گروه سیاسی: کمتر از یک هفته به پایان زمان‌بندی یک ماهه برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده است. بر اساس فرآیند در نظر گرفته شده در برجام و اقدامات اروپا، ۶ مهر زمان اعلام رسمی فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. پس از ارسال نامه به شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در ۶ شهریور، ۳ کشور اروپایی جمعه گذشته (۲۸ شهریور) یک گام دیگر برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه برداشتند. قطعنامه تمدید لغو تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران تصویب نشد تا حالا همه شواهد و احتمالات از قطعی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه حکایت کند. البته در این بین هنوز برخی کارشناسان معتقدند امکان عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ وجود دارد. این کارشناسان معتقدند ۳ کشور اروپایی در مهلت باقیمانده تا ۶ مهر تلاش می‌کنند با تشدید فشارها ایران را متقاعد کنند شرایط آنها را بپذیرد. البته بدعهدی ۳ کشور اروپایی و بی‌توجهی آنها نسبت به توافق اخیر ایران - آژانس در قاهره که در واقع مسیر همکاری را هموار کرده بود، نشان داد اروپایی‌ها تصمیم خود را برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه گرفته‌اند.
با این وجود همچنان این انگاره مطرح است که کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند در هفته پیش رو، مجددا اقداماتی برای پذیرش شروط خود توسط ایران انجام دهند.
بر همین اساس، اکنون طرفین در حال ارسال پالس‌هایی به هم هستند تا از اهرم‌های خود برای متقاعد کردن طرف مقابل استفاده کنند.
یکی از تبعات فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای کشورهای اروپایی و آمریکا، عدم دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران است. در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، مشخص می‌شود اروپا به تبعیت از آمریکا، مسیر دیپلماسی را کنار گذاشته و سیاست تشدید فشار بر ایران را در پیش گرفته است. به همین خاطر قاعدتا در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، امکان دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای ایران از بین می‌رود و این موضوع هزینه‌های سنگینی برای اروپا و آمریکا به همراه خواهد داشت. ایران نیز در مهلت یک هفته‌‌ای باقیمانده تا زمان فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در حال یادآوری این تبعات برای طرف مقابل است. بر همین اساس شورای عالی امنیتی ملی با انتشار بیانیه‌ای تاکید کرد در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حالت تعلیق در خواهد آمد.
شامگاه شنبه شورای عالی امنیت ملی به ریاست رئیس‌جمهور تشکیل جلسه داد. در اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی درباره این جلسه آمده است: «در مورد وضعیت منطقه و ماجراجویی‌های رژیم صهیونیستی بحث و تبادل نظر انجام و بر این مهم تاکید شد که سیاست جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی همکاری هرچه بیشتر برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه است. همچنین اقدامات برخی کشورها در صحنه بین‌المللی که در زمینه‌های عملیات نظامی و تحریم‌ها مطرح شده، مورد واکاوی قرار گرفت؛ من‌جمله درباره اقدامات نسنجیده 3 کشور اروپایی درباره مساله هسته‌ای ایران بحث و بررسی شد. به‌رغم همکاری‌های وزارت امور خارجه با آژانس، همچنین ارائه طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشورهای اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. همچنین به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد در چارچوب تصمیمات شورای عالی امنیت ملی برای حفظ منافع ملی کشور به رایزنی‌های خود ادامه دهد».
* راهبرد مذاکره از موضع قدرت
اطلاعیه شورای عالی امنیت ملی نشان می‌دهد ایران همچنان به دیپلماسی و مذاکره متعهد است اما با توجه به مواضع منطقی ایران در قبال خواسته‌های طرف اروپایی، همچنین مشخص شدن بدعهدی اروپا نسبت به توافق ایران - آژانس، موضع ایران در این باره کاملا مشخص است و در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همکاری ایران و آژانس تعلیق خواهد شد. در واقع ایران از موضع قدرت همچنان متعهد به دیپلماسی است و اگر طرف اروپایی واقعا به دنبال حل و فصل موضوع از طریق دیپلماسی و مذاکره باشد، امکان توافق وجود دارد. واقعیت این است که توافق ایران و آژانس، به وضوح نشان داد ایران با وجود حمله آمریکا و رژیم صهیونیستی به تاسیسات هسته‌ای خود، حاضر به همکاری با آژانس و پذیرش بازرسی از تاسیسات هسته‌ای خود است اما رفتار اروپا در قبال این توافق، مصداق بارز بد عهدی بود. در مذاکرات میان ایران و نمایندگان اروپا در قطر، طرف اروپایی خواستار انجام توافق ایران با آژانس شد و مدعی بود این توافق، زمینه‌ساز تجدیدنظر اروپا درباره فعال‌سازی مکانیسم ماشه، همچنین اقدام آنها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ خواهد شد. رافائل گروسی نیز مفاد توافق با ایران را به اطلاع طرف اروپایی رساند و با اخذ چراغ سبز اروپایی‌ها، این توافق را امضا کرد. بنابراین تصور می‌شد توافق تهران با آژانس، زمینه‌ساز حل و فصل موضوع شود. با این حال اما اروپایی‌ها یک بار دیگر بدعهدی خود را نشان دادند. هفته گذشته وزرای خارجه ایران و تروئیکای اروپا، تلفنی گفتوگو کردند. غیر از موضوع توافق با آژانس، ظاهرا عراقچی یک پیشنهاد جامع درباره توافق با اروپا مطرح کرد. با این حال اما پس از این مکالمه، وزارت خارجه آلمان در اطلاعیه‌ای، بدون توجه به مواضع پیشین خود درباره توافق با آژانس، یک بار دیگر از تمایل ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر داد. امانوئل مکرون نیز در گفتوگو با کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی مدعی شد پیشنهاد عراقچی اگرچه مطلوب است اما تصور می‌کند در ایران اراده‌ای برای انجام این پیشنهاد وجود ندارد. رئیس‌جمهور فرانسه سپس بر اساس این ادعای خود، گفت مکانیسم ماشه قطعا در موعد مقرر فعال خواهد شد.
