جنگ، میز و میدان
در سفر روز گذشته فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا به مسکو و دیدارش با رئیس‌جمهور روسیه تحولات قابل توجهی رخ داد. این سفر که پنجمین سفر استیو ویتکاف به روسیه در سال جاری میلادی بود، در حساس‌ترین مقطع روابط میان واشنگتن و مسکو انجام شد و محور گفت‌وگوها عمدتاً حول موضوع جنگ اوکراین و آینده روابط دوجانبه بود. پیش از دیدار ویتکاف با ولادیمیر پوتین، تصاویری از وی در حال قدم زدن با نماینده اقتصادی پوتین، کریل دمیتریف، در پارکی نزدیک کرملین منتشر شد. دمیتریف پیش‌تر نقشی کلیدی در گفت‌وگوهای بی‌نتیجه روسیه و اوکراین در استانبول داشت.
پیش از این ویتکاف ۴ سفر به روسیه انجام داده بود. ویتکاف پیش‌تر ۲۵ آوریل (۵ اردیبهشت) برای مذاکره به مسکو و پیش از آن ۱۱ آوریل (۲۲ فروردین) به سن‌پترزبورگ رفته بود. در هر دو سفر، پوتین با او دیدار کرد. سفر اخیر ویتکاف از این جهت اهمیت دارد که ۲ روز پیش از موعد ضرب‌الاجل دونالد ترامپ انجام شده است. طبق گزارش منابع روس، سرانجام پس از ساعت‌ها انتظار، دیدار ویتکاف با پوتین پشت درهای بسته انجام شد. محتوای مذاکرات ۲ طرف رسماً منتشر نشده اما منابع نزدیک به مذاکرات گزارش دادند موضوع اصلی گفت‌وگو، پیشنهاد ترامپ درباره آتش‌بس موقت ۳۰ روزه در جنگ اوکراین و بررسی زمینه‌های کاهش تنش بوده است. پوتین همچنین پیام‌ها و سیگنال‌هایی را که فرستاده ترامپ از واشنگتن آورده بود بررسی کرده و پس از یک جلسه ۳ ساعته و توقف جلسه برای بررسی پیشنهادات ترامپ برای پاسخگویی، مذاکرات را با فرستاده آمریکا انجام داد.
برخی تحلیلگران سیاسی معتقدند حضور ویتکاف در مسکو تلاشی در واپسین لحظات از سوی آمریکا برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک جهت مهار بحران اوکراین و بازگشایی کانال مذاکرات میان واشنگتن و مسکو بوده اما در عین حال احتمال دستیابی به توافق جدی در این مرحله را کم می‌دانند. این ملاقات کوتاه و عجولانه، بازتاب‌دهنده روند پر از تردید و پیچیده دیپلماسی روسیه و غرب در هفته‌های اخیر است. ویتکاف بلافاصله پس از پایان دیدار با پوتین، کمی پیش از آغاز محدودیت‌های فرودگاهی ناشی از حمله پهپادی اوکراین، مسکو را ترک کرد. به گفته ناظران، این سفر و محتوا و نتیجه آن نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده رویکرد آمریکا و روسیه نسبت به بحران اوکراین و گفت‌وگوهای احتمالی صلح خواهد داشت.
* مهلت 12 روزه ترامپ
پیش از این در پایان ماه ژوئیه ۲۰۲۵، دونالد ترامپ ضرب‌الاجل جدید و کوتاه مدت «۱۰ تا ۱۲ روزه» برای روسیه تعیین کرد تا به جنگ جاری در اوکراین پایان دهد. ترامپ پیش از این، مهلتی ۵۰ روزه تعیین کرده بود اما طی سفر به بریتانیا و در جریان دیدار با نخست‌وزیر کی‌یر استارمر در اسکاتلند، به علت «عدم پیشرفت»، این ضرب‌الاجل را به شکل قابل توجهی کاهش داد و گفت «هیچ دلیلی برای انتظار وجود ندارد. ۱۰ تا ۱۲ روز از امروز فرصت باقی است» و هدف اصلی را حصول آتش‌بس در اوکراین و توقف فوری حملات روسیه اعلام کرد. ترامپ تهدید کرد اگر روسیه تا پایان این ضرب‌الاجل یعنی ۸ یا ۹ آگوست ۲۰۲۵ به توافق برای پایان جنگ اوکراین نرسد، «تعرفه‌های شدیدی» علیه روسیه، همچنین کشورهایی که خریدار نفت روسیه هستند، وضع خواهد شد. او مشخص کرد این تعرفه‌ها می‌تواند شامل تعرفه‌های ۱۰۰ درصد و مجازات‌های ثانویه نیز شود. مجلس سنای آمریکا نیز آماده وضع بسته تحریمی گسترده‌ای است که حمایت بیش از ۸۰ سناتور را دارد و به سرعت قابل اجرا خواهد بود و تنها در انتظار فرمان اجرایی ترامپ است. ترامپ در کمپین انتخاباتی خود بارها ادعا کرده بود می‌تواند «در همان روز نخست ریاست جمهوری‌اش» به جنگ اوکراین پایان دهد اما حالا ضمن ابراز «ناامیدی» و «خشم» از ولادیمیر پوتین، از روابط خوب گذشته با رئیس‌جمهور روسیه فاصله گرفته و آشکارا مسکو را تهدید می‌کند. وی همچنین گلایه کرده با وجود مذاکرات مکرر با پوتین، هر بار «موشک‌هایی به شهرهایی چون کی‌یف» اصابت کرده و غیرنظامیان کشته شده‌اند. ترامپ گفته است: «ما بارها به توافق نزدیک شدیم اما هر بار بی‌نتیجه بود. این رویکرد ادامه‌دار را تأیید نمی‌کنم».
