حسین مهدی‌تبار: ابهامات فزاینده‌‌ای درباره پایداری طرح صلح ترامپ برای غزه و تعهد واقعی رژیم صهیونیستی به اجرای آن ایجاد شده است. رئیس‌جمهور آمریکا، اواخر سپتامبر ۲۰۲۵، طرح ۲۰ ماده‌ای خود را در کاخ سفید رونمایی کرد و آن را پیشنهادی عادلانه و بی‌سابقه نامید که می‌تواند جنگ ۲ ساله غزه را به پایان برساند.
این طرح که با همکاری جرد کوشنر، داماد ترامپ و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه او تدوین شده، بر پایه تبادل اسرای صهیونیست با زندانیان فلسطینی، آتش‌بس فوری، خلع سلاح حماس و حذف این گروه از آینده غزه و بازسازی غزه تحت نظارت بین‌المللی بنا شده است اما از همان لحظه رونمایی، شک و تردیدها شروع شد: آیا این طرح واقعاً به صلح پایدار منجر می‌شود یا فقط پوششی برای اهداف بلندمدت اسرائیل‌است؟
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با ترامپ، حمایت خود را از طرح اعلام کرد و گفت: این طرح اهداف جنگی ما را محقق می‌کند؛ اسرا را بازمی‌گرداند، حماس را خلع سلاح می‌کند و غزه را برای همیشه از تهدید برای اسرائیل خلاص می‌کند اما همین حمایت، با شرطی سنگین همراه بود که ابهام اصلی را ایجاد کرد؛ نتانیاهو تأکید کرد اسرائیل تا آزادی آخرین اسیر هیچ بند دیگری از طرح را اجرا نخواهد کرد.
این موضع که در دیدار با خانواده‌های اسرای صهیونیست و بیانیه‌های رسمی تکرار شده، نشان‌دهنده شکاف عمیق بین وعده‌های ترامپ و واقعیت‌های سیاست داخلی رژیم صهیونیستی است. طرح ترامپ در ظاهر، ساده به نظر می‌رسد. ماده اول آن، آتش‌بس فوری و تبادل اسرا را الزامی می‌کند: حماس باید ۲۰ اسیر زنده را آزاد کند و بقایای حدود ۳۰ اسیر فوت‌شده را ظرف ۷۲ ساعت تحویل دهد، در مقابل آزادی ۲۵۰ زندانی فلسطینی با حکم اعدام و حبس ابد و ۱۷۰۰ نفر از بازداشت‌شدگان غزه از سوی اسرائیل. سپس کمک‌های بشردوستانه گسترده، شامل بازسازی زیرساخت‌ها مانند آب، برق و بیمارستان‌ها، بدون دخالت اسرائیل یا حماس، از طریق سازمان ملل وارد غزه می‌شود.
باز شدن گذرگاه رفح، خلع سلاح حماس با نظارت ناظران مستقل و عفو اعضای حماس که به همزیستی صلح‌آمیز متعهد شوند و اسلحه‌های‌شان را تحویل دهند، از دیگر بندها هستند. غزه موقتاً توسط یک کمیته فنی و غیرسیاسی فلسطینی، متشکل از کارشناسان محلی و بین‌المللی اداره می‌شود که تحت نظارت هیات صلح به ریاست ترامپ و مشارکت تونی بلر، نخست‌وزیر اسبق انگلیس قرار دارد. این هیات، بودجه بازسازی را مدیریت می‌کند تا زمانی که تشکیلات خودگردان فلسطین اصلاحات لازم را انجام دهد و کنترل غزه را به دست گیرد.
ترامپ حتی به مسیر معتبر برای خودمختاری فلسطین و تشکیل کشور اشاره کرده، هرچند بدون جزئیات مشخص.
این طرح، با حمایت گسترده‌ای از سوی رهبران جهان روبه‌رو شد: امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه آن را تعهد برای پایان جنگ خواند، فردریش مرتس صدراعظم آلمان آن را بهترین شانس برای صلح نامید و کشورهای عرب مانند عربستان، قطر، مصر و اردن در بیانیه مشترکی آمادگی خود برای همکاری را اعلام کردند. نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و جورجیا ملونی نخست‌وزیر ایتالیا هم از آن استقبال کردند. حتی چین و روسیه، با وجود اختلافات، از تلاش برای صلح حمایت کردند اما پاسخ حماس به این طرح، نقطه عطفی بود که ابهامات را عمیق‌تر کرد.
