طاها سهراب‌پور: سمندی که از آبان 1385 در بلاروس مونتاژ می‌شود و باخت تلخ به بلاروس در یک‌چهارم نهایی رقابت‌های جام‌جهانی فوتبال ساحلی 2025؛ چیز بیشتری از این کشور اروپایی با کمتر از ۱۰ میلیون نفر جمعیت نمی‌دانیم. تبادل تجاری ایران و بلاروس در ۶ ماه اول 2025 به 140 میلیون دلار رسید که رقم بسیار پایینی در یک تبادل تجاری محسوب می‌شود. بلاروس یا روسیه سفید از سال 1992 از اتحادیه جماهیر شوروی مستقل شد و از همان روزهای اول رابطه دیپلماتیک با ایران برقرار کرد.
* تحریم، بالاترین اشتراک
رفت و آمدهای سیاسیون در 33 سال عمر حکومت بلاروس در بالاترین سطح به موازات پیش رفته است، از جمله اسفند 1401 که رئیس‌جمهور بلاروس به دعوت رسمی شهید سیدابراهیم رئیسی از ایران بازدید کرد و به دیدار رهبر معظم انقلاب نیز رفت. در نظر رهبر انقلاب، ۲ طرف ایران و بلاروس، روحیه و اراده تعمیق روابط را دارند و بالاترین اشتراکی که ۲ کشور را کنار هم نگه می‌دارد، این است که هر ۲ مورد تحریم‌های قلدرمآبانه آمریکا قرار گرفته‌اند. حالا یک سال پس از آغاز دولت چهاردهم و پس از 18 سال، بالاترین مقام اجرایی ایران یعنی رئیس‌جمهور به بلاروس سفر کرده؛ سفری در خور توجه به دلایل گوناگون. صرف نظر از امضای سندهای همکاری میان تهران و مینسک، برای ایران گشودن صفحات جدید دیپلماسی برای تحصیل منافع سیاسی و مزایای اقتصادی در جهان پرسرعت امروز که در پی تغییرات پویاست، اهمیت نمادین دارد. پویایی دیپلماتیک و تحرکات فزاینده برای به هم زدن دوگانه تحریم/ مذاکره با غرب، برای ایران راه‌های جایگزینی فراهم خواهد کرد. ضمن آنکه عضویت ۲ کشور در سازمان‌ها و ائتلاف‌های غیرغربی مانند بریکس و شانگهای، برای این ارتباطات، تضمین‌های محکم‌تری می‌سازد. هر بستر و بازاری که محصولات و تولیدات ایرانی را خریداری کند، بویژه برای ایران در مناطقی مانند اوراسیا رد پا باز کند، حتماً تضمین‌بخش مزایای اقتصادی قابل اتکا برای ایران خواهد بود، چرا که بلاروس نیز از تیغ تحریم غرب در امان نبوده و مبتنی بر راه‌های گریز و سازوکارهای تولید صنعتی قادر خواهد بود نقشی فراتر از یک بازیگر معمولی در اروپا بازی کند.
* اقتصاد مکمل، نه اقتصاد رقیب
فراتر از ارتباطات و تعاملات معمول تجاری، توجه به این نکته مهم است که اقتصادهای ایران و بلاروس مکمل یکدیگرند. ایران تولیدکننده محصولات کشاورزی و مواد خام است و بلاروس در زمینه تولید تجهیزات کشاورزی و ماشین‌آلات صنعتی دست بالایی دارد. روی هم رفته باید گفت منافع مشترک، همراهی و همکاری بالاتری را ایجاد خواهد کرد. با این حال، ناشناخته بودن اقتصاد ۲ کشور برای طرفین، دولتی بودن اقتصاد ۲ کشور و بویژه نبود تعاملات فرهنگی، ورزشی یا دانشجویی ممکن است تحصیل منافع تقریبی را با مشکلاتی روبه‌رو کند یا به شکلی به تأخیر بیندازد که ارتباط از یک وجه استراتژیک به شکلی معمولی و حتی ضعیف، آنچنان که در همه ۳ دهه گذشته دنبال شده، تبدیل شود.
