در همین رابطه نوشت: تهران از طریق کانالهای دیپلماتیک به اروپا اعلام کرده است در صورت هرگونه اقدام تنشآمیز، واکنش هستهای متناسب و حسابشده نشان خواهد داد.
طبق این گزارش، منابع ایرانی در گفتوگو با المیادین، با بیان اینکه فشارهای تروئیکای اروپا با هدف فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگردانی تحریمهای سازمان ملل است، نسبت به چنین اقدامی هشدار دادند. به گفته این منابع، «با بازگشت تحریمها، همه معادلات تغییر خواهد کرد، چرا که سیاست ایران در قبال برنامه هستهای بهطور کامل دگرگون میشود». این منابع توضیحات بیشتری درباره ماهیت این دگرگونی ندادند.
منابع ایرانی همچنین گفتند: «پنجره دستیابی به راهحل دیپلماتیک برای پرونده هستهای همچنان باز است و تروئیکای اروپا باید با عقلانیت رفتار کند». المیادین در ادامه به نقل از منابع ایرانی خود نوشت: با وجود ارسال پیامهای حسننیت از سوی تهران، تروئیکای اروپا (انگلیس، فرانسه و آلمان) همچنان بر سیاست فشار از مسیر آژانس بینالمللی انرژی اتمی اصرار دارد. به گفته این منابع، این فشارها حتی پیش از آغاز مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا آغاز شده بود.
منابع آگاه همچنین تأکید کردهاند با وجود تغییر فضای سیاسی و اعلام آمادگی ایران برای گامهای مثبت بیشتر، روند فشارها از سوی تروئیکا متوقف نشده و تهران این رویکرد را نشانهای از حرکت اروپا در مسیر بازفعالسازی سازوکار بازگشت تحریمها میداند. بر اساس این گزارش، ایران در دیدار نمایندگان تروئیکا در استانبول هشدار داده هرگونه اقدام در مسیر تشدید فشارها از سوی آژانس میتواند تأثیر منفی بر مسیر گفتوگوها داشته باشد و تلاشها برای دستیابی به توافقی جدید را با مانع روبهرو کند. تهران از طریق کانالهای دیپلماتیک به اروپا اعلام کرده در برابر هرگونه اقدام تنشآمیز، واکنش هستهای متناسب و حسابشده نشان خواهد داد. مقامات ایرانی یادآور شدهاند ایران در گذشته نیز ثابت کرده در برابر نقض حقوق هستهای خود از سوی اروپا، دستبسته نخواهد ماند. منابع ایرانی همچنین هشدار دادهاند تشدید فشارها از مسیر آژانس میتواند پیامدهای منفی مستقیم بر مذاکرات با آمریکا داشته باشد و روند دستیابی به توافق را دشوارتر کند.
***
عراقچی: مردم ایران زیر بار توقف غنیسازی نمیروند
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر اینکه «یکی از اصول ما در بحث هستهای که مبنای حرکت ما در مذاکرات را شکل میدهد، نفی سلطه است»، گفت: توقف غنیسازی چیزی نیست که مردم ایران زیر بار آن بروند. سیدعباس عراقچی صبح دیروز (شنبه) در مراسم تجدید میثاق با آرمانهای بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی اظهار داشت: حضرت امام خمینی(ره) به عنوان معمار انقلاب اسلامی، معمار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی نیز هستند؛ زیربنای سیاست خارجی از نگاه امام خمینی(ره) مبتنی بر نفی سلطه خارجی است. وی با بیان اینکه «سیاست خارجی (نه شرقی و نه غربی) و تاکید بر موضوع استقلال مبتنی بر همین تفکر است» گفت: در این تفکر که مبنای حرکت ما بوده و هست، بر نفی سلطه تاکید شده است و این به معنای نفی روابط با غرب و شرق نیست. عراقچی با بیان اینکه «یکی از اصول ما در بحث هستهای که مبنای حرکت ما در مذاکرات را شکل میدهد، نفی سلطه است»، افزود: در مذاکرات قبلی و فعلی ما بر اساس این مبنا حرکت کردیم. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر اینکه «داشتن انرژی صلحآمیز هستهای حق مسلم ایران است، همانطور که چیزهای دیگر نیز حق مسلم مردم ایران است و هر کدام سر جای خود مهم هستند»، گفت: موضع ما درباره مساله هستهای کاملا روشن است. وی با تاکید بر «حق ایران مبنی بر انجام غنیسازی» گفت: اینکه طرفهای مقابل میگویند ایران نباید غنیسازی داشته باشد، یک جور تحمیل است و آنها نمیتوانند با سلطهگری خواسته خود را به مردم ایران تحمیل کنند و این چیزی نیست که مردم ایران زیر بار آن بروند. عراقچی با بیان اینکه «بحث داشتن سلاح هستهای از نظر ما مردود است و در این زمینه با آنها شریک هستیم، اگر چه آنها بعضا به تعهدات خود در نفی سلاح هستهای عمل نکردهاند و حتی برعکس آن عمل کردهاند»، در پایان گفت: طرفهای مقابل به صرف نگرانی خود حق ندارند مردم ایران و نسلهای آینده ما را از حقوق خود محروم کنند و داشتن انرژی صلحآمیز هستهای حق مسلم ایران است.
