گروه سیاسی: توافق جدید ایران و آژانس، یک شیوه‌نامه اجرایی برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران و همچنین کسب اطلاع از ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد است. بر اساس این توافق، ایران باید یکسری اقدامات، از جمله اقدامات زیست محیطی و مربوط به ایمنی در اطراف تاسیسات بمباران‌شده انجام دهد. ضمن اینکه طبق توافق با آژانس، مرجع رسیدگی‌کننده و تصمیم‌گیرنده درباره اقدامات ایران و کیفیت بازرسی‌های آژانس، شورای عالی امنیت ملی ایران است. بنابراین فعلا و در هفته‌های پیش رو، قرار نیست از تاسیسات هسته‌ای ایران بازرسی انجام شود.
اما نکته مهم درباره این توافق، کارکرد سیاسی آن در شرایط فعلی است. با توجه به نامه اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه طبق مفاد برجام و فرآیند اجرایی شدن اسنپ‌بک، از زمان ارسال نامه و در دستورکار قرار گرفتن آن در شورای امنیت، یک ماه زمان می‌برد تا مکانیسم ماشه رسما فعال شده و تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران مجددا اعمال شود. با توجه به اینکه اروپایی‌ها ۶ شهریور درخواست خود برای فعال‌سازی ماشه را به شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند، لذا اگر این تاریخ به عنوان مبدأ زمانی فرآیند فعال‌سازی مکانیسم ماشه حساب شود، ۶ یا ۷ مهرماه موعد فعال شدن مکانیسم ماشه است. در صورتی که اروپا بر موضع خود اصرار کرده و در این تاریخ، مکانیسم ماشه رسما فعال شود، توافق ایران و آژانس رسما لغو و موضوع بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران کان‌لم‌یکن خواهد شد.
اما اگر ۳ کشور اروپایی نسبت به تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تجدیدنظر کنند و مکانیسم ماشه ۷ مهر فعال نشود، مفاد توافق با آژانس اجرایی خواهد شد و آن وقت شورای عالی امنیت ملی درباره کیفیت و کمیت بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای ایران و همچنین نحوه همکاری درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران، تصمیم خواهد گرفت.
البته اگر اروپایی‌ها تصمیم بگیرند فعلا مکانیسم ماشه را فعال نکنند، لازم است قبل از ۷ مهرماه، یک قطعنامه در شورای امنیت تصویب کنند و در آن، قطعنامه ۲۲۳۱ را تمدید کنند. به عبارتی طی ۲ هفته آینده انگلیس و فرانسه باید پیش‌نویس یک قطعنامه را در شورای امنیت سازمان ملل مطرح و موافقت همه اعضا را کسب کنند. آنگاه این قطعنامه در دستورکار شورای امنیت قرار گرفته و نهایتا تصویب می‌شود.
به عبارتی، اجرایی شدن مفاد توافق ایران و آژانس، بویژه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، مشروط به عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. با توجه به بدعهدی آمریکا در مذاکرات هسته‌ای پیش از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و همچنین بی‌اعتمادی مفرط به اروپایی‌ها، این نگرانی در ایران مطرح بود که در صورت اجازه به آژانس برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای کشورمان و نیز بررسی اطلاعات مربوط به ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، بعید نیست اروپایی‌ها برخلاف مواضع اعلامی خود، مکانیسم ماشه را فعال کنند. یعنی از یک طرف به اهداف خود برای کسب اطلاعات درباره تاسیسات هسته‌ای ایران برسند و از طرف دیگر، مکانیسم ماشه را فعال کرده و تحریم‌های شورای امنیت را مجددا علیه ایران اعمال کنند.
توافق با آژانس بر اساس همین انگاره امضا شد. ایران با این توافق، حسن‌نیت خود برای همکاری با آژانس را نشان داد اما با مشروط کردن اجرای مفاد این توافق به عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، جلوی هر گونه سوءاستفاده و بدعهدی طرف اروپایی و آمریکایی را گرفت.
بنابراین اکنون با این توافق، شرایط اینگونه شده است: اگر اروپایی‌ها خواستار بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای و کسب اطلاع از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران هستند، نباید مکانیسم ماشه را فعال کنند اما اگر در نهایت بر تصمیم خود اصرار کرده و اسنپ‌بک اجرایی شود، آژانس اجازه بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران را نخواهد داشت. نکته مهم این است که در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، انگشت اتهام به جای ایران، به سمت طرف غربی خواهد رفت و این طرف اروپایی و آمریکایی است که به عنوان طرف بدعهد و طرفی که از میز مذاکره فرار کرد، شناخته می‌شود. بنابراین در این شرایط تلاش آمریکا و اروپا برای ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران با شکست مواجه خواهد شد و برخلاف ماجرای صدور قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام که باعث شد رژیم صهیونیستی چند ساعت پس از صدور آن به ایران حمله کند، این بار فعال‌سازی مکانیسم ماشه، آنگونه که آمریکا و اروپا تمایل داشتند، در حوزه سیاسی یک فضای ضدایرانی ایجاد نخواهد کرد.