* بی‌توجهی پوتین به تهدیدات ترامپ
در حالی که دولت اوکراین از طرح ترامپ استقبال کرده و آن را «تأکید بر عزم آمریکا برای آوردن صلح از مسیر قدرت» دانسته است، ولادیمیر پوتین آشکارا نشان داد هیچ تمایلی برای تسلیم در برابر اولتیماتوم واشنگتن ندارد و عنوان کرد فقط تحقق «خواسته‌های اولیه و سخت» روسیه، منجر به صلح خواهد شد. روسیه همچنین هشدار داد چنین سیاستی به جای صلح، اوضاع را به سوی درگیری بیشتر سوق می‌دهد. در روزهای منتهی به ضرب‌الاجل (۸ یا ۹ آگوست)، هیچ علامت و توافقی از سوی دولت روسیه برای آتش‌بس صادر نشده و مذاکرات سطح پایین ادامه دارد. ترامپ، استیو ویتکاف را به مسکو اعزام کرد تا آخرین تلاش‌ها را انجام دهد. سفر ویتکاف و دیدارش با پوتین نیز توجه رسانه‌ها را جلب کرد، هرچند مقامات روسیه این مذاکرات را «مفید اما دشوار» توصیف کردند و منتقدان آن را نمایشی نمادین خواندند.
* پیشروی‌های روسیه در سایه مذاکرات
روی زمین نیز روسیه در هفته‌های گذشته پیشروی‌های بسیاری داشته است که نشان‌دهنده بی‌توجهی به مذاکرات و تمایل به دستیابی به دستاوردهای بیشتر است. در حال حاضر ارتش روسیه با همه توان در تلاش برای پیشروی و اشغال شهرهای مهم دونباس است. طبق آخرین اطلاعات میدانی، ارتش روسیه از جبهه شرق پوکروفسک در حال پیشروی بوده و به دروازه شهر رودینسکی رسیده است؛ فاصله قوای روس با مسیر لجستیک شمال پوکروفسک نیز کمتر از 3 کیلومتر و این مسیر تقریبا فاقد امنیت برای کمک‌رسانی به شهر است. پوکروفسک همچنان مسیر لجستیکی شمال غرب را حفظ کرده اما در صورت سقوط رودینسکی و میرنوگراد، دفاع از شهر دیگر ممکن نیست و احتمالا شاهد سقوط آن پس از 1.5 سال نبرد باشیم.
از سوی دیگر برخی منابع روس خبر از توصیه ۳ شخصیت نظامی و امنیتی نزدیک به پوتین برای ادامه پیشروی‌ها و عدم پذیرش پیشنهاد ترامپ می‌دهند. طبق این گزارشات «نیکولای پاتروشف» دستیار پوتین، «سرگئی کرینکو» معاون اول و رئیس دفتر ریاست جمهوری و «والری گراسیموف» رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه با وعده‌ای بزرگ او را متقاعد کرده‌اند از پذیرش طرح ترامپ خودداری کند. آنها به پوتین گفته‌اند ارتش اوکراین ظرف ۳-۲ ماه آینده به طور کامل در خطوط تماس دچار فروپاشی می‌شود و ارتش روسیه قادر خواهد بود هر 4 استان الحاقی (دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون) را تصرف کند.
طبق برخی تحلیل‌های مطرح شده از سوی منابع غربی نیز پیشروی‌های ارتش روسیه در شرق اوکراین در ماه‌های گذشته عامل نگرانی جدی واشنگتن شده است و فشار ترامپ نیز به همین دلیل است؛ فشاری که برای بازگرداندن روسیه به میز مذاکره انجام شده است. روس‌ها پس از عملیات خرابکارانه گسترده «تار عنکبوت» سرویس اطلاعات ارتش اوکراین در عمق خاک روسیه در یکم ژوئن که مورد حمایت ترامپ نیز قرار گرفت، تصمیم به ادامه پیشروی‌ها در شرق اوکراین بدون توجه به میز مذاکره گرفتند؛ تصمیمی که به نظر می‌رسد همچنان بر آن مصمم هستند و از آن عقب‌نشینی نخواهند کرد.
رئیس‌جمهور روسیه پس از تحولات دوره ترامپ به این نتیجه رسیده است تا زمانی که در میدان، پیروزی‌های نظامی خود را تثبیت نکند مذاکرات با کی‌یف و غرب بی‌فایده است. وی پیش از این، پس از تداوم کارشکنی‌ها و اقدامات خصمانه غرب با سخنرانی‌ها و عملکرد خود نشان داده است اولویت خود را تصاحب کامل 4 استان شرقی اوکراین در منطقه دونتسک و لوهانسک قرار داده است و بدون تثبیت این استان‌ها نیت جدی برای مذاکره ندارد. شرایط میدانی جنگ نیز نشان‌دهنده و تایید‌کننده همین سیاست از سوی کرملین است. به نظر می‌رسد روس‌ها همچنین خواستار حفظ میز مذاکرات و ارتباط با غرب هستند اما مذاکره جدی را پس از دستیابی به پیروزی‌های ملموس و تثبیت آنها در شرق اوکراین پیگیری خواهند کرد.