محمدامین هدایتی: ۱۰ روز مانده به پایان مهلت یک ماهه فعال شدن اسنپ‌بک، شواهد نشان می‌دهد ۳ کشور تروئیکای اروپا (انگلیس، فرانسه و آلمان) بر تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصرار دارند. اظهارات امانوئل مکرون مبنی بر قطعی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه نیز موید همین است.
پس از آنکه سیدعباس عراقچی و رافائل گروسی روز سه‌شنبه ۱۸ شهریور در قاهره، توافق ایران و آژانس درباره شیوه‌نامه اجرایی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران را امضا کردند، احتمال تجدیدنظر ۳ کشور اروپایی در تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه جان گرفت. با توجه به عملکرد سیاسی گروسی و هماهنگی کامل وی با آمریکا و اروپا در قبال برنامه هسته‌ای ایران، احتمال داده می‌شد مدیرکل آژانس پس از اخذ موافقت آمریکا و ۳ کشور اروپایی، توافق ایران و آژانس را امضا کرده است.
این توافق در اصل نشان‌دهنده تصمیم ایران برای دادن دسترسی جدید به آژانس برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای بمباران شده در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، همچنین ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد بود. پس از توقف جنگ رژیم صهیونیستی و آمریکا علیه ایران، ۳ کشور اروپایی از تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند. آنها البته مدعی شدند در صورت موافقت ایران با بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای، نیز دادن اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، از فعال‌سازی مکانیسم ماشه خودداری کرده و اقدام به تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خواهند کرد. البته آنها شروط دیگری مانند موافقت ایران با مذاکره مستقیم با آمریکا را نیز مطرح کرده بودند اما مطالبه اصلی آنها، حضور بازرسان آژانس در تاسیسات هسته‌ای ایران و کسب اطلاع از مکان نگهداری ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد بود. ایران البته به واسطه بدعهدی آمریکا و اروپا نسبت به انجام تعهدات خود، تاکید کرد باید تضمین‌های محکم داده شود تا در صورت دادن دسترسی به آژانس و ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد، 3 کشور اروپایی از فعال‌سازی مکانیسم ماشه خودداری کنند. بر همین اساس، توافقنامه ایران و آژانس در قاهره امضا شد. بر اساس این توافقنامه، ایران با دادن دسترسی به آژانس و ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد خود موافقت کرده است اما بر اساس مفاد شیوه‌نامه اجرایی این توافق، بازرسی‌ها قبل از تعیین تکلیف موضوع مکانیسم ماشه، انجام نخواهد شد. این توافقنامه در عمل، مطالبات اروپا درباره برنامه هسته‌ای ایران را پوشش می‌دهد. به همین خاطر پیش‌بینی می‌شد این توافقنامه موجب عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شود ضمن اینکه همانگونه که اشاره شد، با توجه به هماهنگی‌های کامل گروسی با آمریکا و اروپا، این ذهنیت ایجاد شده بود که امضای این توافق توسط وی، به معنای اخذ موافقت آمریکا و اروپا با این توافق است.
روز چهارشنبه ۲۶ شهریور، سیدعباس عراقچی به صورت تلفنی با وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی گفت‌و‌گو کرد. پس از این مکالمه تلفنی، وزارت خارجه آلمان بیانیه‌ای منتشر کرد و در آن مدعی شد ایران اقدامات لازم برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ را انجام نداده است و در ادامه، مطالبات خود را یک بار دیگر مطرح کرد. بیانیه وزارت خارجه آلمان که در واقع موضع ۳ کشور تروئیکای اروپا بود، تصورات پیشین درباره رویکرد این ۳ کشور در قبال توافقنامه آژانس با ایران را بی‌اعتبار کرد. ضمن اینکه این بیانیه به وضوح نشان می‌دهد تروئیکا بر تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصرار دارد. اظهارنظر مکرون در گفت‌و‌گو با کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی مبنی بر قطعی بودن انجام اسنپ‌بک نیز این موضوع را نشان داد. نکته قابل تامل این است که یک روز قبل از مکالمه تلفنی وزرای خارجه ایران و ۳ کشور اروپایی، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا که در سرزمین اشغالی فلسطین به سر می‌‌برد، تصریح کرد مکانیسم ماشه حتما فعال خواهد شد. اظهارات روبیو نشان می‌دهد موضع آمریکا در قبال توافق آژانس و ایران منفی بوده و این کشور خواستار فعال‌سازی مکانیسم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. به همین خاطر مشخص است رفتار ۳ کشور اروپایی بر اساس موضع آمریکا تنظیم شده است.
