سعیده اسدیان: گردشگری به عنوان یکی از حوزه‌های مهم فرهنگی و اقتصادی، نقش اساسی در معرفی جاذبههای طبیعی و تاریخی کشور دارد اما با این حال، در سالهای اخیر پدیده تورهای غیرمجاز که اقدام به سرو مشروبات الکلی و برگزاری تجمعات غیرقانونی میکنند، آسیب‌های جدی به این حوزه وارد کرده است. گردشگری برای خیلی افراد یعنی لذت بردن از جاذبههای تاریخی و طبیعی کشور و آرامش گرفتن از سکوت جنگل یا صدای دریا اما متأسفانه برخی افراد با راه‌اندازی تورهای طبیعت‌گردی و سفرهای یک روزه آن هم بدون مجوز و تنها از طریق تبلیغ در اینستاگرام، گردشگری را از مسیر اصلی خود منحرف کرده‌اند. تورهایی که برگزارکنندگان آن بدون هیچ برنامه‌ریزی، آموزش یا مسؤولیت‌پذیری در قبال گردشگر، تنها به فکر سود خود هستند و برای جذاب‌تر شدن سفر، سرو مشروبات الکلی را وعده می‌دهند؛ وعده‌ای که با صدای بلند موسیقی در دل طبیعت گره می‌خورد و مقصد هدف را به یک دیسکو در فضای باز تبدیل میکند؛ اتفاقی که بسیاری از گردشگران واقعی را آزرده کرده است.
* تجربه تلخ گردشگران از تورهای غیرمجاز
مرجان، دختر 28 سالهای است که تجربه خود از حضور در یکی از این تورهای غیرمجاز را اینطور روایت میکند: «من اصلاً خبر نداشتم قرار است در این تور مشروب سرو شود، عکس‌های جذابی از تورهای برگزارشده دیده بودم و قیمت هم خیلی مناسب بود، ثبت‌نام کردم و روز سفر و پس از سوار شدن به ماشین دیدم ۲ نفر چند بطری همراه خود دارند. وقتی به مقصد که یکی از جنگل‌های شمال ایران بود رسیدیم، یکی از مسؤولان برگزاری تور ۲ باند بزرگ را روشن و صدای موسیقی را تا آخر زیاد کرد. بعد از چند دقیقه سرو مشروب بین بعضی از افراد شروع شد. من واقعاً ترسیدم، هم از شلوغی محیط و هم از اینکه بعد از چند دقیقه کنترل اوضاع حتی از دست برگزارکننده مراسم هم خارج شده بود. این نخستین و آخرین بار بود که در این تورها شرکت کردم». مصطفی هم به عنوان یک طبیعت‌گرد حرفه‌ای تجربه خود از مواجهه با تورهای غیرمجاز را چنین شرح می‌دهد: «چند بار در مسیر تورهای غیرمجاز را دیده‌ام. صدای موسیقی‌شان از چندصد متر آن‌طرف‌تر هم می‌آید، انگار وسط جنگل دیسکو راه انداخته‌اند. برای ما که به دنبال آرامش و لذت بردن از طبیعت هستیم، این رفتارها خیلی آزاردهنده است. متأسفانه در این تورها چیزهایی دیده‌ام که حتی به نظر من میتواند جان خیلی‌ها را به خطر بیندازد».
* پیامد سرو مشروبات الکلی در تورهای گردشگری
آسیب‌ها و پیامدهای سرو مشروبات الکلی در تورها تنها مختص اطرافیان نیست و میتواند خطرات جانی برای گردشگران داشته باشد. بسیاری از برگزارکنندگان این تورها فاقد تجربه و دانش تخصصی در زمینه ایمنی، مدیریت گروه یا آشنایی با مسیرهای طبیعت‌گردی هستند. مصرف مشروبات الکلی، واکنش افراد را کند کرده و احتمال وقوع حوادثی همچون سقوط، گم یا غرق شدن را بشدت افزایش می‌دهد، از سوی دیگر اینگونه اقدامات آسیب به وجهه گردشگری کشور است و میتواند چهره‌ای نامناسب از گردشگری ایران در سطح ملی و بین‌المللی ایجاد کند. متأسفانه هنوز عزم راسخی برای نظارت و کنترل روی این تورها وجود ندارد و اکثر این تورها از طریق صفحات اینستاگرامی تبلیغات خود را آزادانه انجام می‌دهند و در صورت مسدود شدن، بلافاصله با نام و صفحه جدید فعالیت خود را از سر میگیرند. بدون شک برخورد قانونی و قضایی، تشدید نظارت و مجازات برای برگزارکنندگان تورهای غیرمجاز، همکاری با پلیس فتا در شناسایی و انسداد مداوم صفحات تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی به مردم درباره خطرات و پیامدهای این تورها میتواند تا حد زیادی فعالیت آنها را مختل کند.
