بنیا ابراهیم‌نژاد: در هفته‌های اخیر، ده‌ها شهر اروپا صحنه تجمعات گسترده در حمایت از مردم غزه و در اعتراض به ادامه حملات ارتش صهیونیستی بوده است. این اعتراضات از فضای سیاسی - اجتماعی فراتر رفته و به ورزش نیز کشیده شده است، به‌گونه‌ای که در ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و انگلیس، گروه‌های مختلف ورزشکاران، هواداران و اتحادیه‌های مدنی خواستار تحریم تیم‌ها و باشگاه‌های رژیم شده‌اند.
در ایتالیا، روز جمعه هزاران نفر در شهرهای رم، ناپل، میلان و تورین در اعتراض به ادامه جنگ در غزه و توقیف ناوگان امدادی موسوم به «ناوگان جهانی صمود» به خیابان‌ها آمدند. این تظاهرات بخشی از یک اعتصاب سراسری بود که بیش از ۲ میلیون نفر در آن شرکت کردند. راه‌آهن، مدارس و پروازهای هوایی برای ساعت‌هایی مختل شد و گروه‌های دانشجویی و اتحادیه‌های کارگری با پلاکاردهایی با مضمون «ورزش در خدمت صلح، نه جنگ» مقابل مراکز ورزشی تجمع کردند.
در رم، جمعی از فعالان حامی فلسطین مقابل کمپ تمرینی تیم‌ملی فوتبال ایتالیا تجمع کردند و خواستاز لغو بازی این تیم با تیم رژیم صهیونیستی در چارچوب مقدماتی جام‌جهانی ۲۰۲۶ شدند. پلیس ضدشورش با استفاده از گاز اشک‌آور معترضان را متفرق کرد اما درگیری‌ها تا نیمه‌شب ادامه داشت.
* توقیف ناوگان امدادی و آغاز اعتراضات
اعتراض‌های اخیر پس از آن آغاز شد که نیروی دریایی رژیم چند فروند کشتی حامل کمک‌های بشردوستانه را که از سواحل مدیترانه به سمت غزه در حرکت بودند، توقیف و سرنشینان صلح‌طلب حامی مردم مظلوم غزه را بازداشت کرد. این کشتی‌ها بخشی از کاروانی با عنوان «ناوگان جهانی صمود» بودند که هدف آن رساندن دارو، غذا و تجهیزات پزشکی به منطقه محاصره‌شده غزه بود.
بازداشت ده‌ها فعال اروپایی و آمریکایی در جریان این توقیف واکنش تند افکار عمومی اروپا را برانگیخت. در پی آن، گروه‌های مدافع حقوق بشر در چند کشور اروپا از دولت‌های‌شان خواستند با فشار دیپلماتیک، آزادی بازداشت‌شدگان و بازگشت کمک‌های بشردوستانه را پیگیری کنند.
* فشار مدنی به نهادهای فوتبال
در کنار اعتراضات خیابانی، فشار به نهادهای رسمی فوتبال نیز افزایش یافته است: ۵۰ ورزشکار حرفه‌ای از کشورهای مختلف اروپا و آفریقا با امضای توماری رسمی خطاب به اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) خواستار تعلیق تیم‌ها و باشگاه‌های اسرائیلی از رقابت‌های بین‌المللی شدند. در میان امضاکنندگان نام‌هایی مانند پل پوگبا (فرانسه)، حکیم زیاش (مراکش)، شیخ دوکوره (سنگال)، سام مرسی (مصر) و انور غازی (هلند) به چشم می‌خورد. این تومار ضمن اشاره به سیاست دوگانه یوفا در پرونده روسیه و اسرائیل تاکید کرد: «همان‌گونه که یوفا در قبال حمله نظامی روسیه به اوکراین به سرعت تصمیم به تعلیق تیم‌های روسی گرفت، امروز نیز نمی‌تواند در برابر قتل‌عام مردم غزه و نقض فاحش حقوق بشر سکوت کند». یکی از امضاکنندگان این تومار در گفت‌وگو با «ورلد اسپورت» گفته است: «ما از یوفا انتظار نداریم وارد سیاست شود؛ انتظار داریم به اصول انسانی پایبند بماند. فوتبال زمانی معنا دارد که جان انسان‌ها بی‌ارزش نباشد».