به هر حال فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مصداق دیگری از بدعهدی آمریکا و اروپا و بی‌اعتباری هر نوع مذاکره و توافق با این کشورهاست.
دامی که ایران گرفتارش نشد
توافق اخیر با آژانس نشان داد ایران آماده دادن مجوز به آژانس برای حضور بازرسان این نهاد در تاسیسات هسته‌ای ایران بویژه تاسیساتی است که در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه مورد هدف قرار گرفته‌اند. همین‌طور ایران در این توافقنامه، رضایت خود برای ارائه اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را نیز اعلام کرد. با این حال اما این حسن‌نیت ایران که با استقبال آژانس نیز مواجه شد، تاکنون در تصمیم اروپا در موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه تاثیری نداشته.
در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود ۳ کشور اروپایی از همان ابتدا تصمیم خود را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران گرفته بودند و مواضع آنها و پیش‌شرط‌های مطرح شده درباره عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه، صرفا ظاهرسازی و ادعای تمایل به دیپلماسی بوده است. توافق ایران با آژانس، در واقع محک صداقت اروپایی‌ها و آزمونی برای مشخص شدن ماهیت ادعای آنها مبنی بر تمایل به دیپلماسی و مذاکره است. لذا اصرار اروپا بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه، به وضوح نشان می‌دهد ۳ کشور تروئیکا از ابتدا تصمیم خود را گرفته بودند و در هفته‌ها و ماه‌های اخیر در حال تظاهر به دیپلماسی و مسیر مذاکره بوده‌اند. نکته قابل تامل دیگر این است که در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود موضوع بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، یک دام بزرگ برای ایران بود و حتی اگر ایران حاضر می‌شد در این مدت بازرسان آژانس از تاسیسات هسته‌ای بازدید کنند؛ اروپایی‌ها باز هم مکانیسم ماشه را فعال می‌کردند. اروپایی‌ها اگر در طرح ادعاهای خود صادق بودند؛ قاعدتا می‌دانستند توافق ایران و آژانس به معنای قطعی بودن انجام بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران است. با این وجود اما بی‌توجهی اروپایی‌ها به توافق ایران و آژانس نشان می‌دهد آنها در این فقره نیز دنبال فریبکاری و پیروی از موضع آمریکا بوده‌اند. به همین خاطر اکنون می‌توان گفت اصرار اروپایی‌ها برای انجام بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران تا پیش از پایان موعد یک ماهه فعال‌سازی مکانیسم ماشه، پهن کردن یک دام بزرگ علیه ایران بود و تصمیم تهران در مخالفت با اصرار اروپایی‌ها، یک تصمیم درست، معقول و در راستای حفظ منافع ملی و توان بازدارندگی کشور بوده است.
تبعات فعال شدن مکانیسم ماشه
در صورت لجاجت اروپایی‌ها و فعال شدن مکانیسم ماشه، هم آمریکا و هم ۳ کشور اروپایی عملا مسیر دیپلماسی را درباره برنامه هسته‌ای ایران مسدود می‌کنند. از آن مهمتر، آنها دیگر امکان دسترسی به تاسیسات هسته‌ای ایران را نخواهند داشت و اصطلاحا نسبت به برنامه هسته‌ای و فعالیت‌های هسته‌ای ایران، کور خواهند شد. در این حالت، ایران حتی بدون اینکه اعلام کند از NPT خارج شده؛ عملا تعهدات خود در این معاهده را انجام نمی‌دهد. عامل عدم اجرای این تکالیف نیز، خود تروئیکای اروپا و آمریکا هستند، نه ایران. یعنی غرب با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مانع انجام تعهدات ایران در معاهده عدم اشاعه هسته‌ای شد.