۳ اکتبر، حماس بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد آماده آزادسازی همه اسراست اما با شرط ایجاد شرایط میدانی مناسب و مذاکره بر سر سایر بندها. آنها خواستار پایان دائم جنگ، خروج کامل نیروهای اسرائیلی و نقش در آینده غزه شدند. ترامپ بلافاصله واکنش نشان داد و در ایکس نوشت: «بر اساس بیانیه حماس، باور دارم آنها آماده صلح پایدار هستند. اسرائیل باید بلافاصله بمباران غزه را متوقف کند تا اسرا ایمن خارج شوند!» این یعنی ابتدا حملات متوقف شود و نظامیان رژیم صهیونیستی از غزه خارج شوند.
موضع ترامپ که مستقیماً نتانیاهو را خطاب قرار داد، نشان‌دهنده فشار فزاینده بر اسرائیل بود. دفتر نتانیاهو ساعاتی بعد اعلام کرد اسرائیل برای «اجرای فوری مرحله اول» آماده است و به ارتش دستور کاهش عملیات تهاجمی را داد. نتانیاهو در سخنرانی شبانگاهی خود گفت: ما در آستانه دستاورد بزرگی هستیم؛ اسرا بزودی بازمی‌گردند و حماس خلع سلاح خواهد شد؛ یا به روش آسان، یا سخت. این در حالی است که حماس در پاسخ خود از خلع سلاح حرفی نزده بود.
او هیاتی را به مصر فرستاد تا جزئیات فنی را نهایی کند و امیدوار است در روزهای آینده آزادی همه اسرا را اعلام کند. با این حال، نتانیاهو در ادامه اظهار داشت: تا آزادی آخرین اسیر، به هیچ بند دیگری از طرح ترامپ نخواهیم پرداخت. نتانیاهو تأکید کرد تشکیلات خودگردان فلسطین یا حماس هیچ نقشی در اداره غزه نخواهند داشت و اسرائیل حاشیه امنیتی را حفظ می‌کند تا غزه از تهدید تروریستی پاک شود. این شرط که در دیدار با انجمن قهرمانی تکرار شد، عملاً اجرای طرح را به تعویق می‌اندازد و به اسرائیل اجازه می‌دهد در صورت تأخیر، به جنگ بازگردد. در واقع این اظهارات نتانیاهو برخلاف ادعاهای ترامپ مبنی بر پذیرش طرح او توسط رژیم صهیونیستی است؛ نتانیاهو نه عقب‌نشینی را قبول دارد و نه جواب حماس به طرح ترامپ را.
ابهام در تعهد اسرائیل، ریشه در سیاست داخلی نتانیاهو دارد. او با ائتلاف راست‌گرای افراطی، از جمله ایتامار بن‌گویر و بزالل اسموتریچ، روبه‌رو است که الحاق غزه به اسرائیل را مطالبه می‌کنند و هرگونه صلح را خیانت می‌دانند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد ۶۱ درصد یهودیان آمریکایی معتقدند اسرائیل جنایات جنگی در غزه مرتکب شده و اعتراضات گسترده در تل‌آویو، نتانیاهو را تحت فشار گذاشته تا اسرا را اولویت دهد اما اولویت او، نابودی کامل حماس است، نه صلح پایدار؛ موضعی که با مواضع ترامپ همخوانی ندارد.
ترامپ به نتانیاهو هشدار داد بمباران را متوقف کند و اسرائیل موقتاً عملیات را کاهش داد اما نتانیاهو، با سابقه به تعویق انداختن توافق‌ها، می‌تواند از شرط اسرا سوءاستفاده کند.
ابهام اصلی نه فقط در طرح ترامپ، بلکه در پایبندی اسرائیل نیز است. نتانیاهو، با تأکید بر آزادی آخرین اسیر، دروازه‌ای برای تعویق باز گذاشته - و این می‌تواند کل فرآیند را نابود کند- ترامپ، با نقش ریاست هیات صلح، انگیزه شخصی برای موفقیت دارد اما اگر نتانیاهو به شرطش پایبند بماند، طرح به جای صلح، بهانه‌ای برای اشغال بیشتر می‌شود.
* چرا حماس هوشمندی به خرج داد؟
کارشناسان معتقدند پاسخ حماس به طرح ترامپ، بر اساس هوشمندی این گروه نسبت به واقعیات مربوط به رژیم صهیونیستی و اختلافات درونی تدوین شده است. در واقع رهبران حماس از وضعیت دولت ائتلافی حاکم به نخست‌وزیری نتانیاهو و اختلافات او با احزاب راست افراطی به رهبری اسموتریچ و بن‌گویر مطلع هستند و می‌دانند نتانیاهو تحت هیچ شرایطی حاضر به پذیرش همه بندهای طرح ترامپ نخواهد شد.
از سوی دیگر العربیه به نقل از منابع حماس گزارش داده حماس تضمین‌هایی از ترامپ گرفته که عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی از غزه را دائمی می‌کند؛ موضوعی که با توجه به مواضع نتانیاهو مبنی بر عدم امکان اجرای همه مفاد طرح ترامپ، بعید به نظر می‌رسد.