مذاکرات ایران و ۳ کشور اروپایی عضو برجام، روز سه‌شنبه و در سطح معاونان وزرای خارجه در ژنو برگزار شد. کاظم غریب‌آبادی پس از این نشست در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «دکتر تخت‌روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی 3 کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر 2 طرف دیدگاه‌های خود را درباره قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند. ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای 2 طرف متعهد است. زمان آن است که 3 کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند».
این توضیح غریب‌آبادی درباره محتوای مذاکرات، این احتمال را تقویت کرده که طرفین درباره ادامه مذاکرات به توافق رسیده‌اند. کمااینکه پس از برگزاری این نشست، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از بازگشت بازرسان آژانس به ایران خبر داد.
۳ کشور اروپایی عضو برجام، طی ماه‌های اخیر و بویژه پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، از تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه گفتند.
این موضوع با واکنش صریح ایران مواجه شد. در ایران، وزارت امور خارجه اعلام کرد در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران این ۳ کشور اروپایی را برای همیشه از مذاکرات مربوط به برنامه هسته‌ای خود خارج می‌کند. همچنین بحث‌هایی درباره بررسی خروج از NPT مطرح شد و برخی نمایندگان مجلس تهدید کردند در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایران از پیمان منع اشاعه هسته‌ای خارج خواهد شد. از سوی دیگر، ایران با اسناد به مفاد حقوقی برجام، همچنین مفاد کنوانسیون وین درباره معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی، تاکید کرد تروئیکای اروپا به لحاظ حقوقی و قانونی، حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارد. استدلال‌های حقوقی ایران با همراهی روسیه و چین مواجه شد و نمایندگی‌های روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل، با ارسال نامه‌های جداگانه به شورای امنیت، ضمن مخالفت با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تصریح کردند این اقدام مغایر مفاد حقوقی برجام و قوانین مربوط به معاهدات و توافقنامه‌های بین‌المللی است.
تهدید ایران به خروج از NPT و همراهی چین و روسیه با موضع حقوقی ایران، باعث شد ۳ کشور اروپایی طی هفته‌های اخیر پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را روی میز بگذارند. قطعنامه ۲۲۳۱ ضامن اجرای برجام بود. بر اساس این قطعنامه، ۶ قطعنامه تحریمی ایران به واسطه برجام تعلیق شده بود. بر همین اساس، اروپایی‌ها در فرآیند مربوط به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، برای بازگرداندن تحریم‌های ضد ایرانی، باید به این قطعنامه استناد می‌کردند اما زمان این قطعنامه روز ۱۸ اکتبر یعنی ۲۸ مهرماه به پایان می‌رسد. به همین خاطر اروپایی‌ها تلاش کردند قبل از به پایان رسیدن مدت زمان اجرای این قطعنامه، مکانیسم ماشه را فعال کنند. ضمن اینکه، بر اساس فرآیند پیش‌بینی شده در بند اسنپ‌بک در برجام، از زمان ارسال نامه فعال‌سازی مکانیسم ماشه به شورای امنیت سازمان ملل، یک ماه زمان می‌برد تا قطعنامه‌های مربوط به تحریم‌های ایران دوباره اعمال شوند. بر همین اساس ۳ کشور اروپایی باید تا یک ماه مانده به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، به شورای امنیت نامه بزنند. از سوی دیگر، با توجه به اینکه از زمان ارسال نامه تا زمان در دستور کار قرار گرفتن این نامه، چند روزی نیز زمان می‌برد، به همین خاطر، در مجموع ۳ کشور اروپایی باید تا چند روز قبل از ۲۸ شهریور، نامه خود را به شورای امنیت سازمان ملل برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ارسال کنند. این ملاحظات زمانی سبب شد اروپایی‌ها اعلام کنند در صورت شکست مذاکرات، طی هفته آینده (نهایتا تا ابتدای دسامبر) نامه فعال‌سازی اسنپ‌بک را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال می‌کنند.
اما همانگونه که گفته شد، ۳ کشور اروپایی با مشاهده موضع ایران، نیز همراهی چین و روسیه با موضع ایران، طی هفته‌های اخیر پیشنهاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را مطرح کردند. البته از نظر اروپایی‌ها تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ باید شامل حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای آنها باشد اما روز دوشنبه برخی منابع خبری آمریکایی اعلام کردند روسیه در حال آماده‌سازی یک پیش‌نویس برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است. در این بین، روز شنبه نورمن لارنس، خبرنگار وال‌استریت ژورنال در شبکه ایکس نوشت آمریکا، انگلیس و فرانسه با این پیش‌نویس روسیه مخالفند و احتمالا به آن رای منفی می‌دهند. ظاهرا دلیل مخالفت این ۳ کشور با پیشنهاد روسیه برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، مفاد پیش‌نویس روسیه است، چرا که مفاد این پیش‌نویس به صورت روشن، حق تروئیکای اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به رسمیت شناخته و این به معنای آن است که در دوره زمانی تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، تروئیکای اروپا دیگر حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ندارد.
