شاید کمتر کسی تصور می‌کرد طرح جدید ترامپ برای توقف جنگ در غزه، به یک موضوع جدی تبدیل شود.
رئیس‌جمهور آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی کاخ سفید در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، این برنامه را در کنار بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی رونمایی کرد. او مدعی شد این طرح، فرصتی تاریخی برای صلح در خاورمیانه است.
ترامپ همچنین به حماس هشدار داد اگر تا پایان روز یکشنبه (۵ اکتبر) این پیشنهاد را نپذیرد، جهنم بر سر این گروه نازل خواهد شد و آمریکا از اسرائیل برای تمام کردن کار در غزه حمایت کامل خواهد کرد.
اما محتوای پیشنهاد ترامپ چه بود؟ توقف فوری درگیری‌ها، آزادی تمام اسرای اسرائیلی (زنده و مرده) در عرض ۷۲ ساعت، آزادی بیش از ۱۹۵۰ زندانی فلسطینی در مقابل ورود گسترده کمک‌های بشردوستانه و انتقال مدیریت غزه به یک دولت موقت تکنوکرات فلسطینی تحت نظارت بین‌المللی. علاوه بر این، طرح بر خلع سلاح حماس، نابودی زیرساخت‌های نظامی آن و حذف حماس از مدیریت آینده غزه تاکید دارد. این طرح همچنین به رژیم صهیونیستی اجازه می‌دهد یک کمربند امنیتی دائم در مرزها ایجاد کند. ترامپ این طرح را بخشی از گسترش پیمان‌های آبراهام می‌داند که سال ۲۰۲۰ امارات، بحرین، مراکش و سودان را به اسرائیل نزدیک کرد اما منتقدان می‌گویند این پیمان‌ها فلسطینی‌ها را نادیده گرفت و حالا هم، در بحبوحه جنگ غزه، به جای حل مساله فلسطین، به عادی‌سازی بیشتر بدون در نظر گرفتن حقوق فلسطینی‌ها دامن می‌زند. نتانیاهو که با حکم بازداشت دیوان کیفری بین‌المللی برای جنایات جنگی روبه‌رو است، از طرح حمایت کرد و گفت اهداف جنگی اسرائیل - نابودی حماس و بازگرداندن اسرا - را محقق می‌کند اما این حمایت، ظاهری است؛ نتانیاهو بلافاصله مخالفت خود با تشکیل دولت فلسطینی را تکرار کرد و گفت این در توافق نوشته نشده و تأکید کرد نیروهای اسرائیلی در بیشتر نقاط غزه باقی خواهند ماند. این تناقض‌ها از همان ابتدا نشان می‌دهد طرح ترامپ بیشتر به نفع اسرائیل است تا یک صلح پایدار. پاسخ حماس به این پیشنهاد که ۳ اکتبر ۲۰۲۵ منتشر شد، ترکیبی از پذیرش مشروط و تأکید بر اصول ملی فلسطین بود. حماس پس از مشورت با میانجیان قطری و مصری اعلام کرد با آزادی تمام اسرای اسرائیلی (زنده و مرده) طبق فرمول تبادل ترامپ موافقت می‌کند، مشروط به فراهم شدن شرایط میدانی مناسب، مانند توقف بمباران و عقب‌نشینی اولیه نیروهای اسرائیلی. این گروه همچنین آمادگی خود را برای انتقال مدیریت غزه به یک بدنه مستقل فلسطینی بر اساس اجماع ملی فلسطینی و حمایت اسلامی - عربی ابراز کرد اما صریحاً تأکید کرد مسائل مربوط به آینده غزه و حقوق فلسطینی‌ها - از جمله خلع سلاح، مدیریت دائمی و جلوگیری از اشغال - باید در چارچوب ملی فلسطینی حل شود؛ جایی که حماس به عنوان بخشی از ائتلاف ملی نقش خواهد داشت. این پاسخ، به معنای رد حذف کامل حماس از معادلات غزه است. حماس در پاسخ خود به طرح ترامپ تاکید کرد مدیریت غزه مطلقاً نباید به هیچ طرف غیرفلسطینی سپرده شود و تصریح کرد هر توافقی باید بر اساس قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل باشد. این موضع، ریشه در نگرانی‌های عمیق حماس دارد. طرح ترامپ، با وجود وعده کمک‌های بشردوستانه، عملاً حماس را به حاشیه می‌راند و غزه را به یک منطقه غیرنظامی تحت نظارت اسرائیل و آمریکا تبدیل می‌کند، بدون تضمین برای بازگشت آوارگان یا پایان محاصره. تحلیلگرانی مانند مخیمر ابوسعد، کارشناس سیاسی در قاهره، می‌گویند این پاسخ حماس انتخاب بین بد و بدتر است؛ حماس با پذیرش تبادل اسرا، جان اسرای صهیونیست و زندانیان فلسطینی را نجات می‌دهد اما با اصرار