ماهواره مخابراتی ناهید در فضا

ماهواره مخابراتی ناهید 2 ایران، دیروز با استفاده از پرتابگر سایوز روسی از پایگاه فضایی وستوچنی با موفقیت به فضا پرتاب شد. سازمان فضایی ایران ساعاتی پس از پرتاب اعلام کرد: مطابق داده‌های دریافتی، تزریق ماهواره ناهید ۲ با موفقیت در مداری با ارتفاع تقریبی ۵۰۰ کیلومتری انجام شد. این ماهواره به ‌عنوان یکی از پروژه‌های کلیدی فضایی ایران، به همت محققان صنعت فضایی در سازمان و پژوهشگاه فضایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و همراهی شبکه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان کشور با هدف توسعه فناوری‌های بومی مخابراتی ساخته شده است. روند ساخت و طراحی آن سال‌ها زیر نظر متخصصان داخلی و با تمرکز بر خودکفایی فضایی پیش رفته است. ساخت و پرتاب این ماهواره حدود ۱۱۰ کیلوگرمی یکی از مهم‌ترین گام‌های صنعت فضایی ایران برای ارتباطات ماهواره‌ای، ایجاد منظومه‌های ماهواره‌ای مخابراتی ارتفاع پایین (LEO) و ماهواره‌های مخابراتی ارتفاع بالا (GEO) است. با مدارگذاری این ماهواره، فناوری‌های بومی فضایی برای ارتباطات باند KU برای نخستین بار مورد تست عملیاتی در مدار قرار می‌گیرند. دیروز پس از پرتاپ ماهواره ناهید 2 نخستین داده‌های تله‌متری این ماهواره در ایستگاه زمینی کنترل ماموریت ماهواره سازمان فضایی ایران دریافت شد. داده‌های تله‌متری ماهواره ناهید 2 نشان از سلامت این ماهواره و عملکرد صحیح زیرسیستم تامین و توزیع توان آن دارد. 
 ماهواره «ناهید 2» به باتری‌هایی مجهز است که از سلول‌های لیتیوم - یون ساخته‌شده در داخل کشور تولید و در فرم‌های مختلف بسته‌بندی شده‌اند. این باتری‌ها باید در طول عمر 5 ساله ماهواره، ده‌ها هزار سیکل شارژ و دشارژ را بدون افت محسوس ظرفیت تحمل کنند؛ مساله‌ای که نیازمند دقت بالا در طراحی و انتخاب مواد اولیه است. ماهواره «ناهید 2» که با ماموریت مخابراتی طراحی شده، به ‌عنوان یکی از نمادهای خودکفایی صنعت فضایی ایران معرفی می‌شود. ساخت داخلی سیستم‌های پیچیده‌ای مانند پیش‌رانش، مخزن گاز، عایق‌های حرارتی، چسب‌ها و باتری‌ها، نشان‌دهنده حرکت تدریجی اما استوار کشور به ‌سوی تثبیت جایگاه در زنجیره فناوری‌های پیشرفته فضایی است.
* اهمیت پرتاب «ناهید 2»
پرتاب «ناهید 2» از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت است. ۱- پیشرفت فناوری بومی: «ناهید 2» با استفاده از فناوری‌های کاملا ایرانی ساخته شده و توانایی ماندگاری 5 سال در مدار را دارد. این دستاورد نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر ایران در حوزه فناوری‌های فضایی است. 
۲- همکاری بین‌المللی: همکاری با روسیه برای پرتاب «ناهید 2» نشان‌دهنده دیپلماسی موفق فضایی ایران است. پرتابگر سایوز به دلیل قابلیت اطمینان بالا و سابقه موفق، گزینه‌ای ایده‌آل برای این ماموریت بود.
۳- کاربردهای عملیاتی: «ناهید 2» می‌تواند در حوزه‌های ارتباطات، اینترنت اشیا و پایش داده‌ها نقش مهمی ایفا کند. این ماهواره به عنوان بخشی از منظومه‌های مخابراتی، قابلیت پشتیبانی از کاربردهای تجاری و تحقیقاتی را دارد.
