گروه سیاسی: «سرگئی لاوروف» روز یکشنبه در نامه‌ای به «آنتونیو گوترش» با تاکید بر غیرقانونی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه، این اقدام را مغایر مفاد برجام و قوانین بین‌المللی دانست و از گوترش خواست در راستای پایبندی به مفاد منشور ملل متحد، از اجرایی کردن مکانیسم ماشه اجتناب کند.
در نامه وزیر خارجه روسیه به دبیرکل سازمان ملل آمده است: «متأسفانه به‌رغم تلاش‌های دیپلماتیک گسترده ۲ هفته گذشته و آمادگی ایران برای تعامل جهت یافتن راه‌حل، تروئیکای اروپا تمام پیشنهادات را رد کرده و مسیر تشدید تنش را برگزید.»
لاوروف در این نامه همچنین نوشته است: «انگلیس، فرانسه و آلمان همچنان بر اعتبار به اصطلاح «اسنپ‌بک» خود که در تاریخ ۲۸ آگوست در شورای امنیت توزیع شد، پافشاری می‌کنند. ادعاهای آنان اما به غایت دور از واقع است. روسیه بارها تصریح کرده این اطلاعیه باطل و بلااثر بوده و نمی‌توان آن را به عنوان اطلاعیه‌ای تلقی کرد که طبق بند ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ارائه شده باشد؛ موضوعی که از جمله در نامه مشترک وزرای خارجه روسیه، چین و ایران خطاب به جنابعالی به تاریخ ۲۸ آگوست نیز مورد تأکید قرار گرفت. بنابراین پیش‌نویسی که ۱۹ سپتامبر توسط رئیس شورا به رأی گذاشته شد، به هیچ‌‌وجه با الزامات قطعنامه ۲۲۳۱ مطابقت نداشت و نتیجه بررسی آن نمی‌تواند به بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منجر شود. از این رو، ادعای «اسنپ‌بک» نمی‌تواند فعال‌شده تلقی شود».
وزیر خارجه روسیه در این نامه، با اشاره به بدعهدی آمریکا و کشورهای اروپا در برجام و عدم پایبندی به تعهدات خود، از دبیرکل سازمان ملل خواست از انجام ترتیبات اجرایی دبیرخانه سازمان ملل برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه اجتناب کند و در این مسیر تسلیم فشارهای کشورهای غرب نشود. لاوروف در این باره نوشت: «تلاش‌های کشورهای غربی برای القای خلاف این امر صرفاً نشان می‌دهد آنان به طور بیهوده می‌کوشند نقض‌های فاحش پیشین خود نسبت به قطعنامه ۲۲۳۱ را مشروعیت بخشیده و جامعه بین‌الملل را وادار کنند با سیاست تقابلی و از اساس خطای‌شان همراهی کند. در این شرایط، بر مسؤولیت‌پذیری و دوراندیشی جنابعالی حساب می‌کنم تا تسلیم کسانی نشوید که خارج از چارچوب حقوقی عمل کرده و می‌کوشند شورای امنیت و دبیرخانه سازمان ملل متحد را به ابزاری برای انتقامجویی سیاسی علیه تهران بدل کنند. انتظار دارم نه جنابعالی و نه دبیرخانه سازمان ملل هیچ‌گونه اقدام عملی در راستای بازگرداندن رژیم تحریم‌ها علیه ایران انجام ندهید، چرا که هیچ مأموریتی برای چنین اقدامی وجود ندارد و هرگونه اقدام خلاف آن نقض مستقیم منشور ملل متحد، بویژه ماده ۱۰۰ آن خواهد بود. دبیرخانه نباید از هیچ‌گونه تلاشی برای دستکاری در رژیم جهانی عدم اشاعه هسته‌ای حمایت کرده یا اجازه دهد کشوری از آن برای تسویه‌حساب‌های سیاسی با کشورهایی که «نامطلوب» تلقی می‌کند، سوءاستفاده کند. امیدوارم جنابعالی تلاش‌های مستمری جهت جلوگیری از بروز چنین سناریوی منفی‌ای به عمل آورید».
