حمایت بریکس از ایران
نشست اخیر بریکس در شهر «ریودوژانیرو»ی برزیل که قرار بود به موضوعاتی همچون اقتصاد جهانی، چندجانبه‌گرایی و چالش‌های اقلیمی اختصاص یابد، تحت تأثیر رویدادهای منطقه‌ای، به بستری برای محکومیت تجاوز نظامی علیه ایران تبدیل شد که این مساله واکنش‌های شدیدی را از سوی ایالات متحده و متحدانش برانگیخت. در بیانیه پایانی اجلاس که با حمایت 11 کشور عضو بریکس (شامل ایران، روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی) منتشر شد، حمله نظامی اخیر به خاک ایران بشدت محکوم شد و شرکت‌کنندگان خواهان «پایان فوری اقدامات تحریک‌آمیز از سوی هر رژیمی که صلح منطقه‌ای را به خطر می‌اندازد» شدند.
طبق گزارش‌های رسمی، حملات هفته‌های گذشته رژیم صهیونیستی به بهانه هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای ایران، به شهادت صدها غیرنظامی و نظامی ایرانی انجامید؛ حملاتی که توسط بسیاری از کشورهای جهان محکوم شد.
* بیانیه محکومیت نشست بریکس
در بند ۲۱ بیانیه نهایی بریکس که پس از نشست سران منتشر شد، حملات نظامی ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ به ایران با این عبارات توصیف شد: «ما حملات نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران را که نقض حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است، محکوم می‌کنیم. حمله عمدی به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، نقض قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محسوب می‌شود».
اگرچه در بیانیه به آمریکا و اسرائیل به صورت صریح اشاره نشده اما محتوای آن آشکارا به حمله مشترک ۲ رژیم به سایت‌های هسته‌ای ایران اشاره دارد. این بیانیه با امضای تمام اعضای بریکس از جمله چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی صادر شد.
ولادیمیر پوتین نیز به صورت ویدئوکنفرانس این حمله را به عنوان «نقض فاحش حقوق بین‌الملل» توصیف کرد و اظهار داشت: اگر منشور ملل متحد همچنان معنای خود را حفظ کرده باشد، چنین اقداماتی نباید بدون پاسخ بماند.
* واکنش ایران؛ تمرکز بر دیپلماسی در بریکس
سیدعباس عراقچی در سخنرانی خود در اجلاس بریکس بیان کرد جمهوری اسلامی ایران قربانی یک‌جانبه‌گرایی خشن بوده و امروز در خط مقدم مقابله با تجاوزگری‌های سازمان‌یافته قرار دارد. سیدعباس عراقچی در سخنرانی خود در نشست بریکس، حملات اخیر را «محصول مصونیت مطلقی دانست که آمریکا و متحدان اروپایی به اسرائیل اعطا کرده‌اند». وی تاکید کرد: «ما مصمم به مستندسازی جنایات جنگی رژیم صهیونیستی در حمله به ایران هستیم. این رژیم و ایالات متحده باید به دلیل نقض حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه پاسخگو باشند».
وی همچنین در مصاحبه با بی‌بی‌سی هشدار داد حمله به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز، حتی تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، «تجاوزی جنایتکارانه و ضربه‌ای مهلک به منشور ملل متحد» است.
وی همچنین از کشورهای عضو بریکس خواست سازوکاری برای مقابله با تحریم‌های فرامرزی و اقدامات تهاجمی طراحی کنند. در واکنش به این اظهارات پیشنهاد ایران درباره تشکیل «شورای امنیت جمعی جنوب جهانی» مورد استقبال روسیه و آفریقای جنوبی قرار گرفت.
* واکنش آمریکا؛ تهدید و فشار اقتصادی در مقابل فضای ضدآمریکایی نشست
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در بیانیه‌ای منتشر شده در پلتفرم Truth Social هشدار داد کشورهایی که حمایت خود را از بریکس و مواضع ضدآمریکایی اعلام کنند، باید منتظر تعرفه‌های سنگین‌تر، تحریم‌های گسترده‌تر و بازنگری اساسی در روابط دوجانبه باشند.
وی به طور مشخص ایران، روسیه، آفریقای جنوبی و امارات را نام برد و اظهار داشت دولتش در حال بررسی امکان وضع تعرفه ۱۰ درصدی بر واردات از این کشورهاست. کارشناسان بر این عقیده‌اند این اقدام، به جای یک سیاست صرفاً اقتصادی، بیشتر به عنوان پیامی ژئوپلیتیک برای مهار بلوک جهانی نوظهور قابل ارزیابی است.
* تحلیل ناظران بین‌المللی
شبکه خبری الجزیره تأکید کرد حمایت بریکس از ایران حرکتی «بی‌سابقه» تلقی می‌شود و این اقدام را نشانه‌ای از تغییرات اساسی در ساختار قدرت جهانی دانست. برخلاف گذشته که کشورهای جنوب تنها به صدور بیانیه‌های خنثی اکتفا می‌کردند، اکنون شاهد موضع‌گیری مستقیم علیه بازیگران سنتی قدرت مانند ایالات متحده و رژیم صهیونیستی هستیم. واشنگتن‌پست نیز در تحلیل خود هشدار داد اگر بریکس به بستری برای مشروعیت‌بخشی به دولت‌هایی نظیر ایران و روسیه تبدیل شود واشنگتن ممکن است به اتخاذ فشارهای گسترده‌تر ناگزیر شود.