نکته مهم دیگر درباره تبعات و پیامدهای منفی فعال‌سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، این است که آمریکا و بویژه اروپا دیگر اهرم فشاری علیه ایران نخواهند داشت. یعنی در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه و اعمال مجدد تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، دست غرب برای اعمال فشار بر ایران کاملا تهی خواهد شد. ضمن اینکه ایران در واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، قطعا اقدامات تنبیهی برای اروپا در نظر خواهد گرفت؛ اقداماتی که قطعا موجب انفعال اروپا در قبال ایران خواهد شد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اخلال در فرآیندهای اجرایی اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. چین و روسیه به عنوان ۲ عضو دائم شورای امنیت، اخیرا طی نامه‌ای مشترک با ایران اعلام کردند اقدام اروپا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه، فاقد مستندات و ادله قانونی و حقوقی است. موضع اعلامی پکن و مسکو بدین معنی است که آنها اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را «غیرقانونی» می‌دانند. از همین رو پیش‌بینی می‌شود آنها در اجرا و اعمال این تحریمها علیه ایران همکاری نخواهند کرد. در این صورت، فرآیندهای اجرایی بخصوص کمیته‌های راستی‌آزمایی مربوط به پایبندی کشورها به اجرای تحریمها دچار اختلال خواهد شد و بدون تردید، آنگونه که آمریکا و اروپا انتظار دارند، تحریمها علیه ایران کارساز و موثر نخواهد بود.
درباره تبعات فعال‌سازی مکانیسم ماشه و در کنار این موارد، یک نکته بسیار مهم دیگر نیز وجود دارد و آن شکست آمریکا و اروپا برای ایجاد یک اجماع بین‌المللی علیه ایران است. در وهله نخست؛ اصل فعال‌سازی مکانیسم ماشه به صورت غیرقانونی و مغایر مفاد برجام و حقوق بین‌الملل است، لذا بسیاری از کشورها، این موضوع را به عنوان یک اقدام سیاسی و نه قانونی و حقوقی می‌دانند. ضمن اینکه شکاف در شورای امنیت درباره این موضوع نیز مؤید همین سیاسی‌کاری اروپا و آمریکاست. کما اینکه به واسطه این شکاف در شورای امنیت، یک اراده محکم و منسجم برای نظارت بر اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران نیز به وجود نمی‌آید. از سوی دیگر، بی‌اعتنایی اروپا به توافق ایران و آژانس نیز مصداق دیگری از سیاسی‌کاری اروپا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است.
بنابراین این واقعیت نیز یکی دیگر از عواملی است که مانع شکل‌گیری یک اجماع علیه ایران می‌شود. به همین خاطر می‌توان گفت اروپا و آمریکا با صرف بیشترین هزینه، مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال می‌کنند. در کنار این موارد، نباید بسادگی از اظهارات کارشناسان اقتصاد در ایران گذشت که تاکید می‌کنند آنگونه که فضاسازی شده، تحریم‌های شورای امنیت در حوزه اقتصادی، تاثیر زیادی بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت، چرا که آمریکا پس از خروج از برجام، طی سال‌های اخیر بخش زیادی از این تحریمها را علیه ایران اعمال کرده است، لذا نباید انتظار داشت اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، تاثیرات جدی بر اقتصاد ایران بگذارد.
بنابراین با در نظر گرفتن این موارد باید گفت در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در واقع غرب همه ابزارهای فشار خود علیه ایران را به کار گرفته است.
ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی نیاورد
روز جمعه در جلسه شورای امنیت، پیش‌نویس قطعنامه‌ای که خواستار ادامه لغو تحریم‌های ایران بود، با ۹ رأي مخالف، ۴ رأی موافق و ۲ رأی ممتنع به تصویب نرسید. این رأی به معنی آن است که در صورت عدم حل‌وفصل اختلافات میان طرف‌ها تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران از ۲۸ سپتامبر (۶ مهر ۱۴۰۴) فعال خواهد شد. بر اساس اعلام رسانه‌ها، در این رأی‌گیری، آمریکا، انگلیس، فرانسه، یونان، دانمارک، اسلونی، پاناما، سیرالئون و سومالی به ادامه لغو تحریمها رأی منفی دادند، در حالی که چین، روسیه، پاکستان و الجزایر خواستار تداوم لغو تحریمها شدند و کره‌جنوبی و گویان به این پیش‌نویس رأی ممتنع دادند. پس از این رأی‌گیری، در حالی که نماینده آمریکا در شورای امنیت از این نتیجه اعلام خرسندی کرد، چین و روسیه در بیانیه‌ای مشترک رسماً اعلام کردند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را غیرقانونی و نامعتبر می‌دانند و به آن پایبند نخواهند بود.
همچنین وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای اقدام غیرقانونی ۳ کشور اروپایی برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت را محکوم کرد.
بیانیه وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره تحرک غیرقانونی ۳ کشور اروپایی برای بازگرداندن قطعنامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت از طریق سوءاستفاده از سازوکار حل‌وفصل اختلاف برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ منتشر شد.