* فقط سند امضا می‌کنیم؟
به منظور مقابله با چنین رخدادی، آنچنان که رهبر انقلاب بارها و بارها تأکید کرده‌اند باید سندهای همکاری به برنامه‌های اجرایی تضمینی تبدیل شود. از جمله در همان دیدار الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس تصریح کردند: «توافق‌ها و حرف‌ها نباید در جلسات به پایان برسد، بلکه باید با پیگیری ویژه و زمان‌بندی مشخص، به مرحله اجرا برسد». همان چیزی که مسعود پزشکیان نیز در نشست هیأت‌های عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بلاروس به آن اشاره کرد: «نمایندگان ایران و بلاروس همواره در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی همکاری و رایزنی‌های نزدیکی داشته‌اند و تهران آمادگی دارد این همکاری‌ها را بیش از پیش تقویت کند. همان‌گونه که ایران با فدراسیون روسیه معاهده همکاری‌های راهبردی امضا کرده است، آمادگی داریم چنین الگویی را در چارچوب روابط دوستانه و برادرانه با بلاروس نیز دنبال کنیم». راهکار رئیس‌جمهور برای عملیاتی شدن 8 سند همکاری امضا شده میان ۲ کشور آن است که ارتباطات مردمی نیز همسطح روابط دولت‌ها گسترش یابد. در همین نشست، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه گفت: «تنها در یک سال اخیر حجم تجارت دوجانبه ۱۴ درصد افزایش یافته و امکان رشد بیشتر آن نیز وجود دارد. لغو روادید می‌تواند نقشی کلیدی در ارتقای همکاری‌های دوجانبه ایفا کند».
همچنین لوکاشنکو در سفر به ایران در اسفند 1401 گفته بود «هدف من از سفر به ایران، آشنایی نزدیک با دستاوردهای ایران است» و حالا در نخستین لحظات حضور پزشکیان در بلاروس گفته است «در سفر به ایران همیشه میهمان رهبر معظم انقلاب اسلامی بودم؛ از جنابعالی خواهش می‌کنم از جانب ما بهترین آرزو‌ها را خدمت ایشان برسانید». لوکاشنکو در واکنش به حملات تجاوزکارانه اسرائیل به ایران در خرداد امسال، در نشست سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفته بود: «حمله به تأسیسات هسته‌ای تحت کنترل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به خطرناک‌ترین شکل ممکن، مفاد حقوق بین‌الملل، از جمله معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای و کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ را نقض می‌کند». او 23 شهریور 1403 در دیدار دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی کشورمان گفته بود جهان به سمت چندقطبی شدن حرکت می‌کند و ایران و بلاروس با توجه به شرایطی که دارند، نیاز به مشورت‌ها و اقدامات مشترک دارند. از نظر او امنیت وقتی تضمین می‌شود که اقتصاد قدرت بگیرد. بنابراین لازم است ایران و بلاروس، روابط اقتصادی خود را بیش از گذشته توسعه دهند.
یکی از نکات مهم در تحلیل‌‌ها پیرامون سفر پزشکیان به بلاروس، نقش این کشور در جنگ روسیه و اوکراین است. بلاروس در این جنگ تمام‌قد در کنار روسیه ایستاد و حتی پیمان استقرار سلاح‌های هسته‌ای در خاک خود را نیز با کرملین منعقد کرد. به هر حال بلاروس اکنون نقش موثری در تحولات مربوط به منطقه ایفا می‌کند، بویژه اینکه لوکاشنکو بزودی میزبان ترامپ است؛ موضوعی که نشان‌دهنده ظرفیت جدید بلاروس درباره تحولات مهم جهانی و منطقه‌ای است.