بازار داغ دلالی بلیت اربعین

گروه اقتصادی: همچون هر سال در آستانه اربعین حسینی، شور زیارت کربلا در دل میلیون‌ها عاشق موج می‌زند. دل‌هایی که ماه‌هاست برای رسیدن به حرم سیدالشهدا(ع) بی‌قرارند، اکنون در آستانه سفر، با مانعی تلخ روبه‌رو شده‌اند؛ بازار سیاه بلیت‌ هواپیما. در حالی که قیمت رسمی بلیت تهران - بغداد برای رفت‌وبرگشت حدود ۱۳ میلیون تومان اعلام شده، برخی ایرلاین‌ها بهایی تا سقف 19میلیون تومان مطالبه می‌کنند. حتی موردی از فروش بلیت به قیمت سرسام‌آور ۲۳ میلیون تومان گزارش شده است.
در حالی که سازمان هواپیمایی کشوری نرخ‌های مشخصی را اعلام کرده بود، مانند مسیر تهران - نجف با رقم 6.5 میلیون تومان یک‌طرفه و مجموع ۱۳ میلیون تومان رفت ‌و برگشت اما در عمل این قیمت‌ها تنها روی کاغذ ماندند. بسیاری از زائران با نرخ‌هایی بین ۱۹ تا ۲3 میلیون تومان مواجه شده‌اند؛ رقمی دور از توان بسیاری از خانواده‌ها.
طبق مقررات ستاد اربعین، تنها از ۱۷ تا ۲۶ مرداد نرخ‌های مصوب اعتبار دارند و پس از آن ایرلاین‌ها می‌توانند بهای آزاد اعمال کنند. این بازه زمانی محدود، فضای رقابتی ناعادلانه‌ای را ایجاد کرده که در آن تنها زائران خوش‌شانس یا پردرآمد می‌توانند به بلیت دست یابند. در این میان، سازمان هواپیمایی کشور از مردم خواسته تخلفات را گزارش کنند؛ راه‌هایی چون سامانه حقوق مسافر، شماره تماس ۴۷۲۲۶۶ و شماره پیامکی ۴۰۴۰۰۶۴۶ در اختیار مردم قرار گرفته تا صدای اعتراض‌شان شنیده شود. اما پرسشی باقی‌ است: آیا گزارش مردم می‌تواند در مقابل چرخ‌دنده‌های بازار سیاه ایستادگی کند؟
شروع فروش بلیت با قطعی‌های مکرر سامانه‌ها همراه شد. ظرفیت‌ها ظرف دقایقی پر شد و بسیاری از زائران حتی فرصت ورود به مرحله خرید را نیافتند. 
البته پس از ماه‌ها توقف، مجوز استفاده از هواپیماهای MD در مسیر نجف صادر شد؛ اقدامی که طبق گفته مسؤولان، ظرفیت پروازها را تا ۱۰۰ هزار صندلی افزایش می‌دهد و دلالی و بازار سیاه را برمی‌چیند. ناصر رضایی، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری از ادامه مذاکرات با طرف عراقی برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت خبر داد اما هنوز تأیید کتبی طرف مقابل دریافت نشده و ماجرا در حالت تعلیق مانده است.
کارشناسان حمل‌ونقل هوایی راه‌حل‌هایی را مطرح کرده‌اند: از افزایش تعداد پروازها و توزیع عادلانه ظرفیت‌ها تا طراحی سامانه‌های پایدار و رزرو هوشمند؛ پیشنهادهایی که در صورت اجرای کامل، می‌توانند از گسترش بازار سیاه و فشار اقتصادی بر زائران جلوگیری کنند.
البته نباید نادیده گرفت در شرایطی که به نظر می‌رسد تعداد متقاضیان پرواز به بغداد در اربعین مشابه سال گذشته است اما وزارت راه و شهرسازی هیچگونه تدبیری برای تسهیل تردد زائران نیندیشیده است. بر اساس آمار رسمی، سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۱۱۰ هزار صندلی پروازی برای جابه‌جایی زائران اربعین در مسیرهای نجف و بغداد در نظر گرفته شده بود. این عدد با ورود مجدد هواپیماهای MD و افزایش تعداد پروازها در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۳۰ هزار صندلی رسیده است.
در حالی که نسبت تقاضا به ظرفیت در سال جاری برای خرید بلیت هوایی تفاوت چندانی با سال گذشته نداشته، انتظار می‌رفت وزارت راه و شهرسازی با تکیه بر تجربه سال قبل، تمهیدات مؤثرتری برای مدیریت بهتر این روند اتخاذ کند اما متأسفانه نه خبری از بهبود سامانه‌های فروش است نه راهکاری برای مقابله با بازار سیاه و نه نظارت مؤثری بر نحوه توزیع پروازها در استان‌ها.
آیا افزایش تعداد پروازها بدون برنامه‌ریزی درست، می‌تواند پاسخگوی نیاز مردم باشد؟ چرا تدابیری نظیر تخصیص سهمیه‌های عادلانه، پیش‌فروش مرحله‌ای، یا نظارت میدانی بر دفاتر فروش اتخاذ نشد؟
افزایش ظرفیت ناوگان در نبود کنترل بر روند فروش بلیت تنها به بیشتر شدن حجم بازار سیاه انجامیده است. زائرانی که در بازه فروش رسمی موفق به خرید بلیت نمی‌شوند، ناچارند به دفاتر آزاد و نرخ‌های چندبرابری روی بیاورند. گویی تصمیم‌گیرندگان تنها روی آمار تمرکز کرده‌اند، بی‌آنکه به چگونگی بهره‌برداری مردم از آن بیندیشند.
وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی حمل‌ونقل کشور، نه‌تنها وظیفه‌ پیش‌بینی  و تأمین ظرفیت را دارد، بلکه باید با نظارت فعال، سیاست‌گذاری عدالت‌محور و مقابله جدی با سودجویی، مسیر زیارت را برای همه هموار سازد. 
توسعه فیزیکی بدون عدالت اجتماعی، تنها به نارضایتی و محرومیت بیشتر می‌انجامد. اکنون که تجربه سال جاری بار دیگر ضعف‌های ساختاری را آشکار کرده، انتظار عموم این است وزارت راه و شهرسازی به ‌جای صدور اطلاعیه‌های کلی، به فکر اصلاح فرآیندها باشد. سفر اربعین تنها یک مأموریت لجستیکی نیست.
با وجود همه دشواری‌ها، هنوز کورسوی امیدی در دل زائران روشن است. سخن از نهادهایی‌ است که با درک عمق معنویت سفر اربعین، تلاش می‌کنند کمی از فشارهای اقتصادی و روانی بکاهند؛ ایرلاین‌هایی که ظرفیت‌های ویژه برای گروه‌های خاص اختصاص می‌دهند، سازمان‌هایی که به‌رغم محدودیت‌ها، در پی تسهیل سفرند. 
البته برخی کارزارهای حمایتی مردمی شکل گرفته تا زائران کم‌برخوردار در حسرت زیارت نمانند؛ حرکت‌هایی کوچک اما بی‌نهایت تأثیرگذار، چون قطره‌هایی که آرام‌آرام دریای خدمت و مهربانی را پر می‌کنند. هر قدمی که برداشته شود از شفاف‌سازی نحوه فروش بلیت گرفته تا ایجاد زیرساخت‌های بهتر حمل‌ونقل، نه فقط مشکلی را حل می‌کند، بلکه بسترساز تحول فرهنگی و اخلاقی‌ است.