* پیگیری ویژه برای برخورد با تورهای غیرمجاز
انوشیروان محسنی‌بندپی، معاون گردشگری درباره برخورد با تورهای غیرمجاز به «وطن امروز» گفت: گزارش‌هایی در این زمینه به ما رسیده و موضوع برای ما بسیار جدی و نگران‌‌کننده است و میتواند تبعات منفی گسترده‌‌ای برای گردشگری کشور داشته باشد. وی افزود: بلافاصله پس از دریافت گزارش‌ها، جلسه‌ای با حضور هیأت‌‌مدیره تشکلهای قانونی گردشگری برگزار کردیم و از آنها خواستیم برای شناسایی و جلوگیری از این تخلفات با ما همکاری کنند. معاون گردشگری تصریح کرد: تاکنون ۲ جلسه برگزار شده و خوشبختانه نهادهای قضایی، حقوقی و امنیتی قول همکاری کامل داده و متعهد شده‌اند شرایط لازم را فراهم کنند تا بتوانیم این گروه‌ها و فعالیت‌های غیرقانونی را به موقع شناسایی و متوقف کنیم.
* ردیابی متخلفان با گزارش‌های مردمی
وی تأکید کرد: هدف ما این است که هم جلوی فعالیت کسانی که خلاف قانون، اخلاق، عرف و شرع عمل میکنند گرفته شود و هم شاهد وقوع حوادث تلخ در حوزه گردشگری نباشیم. بندپی با بیان اینکه در حال حاضر آمار دقیق و جامعی از این تورهای غیرمجاز وجود ندارد، گفت: بخش زیادی از این فعالیتها در فضای مجازی انجام می‌شود. وقتی یک گروه شناسایی و متوقف می‌شود، بلافاصله با شکل و روش دیگری فعالیت خود را از سر میگیرند و همین مسأله کار شناسایی و ردیابی را دشوار میکند. وی افزود: با این حال، تلاش ما بر این است که با کمک تشکلهای قانونی و ابزارهای حقوقی و قضایی، این فعالیتها را ردیابی کرده و جلوی آنها را بگیریم. معاون گردشگری کشور با بیان اینکه دستور کار اصلی ما همکاری نزدیک با تشکلهای گردشگری و نهادهای قضایی و حقوقی است، گفت: همچنین در حال طراحی سازوکارهایی برای جمع‌‌آوری گزارش‌های مردمی و استفاده از ظرفیت فناوری برای ردیابی این گروه‌ها هستیم. بندپی خاطرنشان کرد: اعتقاد ما این است که حفظ امنیت و اعتبار صنعت گردشگری کشور ضروری است و اجازه نخواهیم داد تخلفات محدود، چهره گردشگری ایران را خدشهدار کند.
* ضرورت حفظ جان مسافران و اعتبار فرهنگی ایران
مجید قاسمکردی، حقوقدان و فعال حوزه حقوق خصوصی هم درباره ابعاد حقوقی و اجتماعی سرو مشروبات الکلی در تورهای گردشگری به «وطن امروز» گفت: این موضوع تنها یک تخلف ساده نیست، بلکه رفتاری مجرمانه است که سلامت جامعه، امنیت گردشگران و حتی اعتبار فرهنگی ایران را خدشهدار میکند. وی افزود: گزارش‌های اخیر از تورهای غیرمجاز بویژه در شمال کشور، جزایر خلیج‌فارس و برخی مناطق مرزی نشان می‌دهد عرضه مشروبات الکلی به یک معضل جدی تبدیل شده است. قاسمکردی با تأکید بر اینکه این روند نیازمند برخورد حقوقی، قاطع و در عین حال آگاهانه است، افزود: هدف، ترساندن گردشگران نیست، بلکه اطلاع‌رسانی و پیشگیری از قانون‌شکنی است.