در چنین شرایطی، روز سه‌شنبه معاونان وزرای خارجه ایران، انگلیس، فرانسه و آلمان در ژنو دیدار و گفت‌وگو کردند.
قبل از این مذاکرات، اروپایی‌ها یکی از شروط خود برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را موافقت ایران با بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عنوان کردند. تعیین تکلیف ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران نیز دیگر شرط اروپایی‌ها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ بود؛ موضوعی که قاعدتا با بازگشت بازرسان آژانس به ایران، تعیین تکلیف می‌شد.
پست کاظم غریب‌آبادی در فضای مجازی پس از برگزاری نشست ایران و ۳ کشور اروپایی در ژنو، همین‌طور اعلام بازگشت بازرسان آژانس به ایران توسط گروسی، باعث شد این برآورد تقویت شود که طرفین در مذاکرات وین، احتمالا برای ادامه مذاکرات و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ اختلاف‌نظر چندانی نداشتند. در صورت توافق طرفین، نخستین موضوع مهم، مفاد تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است. بعید است اروپایی‌ها حتی با وجود داشتن ذهنیت برای توافق نهایی با ایران، حاضر شوند تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه را از آنها سلب کند، چرا که در این صورت آنها دیگر اهرم فشاری بر ایران نخواهند داشت، لذا با توجه به محدودیت‌های زمانی موجود درباره انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تروئیکای اروپا و آمریکا یا به روسیه فشار می‌آورند تا در پیش‌نویس خود برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱، حق فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط ۳ کشور اروپایی را بگنجاند یا اینکه با رای نیاوردن پیش‌نویس روسیه، خود نسبت به تهیه یک پیش‌نویس جدید درباره تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ اقدام می‌کنند؛ پیش‌نویسی که حق ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ در آن قید شده باشد.
* فایده‌ای دارد؟
حتی اگر قطعنامه ۲۲۳۱ آنگونه که مطلوب ۳ کشور اروپایی است در شورای امنیت تصویب شود، نمی‌توان به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات میان طرفین خوش‌بین بود. یکی از شروط اعلامی ۳ کشور اروپایی برای تمدید قطعنامه، راضی شدن ایران به انجام مذاکره مستقیم با آمریکاست. مشخص نیست ایران با این خواسته اروپایی‌ها موافقت کرده باشد اما حتی اگر ایران حاضر شود با آمریکا به صورت مستقیم مذاکره کند، تجربه ۵ دور مذاکرات غیرمستقیم عراقچی و ویتکاف نشان داده است به هیچ عنوان نمی‌توان به طرف آمریکایی خوش‌بین بود. آنچه ترامپ با مذاکرات غیر مستقیم عراقچی و ویتکاف کرد! در تاریخ روابط بین‌الملل بی‌سابقه بود. در حالی که طرفین خود را برای برگزاری دور ششم مذاکرات آماده می‌کردند و در شرایطی که طرف آمریکایی تاکید کرده بود تا زمان انجام مذاکرات، به رژیم صهیونیستی اجازه حمله به ایران داده نخواهد شد، ۲ روز قبل از برگزاری دور ششم مذاکرات، رژیم صهیونیستی به ایران حمله کرد. بلافاصله پس از حمله مشخص شد ترامپ حتی درباره جزئیات این حمله نیز کاملا مطلع بود و حمله با هماهنگی و مجوز ترامپ انجام شد. این اقدام بی‌سابقه، باعث بی‌اعتباری ترامپ شد و پس از آن، دیگر ایران نه‌تنها به مذاکره با آمریکا اعتماد ندارد، بلکه هر نوع مذاکره را به عنوان یک حربه و پوشش، برای حمله نظامی به خاک خود تلقی می‌کند.
در چنین شرایطی مذاکره مستقیم با آمریکا، دورنمای روشنی ندارد، بویژه اینکه ترامپ در جریان حمله رژیم صهیونیستی به ایرانی نقشه خود را لو داد و از تلاش آمریکا برای براندازی جمهوری اسلامی گفت. ماجرای حمله تروریستی به جلسه شورای عالی امنیت ملی در ایران در روز ۲۶ خرداد و واکنش ترامپ به این حمله نیز قابل تامل است. تنها ساعاتی پس از این حمله تروریستی، ترامپ نشست G7 در کانادا را ترک کرد و در تروث سوشال نوشت: تهران را تخلیه کنید. ترامپ به فاصله کمی پس از انتشار این پست بسیار خطرناک، آن را حذف کرد، چرا که احتمالا از تل‌آویو به او گفته شد حمله تروریستی با شکست مواجه شده است. با این حال اما مشخص شد او نه‌تنها از جزئیات حملات رژیم صهیونیستی به ایران مطلع بوده است، بلکه درباره نقشه‌های خطرناک رژیم صهیونیستی علیه ایران، با نتانیاهو هم‌عقیده بوده است. ترامپ پس از توقف جنگ نیز نشان داد همانند نتانیاهو از پیگیری نقشه‌های خطرناک ایجاد آشوب و تجزیه ایران دست بر نداشته است. کما اینکه چندین بار تصریح کرد ممکن است حمله نظامی به ایران تکرار شود.