۴- غلبه بر تحریم‌ها: پرتاب «ناهید 2» با همکاری روسیه، پاسخی به محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی بود که دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته و پرتابگرهای خارجی را محدود کرده بود.
* طراحی و ساخت ماهواره «ناهید ۳» در دستور کار قرار گرفت
رئیس سازمان فضایی ایران گفت: هم‌اکنون نمونه دوم ماهواره «ناهید 2» نیز ساخته شده که ان‌شاءالله بزودی با استفاده از پرتابگر داخلی به مدار خواهد رفت. همچنین طراحی و ساخت نسل بعدی این ماهواره با عنوان «ناهید ۳» با قابلیت‌های بالاتر در دستورکار قرار دارد. حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران با اشاره به قرار گرفتن ماهواره «ناهید 2» در مدار، از آغاز فصل تازه‌ای در توسعه فناوری‌های فضایی بومی در حوزه ارتباطات خبر داد. وی اظهار کرد: این ماهواره نخستین نمونه خانواده‌ای است که در مسیر توسعه فناوری‌های ارتباطات فضاپایه و ماهواره‌های مخابراتی کشور به صورت کاملا بومی طراحی و ساخته شده و اکنون در مدار قرار گرفته است. وی افزود: در گام نخست، آزمون‌ها و تست‌های مربوط به بخش‌های مختلف و زیرسیستم‌های این ماهواره انجام خواهد شد تا فرآیند طراحی و ساخت این زیرسیستم‌ها به دقت ارزیابی شود. این مسیر در ادامه برنامه توسعه فضایی ایران برای دستیابی به ماهواره‌های مخابراتی در مدارهای بالاتر از جمله مدار ژئو پیگیری خواهد شد. رئیس سازمان فضایی ایران گفت: هم‌اکنون نمونه دوم این ماهواره نیز ساخته شده که ان‌شاءالله بزودی با استفاده از پرتابگر داخلی به مدار خواهد رفت. همچنین طراحی و ساخت نسل بعدی این ماهواره با عنوان «ناهید 3» با قابلیت‌های بالاتر و پهنای باند بیشتر نیز در دستور کار قرار دارد.
سالاریه با اشاره به ویژگی‌های این ماهواره تصریح کرد: برای نخستین‌بار در کشور، این ماهواره به فناوری ارتباطی در باند فرکانسی KU مجهز شده که امکان ارائه ارتباطات پهن‌باند را فراهم می‌کند. این فناوری تاکنون در سطح عملیاتی و مداری در ایران مورد آزمایش قرار نگرفته بود و اکنون با این ماهواره، برای اولین‌بار این امکان فراهم شده است. وی ادامه داد: علاوه بر فناوری ارتباطی KU، سایر فناوری‌های مربوط به زیرسیستم‌های ارتباطی در باندهای S، U و V که پیش‌تر در ماهواره‌های دیگر به‌کار گرفته شده بودند نیز در این ماهواره با نسخه‌های ارتقایافته تعبیه شده‌اند. همچنین فناوری‌های کنترل وضعیت سه‌محوره، سیستم توزیع توان، کنترل حرارتی و دیگر سیستم‌های فنی به‌روز شده‌اند و در مدار مورد آزمایش قرار خواهند گرفت. 
وی گفت: محور اصلی این پروژه، توسعه و آزمون فناوری ارتباطات در باند KU است که نقشی کلیدی در دستیابی به ماهواره‌های مخابراتی عملیاتی در قالب منظومه‌های ماهواره‌ای یا ماهواره‌های مدار ژئو خواهد داشت. این فناوری برای آینده ارتباطات فضاپایه کشور بسیار حیاتی است. رئیس سازمان فضایی ایران درباره وضعیت کنونی ماهواره اظهار کرد: سیگنال‌ها و امواج این ماهواره طبق برنامه دریافت شده و فرآیند تزریق مداری آن حدود ۲ ساعت پیش انجام گرفته است. اکنون در حال پایش عبور ماهواره از فراز ایران هستیم تا ارتباط دوطرفه با آن برقرار شود. سالاریه تأکید کرد: تمام اطلاعات فنی، جزئیات تست‌ها و نتایج ارزیابی‌ها به صورت روزانه و هفتگی از طریق سایت سازمان فضایی ایران، پژوهشگاه فضایی کشور و سایت وزارت ارتباطات در قالب اطلاعیه‌های تخصصی در اختیار علاقه‌مندان و کارشناسان این حوزه قرار خواهد گرفت.