متن بیانیه به شرح زیر است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
جمهوری اسلامی ایران اقدام ۳ کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس در سوءاستفاده از سازوکار حل‌وفصل اختلاف برجام برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت که در سال ۲۰۱۵ به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام خاتمه یافته بودند را به عنوان اقدامی غیرقانونی، ناموجه و تحریک‌آمیز محکوم می‌کند.
قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت به عنوان بخش لاینفک برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ضمن تأیید برجام در ضمیمه این قطعنامه، بر ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران صحه گذاشت، شبهه‌های نادرست مطرح‌شده درباره ماهیت برنامه هسته‌ای ایران را رفع کرد و همزمان تدابیر راستی‌آزمایی سختگیرانه‌ای درباره آن معرفی کرد. به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ همه قطعنامه‌های شورای امنیت که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ علیه ایران وضع شده بود، خاتمه یافت و مقرر گردید موضوع هسته‌ای ایران در سپتامبر ۲۰۲۵ از دستور کار شورای امنیت خارج شود.
اقدام مخرب ۳ کشور اروپایی برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت در حالی صورت می‌گیرد که تأسیسات هسته‌ای تحت پادمان ایران مورد حملات غیرقانونی رژیم صهیونیستی و آمریکا قرار گرفته و آسیب دیده‌اند؛ حملاتی که آشکارا منشور ملل متحد را نقض کرده، صلح و امنیت بین‌المللی را به‌مخاطره انداخته و بنیان‌های رژیم عدم اشاعه را بشدت تضعیف نموده است. ۳ کشور اروپایی نه تنها از محکوم کردن این اقدامات تجاوزکارانه خودداری کردند، بلکه با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام، مرتکب اقدام غیرقانونی مضاعفی می‌شوند.
این دولت‌ها حتی به تفاهم جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۹ سپتامبر ۲۰۲۵ توجهی نکرده و به‌رغم استقبال جامعه بین‌المللی، آن را نادیده گرفتند، در حالی که مهم‌ترین بهانه آنها برای اسنپ‌بک، عدم همکاری ایران و آژانس عنوان شده بود. علاوه بر این، پیشنهاد منطقی ایران را که خود نسبت به معقول بودن آن اذعان کردند نیز به بهانه‌های واهی نادیده گرفتند، چراکه از ابتدا به دنبال مطامع سیاسی زیاده‌خواهانه خود بودند.
جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش کرده است مسیر دیپلماسی و تعامل را باز نگه دارد اما این کشورها به‌رغم ادعاهای خود، تاکنون استقلالی از خود نشان نداده و از سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه و غیرقانونی آمریکا دنباله‌روی کرده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران تأکید می‌کند:
۱- اقدام امروز [دیروز] ۳ کشور اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل متحد در راستای تکمیل فرآیند بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت، اقدامی غیرقانونی، ناموجه و تحریک‌آمیز است که روندهای دیپلماتیک جاری را به شدت تضعیف می‌کند.
۲- مسؤولیت کامل پیامدهای این اقدام، در صورتی که منجر به بازگشت قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت علیه ایران شود، بر عهده آمریکا و ۳ کشور اروپایی است که با تحریف واقعیت‌ها و طرح ادعاهای بی‌اساس، برخی کشورهای غیردائم عضو شورای امنیت را نیز برای همراه کردن با خود تحت فشار قرار دادند.
۳- اقدام امروز [دیروز] در تکمیل فرآیند بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت، بدون اجماع و به‌رغم مخالفت جدی تعدادی از اعضای شورای امنیت صورت گرفت که ضمن تضعیف بیش از پیش اعتبار شورای امنیت، ضربه‌ای به دیپلماسی و نیز رژیم عدم اشاعه محسوب می‌شود.
۴- برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران مبتنی بر خواست و اراده ملت ایران برای پیشرفت و توسعه علمی و فناورانه است و ملت ایران در این مسیر مصمم است. جمهوری اسلامی ایران ضمن تاکید بر پیگیری منافع و حقوق خود، از جمله از مجرای دیپلماسی، حق پاسخگویی متناسب به هر اقدام غیرقانونی را محفوظ می‌دارد.
۵- جمهوری اسلامی ایران از تمام اعضای مسؤول جامعه بین‌المللی می‌خواهد اقدام غیرقانونی ۳ کشور اروپایی در شورای امنیت را مردود دانسته و از هرگونه مشروعیت‌بخشی به آن خودداری کنند.