* گوترش در آزمون قانون‌مداری
نامه وزیر خارجه روسیه به دبیرکل سازمان ملل، یادآور رفتار غیرقانونی و خلاف مقررات آمریکا و تروئیکای اروپا و یک هشدار جدی درباره تبدیل نهادهای بین‌المللی به ابزار بی‌قانونی و سیاست‌های قدرت‌ها علیه کشورهای هدف است. در واقع لاوروف به گوترش گفته است آمریکا و ۳ کشور اروپایی با سوءاستفاده از قدرت خود در نهادهای بین‌المللی، در حال افزایش تنش با ایران هستند و دبیرکل سازمان ملل بر اساس ماده ۱۰۰ منشور ملل متحد، باید مانع این سوءاستفاده شود. در ماده ۱۰۰ منشور ملل متحد، صراحتا قید شده دبیرکل و اعضای دبیرخانه سازمان ملل نباید تحت تاثیر مواضع و فشارهای کشورهای عضو قرار گیرند، همچنین همه کشورهای عضو سازمان ملل باید به استقلال رأی سازمان ملل، دبیرکل و دبیرخانه احترام بگذارند.
وزیر خارجه روسیه در این نامه تاکید کرد به واسطه رفتار غیرقانونی آمریکا و ۳ کشور اروپایی ـ انگلیس، فرانسه و آلمان ـ در قبال پس‌گشت، دستور کار جمعه‌شب شورای امنیت علیه ایران کاملا غیرقانونی و مغایر مفاد برجام و مقررات بین‌المللی است و بر همین اساس، مسکو اساسا فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه تهران را غیرقانونی می‌داند. لذا معتقد است دبیرخانه سازمان ملل نباید فرآیند اجرایی بازگشت تحریم‌ها را در دستور کار قرار دهد. این موضع روسیه، به عنوان عضو دائم و تعیین‌کننده شورای امنیت است.
به هر حال مقامات روس موضع خود را در قبال مکانیسم ماشه به اطلاع شخص دبیرکل سازمان ملل رساندند. روسیه به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، با این اقدام از شخص دبیرکل خواست از اعتبار سازمان ملل حراست کند و مانع تبدیل این سازمان به ابزار قدرت‌ها برای پیشبرد اهداف سیاسی غیرقانونی علیه کشورهای هدف شود.
* شرق ایستاده در مقابل غرب
مواضع چین و روسیه در قبال مکانیسم ماشه، ایستادگی بلوک شرق در برابر بی‌قانونی و تنش‌زدایی غرب در قبال ایران را نشان می‌دهد. چین و روسیه با استناد به مفاد برجام و مقررات بین‌المللی، با فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران مخالفت کرده‌اند. مخالفت چین و روسیه صرفا به دادن رای در جلسه شورای امنیت محدود نشده است. پکن و مسکو دست‌کم تاکنون نشان داده‌اند اراده و انگیزه لازم برای ایستادگی در برابر این اقدام غیرقانونی و تنش‌زا با ایران را دارند. این ۲ کشور پیش از رای‌گیری شامگاه جمعه در شورای امنیت سازمان ملل، هم در مواضع خود و هم از طریق نامه‌نگاری به دبیرکل سازمان ملل، مخالفت خود با بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را اعلام کردند. روسیه حتی یک گام فراتر رفته و اعلام کرده است فعال‌سازی اسنپ‌بک را قبول ندارد و از نظر این کشور، قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ ۱۸ اکتبر/ ۲۶ مهر، به اتمام می‌رسد و مسکو از این تاریخ به بعد، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را لغوشده تلقی خواهد کرد. موضع روس‌ها هم به صورت صریح در مواضع «دیمیتری پولیانسکی» معاون نماینده دائم روسیه در سازمان ملل در نشست جمعه‌شب و هم تلویحا در نامه لاوروف به گوترش اعلام شده است. موضع روسیه به این معنی است که مسکو تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را اجرا نخواهد کرد. موضع چین نیز تقریبا همین است. چینی‌ها نیز در چند نوبت، چه به صورت مجزا و چه به صورت مشترک با روسیه و ایران، طی نامه‌هایی به سازمان ملل، فعال‌سازی مکانیسم ماشه را غیرقانونی و غیرسازنده عنوان کردند. به اعتقاد کارشناسان، چین نیز با این موضع، عملا نشان داد به خاطر اینکه اسنپ‌بک را یک اقدام غیرقانونی قلمداد می‌کند، از همکاری با آمریکا و اروپا برای اعمال تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران خودداری می‌کند، بنابراین تصمیم چین در قبال تحریم‌ها بسیار مهم و تعیین‌کننده است. چین اکنون بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است. بنابراین عدم اجرای تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران توسط چین، تاثیر زیادی بر میزان اثرگذاری و کارکرد این تحریم‌ها دارد. کما اینکه بسیاری از کارشناسان معتقدند در صورتی که چین بدون اعتنا به تحریم‌های شورای امنیت، همچنان اقدام به خرید نفت از ایران کند، می‌توان گفت سیاست غرب برای تشدید فشار اقتصادی بر ایران تا حد زیادی با شکست مواجه خواهد شد.