***
تکاپوی آژانس و اروپا برای نقشآفرینی در مذاکرات هستهای
«ساسان کریمی» رئیس برنامه سیاست بینالملل در اندیشکده رصد هستهای، در گفتوگو با «وطن امروز» درباره گزارش اخیر رافائل گروسی و ادعای تسلیحاتی بودن غنیسازی در ایران میگوید: «بازیگران کنار گذاشتهشده از مذاکرات، مثل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، شخص گروسی و قدرتهای اروپایی تلاش میکنند بعد از آنکه توسط ترامپ نادیده گرفته شدند، نقش جدیدی برای خودشان بتراشند و حضور خود را بازآفرینی کنند».
به گفته کریمی، آنها میخواهند به هر نوعی مذاکرات را به سمت خود متمایل کنند، اثرگذاری داشته باشند و نگاه جهان، مذاکرهکنندگان و اخبار را به طرف خود بکشانند.
کریمی معتقد است اروپاییها با استفاده از مکانیسم «اسنپبک» یا تهدید استفاده نامشروع از مکانیسم حل و فصل اختلافات برجام سعی میکنند در فرآیند رسیدن به هرگونه توافق تاثیر بگذارند.
وی میگوید: «گروسی نیز با استفاده از گزارشهایی که تهیه میکند و شاهد آنها هستیم سعی میکند خود را به بازیگری مهم در شرایط فعلی تبدیل کند. او اصرار و تکاپوی زیادی دارد که آژانس «ناظر بعد از هر توافقی» باشد و از حالا تقلا میکند این نقشآفرینی را در مذاکرات ایران نیز فراهم کند. به طور کلی به نظر میرسد همه این طرفها که نام برده شدند، دچار بحران هویتی هستند».
مدرس دانشگاه تهران بر این باور است آنچه درباره اورانیوم در گزارشهای اخیر مطرح شده، هیچ موضوعیتی ندارد و ادعای اخیر درباره غنیسازی تسلیحاتی بیشتر شبیه بهانهجویی سیاسی گروسی است. کریمی یادآوری میکند: «رافائل گروسی یک فرد بسیار سیاسی است و از نظر شخصی تلاش میکند به دبیرکلی سازمان ملل برسد. البته اینکه او مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی شد هم به پشتوانه اسرائیلیها و آمریکاییها بود. این چهره تلاش میکند جایگاه خود را در معادلات پیرامون ایران، اسرائیل و آمریکا از دست ندهد و وابستگی خود را به موضع اسرائیل حفظ کند. این برای گروسی یک کارویژه است و او با ارائه این گزارشها میخواهد آینده سیاسیاش تامین کند».
استاد دانشگاه تهران میگوید: «کشورهای اروپایی هم از نظر نقشآفرینی در مذاکرات حساس کنونی دغدغه هویتی دارند. به طور کلی در شرایط فعلی دغدغههای شخصی گروسی، اهداف اروپاییها و دشمنی اسرائیل با ایران، تقریبا در یک راستا قرار گرفته، بنابراین موضع آنها به هم نزدیک شده است. این همراستایی میتواند شرایط را به سمت فعالسازی مکانیسم ماشه ببرد». وی متذکر شد: «مکانیسم ماشه» عبارت درست و دقیقی نیست و باید از عبارت درست «سازوکار حل و فصل اختلافات برجام» استفاده شود.
کریمی تاکید میکند: «این سازوکار حل و فصل اختلافات برجام کاملا نامشروع است. آنها در شرایطی میتوانند به صورت مشروع چنین سازوکاری را تنظیم کنند که ایران توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نقض کرده باشد که چنین اتفاقی نیفتاده است». رئیس برنامه سیاست بینالملل در اندیشکده رصد هستهای، اقدامات ایران را تماما «جبرانی»، «تدریجی» و «بازگشتپذیر» برمیشمارد و بیان میکند این اقدامات به هیچ عنوان نقض برجام به شمار نمیرود، بلکه حسننیت جمهوری اسلامی در پایبندی به تعهدات خود را نشان میدهد.
مدرس دانشگاه در ادامه درباره پاسخ ایران به تناقضات غربیها و کارشکنی چهرههایی از جمله گروسی میگوید: «تلاشهای دیپلماتیک ایران ادامه خواهد داشت. قطعا بازنمایی اختلاف واقعی میان آمریکا - اسرائیل، آمریکا - اروپا و آمریکا - آژانس میتواند برای ما مفید باشد. عراقچی هم اعلام کرده است استفاده غیرمشروع از سازوکار حل و فصل اختلافات برجام ممکن است باعث شود ایران تصمیمات دیگری اتخاذ کند». کریمی در پایان «تسریع فرآیند توفیق مذاکرات» را به عنوان یک روش برای عبور از این شرایط معرفی میکند: «سرعتبخشی به مذاکرات میتواند راهی باشد که دستگاه دیپلماسی ایران آن را دنبال کند. باید ببینیم وزیر امور خارجه و تیم مذاکرهکننده ایرانی چه تصمیمی اخذ خواهند کرد».