بر چارچوب ملی، درهای مذاکره را باز نگه می‌دارد. این استراتژی، حماس را به عنوان نماینده مقاومت فلسطین حفظ می‌کند و نشان می‌دهد حذف آن از مدیریت غزه، بدون توافق گسترده فلسطینیان، عملاً غیرممکن است. در واقع، پاسخ حماس نه یک بله ساده، بلکه یک «بله! اما...» است که مذاکرات را به سمت بحث‌های پیچیده‌تر سوق می‌دهد؛ جایی که حماس می‌تواند از حمایت اعراب برای فشار بر آمریکا استفاده کند. این پاسخ، همزمان با اعتراضات گسترده در ایتالیا و دیگر نقاط جهان علیه جنگ غزه، نشان‌دهنده فشار بین‌المللی بر اسرائیل است. ترامپ بلافاصله از پاسخ حماس استقبال کرد و در پستی در تروث نوشت: به نظر می‌رسد حماس آماده صلح پایدار است. اسرائیل باید فوراً بمباران غزه را متوقف کند تا اسرا ایمن آزاد شوند. او حتی ویدئویی ضبط کرد و گفت ما خیلی نزدیک به پایان جنگ هستیم و تأکید کرد این نه فقط درباره غزه، بلکه صلح خاورمیانه است. این واکنش ترامپ ظاهرا نتانیاهو را غافلگیر کرد. طبق گزارش آکسیوس، پیش از واکنش ترامپ، نتانیاهو در جلسه کابینه خود پاسخ حماس را، نه به طرح ترامپ تلقی کرده بود و به اعضای کابینه گفته بود مواضع اسرائیل باید با آمریکا هماهنگ باشد. یک مقام اسرائیلی به آکسیوس گفت نتانیاهو شگفت‌زده شد، زیرا انتظار داشت ترامپ پاسخ حماس را رد کند. نتانیاهو که طرح را برای نابودی کامل حماس می‌خواست، حالا با فشاری روبه‌رو است که اسرائیل را وادار به توقف عملیات می‌کند؛ عملیاتی که اخیراً بر غزه تمرکز داشته و صدها هزار فلسطینی را آواره کرده. این غافلگیری، تنش‌های پنهان بین ترامپ و نتانیاهو را برجسته می‌کند؛ ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش نتانیاهو را دوست می‌دانست، حالا به نظر می‌رسد اولویت‌های خود را پیش می‌برد. در اسرائیل، مقامات و رسانه‌های راست‌گرا مانند کانال ۱۴ تلویزیون رژیم، بلافاصله اعتراض کردند و ترامپ را متهم به فروش اسرائیل برای منافع شخصی کردند. این کانال حتی تیتر زد: «ترامپ به خاطر نوبل، اسرائیل را فروخت». ترامپ از سال‌ها پیش - از زمان پیمان‌های آبراهام، علناً از شایستگی خود برای کسب جایزه صلح نوبل سخن گفته و گلایه کرده بود چرا نوبل را دریافت نمی‌کند! نتانیاهو ژوئیه ۲۰۲۵ او را نامزد کرد و کشورهایی مانند پاکستان و کامبوج هم حمایت کردند. ترامپ که طرح غزه را فرصت اول برای صلح واقعی خاورمیانه می‌نامد، به وضوح آن را پلی به نوبل می‌بیند. این تمایل که منتقدان آن را نارسیسیسم وی می‌دانند، ترامپ را وادار کرده تا از پاسخ حماس - حتی اگر مشروط باشد- استقبال کند، بدون توجه به اینکه این کار نتانیاهو را عصبانی می‌کند. کانال ۱۴ تلویزیون اسرائیل این را خیانت خواند و گفت ترامپ اسرائیل را برای جایزه‌ای که هرگز نمی‌گیرد، قربانی کرد. ترامپ که در مصاحبه‌های اخیر مدعی شده ۷ جنگ را تمام کرده، حالا غزه را هشتمین جنگ می‌بیند اما این رویکرد، دیپلماسی را به بازی شخصی تبدیل می‌کند. ترامپ با فشار بر حماس و اسرائیل، امتیاز می‌گیرد اما بدون حل ریشه‌ای مسائل، صلح پایدار بعید است. پیمان‌های آبراهام که ترامپ به آنها افتخار می‌کند، فلسطینی‌ها را نادیده گرفت و حالا طرح غزه هم، با وجود وعده حرکت به سوی دولت فلسطینی، تضمینی ندارد. با توجه به پاسخ حماس و استقبال ترامپ، وضعیت فعلی غزه شاید در آستانه یک تغییر موقت است اما همه چیز هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. فرآیند کار حالا از طریق میانجیان قطری و مصری پیش می‌رود و مرحله اول، تبادل اسرا و توقف بمباران است. ترامپ گفته بحث جزئیات در جریان است و دفتر نتانیاهو اعلام کرده اسرائیل برای اجرای فوری مرحله اول آماده می‌شود؛ یعنی عقب‌نشینی به خطوط مشخص و آزادی اسرا.