در کنار این نامه، شماری از باشگاه‌های کوچک اروپایی نیز به طور نمادین از بازی با تیم‌های اسرائیلی خودداری کردند. در یونان و اسپانیا، چند تیم لیگ‌ها اعلام کردند تا زمانی که شرایط انسانی در غزه بهبود نیابد، حاضر به انجام دیدار با نمایندگان اسرائیل نخواهند بود.
* موضع یوفا و فیفا
در مقابل موج اعتراضات، روسای ۲ نهاد اصلی فوتبال جهان، جیانی اینفانتینو در فیفا و الکساندر چفرین در یوفا، تاکنون از هرگونه اقدام انضباطی علیه رژیم خودداری کرده‌اند.
اینفانتینو در نشست اخیر شورای فیفا در زوریخ گفت: «فوتبال نمی‌تواند مسائل ژئوپلیتیک را حل کند. مأموریت ما ایجاد پل میان ملت‌ها از طریق ورزش است، نه تصمیم‌گیری درباره مناقشات سیاسی».
او اظهار کرد فیفا همچنان در تماس با فدراسیون‌های منطقه‌ای است تا مسابقات بین‌المللی بدون مداخله سیاسی ادامه یابد.
الکساندر چفرین، رئیس یوفا نیز موضعی مشابه اتخاذ کرده و در پاسخ به درخواست رسانه‌ها گفته است: «هیچ طرحی برای تعلیق فدراسیون اسرائیل در دستور کار نیست. ما درباره سیاست قضاوت نمی‌کنیم. اگر وارد این مسیر شویم، فوتبال به میدان منازعات سیاسی تبدیل خواهد شد».
با این حال، بسیاری از ناظران ورزشی این رویکرد را با تصمیم سریع یوفا در فوریه ۲۰۲۲ برای تعلیق تیم‌های روسیه مقایسه کرده‌اند. آن زمان، یوفا و فیفا تنها ۳ روز پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین، عضویت فدراسیون روسیه را تعلیق کردند. اکنون منتقدان می‌پرسند: «چرا در قبال اسرائیل، چنین تصمیمی گرفته نمی‌شود؟»
* واکنش سازمان‌های حقوق بشری
در کنار فشارهای مردمی، سازمان عفو بین‌الملل نیز با ارسال نامه‌ای رسمی به فیفا و یوفا خواستار بررسی فوری وضعیت فدراسیون فوتبال اسرائیل شد.
در این نامه که نسخه‌ای از آن توسط «الجزیره» منتشر شد، عفو بین‌الملل تاکید کرد: «۶ باشگاه فعال در شهرک‌های غیرقانونی واقع در اراضی اشغالی فلسطین در لیگ داخلی اسرائیل شرکت دارند» و این مساله برخلاف قوانین فیفا و منشور ملل متحد است.
عفو بین‌الملل از فیفا خواست عضویت فدراسیون اسرائیل را تا زمان خروج این باشگاه‌ها از لیگ داخلی معلق کند. همچنین، در بخش دیگری از نامه آمده است: «ادامه حضور این باشگاه‌ها در ساختار رسمی فوتبال، به معنای پذیرش شهرک‌سازی غیرقانونی است. فیفا موظف است اطمینان حاصل کند هیچ نهاد ورزشی تحت پوشش خود در نقض حقوق بشر سهیم نیست».
فیفا تاکنون پاسخ رسمی به این نامه منتشر نکرده است. سخنگوی این سازمان تنها اعلام کرد «فیفا در حال بررسی موضوع» است.
