محمدامین هدایتی: در ظاهر بر اساس فرآیند‌های طی‌شده، آمریکا و اروپا مدعی فعال شدن مکانیسم ماشه و آغاز اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران شده‌اند.
در مقابل اما ایران معتقد است به دلیل مغایرت فعال‌سازی مکانیسم ماشه با مقررات برجام و قوانین بین‌المللی، فعال‌سازی مکانیسم ماشه غیرقانونی است، لذا ایران بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را غیرقانونی و غیرقابل قبول می‌داند. نکته مهم این است که چین و روسیه به عنوان ۲ عضو دائم شورای امنیت نیز با این موضع ایران همراهی کرده‌اند و حتی معاون سفیر روسیه در سازمان ملل، جمعه‌شب در جلسه رای‌گیری درباره قطعنامه تمدید مکانیسم ماشه، صراحتا اعلام کرد کشورش معتقد است مکانیسم ماشه فعال نشده و بر همین اساس مسکو قطعنامه ۲۲۳۱ را در روز 18 اکتبر/ 26 مهر، تمام‌شده تلقی خواهد کرد. ولادیمیر پولیانسکی حتی خطاب به دبیرخانه شورای امنیت گفت نباید ترتیبات اجرایی برای اعمال تحریم‌ها علیه ایران را انجام دهد.
موضع روسیه بسیار مهم است، چرا که نشان می‌دهد روسیه و چین به عنوان ۲ عضو از ۵ عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، به خاطر غیرقانونی دانستن فعال شدن اسنپ‌بک، در فرآیند اجرایی نظارت بر پایبندی کشورها به اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران مشارکت نمی‌کنند؛ اقدامی که قطعا باعث می‌شود آمریکا، انگلیس و فرانسه نتوانند نظارت‌های محکمی درباره اجرای تحریم‌های ایران توسط سایر کشورها اعمال کنند. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود این تحریم‌ها آنگونه که واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی تصور می‌کردند، مورد اقبال کشورها قرار نگیرد.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، شامگاه شنبه در مصاحبه با خبر ۲۱ تلویزیون، با اشاره به همین موضوع گفت کارزار حقوقی ایران، چین و روسیه علیه این اقدام آمریکا و ۲ کشور اروپایی آغاز شده است؛ کارزاری که قاعدتا هر ۳ کشور شرقی، در محاکم و نهادهای قضایی بین‌المللی آن را دنبال می‌کنند.
اما تا همین‌جا می‌توان گفت یک شکاف بزرگ میان اعضای دائم شورای امنیت بر سر اجرای تحریم‌های این نهاد بین‌المللی علیه ایران ایجاد شده است. شاید به تعبیری بتوان گفت اکنون جهان بر سر اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به ۲ قسمت تبدیل شده است.
یکی از نتایج موضع چین و روسیه، تداوم همکاری‌های اقتصادی و نظامی آنها با ایران خواهد بود. به عبارتی با توجه به اینکه موضع این ۲ کشور عدم فعال‌سازی مکانیسم ماشه است، آنها در مراودات اقتصادی و نظامی خود، تحریم‌های قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران را اجرا نخواهند کرد.
این موضع چین و روسیه زمانی اهمیت مضاعف می‌یابد که آنها در پیمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس نیز بی‌توجهی به تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را اعمال می‌کنند. این موضوع خود به خود باعث می‌شود پایبندی کشورهای عضو شانگهای و بریکس به تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، متزلزل شود. یکی از این کشورهای مهم، هندوستان است. دهلی‌نو طی روزهای اخیر اقدام به خریداری نفت از ایران کرده است و حتی برخی منابع خبری نوشتند مقامات هندوستان به دولت آمریکا فشار آورده‌اند درباره خریداری نفت از ایران، معافیت‌هایی به آنها داده شود.
این اقدام هند از آن جهت حائز اهمیت است که نارندرا مودی، نخست وزیر هند اخیرا در واکنش به فشارهای اقتصادی دولت آمریکا، به سمت شرق گرایش پیدا کرده و توافقات مهمی با دشمن دیرینه خود چین منعقد کرده است. هندی‌ها در واقع با این اقدام نشان دادند دست‌کم در ظاهر، اراده لازم برای اتخاذ تصمیم‌های مستقل از سیاست‌های آمریکا را دارند. بنابراین با توجه به موضع جدی چین و روسیه در قبال مکانیسم ماشه، پیش‌بینی می‌شود این ۲ کشور، بویژه چین، هم به صورت یک‌جانبه و هم در قالب پیمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس، به صورت علنی از اجرای تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استنکاف کنند.
* نظم جدیدی که کار می‌کند
در یک دهه گذشته، بویژه در سال‌های اخیر، همزمان با رشد اقتصادی چشمگیر چین، درباره موضوع به چالش کشیده شدن نظم آمریکایی حاکم بر دنیا اظهارنظرها و تحلیل‌های متنوعی مطرح شد. پس از جنگ اوکراین و برجسته شدن صف‌‌کشی‌های جهانی، مشخص شد پکن نسبت به سیاست‌های خود و احتیاط نسبت به تقابل با نظم آمریکایی، تجدیدنظر کرده است. در نشست اخیر شانگهای، شی جین‌پینگ صراحتا از تلاش پکن برای ایجاد یک نظم عادلانه جهانی گفت. رئیس‌جمهور چین از نظم ناعادلانه غربی بشدت انتقاد کرد و افزود: آغوش پکن برای همه کشورهایی که نسبت به سیاست‌های این نظم معترضند، کاملا باز است. واکنش عصبی دونالد ترامپ به نشست شانگهای و رژه نظامی چین به وضوح نشان داد مقامات واشنگتن تا چه اندازه از سیاست‌های جدید چین احساس خطر کرده‌اند.
