گروه سیاسی: عصر سه‌شنبه گذشته وقتی هنوز ابعاد حمله عجیب رژیم صهیونیستی به قطر آشکار نشده بود، خبر توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با این عنوان منتشر شد: «امضای شیوه‌نامه جدید همکاری بین ایران و آژانس توسط عراقچی و گروسی». 3 ماه پیش، جمعه 23 خرداد وقتی رژیم صهیونیستی به ایران حمله کرد، رابطه ایران و آژانس قطع شد؛ رابطه‌ای که در یک دهه اخیر با فراز و نشیب‌های پرشماری روبه‌رو بوده؛ رابطه‌ای که به تعبیر دبیر شورای عالی امنیت ملی «لازم» است و باید فراتر از مدیران ضعیفش سنجیده شود. موضوع مورد توافق وزیر امور خارجه ایران و مدیرکل جنجالی آژانس، نحوه تعامل در وضعیت جدید پس از جنگ 12 روزه است. در نشست خبری پس از امضا، گروسی بلافاصله سراغ مهم‌ترین موضوع اختلافی رفت و اعلام کرد بازرسی‌ها بلاشرط و جامع به ایران بازمی‌گردد. سیدعباس عراقچی اما تصریح کرد هیچ سابقه‌ای از همکاری میان آژانس و یک دولت عضو در شرایطی که تأسیسات تحت پادمان آن به طور عمدی مورد حمله و آسیب قرار گرفته باشد وجود ندارد و چارچوب موجود موافقتنامه پادمان‌های معاهده «ان‌پی‌تی» میان ایران و آژانس ـ که برای شرایط عادی طراحی شده است ـ در عمل پاسخگوی وضعیت بی‌سابقه‌ای که بر اثر اقدامات غیرقانونی ایالات متحده و رژیم اسرائیل ایجاد شده، نیست. وزیر امور خارجه ادامه داد: «این مذاکرات بر پایه درک مشترک شکل گرفت که فعالیت‌های پادمانی باید حفظ شود، در حالی که نگرانی‌های امنیتی مشروع ایران نیز مورد توجه قرار گیرد.» و البته اضافه کرد: «ما از آژانس و جامعه بین‌المللی انتظار داریم به حقوق بین‌الملل پایبند بوده و این حملات را محکوم کنند. همکاری مسیر یک‌طرفه نیست. در برابر تعهدات ایران، آژانس نیز مسؤولیت‌های مشخصی دارد و ما انتظار داریم به طور کامل به آنها پایبند باشد و بی‌طرفی، استقلال و حرفه‌ای‌گری خود را حفظ کند.» عراقچی البته 2 نکته دیگر را هم گفت: اولا شیوه‌نامه یا چارچوب همکاری، کاملاً منطبق با مصوبه مجلس درباره چگونگی تداوم تعامل با آژانس است و ثانیاً هر گونه اقدام غیرقانونی از جمله مکانیسم ماشه، همین توافق جدید را هم از بین می‌برد. توافق مورد استقبال گروه‌های مختلفی قرار گرفت. از نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی که گفت زمان توقف مکانیسم ماشه فرارسیده تا مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی که توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای از سرگیری بازرسی‌های فنی را «گامی سرنوشت‌ساز برای دیپلماسی هسته‌ای» توصیف کرد. فردای روز توافق، نشست شورای حکام بدون تصمیم‌گیری یا مصوبه‌ای درباره ایران پایان یافت؛ جایی که سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت در صورت هرگونه اقدام غیرقانونی علیه ایران از جمله تکرار تجاوز یا بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده، نباید انتظار داشت ایران به اجرای اقدامات عملی توافق‌شده در قاهره ادامه دهد. حجت‌الاسلام احمدی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز تصریح کرد این توافق می‌تواند در جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه موثر باشد. با این همه، همچنان ابهام و سؤال درباره توافق یا چارچوب جدید ایران و آژانس در فضای رسانه‌ای کشور پرشمار بود. به همین دلیل، عباس عراقچی در بازگشت از سفر تونس، پنجشنبه‌شب میهمان گفت‌وگوی ویژه خبری رسانه ملی شد.