* چارچوب قانونی و مجازات‌ها
کارشناس حقوقی یادآور شد قانون مجازات اسلامی و همچنین قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به صراحت هرگونه تولید، خرید، فروش، حمل یا حتی سرو مشروبات را جرم‌انگاری کرده است. وی تصریح کرد: طبق ماده ۷۰۲ قانون مجازات اسلامی، مجازات این جرائم شامل حبس تعزیری از ۶ ماه تا یک سال، تا ۷۴ ضربه شلاق و جریمه نقدی معادل ۵ برابر ارزش عرفی کالا است، اگر جرم همراه با مصرف باشد، مجازات حدی یعنی ۸۰ ضربه شلاق نیز افزوده می‌شود. قاسمکردی ادامه داد: در حوزه قاچاق، بر اساس ماده ۲۲ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مجازات‌ها از جریمه چند برابری ارزش کالا تا حبس‌های طولانی‌‌مدت متغیر است و هرچه ارزش محموله بالاتر باشد، مجازات سنگین‌تر خواهد بود. وی تأکید کرد: در صورت حمل مشروبات در وسایل نقلیه تورها، بویژه اگر مقدار بیش از ۲۰ لیتر باشد، حتی خودرو یا اتوبوس نیز ضبط می‌شود، این یعنی راننده و برگزارکننده تور، در خط مقدم مسؤولیت قانونی قرار دارند.
* مسؤولیت مضاعف در حوادث و تورهای غیرمجاز
به گفته این حقوقدان، ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود، چرا که در صورت بروز حادثه ناشی از مصرف الکل، مثلاً یک تصادف رانندگی مرگبار، ماده ۷۱۴ قانون مجازات اسلامی وارد عمل شده و مسؤولیت کیفری و پرداخت دیه یا حتی قصاص را متوجه فرد خاطی میکند.
وی افزود: گردشگری که در ظاهر برای تفریح با تور آمده، اگر با آگاهی در سرو یا مصرف مشروبات مشارکت کند، میتواند به عنوان شریک یا معاون جرم شناخته شود. این موضوع درباره گردشگران خارجی نیز مصداق دارد و ممکن است منجر به خدشه به اعتبار بین‌المللی و تعاملات دیپلماسی کشور شود.
* از تهدید اجتماعی تا ضربه به اقتصاد گردشگری
قاسمکردی با اشاره به بعد اجتماعی این معضل افزود: تورهای گردشگری که اقدام به سرو مشروبات الکلی میکنند، اعتماد عمومی به صنعت گردشگری ایران را زیر سوال می‌برند. در حالی که کشور ما ظرفیت جذب میلیون‌ها گردشگر فرهنگی و حلال را دارد، عده‌ای با اقدامات خلاف قانون این فرصت بزرگ اقتصادی را به حاشیه می‌برند. وی یادآور شد: اصل ۱۵۶ قانون اساسی وظیفه قوه‌قضائیه را در حفظ عدالت و نظم عمومی مشخص کرده و مواد ۲ و ۳ قانون اساسی بر اصول اسلامی تأکید دارند، بنابراین عدم برخورد با چنین تورهایی نه‌‌تنها مغایر با قانون، بلکه بی‌توجهی به مسؤولیت‌های حاکمیتی است.
* راهکارها و ضرورت برخورد آگاهانه
کارشناس حقوقی به سند ملی پیشگیری و کاهش مصرف مشروبات الکلی (۱۳۹۹ تا ۱۴۰۴) اشاره کرد و گفت: هرچند چنین برنامه‌ای طراحی شده اما آنچه در عمل نیاز داریم، اجرای قاطع و مؤثر قوانین است. برخورد با این پدیده، به معنای سرکوب نیست، بلکه راهی برای حفاظت از سلامت جامعه، حفظ وجهه ملی و بازگرداندن گردشگری به مسیر فرهنگی و اقتصادی درست است. قاسمکردی در پایان تأکید کرد: اگر امروز با پدیده سرو مشروبات در تورها برخورد نشود، فردا باید هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی انسانی سنگین‌تری پرداخت کنیم. قانون در این زمینه شفاف است و آنچه بیش از همه اهمیت دارد، اجرای درست و هوشمندانه آن است.