در این بین، برخی صاحبنظران معتقدند نظام جدید جهانی که مبتنی بر نظم چندجانبه و شکل‌گیری ائتلاف‌های منطقه‌ای است، همین حالا نیز شکل گرفته و در مقاطع مختلف، موضوعیت پیدا کرده است.
بر همین اساس، مواضع چین و روسیه نسبت به مکانیسم ماشه و اعمال تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در همین راستا ارزیابی می‌شود.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای مخالفت چین و روسیه با فعال شدن مکانیسم ماشه و تاکید آنها بر عدم پذیرش اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، به چالش کشیدن ساختار و نهادهای مبتنی بر نظم آمریکایی است. در واقع چین و روسیه با استناد به غیرقانونی و غیرحقوقی بودن اقدام اروپا در فعال‌سازی مکانیسم ماشه، هم ماهیت سیاسی نهادهای مبتنی بر نظم آمریکایی را ثابت کردند و هم علنا در مقابل کارکردهای این نهادها ایستادند. یعنی موضع علنی آنها استنکاف از اجرای مصوبات و تصمیمات برساخته این نهادهاست.
بر همین اساس می‌توان گفت موضع چین و روسیه در قبال رفتار سیاسی اروپا و آمریکا علیه ایران، به نوعی، اثبات ناعادلانه بودن این نهادها، همچنین نشان دادن عزم و اراده خود برای مقابله با این ساختار ناعادلانه است.
بنابراین می‌توان گفت اقدامات چین و روسیه در قبال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، در قالب استراتژی کلان پکن و مسکو برای تغییر نظم فعلی و نشان دادن کارکردهای نظام چندجانبه جهانی است.
بدیهی است رفتار چین و روسیه در قبال اقدام ناعادلانه و غیرحقوقی غرب در ماجرای مکانیسم ماشه، یک آزمون مهم درباره میزان پایبندی این ۲ کشور نسبت به ایده نظم عادلانه چندجانبه جهانی است. یکی از مصادیقی که محل محک اراده این ۲ کشور است؛ رفتار این ۲ کشور در کارزار حقوقی اعتراض به اقدام اروپا و آمریکا نسبت به ماجرای مکانیسم ماشه است. ضمن اینکه تصمیمات این ۲ کشور، بویژه چین، نسبت به تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران نیز معنادار است. چین و روسیه پیش از این به صورت جداگانه و یک بار به صورت مشترک در قالب نامه با ایران، نسبت به غیرقانونی و غیرحقوقی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اعتراض خود را اعلام کردند. اکنون نیز با مشارکت در کارزار حقوقی ایران علیه تصمیم سیاسی غرب، به دنبال آن هستند یک محمل قانونی برای عدم تبعیت از تصمیم غرب برای اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران ایجاد کنند.
بنابراین می‌توان گفت اکنون جهان در برهه‌ای بسیار حساس قرار دارد. ماجرای مکانیسم ماشه، به یک مقطع بسیار مهم درباره تقابل شرق با نظم غربی و ساختار ناعادلانه آن تبدیل شده است. به عبارتی کشورهای مهم شرق، اکنون در حمایت از ایران، در مقابل نظم ناعادلانه غرب ایستاده‌اند. بنابراین بدیهی است شی جین‌پینگ بخوبی می‌داند این موضوع، آزمون مهمی درباره میزان پایبندی او و کلیت حاکمیت چین نسبت به ایده «حکمرانی جهانی» است. ایستادگی چین بر موضع مقابله با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روی توفیق ایده «حکمرانی جهانی» شی بسیار اثرگذار است. بسیاری از کشورها در حال رصد مواضع چین نسبت به این موضوع هستند. کما اینکه موفقیت چین و روسیه در بی‌اعتبار کردن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، یک قدم مهم در به چالش کشیدن نظم ناعادلانه آمریکایی، همچنین یک گام بلند به سمت تحقق حکمرانی جهانی است.
به تعبیر دیگر، چین و روسیه ماجرای اقدام غیرقانونی اروپا و آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران را فرصتی برای به چالش کشاندن نظم غربی تلقی می‌کنند. در نخستین اقدام، آنها توانستند در شورای امنیت سازمان ملل، یعنی یکی از مهم‌ترین نهادهای نظم آمریکایی، یک شکاف بزرگ ایجاد کنند. اظهارات معاون سفیر روسیه در جلسه جمعه‌شب شورای امنیت و تحقیر نماینده فرانسه و تاکید او بر اینکه پاریس استقلال سیاسی ندارد و تصمیمات خود را به تبعیت از مواضع آمریکا اتخاذ می‌کند، نشان می‌دهد شکاف موجود در شورای امنیت تا چه اندازه واقعی و عمیق است.
نکته مهم درباره شکاف موجود در شورای امنیت، چالش‌های چین و روسیه و تزاحم سیاست‌های غرب با منافع ملی آنهاست. در واقع چین و روسیه، حمایت از ایران را در راستای منافع ملی خود نیز دنبال می‌کنند. این فهم استراتژیک اکنون نزد مقامات پکن ایجاد شده که سیاست‌های ضدایرانی آمریکا و اروپا بخشی از پازل غرب علیه لشکرکشی به شرق است. از همین رو، پس از مسکو، حالا پکن نیز در رفتار خود، اراده بیشتری برای تقابل با غرب نشان می‌دهد.
صفحه 2 را بخوانید