* گستره جغرافیایی اعتراضات
اعتراضات در اروپا محدود به ایتالیا نبود. در پاریس، صدها هوادار فوتبال در برابر ساختمان فدراسیون فوتبال فرانسه تجمع کردند. آنها پلاکاردهایی با شعار «ورزش در برابر اشغال» در دست داشتند و از فدراسیون کشورشان خواستند بازی دوستانه با تیم فوتبال رژیم صهیونیستی را لغو کند.
در لندن نیز گروهی از فعالان حقوق بشر و طرفداران فوتبال در مقابل دفتر مرکزی فیفا در پایتخت انگلیس تجمع کردند. تجمع‌کنندگان، سیاست «سکوت سازمانی» فیفا را به چالش کشیدند و خواستار موضع‌گیری روشن درباره حملات به زیرساخت‌های ورزشی غزه و کشتار حدود ۵۰۰ فوتبالیست فلسطینی در ۲ سال گذشته از جنگ در این باریکه شدند.
در آلمان، چند بازیکن سابق تیم‌های بوندس‌لیگا در شبکه‌های اجتماعی خود تصاویر کودکان غزه را منتشر کردند و از یوفا خواستند در تصمیم خود بازنگری کند. هرچند فدراسیون فوتبال آلمان از اظهارنظر رسمی خودداری کرد اما فشار رسانه‌ای به سرعت بالا گرفت.
* اظهارات گواردیولا
در میان چهره‌های ورزشی، نام جوزپه گواردیولا بیش از همه در مرکز توجه قرار گرفت. سرمربی اسپانیایی منچسترسیتی در چند نوبت، مواضعی آشکار در قبال وضعیت غزه اتخاذ کرده است.
او در مراسم دریافت دکترای افتخاری از دانشگاه منچستر گفت: «دیدن آنچه در غزه می‌گذرد، دردناک است. وقتی تصاویر کودکان زخمی را می‌بینم، تمام بدنم می‌سوزد. این موضوع فقط درباره ایدئولوژی نیست؛ درباره عشق به زندگی و مراقبت از همسایه است». گواردیولا در سخنانش تصریح کرد رویدادهای جاری در خاورمیانه را «یکی از تراژدی‌های زنده تاریخ معاصر» می‌داند و سکوت جامعه بین‌المللی را «غیرقابل توجیه» توصیف کرد. او همچنین در مصاحبه با شبکه «لیومینت» گفت: «ما شاهد یک نسل‌کشی زنده هستیم. تنها یک جامعه شهری سازمان‌یافته می‌تواند دولت‌ها را به اقدام فوری وادار کند».
پپ با اشاره به تجربه اعتراضات مردمی در اروپا، از مردم شهر بارسلون دعوت کرد در تجمعات صلح‌آمیز شرکت کنند و افزود: «اگر فوتبال قرار است ارزش انسانی داشته باشد، باید صدای بی‌صدایان باشد. ورزش نمی‌تواند نسبت به رنج انسان‌ها بی‌تفاوت بماند».
اظهارات آقای تیکی‌تاکا بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های اروپا یافت. برخی رسانه‌های اسپانیایی این مواضع را «غیرمعمول برای یک مربی در لیگ برتر انگلیس» توصیف کردند. در مقابل، گروهی از تحلیلگران انگلیسی گفتند اظهارات او «در چارچوب آزادی بیان و ارزش‌های انسانی» قرار دارد و برخلاف برخی تصورها، نقض سیاست بی‌طرفی باشگاه نیست.
باشگاه منچسترسیتی تاکنون موضع رسمی درباره سخنان سرمربی خود نگرفته است. با این حال، منابع نزدیک به باشگاه گفته‌اند گواردیولا از بیان دیدگاه‌های شخصی خود منع نشده است.
* دوگانگی معیارها؛ از روسیه تا رژیم صهیونی
موضوع تعلیق یا عدم تعلیق فوتبال رژیم از رقابت‌های بین‌المللی، بحث گسترده درباره سیاست‌های دوگانه نهادهای ورزشی را دوباره زنده کرده است. تصمیم فیفا و یوفا در سال ۲۰۲۲ برای تعلیق روسیه، در آن زمان تنها ۳ روز پس از آغاز حمله به اوکراین اتخاذ شد و واکنش‌های جهانی مثبتی به همراه داشت.
