پرتو سلامتی
ایران با تولید ۷۰ نوع رادیودارو و تامین نیاز بیش از ۶۵۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای، جایگاه خود را به عنوان یکی از 3 کشور برتر جهان در این صنعت تثبیت کرده است.
در سال‌های اخیر ایران پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه تولید رادیوداروها و استفاده از پزشکی هسته‌ای در درمان بیماری‌ها داشته و توانسته است با بومی‌سازی دانش فنی، به یکی از قطب‌های تولید این داروها در منطقه تبدیل شود. این پیشرفت‌ها در حالی حاصل شده که رادیوداروها نقش مهمی در تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان و بیماری‌های قلبی - عروقی دارند.
یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل در مبارزه با سرطان، تشخیص زودهنگام آن است. در مراحل اولیه شکل‌گیری تومور، بافت‌ها ظاهری کاملاً طبیعی دارند و تغییرات عمده در سطح متابولیسم سلولی رخ می‌دهد که روش‌های تشخیصی رایج مانند سونوگرافی و رادیوگرافی قادر به شناسایی آنها نیست، چرا که این روش‌ها تنها به بررسی شکل و اندازه بافت‌ها می‌پردازند.
در این میان، فناوری‌های تصویربرداری هسته‌ای، از جمله پزشکی هسته‌ای وارد عرصه می‌شوند. در این روش‌ها، مقدار بسیار کمی از یک ماده رادیواکتیو (رادیوایزوتوپ) به بدن تزریق می‌شود. این ماده به دستگاه‌های تصویربرداری اجازه می‌دهد فعالیت سلول‌ها را با دقت بالایی رصد کنند. به عنوان مثال، با توجه به اینکه سلول‌های سرطانی گلوکز بیشتری نسبت به سلول‌های سالم مصرف می‌کنند، مولکول‌های شبیه گلوکز که با رادیوایزوتوپ نشاندار شده‌اند، توسط این سلول‌ها جذب بیشتری پیدا کرده و در تصاویر به صورت نقاط روشن‌تر دیده می‌شوند. این قابلیت، امکان تشخیص زودهنگام تومورها، حتی در مراحل بسیار ابتدایی و شناسایی متاستازهای پنهان را فراهم می‌کند که این امر می‌تواند بسیار زودتر از روش‌هایی مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن صورت پذیرد.
فناوری هسته‌ای تنها به تشخیص محدود نمی‌شود، بلکه راهکارهای نوآورانه‌ای نیز برای درمان ارائه می‌دهد. رادیوتراپی سنتی که پرتوها را از خارج به تومور می‌تاباند، روشی شناخته‌شده است اما اغلب با آسیب رساندن به بافت‌های سالم اطراف تومور همراه است. در مقابل، رادیوتراپی هدفمند، با بهره‌گیری از دانش بیوتکنولوژی، انقلابی در درمان ایجاد کرده است. در این روش، آنتی‌بادی‌های خاصی که قابلیت اتصال به سلول‌های سرطانی را دارند، با رادیوایزوتوپ‌های هدفمند نشاندار می‌شوند. این ترکیب، مستقیماً به سلول‌های سرطانی متصل شده و بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم، سلول‌های تومور را از بین می‌برد.