***
اتهام به ایران، رسم آژانس است
«حمیدرضا غلامزاده» کارشناس مسائل بینالملل در گفتوگو با «وطن امروز» درباره صحبتهای اخیر رافائل گروسی، گزارش او علیه ایران و اهداف احتمالی این چهره برای تند کردن فضا علیه جمهوری اسلامی میگوید: «حتی اگر این اقدام گروسی را برای رسیدن به اهداف شخصی بدانیم، روشن است که او باید رضایت کسانی را جلب کند تا به این هدف برسد و دبیرکل سازمان ملل شود. بنابراین میتوان تلاش و اقدام او علیه ایران را در یک پازل بزرگتر دید؛ پازلی که در نهایت منافع قدرتهای غربی و اروپایی را تامین میکند».
غلامزاده تهیه گزارش اخیر و ادعای تسلیحاتی بودن غنیسازی در ایران را صرفا برای تحقق اهداف افرادی نظیر گروسی نمیداند، بلکه آن را روند مرسوم آژانس هستهای برمیشمارد: «این نهاد بینالمللی از این ابزار خاص، هر از گاهی علیه ایران استفاده میکند؛ بویژه در مقاطع خاص که قرار است تصمیمات حیاتی اخذ شود. در حال حاضر هم با گزارش اخیر موفق شدند فشار را علیه ایران افزایش دهند».
کارشناس مسائل بینالملل یادآوری میکند: «تنها اهرمی که اروپاییها برای مقابله با ایران دارند، مکانیسم ماشه است اما برای استفاده از این اهرم زمان محدودی دارند. آنها تا پاییز فرصت دارند به اهداف خود برسند، در غیر این صورت با فرارسیدن پاییز، مدت ۱۰ ساله قطعنامهها علیه ایران تمام میشود و شرایط برای ایران به حالت عادی بازخواهد گشت. طبیعتا چنین چیزی برای اروپاییها مطلوب نیست، بنابراین تلاش میکنند پیش از سر آمدن این مهلت، بهانههای جدیدی علیه ایران بتراشند تا شرایط برای جمهوری اسلامی به ۱۰ سال قبل بازنگردد».
وی تاکید میکند: «آنها از این اهرم برای افزایش فشار بر ایران استفاده میکنند و از طرف دیگر میخواهند برای خودشان جایگاهی در مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا دست و پا کنند؛ بنابراین این موضوع صرفا برای فشار به ایران نیست». کارشناس مسائل بینالملل معتقد است کشورهای اروپایی و آژانس بینالمللی انرژی اتمی از عدم نقشآفرینی در مذاکرات ناراحت و ناراضی هستند، بنابراین از آنجا که نمیتوانند و نمیخواهند به آمریکا فشار بیاورند، علیه ایران دست به اقدام میزنند تا اینطور خود را وارد بازی کنند».
به گفته غلامزاده، گزارش اخیر گروسی و ادعاهایی که در آن مطرح شده، توجیهتراشی برای فعالسازی مکانیسم ماشه است: «آژانس این نقش را بارها و بارها در مقاطع خاص ایفا کرده است. سالهای گذشته این روال بود که وقتی قرار بود گزارشی تهیه شود یا نشست شورای حکام بود، به تهران میآمدند و سعی میکردند ایران را تحت فشار قرار دهند و امتیازاتی دریافت کنند تا گزارش بازرسیها را متناسب با عملکرد ایران تنظیم کنند». وی میگوید: «این گزارشی که گروسی علیه ایران منتشر کرده، شمشیر را از رو بستن است و روشن است میخواهند فضا را علیه جمهوری اسلامی تند کنند».
کارشناس مسائل بینالملل بر این باور است نحوه تاثیر چنین اقداماتی بر مذاکرات پیچیده خواهد بود: «از آنجا که اروپاییها درگیر مذاکرات نیستند، این تاثیر مستقیم نخواهد بود اما حتما آثار غیرمستقیم خواهد داشت. میزان و چگونگی تاثیر تلاش اروپاییها علیه ایران کاملا به عملکرد دستگاه دیپلماسی ما بستگی دارد که چه موضعی اتخاذ کند. یک موضع اولیه این است که جلساتی با اروپاییها برقرار شود و آنها درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا توجیه شوند».
وی در پایان تاکید میکند: «البته تجربه نشان میدهد این رویکرد موفق نبوده و آنها طلبکارتر و مطالبهگرتر شدهاند و امروز شاهد هستیم که با چه ادبیاتی بیانیه صادر و اتهامزنی میکنند و برچسب تسلیحاتی بودن را به فناوری هستهای ایران میزنند. اگر دستگاه دیپلماسی ما بر موضع خود پافشاری کند، احتمال اینکه اروپاییها عقبنشینی کنند بیش از آن است که بخواهند تنش را افزایش دهند. به شرط آنکه اروپاییها باور کنند ایران عزم و اراده جدی دارد، در این شرایط است که تسلیم میشوند و نمیتوانند بر تصمیمات حیاتی پیش رو اثر بگذارند».