اما اکنون، در حالی که سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل و عفو بین‌الملل گزارش‌هایی از نقض گسترده حقوق غیرنظامیان در غزه منتشر کرده‌اند، نهادهای فوتبال جهان از اقدام مشابه خودداری می‌کنند. ناظران ورزشی معتقدند این تفاوت برخورد، نشان‌دهنده نفوذ سیاسی در ساختار تصمیم‌گیری‌های ورزشی است. یکی از استادان جامعه‌شناسی ورزش در دانشگاه رم در گفت‌وگو با خبرگزاری ANSA ایتالیا گفت: «فیفا در ظاهر خود را غیرسیاسی می‌داند اما تصمیم‌هایش عمیقا سیاسی است. این سازمان وقتی بخواهد اقدام می‌کند و وقتی نخواهد، پشت شعار بی‌طرفی پنهان می‌شود!»
* واکنش فدراسیون رژیم
فدراسیون فوتبال رژیم صهیونیستی در بیانیه‌ای کوتاه هرگونه «اتهام سیاسی» را رد کرد و مدعی شد فوتبال آن رژیم از مسائل نظامی و سیاسی جداست. در این بیانیه آمده است: «تلاش برای تحریم تیم‌های اسرائیلی اقدامی مغایر روح ورزش است! ما در زمین فوتبال با همه رقبا با احترام بازی می‌کنیم و از دخالت سیاست در ورزش حمایت نمی‌کنیم!»
این فدراسیون همچنین اعلام کرد آماده همکاری با فیفا برای «توضیح واقعیات» است. با این حال، کارشناسان ورزشی می‌گویند به دلیل وجود باشگاه‌هایی در مناطق اشغالی، این ادعا از نظر فنی قابل دفاع نیست.
* آینده نامشخص تصمیم فیفا
در حال حاضر، هیچ نشانه‌ای از تغییر موضع فیفا و یوفا دیده نمی‌شود. پرونده شکایت فدراسیون فوتبال فلسطین که ماه مارس امسال به فیفا ارسال شده، هنوز در مرحله بررسی حقوقی است.
مطابق اساسنامه فیفا، تعلیق یک فدراسیون تنها در صورتی ممکن است که نقض آشکار قوانین بین‌المللی یا دخالت مستقیم دولت در امور فوتبال ثابت شود. این روند معمولا ماه‌ها طول می‌کشد و مستلزم رای‌‌گیری شورای فیفاست.
منابع نزدیک به فیفا گفته‌اند در نشست آتی شورای این سازمان، موضوع اسرائیل و فلسطین «در دستور کار غیررسمی» قرار دارد اما هنوز تصمیم قطعی اتخاذ نشده است.
* آزمون اخلاقی فوتبال
اعتراضات گسترده در اروپا، تومار ورزشکاران، مواضع چهره‌هایی چون پپ گواردیولا و درخواست رسمی سازمان عفو بین‌الملل، همگی نشان می‌دهد فشار مدنی بر نهادهای فوتبال در حال افزایش است.
با این حال، فیفا و یوفا همچنان سیاست «بی‌طرفی!» را دنبال می‌کنند؛ سیاستی که در سال‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری زیر سوال رفته است.
تجربه جنگ اوکراین، مساله روسیه و اکنون غزه، نشان می‌دهد مرز میان سیاست و ورزش دیگر به سادگی قابل ترسیم نیست.
در شرایطی که میلیون‌ها نفر در خیابان‌های اروپا خواستار واکنش اخلاقی نهادهای بین‌المللی هستند، سکوت سازمان‌های ورزشی ممکن است بیش از هر چیز، تصویر این نهادها را به عنوان بازیگرانی منفعل در برابر بحران‌های انسانی تثبیت کند.