* ایران، پیشرو تولید رادیوداروها و فرصت‌های اقتصادی
بر اساس گزارش ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی ریاست‌جمهوری، بازار جهانی رادیوداروها در سال ۲۰۲۴ ارزشی بالغ بر 6.8 میلیارد دلار داشته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۴ به ۱۴ میلیارد دلار برسد. ایران نیز در این عرصه گام‌های بلندی برداشته است. تا پیش از سال ۱۳۸۸، ایران بخش قابل توجهی از رادیوداروها را وارد می‌کرد اما با همکاری سازمان انرژی اتمی، پروژه تولید بومی رادیوداروها آغاز شد. امروز ایران در میان 3 کشور برتر جهان در تولید رادیودارو قرار دارد و حدود ۷۰ نوع رادیودارو تولید می‌کند. این دستاورد، نیاز ۲۳۰ مرکز درمانی و ۶ هزار و ۵۰۰ مرکز پزشکی هسته‌ای در سراسر کشور را تأمین کرده و علاوه بر آن، به ۱۵ کشور جهان صادر می‌شود که در سال ۱۴۰۴ حدود ۷۰ میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور به همراه داشته است. با این وجود، واردات برخی ایزوتوپ‌های خام از کشورهایی مانند روسیه همچنان با هزینه ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزار دلار در سال ادامه دارد که نشان‌دهنده لزوم توسعه بیشتر در این حوزه است. انرژی هسته‌ای، فراتر از تصورات نظامی، نقشی حیاتی در تأمین سلامت و رفاه جامعه ایفا می‌کند. محدود کردن یا تحریم ایران در این حوزه، به طور مستقیم سلامت شهروندان را هدف قرار می‌دهد. ترکیب هوشمندانه این فناوری با بیوتکنولوژی و دانش پزشکی، آن را به یکی از ارکان اصلی تشخیص و درمان مدرن تبدیل کرده است، بنابراین حمایت هدفمند و مستمر از این حوزه، مسیری حیاتی برای پیشرفت و تضمین آینده سلامت کشور است.
* شگفتی دنیا از پیشرفت دانش پزشکی هسته‌ای ایران
دکتر سیدمحمد پاکمهر، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: امروز دانش هسته‌ای ایران در جهان سرآمد است، چرا که بخش عمده تشخیص بیماری‌ها، درمان و تولید داروها با بهره‌گیری از این دانش انجام می‌شود؛ دانشی که دنیا را به دلیل پیشرفت ایران در این عرصه شگفت‌زده کرده است. به طور مثال در تشخیص امراض با استفاده از دانش پزشکی هسته‌ای بسیاری از تومورهای سرطانی هم‌اکنون در کشور قابل درمان است، رفع گرفتگی عروق قلبی، تشخیص تومورهای سرطانی تیروئید و پروستات با روش‌های استفاده از دانش هسته‌ای انجام می‌شود. دانشی که ایران توانسته است در این عرصه مسیر پیشرفت را به سرعت طی کند.
وی با بیان اینکه بسیاری از بیماری‌های سرطان با رادیوداروها در کشور قابل درمان شده است، افزود: سازمان انرژی هسته‌ای در ابعاد تحقیقات و صنعتی کردن دانش هسته‌ای بویژه در حوزه پزشکی قدم‌های بلندی برداشته است و روز به روز جهش‌هایی را در این صنعت شاهد هستیم به طوری که اکنون ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در علم دانش پزشکی هسته‌ای در جهان مطرح است؛ دانشی که با تولید رادیوداروها کشورمان را جزو کشورهای پیشگام این صنعت در دنیا قرار داده است.
پاکمهر انتخاب ایران توسط بیماران کشورهای منطقه برای درمان را نمونه پیشرفت ایران در عرصه پزشکی هسته‌ای عنوان کرد و افزود: علاوه بر دستاورد‌های تشخیص دقیق امراض و درمان بیماران با بهره‌گیری از دانش هسته‌ای، پشرفت‌ها در این زمینه موجب شده تا با استفاده از پرتوگاماهای هسته‌ای، روش استریل تجهیزات پزشکی بخوبی انجام شود.
نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه در صنعت انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای علاوه بر کاربردهای پزشکی و تولید رادیوداروها اقدامات قابل توجهی در بخش‌های دیگر چون صنعت، تولید برق و بخش کشاورزی انجام شده است، اظهار داشت: به طور مثال در بخش کشاورزی برای طول عمر و ماندگاری محصولات کشاورزی، صنایع لبنی و پروتئینی از پرتودهی هسته‌ای استفاده می‌شود که این عمل کمک شایانی به تامین امنیت غذایی کشور و جلوگیری از تخریب و فاسد شدن آنها می‌کند. بنابراین باید به خود ببالیم که دانشمندان کشورمان در صنعت انرژی هسته‌ای توانسته‌اند ایران را در زمره کشورهای مدعی قرار دهند و چه بسا با پیشرفت‌هایی که در این حوزه به چشم می‌خورد می‌توان امیدوار بود ایران بزودی قله‌های افتخار صنعت پزشکی هسته‌ای در جهان را فتح کند.