آغاز خروج از عراق؟

گزارش‌های میدانی حاکی از آن است روند خروج نیروهای آمریکایی از پایگاه استراتژیک عین‌الاسد در استان الانبار عراق وارد مرحله‌ای جدی شده است؛ اقدامی که می‌تواند نقطه پایانی بر بیش از ۲ دهه حضور مستقیم نظامی واشنگتن در غرب عراق باشد و همزمان چشم‌انداز تازه‌ای از تحولات امنیتی - سیاسی این کشور را رقم بزند.
* آغاز خروج مرحله‌ای
منابع محلی عراقی گزارش دادند کاروان‌های نظامیان آمریکایی از پایگاه عین‌الاسد در حال خروجند و این عقب‌نشینی به صورت ستون‌های بزرگ به سمت گذرگاه مرزی الولید در مرز سوریه انجام می‌شود. منابع عراقی تأکید می‌کنند این روند در روزهای اخیر شتاب گرفته و بخشی از توافق امنیتی بغداد - واشنگتن برای پایان حضور نظامی ایالات متحده در عراق است. منابع محلی در الانبار می‌گویند نیروهای آمریکایی برای جابه‌جایی از جاده‌های صحرایی غرب پایگاه استفاده می‌کنند تا حرکت آنها کمتر در معرض دید باشد. انتقال پرسنل و تجهیزات، هم از طریق زمینی و هم با هواپیما در جریان است. این نخستین‌بار در سال‌های اخیر است که خروج واقعی پرسنل از این پایگاه کلید خورده؛ پایگاهی که از سال ۲۰۰۳ تاکنون همواره از مهم‌ترین مراکز نظامی آمریکا در عراق بوده است.
* توافق بغداد - واشنگتن
طبق توافقات ۲ طرف، قرار است حضور نیروهای ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا علیه داعش تا سپتامبر سال جاری میلادی خاتمه یابد و مرحله دوم خروج تا سپتامبر سال آینده تکمیل شود. با این حال، منابع عراقی خبر داده‌اند واشنگتن تصمیم گرفته روند خروج را تسریع کند و الزامی به پایبندی به جدول زمانی رسمی نمی‌بیند. به گفته این منابع، آمریکا بخشی از نیروهایش را به اربیل و حتی به یکی از کشورهای عربی همسایه منتقل کرده است. در همین زمینه، محمود مشهدانی، رئیس پارلمان عراق، در دیدار با «استیون فاگن» کاردار سفارت آمریکا در بغداد، درباره سازوکار کاهش نیروهای آمریکایی در عین‌الاسد و چارچوب تازه همکاری‌های امنیتی و اقتصادی گفت‌وگو کرد. در این دیدار تأکید شد همکاری‌های آینده به‌طور محدود و متمرکز در اقلیم کردستان ادامه خواهد یافت. مشهدانی با اشاره به ضرورت پیوند امنیت و اقتصاد، از شرکت‌های آمریکایی خواست برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال وارد بازار عراق شوند. فاگن نیز ضمن تأکید بر اهمیت نقش بغداد در ثبات منطقه‌ غرب آسیا، از عزم واشنگتن برای توسعه همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی با بغداد خبر داد.
* واکنش گروه‌های مقاومت
در مقابل، گروه‌های مقاومت عراقی خروج نیروهای آمریکایی را ناکافی دانسته و بر ضرورت تحقق «خروج کامل و واقعی» تأکید کرده‌اند. کمیته هماهنگی مقاومت عراق در بیانیه‌ای هشدار داد «دست‌های مبارزان هنوز روی ماشه است» و هرگونه ادامه حضور یا حملات هوایی آمریکا را نقض حاکمیت ملی دانست. یک منبع نزدیک به مقاومت به روزنامه «الاخبار» گفت: «ما به دولت اطلاع داده‌ایم سلاح‌های خود را کنار نخواهیم گذاشت، بویژه پس از آنکه نخست‌وزیر اسرائیل، نتانیاهو، پروژه موسوم به اسرائیل بزرگ را مطرح کرده است که عراق را هم در بر می‌گیرد».
* پیامدهای سیاسی - امنیتی
تحلیلگران عراقی درباره پیامدهای این خروج، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. «علی الموسوی» از رهبران چارچوب هماهنگی معتقد است این اقدام هرچند در ظاهر به معنای پایان حضور نظامی است اما نفوذ واشنگتن در عراق به اشکال دیگر ادامه خواهد یافت. او هشدار داد همزمانی این روند با انتخابات آینده پارلمانی عراق می‌تواند بغداد را در معرض فشارهای امنیتی، سیاسی و اقتصادی قرار دهد.
«علی بهادلی»، محقق امنیتی نیز تأکید کرد خروج آمریکا الزاماً به معنای کاهش نفوذ آن نیست و واشنگتن می‌تواند از ابزارهای دیگری مانند فشار مالی یا حملات هوایی بهره گیرد. «اثیر شرع»، مدیر مرکز مطالعات هم هشدار داد این روند می‌تواند راه را برای تحریم‌های شدیدتر اقتصادی و حتی حملات هوایی اسرائیل باز کند.
در عین حال، برخی کارشناسان خروج آمریکا را فرصتی برای تقویت توانمندی نیروهای عراقی می‌دانند. «جودت کاظم»، محقق امنیتی تأکید کرد عراق می‌تواند امنیت داخلی خود را بدون چتر خارجی اداره کند، به شرط آنکه ۳ عنصر حیاتی به ‌سرعت تأمین شود: جریان اطلاعات فنی، پشتیبانی پدافند هوایی و بودجه کافی برای کنترل مرزها.
* پایانی بر یک پایگاه استراتژیک
پایگاه عین‌الاسد که سال ۲۰۰۳ به یکی از مهم‌ترین مراکز حضور آمریکا تبدیل شد، در جنگ ادعایی واشنگتن علیه داعش نقش ایفا کرد و حتی میزبان سفرهای محرمانه مقام‌های آمریکایی از جمله دونالد ترامپ بود. اکنون قرار است این پایگاه تا اواسط سپتامبر به طور کامل تعطیل و حضور آمریکا در عراق به کمتر از ۵۰۰ نیروی مستقر در اربیل محدود شود. با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند هرگونه خلأ امنیتی در غرب الانبار یا صحرای نینوا می‌تواند به سرعت از سوی بقایای داعش یا بازیگران منطقه‌ای مورد بهره‌برداری قرار گیرد. همزمان، حضور نیروهای آمریکایی در پایگاه تنف در مرز سوریه به ‌عنوان اهرم فشار واشنگتن همچنان باقی خواهد ماند.
خروج نیروهای آمریکایی از عین‌الاسد گرچه در ظاهر پاسخی به مطالبه دیرینه بغداد برای بازتعریف روابط امنیتی با واشنگتن است اما همزمان سوالات جدی‌ای را درباره آینده موازنه قدرت در عراق و غرب آسیا برمی‌انگیزد. از یک سو بغداد می‌کوشد استقلال امنیتی و اقتصادی خود را تقویت کند و از سوی دیگر بیم آن می‌رود خلأ ناشی از این عقب‌نشینی، خود به بستری برای بحران‌های جدید بدل شود.