پیامدهای احتمالی چنین تحولی نیز از نظر این رسانه‌ها شامل موارد زیر است:
- تشدید فشار اقتصادی ایالات متحده بر اعضای بریکس، از جمله اعمال تحریم‌های ثانویه، محدودیت‌های بانکی و افزایش تعرفه‌های تجاری
- تقویت همکاری‌های امنیتی میان کشورهای عضو بریکس، بویژه در زمینه تبادل اطلاعات، امنیت سایبری و توسعه سامانه‌های دفاع هوایی
- افزایش تلاش دیپلماتیک ایران در جهان جنوب: این کشور احتمالا از ظرفیت‌های بریکس برای کاهش انزوای بین‌المللی خود بهره‌برداری خواهد کرد.
- گسترش شکاف در نهادهای بین‌المللی: حمایت بریکس از ایران احتمالا موجب تشدید دوقطبی شدن مجامع جهانی نظیر سازمان ملل خواهد شد.
نشست سال ۲۰۲۵ بریکس به عنوان یک نقطه عطف مهم در گفتمان جهانی علیه سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایی، برجستگی تازه‌ای یافت. این اجلاس با تمرکز ویژه بر حمایت از ایران در برابر فشارها و تهدیدات خارجی، پیام واضحی را به جامعه بین‌الملل منتقل کرد: نظم نوین جهانی دیگر به طور کامل تحت کنترل واشنگتن و شرکای غربی‌اش نیست.
در همین حال واکنش سریع، تند و هشدارآمیز دولت ایالات متحده نشان می‌دهد تقابل‌های پیش رو صرفاً محدود به حوزه اقتصاد نخواهد بود، بلکه ابعاد ایدئولوژیک و راهبردی نیز نقش پررنگی ایفا خواهد کرد.
روندهای اخیر بریکس گواه آن است این گروه از چارچوب صرفاً اقتصادی عبور کرده و در مسیر تبدیل شدن به یک ائتلاف قدرتمند جهانی قرار گرفته است؛ ائتلافی که هدفش بازتعریف معادلات قدرت و ایجاد تعادل جدید در قرن ۲۱ است. این نشست، موضع‌گیری جمعی و هماهنگ علیه هرگونه اقدام تجاوزکارانه نسبت به ایران را به نمایش گذاشت و نشان داد اعضای این گروه بر حفظ استقلال‌خواهی و مقابله با هژمونی تاکید دارند.
***
پیشنهاد ضدتحریمی ایران
سیدعباس عراقچی که برای شرکت در هفدهمین اجلاس سران بریکس به برزیل سفر کرده است، طی سخنانی مواضع ایران را درباره «تقویت چندجانبه‌گرایی، همکاری‌های اقتصادی - مالی و هوش مصنوعی» تبیین کرد. وزیر امور خارجه با اشاره به ضرورت اصلاحات ساختاری در سازمان ملل متحد به منظور انطباق با واقعیت‌های جهان امروز، بی‌عملی شورای امنیت سازمان ملل در قبال نقض‌ها و تهدیدها علیه صلح را ناشی از رویکرد گزینشی و مخرب برخی اعضای آن دانست و خواستار ارتقای همکاری‌های جنوب - جنوب، توانمندسازی سازمان‌های منطقه‌ای و ترویج گفت‌وگو میان کشورها به عنوان توازنی در برابر گفتمان‌های سلطه‌محور شد. وی با رد تحریم‌های اقتصادی و اقدامات قهرآمیز یکجانبه به عنوان ابزارهای فشار علیه دولت‌های مستقل، خواستار ایجاد سازوکار حقوقی در بریکس برای رصد و مقابله با این اقدامات در مجامع بین‌المللی شد. عراقچی با اشاره به اهمیت فناوری‌ها و علوم نوین از جمله هوش مصنوعی در رشد و توسعه اقتصادی جهان جنوب، تاکید کرد: ما باید در مقابله با بهانه‌هایی که توسط برخی دولت‌ها برای محروم کردن کشورهای‌مان از حقوق اساسی ملت‌های‌مان برای بهره‌مندی از علم و فناوری مطرح می‌کنند، متحد باشیم.
وی در بخش دیگری از سخنرانی خود با اشاره به ضرورت محکوم کردن تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، گفت: این روزها مردم ایران سوگوار عزیزان‌شان، از جمله زنان و کودکانی هستند که در نتیجه تجاوز وحشیانه رژیم صهیونیستی با حمایت، همکاری و نهایتا مشارکت ایالات متحده، به شهادت رسیدند. این تجاوز نظامی تنها به این دلیل بود که ایران به دنبال دستیابی به یک فناوری و علم یعنی فناوری هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز است. وزیر امور خارجه در پایان از کشورهای عضو بریکس به خاطر محکوم کردن تجاوز اسرائیل و آمریکا علیه ایران در بند ۲۱ بیانیه رهبران این اجلاس، قدردانی کرد.