* حرکت در مسیر نسل پیشرفته‌تر ساخت ماهواره
پرتاب «ناهید 2» ادامه همکاری‌های موفق ایران و روسیه در حوزه فضایی بود. پیش‌تر، ماهواره‌های خیام (1401) و پارس-1 (1402) و همچنین ماهواره‌های کوثر و هدهد (1403) نیز با پرتابگر سایوز از پایگاه‌های بایکونور و وستوچنی پرتاب شده بودند. این همکاری‌ها نه‌تنها امکان دسترسی به پرتابگرهای قابل اعتماد را فراهم کرد، بلکه به تبادل دانش و فناوری بین ۲ کشور کمک کرد. نصب لوگوی سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران بر بدنه پرتابگر سایوز، نشان‌دهنده نقش فعال ایران در این ماموریت بود. به گفته کارشناسان، پرتاب موفق «ناهید 2» گامی مهم در مسیر توسعه منظومه‌های مخابراتی ایران است. سازمان فضایی ایران اعلام کرده پروژه «ناهید ۳» به عنوان نسل پیشرفته‌تر، در حال طراحی است. این پروژه‌ها در راستای برنامه‌های کلان ایران برای خودکفایی در فناوری فضایی و توسعه کاربردهای تجاری و تحقیقاتی قرار دارند. انتظار می‌رود «ناهید 2» داده‌های ارزشمندی برای توسعه این پروژه‌ها فراهم کند.
پرتاب ماهواره «ناهید 2» از پایگاه وستوچنی روسیه، دستاوردی بزرگ برای سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران بود. این ماهواره با فناوری‌های بومی و قابلیت ماندگاری 5 سال در مدار، نه‌تنها پیشرفت ایران در حوزه فناوری‌های مخابراتی را نشان داد، بلکه جایگاه کشور را در همکاری‌های فضایی بین‌المللی تقویت کرد. با وجود چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و تأخیرهای گذشته، پرتاب موفق «ناهید 2» نشان‌دهنده عزم ایران برای توسعه فناوری‌های فضایی و دستیابی به اهداف کلان در این حوزه است. این دستاورد راه را برای پروژه‌های آینده، مانند «ناهید ۳» و توسعه منظومه‌های مخابراتی هموار می‌کند.
* مشخصات فنی و اهداف «ناهید 2»
ماهواره «ناهید 2» با هدف توسعه فناوری‌های مخابراتی پیشرفته و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای منظومه‌های مخابراتی و ماهواره‌های زمین‌آهنگ ساخته شده است. طبق گزارش‌های موجود، «ناهید 2» از ویژگی‌های زیر برخوردار است:
این ماهواره قرار است مدت 2 تا 5 سال در مدار باقی بماند و به ‌منظور حفظ ارتفاع و موقعیت مداری، به سیستم پیش‌رانشی مجهز شده که قادر به اصلاح ارتفاع مداری تا 50 کیلومتر است.
به ‌طور کلی، ۳ نوع تراستر (سامانه رانش) در ماهواره‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد: تراسترهای گاز سرد، تراسترهای شیمیایی گرم (مایع یا جامد) و تراسترهای الکتریکی (یونی).
برای ماهواره مخابراتی «ناهید 2» از تراسترهای گاز گرم استفاده شده است؛ نمونه‌ای که به‌ طور کامل در داخل کشور توسعه یافته و در آن از اجزای بومی مانند مخزن کامپوزیتی، شیرهای فشار بالا و تراسترهای کنترلی استفاده شده است. این قطعات پیشرفته، با توجه به حساسیت بسیار بالا و سطح فناوری پیچیده‌شان، در سطح بین‌المللی به ‌راحتی در دسترس نیستند.