وزیر امور خارجه در این گفت‌وگو تصریح کرد این توافقنامه یک چارچوب یا شیوه‌نامه همکاری است و فعلا قرار نیست از تاسیسات هسته‌ای ایران بازرسی شود. بر اساس آنچه عراقچی گفت، بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران که نسبت به گذشته محدودتر است، پس از انجام یک فرآیند از جمله اقدامات ایمنی و زیست محیطی و در صورت موافقت شورای عالی امنیت ملی انجام می‌شود.
وزیر امور خارجه در پاسخ به این سؤال که «آیا اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از وضعیت و مواد غنی شده امکان حمله مجدد را فراهم نمی‌کند» گفت: «مذاکرات ما با 3 کشور اروپایی همواره جریان داشته، حتی در جنگ 12 روزه». عراقچی تأکید دارد همکاری ایران با آژانس مقوله‌ای جداگانه است و ربطی به شروط اروپایی‌ها درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارد. از نظر وزیر امور خارجه، در چارچوب جدید، آژانس پذیرفته «حمله به تاسیسات هسته‌ای ما غیرقانونی بوده است... دوم اینکه آژانس رسما پذیرفته شکل همکاری‌ها دیگر مثل سابق نمی‌تواند باشد... سوم اینکه آژانس قبول کرده قانون مجلس شورای اسلامی برای جمهوری اسلامی الزام‌آور است و این همکاری جدید باید در آن قالب شکل گیرد. همچنین آژانس پذیرفته طبق قانون مجلس همه چیز از کانال شورای عالی امنیت ملی ایران باید انجام شود و چندین بار هم اسم قانون مجلس و هم اسم شورای عالی امنیت ملی در این توافق آمده و به آنها ارجاع شده که از آن مسیر انجام شود... مورد بعد اینکه آژانس پذیرفته بین تاسیساتی که بمباران شده و تاسیساتی که بمباران نشده تفاوت قائل شود و هر کدام شرایط مختص خود را دارند». در بیان وزیر امور خارجه هر یک از تصمیمات در شیوه‌نامه جدید درباره سطح بازرسی‌ها یا نگرانی‌های امنیتی ایران باید در شعام طرح و تصویب شود. در واقع، اصل بازرسی پذیرفته شده اما شکل و مراحل آن تماماً باید با هماهنگی و پذیرش شورای عالی امنیت ملی باشد. عراقچی همچنین گفت در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ایده‌هایی برای واکنش هست؛ ایده‌هایی که قطعی است.
توافق با چشمان باز
درباره توافق اخیر ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فارغ از محتوای این توافق، بویژه فرآیند منتهی به انجام بازرسی‌ها، چند نکته بسیار مهم باید مدنظر قرار گیرد و رعایت این نکات توسط تیم مذاکره‌کننده ایرانی الزامی است.
۱- با توجه به رفتار غیرمسؤولانه آژانس در ماجرای حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای ایران و همین‌طور بر اساس قانون مصوب مجلس درباره نحوه همکاری با آژانس، باید دسترسی‌های آژانس محدودتر از شرایط قبل از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه باشد. ایران باید یک واکنش عملی به رفتار سیاسی و غیرمسؤولانه آژانس داشته باشد، چرا که هم در راستای حفاظت از منافع ملی است و هم اینکه این رفتار به یک رویه سیاسی ضدایرانی تبدیل نشود.
۲- نگرانی‌های امنیتی ایران درباره دستیابی آمریکا و رژیم صهیونیستی به اطلاعات تاسیسات هسته‌ای مورد حمله و نیز ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد بسیار جدی است. بنابراین در هر نوع همکاری با آژانس، باید این نگرانی‌ها و الزامات آن اعمال شود. بویژه این همکاری نباید منجر به برآورد دقیق آمریکا و رژیم صهیونیستی از میزان آسیب‌دیدگی تاسیسات مورد حمله قرار گرفته، همچنین مشخص شدن وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد شود.
۳- پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، هر نوع همکاری با آژانس، باید بخشی از یک مذاکره با احتمال توافق جامع باشد. مذاکرات و توافقی که باید مطالبه ایران، یعنی لغو تحریم‌ها حتما در آن تعیین تکلیف شود.
۴- هر نوع همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید مشروط به تعیین تکلیف ماجرای فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود. بر همین اساس، با توجه به آشکار شدن ماهیت رفتار و سیاست اروپا علیه ایران، تحت هیچ شرایطی نباید تا قبل از تعیین تکلیف اسنپ‌بک، چارچوب همکاری ایران و آژانس عملیاتی و اجرا شود.