به هر حال، به قول دیپلمات‌ها، اکنون توپ در زمین اروپا است. ایران کار خود را کرده است. با آژانس توافق کرده و شیوه‌نامه اجرایی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای خود را تدوین کرده است. حالا نوبت انگلیس و فرانسه است تا به تعهد خود عمل کرده و مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه شوند.
در فاصله ۲ هفته به پایان زمان یک ماهه فعال‌سازی رسمی اسنپ‌بک، هنوز نشانه‌ای مبنی بر اقدام اروپا برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ مشاهده نشده است.
البته برخی معتقدند با توجه به رفتار مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هماهنگی کامل او با آمریکا و اروپا، گروسی قبل از امضای توافق با عراقچی، چراغ سبز آمریکا و اروپا برای امضای این توافق را دریافت کرده است. به عبارتی، گروسی زمانی پشت میز امضای این توافقنامه نشست که موافقت واشنگتن، پاریس و لندن با این توافق را گرفته بود.
اگر اینگونه باشد -که شواهد نیز موید آن است- قاعدتا آمریکا، فرانسه و انگلیس با این ایده، یعنی انجام بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران و کسب اطلاعات درباره مکان ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران، پس از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ موافقت کرده‌اند.
بر همین اساس، اگر این ۳ کشور، به همراه آلمان، به این توافق پایبند باشند، باید طی ۲ هفته آینده اقدامات لازم برای توقف فرآیند فعال‌سازی مکانیسم ماشه و همچنین ایجاد مقدمات برای صدور قطعنامه جدید در شورای امنیت سازمان ملل برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را انجام دهند. البته همانگونه که گفته شد، با تجربه‌ای که ایران از رفتار دولت آمریکا و نیز سیاست‌های اروپا علیه ایران به دست آورده است، قاعدتا در ایران هیچگونه اعتمادی نسبت به پایبندی طرف مقابل نسبت به این توافق وجود ندارد. به همین خاطر ایران تا زمانی که طرف مقابل به تعهد خود برای توقف فعال‌سازی مکانیسم ماشه عمل نکند، اقدامات خود در شیوه‌نامه اجرایی توافق با آژانس را نیز انجام نخواهد داد. در صورت تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ است که ایران مفاد توافق را در دستور کار قرار می‌دهد و مقدمات لازم برای اجرای توافق با آژانس را آغاز خواهد کرد.
بسیاری از تحلیلگران و صاحبنظران، با توجه به ماهیت سیاست‌های ضدایرانی غرب، همچنین سوابق تاریک آنها در عمل به تعهدات فی‌مابین، احتمال زیادی درباره پایبندی طرف غربی به توافقات با ایران قائل نیستند و بر همین اساس معتقدند آمریکا و اروپا فرصت اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را از دست نخواهند داد.
کمااینکه روز گذشته نشانه‌هایی مبنی بر همین موضوع آشکار شد. بعدازظهر دیروز و پس از تماس تلفنی عراقچی با وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی، وزارت خارجه آلمان در بیانیه‌ای مدعی شد ایران هنوز اقدامات لازم برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را انجام نداده است. در این بیانیه همچنین آمده است: ایران باید مذاکرات را از سر بگیرد، دسترسی بازرسان به سایت‌های حساس را فراهم و به موضوع ذخایر اورانیوم با غنای بالا رسیدگی کند.
این بیانیه آلمان نشان می‌دهد ۳ کشور اروپایی بر سیاست فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصرار دارند و ظاهرا اعتنایی به توافق گروسی با عراقچی نمی‌کنند.
با این وجود اما برخی نیز معتقدند با توجه به هزینه‌های فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای آمریکا و اروپا، ممکن است طرف غربی تمایل داشته باشد فعلا اهرم فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران را از دست ندهد. بویژه آمریکا و اروپا می‌دانند فعال‌سازی مکانیسم ماشه باعث می‌شود دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران مسدود شود. به عبارتی آنها با دست خود، شرایطی را ایجاد می‌کنند که نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران کاملا بی‌اطلاع بمانند.