اظهارات مکرون بویژه ادعای او مبنی بر اینکه ایران اراده‌ای برای اجرای مفاد پیشنهاد عراقچی ندارد، در واقع یک بهانه مضحک است. کما اینکه وزارت امور خارجه ایران در واکنش به ادعای مکرون تصریح کرد پیشنهاد عراقچی، در واقع پیشنهاد نظام است و جمهوری اسلامی به تعهدات خود همواره پایبند بوده.
به هر حال رفتار اروپایی‌ها نشان داد آنها بدون توجه به قول و قرارهای خود در مذاکرات، تمایل دارند نشان دهند بر تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصرار دارند. همین رفتار سیاسی غیراخلاقی، همچنین غیرقانونی و غیرحقوقی بودن اقدام ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، باعث شد چین و روسیه بشدت از آنها انتقاد کنند. پکن و مسکو طی ماه‌های اخیر در چند نوبت، ضمن انتقاد از این رویه اروپا، تاکید کرده‌اند فعال‌سازی مکانیسم ماشه غیرقانونی و خلاف موازین حقوقی است؛ موضعی که باعث شد این گمانه ایجاد شود که چین و روسیه به عنوان ۲ عضو شورای امنیت، با اجرای تحریم‌های این نهاد علیه ایران همراهی نمی‌کنند.
ایران نیز با توجه به این ظرفیت دیپلماتیک، در راهبرد اتخاذ شده خود به دنبال تداوم رایزنی‌های دیپلماتیک در این زمینه است؛ راهبردی که از یک سو به دنبال هم‌افزایی با کشورهای دوست برای مقابله با این رفتار غیرحقوقی اروپا و آمریکاست و از سوی دیگر همچنان مسیر مذاکره با این کشورهای اروپایی را باز می‌گذارد.
* چانه‌زنی‌های روزهای آخر
بر اساس شواهد موجود، احتمال کمی وجود دارد ۳ کشور اروپا در تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تجدیدنظر کنند. با این وجود هنوز این احتمال - ولو بسیار اندک - وجود دارد که طرف اروپایی به دنبال آن است از طریق تشدید فشار بر ایران، امتیازات مد نظر خود را کسب کند. در مقابل - همانگونه که گفته شد - ایران ضمن تاکید و مقاومت بر مواضع منطقی و استدلال‌های حقوقی خود، به کشورهای اروپایی یادآوری می‌کند تصمیم آنها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، چه تبعاتی برای‌شان خواهد داشت.
تاکید شورای عالی امنیت ملی بر تعلیق همکاری‌های ایران با آژانس در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در راستای یادآوری همین تبعات است. از سوی دیگر، شورای عالی امنیتی ملی با تاکید بر موضوع تعلیق همکاری با آژانس، این پیام را به اروپایی‌ها رسانده که هر نوع تصور مبنی بر اینکه پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، طرف اروپایی مجددا خواستار همکاری ایران با آژانس شود، یک تصور و ذهنیت بی‌اساس است.
پیش‌بینی می‌شود ۳ کشور اروپا (آلمان، انگلیس و فرانسه) در نظر دارند در وهله اول مکانیسم ماشه را فعال کنند، سپس مجددا وارد رایزنی با ایران برای بازرسی آژانس از تاسیسات هسته‌ای‌اش شوند اما تهران به آنها اعلام کرده فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای تعلیق همکاری‌ها با آژانس است. ضمن اینکه در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اروپا و آمریکا دیگر اهرم فشاری بر ایران نخواهند داشت و در مواجهه با ایران، کارتی تحت عنوان امتیاز به ایران در اختیار ندارند.
البته شاید این ذهنیت مطرح باشد که پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، طرف غربی با تهدید حمله نظامی، به ایران فشار بیاورد همکاری با آژانس را بپذیرد اما قاعدتا در صورت طرح چنین تهدیدی، در ایران همکاری با آژانس به عنوان یک تهدید نظامی تلقی می‌شود، چرا که به صورت طبیعی، این همکاری و ارائه اطلاعات درباره تاسیسات هسته‌ای و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد ایران، بر توان بازدارندگی کشورمان تأثیر خواهد گذاشت.
به هر حال مشخص است در روزهای باقیمانده تا موعد فعال‌سازی مکانیسم ماشه، طرفین در حال استفاده از کارت‌های خود برای تأثیرگذاری بر تصمیم طرف مقابل هستند. ایران نیز بدرستی به طرف مقابل اعلام کرده تصمیم آنها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، در عمل باعث مسدود شدن هر نوع همکاری میان ایران و آژانس خواهد شد. به عبارتی اگر طرف اروپایی به دنبال حل مساله، یعنی بازرسی از تاسیسات هسته‌ای و کسب اطلاعات درباره ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد ایران است، فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نه‌تنها باعث تحقق این مطالبه آنها نخواهد شد، بلکه عملا مساله را پیچیده‌تر هم خواهد کرد.