چین و به صورت مشخص «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور آن در سال‌های اخیر سیاست‌های مهمی در به چالش کشیدن نظم آمریکایی اتخاذ و اعمال کرده‌اند. به صورت مشخص، پکن از طریق پیمان شانگهای، همچنین بلوک بریکس، تلاش کرده برای تحقق نظم جهانی جدید، اقدام به نهادسازی کند. شی در نشست اخیر شانگهای، با انتقاد از ناعادلانه بودن نظم آمریکایی، ایده «حکمرانی جهانی» را مطرح کرد؛ ایده‌ای که به وضوح در راستای به چالش کشیدن نظم آمریکایی مطرح شد. بر همین اساس کارشناسان معتقدند در صورتی که مقامات پکن، همانند مقامات مسکو، تصمیم بگیرند از اجرای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خودداری کنند، این احتمال وجود دارد همکاری‌های اقتصادی با ایران را در قالب شانگهای و بریکس گسترده‌تر کنند؛ اقدامی که در صورت تحقق، نه تنها باعث کاهش فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های سازمان ملل بر ایران می‌شود، بلکه دریچه‌‌های مهمی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران با سایر کشورها نیز باز خواهد کرد. به هر حال، تا همین حالا در شورای امنیت بر سر بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران شکاف ایجاد شده است. تصمیمات چین و روسیه تاثیر زیادی بر دوپارگی جهان بر سر اجرای این تحریم‌ها خواهد گذاشت و این باعث خواهد شد تلاش آمریکا و ۳ کشور اروپایی برای تشدید فشار بر ایران با چالش‌های زیادی مواجه شود.
همین حالا نیز نشانه‌های این موضوع قابل مشاهده است. تمایل کشورهایی مانند هندوستان برای خرید نفت از ایران نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. مقامات دهلی طی هفته‌های اخیر از دولت آمریکا خواسته‌اند به این کشور معافیت‌هایی در زمینه خرید نفت از ایران بدهد.
این موضوع به وضوح نشانه‌ای از عدم انسجام در دنیا برای اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران است. در واقع برخی کشورها تلاش می‌کنند با تعامل با آمریکا، معافیت‌هایی برای تجارت با ایران دریافت کنند.
در چنین شرایطی، تصمیم چین درباره تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، بسیار حائز اهمیت است. چین اکنون دومین اقتصاد دنیاست و با توجه به نقش محوری چین در پیمان‌هایی مانند شانگهای یا بریکس، اراده مقامات پکن درباره تجارت با ایران می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
* فرصت شکاف در شورای امنیت
مخالفت جدی چین و روسیه به عنوان ۲ عضو دائم شورای امنیت با فعال‌سازی مکانیسم ماشه و از آن مهم‌تر، تاکید ۲ کشور بر غیرقانونی بودن این اقدام، یک فرصت دیپلماتیک برای ایران فراهم کرده تا از این طریق تلاش کند ضمن بی‌اعتبار‌سازی فعال‌سازی مکانیسم ماشه، کشورهای مختلف را متقاعد کند به مفاد قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران پایبند نباشند.
در همین راستا ساعتی پس از اعلام فعال شدن مکانیسم ماشه، وزیر امور خارجه کشورمان طی نامه‌ای به همتایان خود در کشورهای مختلف، با اشاره به غیرقانونی بودن فعال‌سازی مکانیسم ماشه، احیای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت توسط آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان را غیرقانونی خواند و تاکید کرد ایران این اقدام را به رسمیت نمی‌شناسد.