اما آیا اسرائیل موافقت کامل می‌کند؟ بعید است! نتانیاهو تحت فشار داخلی از سوی ائتلاف راست‌گرایش، احتمالاً سنگ‌اندازی خواهد کرد؛ او می‌خواهد خلع سلاح حماس را تضمین کند اما حماس آن را به چارچوب ملی موکول کرده. اگر اسرائیل بمباران را متوقف کند، کمک‌ها وارد می‌شود – حداقل به اندازه توافق ژانویه ۲۰۲۵ – و رفح باز می‌ماند اما فرآیندها مرحله‌ای است: پس از تبادل، یک نیروی تثبیت بین‌المللی (با حضور اعراب و مسلمانان) مستقر می‌شود. حماس موافقت کرده اما اصرار دارد غیرفلسطینی‌ها دخیل نباشند و خودش بخشی از اجماع ملی باشد. این یعنی حذف حماس غیرممکن است و بدون توافق حماس با فتح و دیگر گروه‌ها، مدیریت پایدار نخواهد بود. تحلیلگران می‌گویند احتمال موفقیت مرحله اول ممکن است اما مراحل بعد – بازسازی و خلع سلاح – به دلیل مخالفت نتانیاهو با دولت فلسطینی، شکست می‌خورد. گمانه‌زنی‌ها حاکی است این وضعیت پایدار نیست. ترامپ ممکن است تغییر موضع دهد، اگر نوبل در دسترس نباشد یا فشار لابی اسرائیلی افزایش یابد. نتانیاهو هم با سابقه شکستن آتش‌بس‌ها (مانند مارس ۲۰۲۵) می‌تواند بهانه بسازد. از سویی یک تحلیل دیگر نیز می‌گوید حماس باید بسیار مراقب باشد، چرا که زمان‌بندی انجام مراحل توافق به گونه‌ای است که شاید ابزارهای فشار حماس در همان مراحل اول از دست برود و آنگاه نتانیاهو به طور کامل توافق را نقض کند. در این بین، شیخ نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله لبنان معتقد است این طرح در راستای طرح اسرائیل بزرگ پیشنهاد داده شده است. به گفته دبیرکل حزب‌الله لبنان، هدف طرح ترامپ این است که تمام اهرم‌های قدرت حماس بویژه اسرای در بند را از دست مقاومت فلسطین خارج کند. هشدار دبیرکل حزب‌الله لبنان در واقع ضرورت هوشمندی حماس در قبال این موضوع را گوشزد می‌کند، چرا که بعید نیست پس از انجام تبادل اسرا و زندانیان، رژم صهیونیستی با چراغ سبز ترامپ، حملات به غزه را از سر بگیرد.
نکته قابل تامل این است که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز ضمن استقبال از پاسخ حماس اما هشدار داد بدون تضمین حقوق فلسطینی‌ها صلح توهم است. اعتراضات جهانی، مانند تظاهرات ایتالیا، فشار را بر ترامپ و نتانیاهو به شدت افزایش داده. بر همین اساس، برخی کارشناسان معتقدند احتمال آتش‌بس کوتاه‌مدت بالاست – شاید تا پایان هفته – اما صلح پایدار بعید به نظر می‌رسد. طرح ترامپ، با وجود جذابیت ظاهری، ریشه‌ها را نادیده می‌گیرد: «اشغال، محاصره و نابرابری». حماس با پذیرش مشروط، زمان خریده، اسرائیل عقب‌نشینی تاکتیکی می‌کند و ترامپ به نوبل چشم دوخته. موضع حماس نگرش سایر گروه‌های مقاومت هم هست و به نظر می‌رسد این مساله یک اجماع در میان فلسطینی‌ها ایجاد کرده. به گزارش رسانه‌ها، بناست مصر میزبان گفت‌وگو میان گروه‌های فلسطینی در راستای این اجماع باشد اما به هر حال اگر نتانیاهو سنگ‌اندازی کند یا ترامپ تغییر موضع دهد، جنگ از سر گرفته می‌شود. این چرخه، غرب آسیا را در ابهام نگه می‌دارد؛ جایی که دیپلماسی اغلب به ابزار قدرت تبدیل می‌شود. به هر روی آینده غزه، نه به دست ترامپ، بلکه به اراده فلسطینی‌ها و فشار جهانی بستگی دارد.