با در نظر گرفتن این واقعیات، بدیهی است مذاکره با آمریکا چشم‌انداز روشنی نداشته باشد. ترامپ به دفعات اعلام کرده ایران باید از حق خود مبنی بر غنی‌سازی اورانیوم کوتاه بیاید. بنابراین در هر نوع مذاکره احتمالی میان ایران و آمریکا، همانند قبل از وقوع جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، توقف غنی‌سازی اورانیوم، از اصلی‌ترین خواسته‌های آمریکا خواهد بود. نکته مهم دیگر نیز موضع مبهم آمریکا درباره لغو تحریم‌هاست. برخی کارشناسان معتقدند با توجه به وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران، غنی‌سازی اورانیوم عملا امکان‌پذیر نیست. اما حتی اگر ایران با توجه به این وضعیت، با تعلیق موقت غنی‌سازی اورانیوم موافقت کند، هیچ تضمینی وجود ندارد که آمریکا در عوض، تحریم‌های ایران را لغو یا حتی تعلیق کند.
ضمن اینکه در ۵ دور مذاکرات عراقچی و ویتکاف نیز طرف آمریکایی برنامه مشخصی درباره لغو تحریم‌های ایران ارائه نکرد، لذا بسیاری از کارشناسان معتقدند دولت ترامپ اراده کافی برای توافق را ندارد. بر همین اساس، نخستین برآورد از تمایل اروپا و آمریکا از مذاکره با ایران، ورود بازرسان آژانس به ایران و مشخص شدن وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران پس از حمله نظامی به آنهاست. در واقع طرف آمریکایی و اروپایی به دنبال این است بداند وضعیت تاسیسات هسته‌ای ایران و ذخایر اورانیوم ذخیره شده ۶۰ درصد ایران چگونه است؛ موضوعی که بدون شک، بر تصمیم آینده آمریکا و اروپا درباره نحوه مواجهه با ایران بسیار موثر است.
ایران نیز البته منافعی در این مذاکرات دارد و شاید مهم‌ترین منفعت ایران، مقوله زمان باشد.
به هر حال باید دید مذاکرات طرفین نهایتا به کجا ختم خواهد شد. قطعا نتیجه این مذاکرات، واقعیات مهمی درباره جنگ تحمیلی ۱۲ روزه علیه ایران را آشکار خواهد کرد.
باید دید آمریکا از این جنگ، نسبت به پیگیری اهداف خطرناک نتانیاهو علیه ایران راغب‌تر شده است یا اینکه از همین جنگ ۱۲ روزه متوجه بی‌فایده بودن جنگ علیه ایران شده است.
علت ورود بازرسان آژانس به ایران
وزیر امور خارجه با بیان اینکه ورود بازرسان آژانس به ایران با تصمیم شورای‌عالی امنیت ملی و برای نظارت بر تعویض سوخت نیروگاه بوشهر انجام گرفته است، گفت: هیچ متن توافقی درباره چارچوب همکاری جدید ایران و آژانس مورد تأیید نهایی قرار نگرفته است. سیدعباس عراقچی که برای شرکت در نشست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به مجلس شورای اسلامی رفته بود، در گفت‌وگویی با خبرگزاری خانه ملت، با اشاره به اظهارنظر مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ورود بازرسان این نهاد به ایران گفت: قانون مصوب مجلس شورای اسلامی همکاری با آژانس را موکول به تصمیم شورای عالی امنیت ملی کرده است، لذا طبق قانون تمام درخواست‌های آژانس به شورای عالی امنیت ملی می‌رود تا درباره آنها تصمیم‌گیری شود. وی افزود: اکنون نیز درباره تعویض سوخت نیروگاه بوشهر که باید تحت نظر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شود، تصمیمات گرفته شده است و هر نوع همکاری نیز در همین چارچوب قانون مجلس خواهد بود که تأمین‌کننده منافع ملت ایران باشد. عراقچی در رابطه با اظهارات نماینده تهران در نشست علنی مجلس درباره نهایی شدن متن توافق همکاری ایران و آژانس درباره مدالیته جدید هم تصریح کرد: هیچ متنی هنوز مورد تأیید نهایی قرار نگرفته است؛ بعضی دیدگاه‌ها بین ۲ طرف ردوبدل شده و دیدگاه‌های آژانس نیز چندین مرتبه به صورت مکتوب ارائه شده است. در هر مذاکره طبیعی است طرفین دیدگاه‌ها و نظرات خودشان را تبادل می‌کنند تا نهایتاً طی یک مذاکره به جمع‌بندی برسند، نمی‌دانم متن مورد اشاره نماینده محترم از کجا آمده است اما باید گفت این متن، متن مورد مذاکره و توافق نیست. وزیر امور خارجه درباره محور نشست خود با اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هم خاطرنشان کرد: درباره مسیر ارمنستان و آذربایجان و توافق انجام شده، مذاکرات هسته‌ای با اروپایی‌ها، مذاکرات با آژانس، مباحث اسنپ‌بک و تمدید آن تبادل نظر خوبی انجام شد و نمایندگان نظرات مفیدی ارائه کردند.