«سیدعباس عراقچی» همچنین از این کشورها خواست از اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت خودداری کنند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این نامه تأکید کرد نه ایران و نه هیچ دولت عضو سازمان ملل متحد هیچ الزامی برای تبعیت از این ادعاهای غیرقانونی ندارد و بالعکس، شناسایی یا اجرای چنین تدابیری خود نقض حقوق بین‌الملل محسوب خواهد شد. وی همچنین یادآور شد همه محدودیت‌های مندرج در قطعنامه 2231 در تاریخ 18 اکتبر/ ۲۶ مهرماه جاری به طور دائم منقضی خواهد شد و هر تحرکی برای تمدید یا احیای آنها، از سوی ایران و کشورهای صلح‌دوست و پایبند به حاکمیت قانون، به رسمیت شناخته نخواهد شد. عراقچی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران همواره آمادگی خود را برای دیپلماسی و تعامل سازنده نشان داده است، تصریح کرد ایران به دفاع قاطع از حقوق حاکمیتی و منافع مشروع خود ادامه خواهد داد. وی در پایان این نامه، از دولت‌های مخاطب خواست هرگونه ادعای مربوط به احیای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته را مردود دانسته، از درج چنین تدابیر غیرقانونی‌ای در سیاست‌ها و قوانین داخلی خود اجتناب ورزند و سایر کشورها را به پاسداشت چندجانبه‌گرایی و مقابله با سوءاستفاده از نهادهای بین‌المللی تشویق کنند.
کمیته تحریم چگونه کار می‌کند؟
موضع چین و روسیه در مخالفت با اجرای مکانیسم ماشه و اینکه آنها اساسا قایل به فعال شدن مکانیسم ماشه نیستند، باعث می‌شود تردیدهای جدی در فرآیند اجرایی و نظارت بر اجرای تحریم‌ها ایجاد شود. مقامات مسکو بویژه به دبیرکل و دبیرخانه سازمان ملل تاکید کرده‌اند از در دستور کار قرار دادن بازگشت تحریم‌ها اجتناب کنند. در واقع این مواضع 2 عضو دائم شورای امنیت باعث می‌شود ساز و کارهای کمیته نظارت بر اعمال تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران با موانع جدی مواجه شود. در این‌باره، دیاکو حسینی، معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران گفت: در قطعنامه 1737، سازوکاری به نام کمیته تحریم (Sanction Committee) تعبیه شد. هر 15 کشور عضو شورای امنیت، اعضای این کمیته تحریم هستند و یک کمیته کارشناسان در درون این کمیته تحریم وجود دارد که توسط دبیرکل سازمان ملل متحد از کشورهای مختلف تعیین می‌شود. حسینی درباره وظیفه کمیته کارشناسان افزود: وظیفه کمیته کارشناسان این است که میزان اجرای تحریم‌ها و پایبندی کشورها به اجرای تحریم‌ها را گزارش می‌دهد؛ اینکه این تحریم‌ها تا چه اندازه پیشرفت داشته است یا کدام کشورها در حال نقض تحریم هستند. همین‌طور این کمیته درباره اثرگذاری بیشتر تحریم‌ها توصیه‌هایی را مطرح می‌کند. عملکرد و وظایف این کمیته کلیدی است. معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: پس از تصویب قطعنامه 2231، تشکیل این کمیته معلق شد. اما با فعال شدن اسنپ‌بک این کمیته احیا می‌شود ولی یک نکته وجود دارد و آن نکته این است که مبنای تصیم‌گیری در کمیته تحریم، اجماع است. اگر حتی یک کشور مخالف توصیه‌های کمیته باشد؛ آن توصیه‌ها اجرایی نمی‌شود. وی در ادامه به موضع چین و روسیه در قبال فعال‌سازی مکانیسم ماشه اشاره و تصریح کرد: چون چین و روسیه طبق مواضعی که در گفت‌وگوهای اخیر شورای امنیت داشتند، با اسنپ‌بک مخالف هستند، اگر اراده سیاسی داشته باشند، حتی اگر اسنپ‌بک هم فعال شده باشد می‌توانند در کمیته تحریم با اجرای تحریم‌ها مخالفت کنند. یعنی هم با گزارش‌هایی که این کمیته درباره نقض تحریم‌ها می‌دهد و هم توصیه‌هایی که مطرح می‌کند، مخالفت کنند. اینگونه انسجام اعمال تحریم‌ها کاملا می‌شکند و امکان تبادل اطلاعات از بین می‌رود و تحریم‌ها بسیار ناقص و ضعیف‌تر از دوره قبل از برجام انجام می‌شود. این موضوع می‌تواند یک شانس برای ایران باشد.