در کنار سیستم رانش، مجموعه‌ای از فناوری‌های مکمل نیز در ساخت این ماهواره به ‌کار رفته است، از جمله آنها می‌توان به پوشش‌ها و چسب‌های پلیمری برای عایق‌کاری حرارتی و عایق رسانا، چه درون موتور و چه در سطح خارجی ماهواره اشاره کرد. این مواد نیز به ‌طور کامل داخل کشور و توسط پژوهشگاه‌های داخلی تولید شده‌اند و بخشی از زنجیره خودکفایی فضایی ایران را تشکیل می‌دهند.

ایران در زمره کشورهای پیشرفته در دانش فضایی

رمضانعلی صادق‌زاده، کارشناس مخابرات و حوزه‌ آی‌تی در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: پیشرفت مرحله به مرحله در ساخت ماهواره، ایران را در این زمینه در مسیر خودکفایی قرار داده است. این پیشرفت‌ها نشان از آن دارد که ایران به‌زودی می‌تواند خود پرتابگر ماهواره نیز شود.
وی با بیان اینکه ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا، ایران را در زمره کشورهای پیشرفته صاحب این فناوری قرار داده است، افزود: ماهواره‌هایی که در ارتفاعات پایین به فضا فرستاده می‌شوند چون قابلیت نقشه‌برداری، عکاسی و جمع‌آوری اطلاعات را در بخش‌های مختلف دارند، بنابراین داده‌های آماری و اطلاعاتی را در بخش‌های منابع طبیعی، حوزه کشاورزی، مراتع و جنگل‌ها بخوبی جمع‌آوری می‌کنند و در اختیار محققان و دانشگاه‌ها قرار می‌دهند. کاربرد ماهواره‌ها برای تحقیقات در همه بخش‌ها و کسب آمار و اطلاعات مخابراتی و... ضرورتی است که نباید با پیشرفتی که در دنیا در این زمینه حاصل می‌شود از آن غافل ماند. 
صادق‌زاده با اشاره به خودکفایی ایران در ساخت انواع ماهواره‌ها که قدرت فناوری و دانش فضایی ایرانیان را به جهان نشان داده است به ‌طوری که در شرایط تحریم خود را به کشورهای مدعی صاحب این علوم و فناوری نزدیک کرده است، افزود: توان بالای ایران در ساخت ماهواره و توسعه فناوری‌های مخابراتی پیشرفته بی‌تردید جایگاه کشور را در همکاری‌های فضایی بین‌المللی تقویت می‌کند.
وی اضافه کرد: ماهواره‌ها کاربردهای فراوانی دارند، پرتاب ماهواره ناهید 2 بیانگر پیشرفت روزافزون ایران در ساخت و دستیابی به فناوری‌های نوین حوزه فضایی است که با جا گرفتن این ماهواره در مدار و استفاده از اطلاعات و داده‌های آن به‌راحتی می‌توان شاهد پیشرفت‌های زیادی در عرصه‌های مختلف به دلیل مخابره اطلاعات از طریق اینگونه ماهواره‌ها بود.
کارشناس مخابرات افزود: هر چند ایران از دانش فضایی قابل‌توجهی برخوردار است اما اقدامات لازم باید به گونه‌ای باشد که بتواند در آینده نزدیک نیز پرتابگر ماهواره شود.  
صادق‌زاده افزود: ماهواره ناهید 2 و سایر ماهواره‌های از این دست که به فضا پرتاب شده‌اند در مدارهای پایین - معمولا 500 کیلومتری - ارسال می‌شوند و از کاربردهای تجسسی و مخابراتی خوبی برخوردار هستند. ایران در ساخت ماهواره مشکلی ندارد و متخصصان ما در سازمان فضایی و پژوهشگاه طراحی ساخت آن به دستاوردهای قابل‌توجهی در این عرصه رسیده‌اند اما باید تلاش شود در بخش پرتاب ماهواره تا 36 هزار کیلومتری نیز گــام‌های جدی‌تری بــرداشته‌شود.