سعیده اسدیان: طی سال‌های اخیر روستاها به عنوان یکی از مهم‌‌ترین کانون‌‌های گردشگری پایدار و فرهنگی در جهان مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته‌اند.
سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) با اجرای طرحی تحت عنوان «بهترین روستاهای گردشگری جهان» (Best Tourism Villages)، تلاش دارد روستاهایی را شناسایی و معرفی کند که با حفظ اصالت‌‌های فرهنگی و زیستمحیطی خود، در مسیر توسعه گردشگری پایدار گام برداشته‌اند.
ثبت جهانی یک روستا به این معناست که آن روستا از نظر میراث فرهنگی، معماری بومی، تعامل اجتماعی و شیوه زندگی سنتی دارای ویژگی‌هایی منحصر‌به‌فرد است که نه‌تنها باید حفظ شوند، بلکه می‌‌توانند الگوی جهانی توسعه محلی باشند.
برای کشوری همچون ایران که دارای بیش از ۶۰ هزار روستا با فرهنگ‌‌ها، اقلیم‌‌ها و سنت‌‌های گوناگون است، حضور در فهرست جهانی روستاهای برگزیده، فرصتی بزرگ برای معرفی ظرفیتهای ملی، جذب گردشگر و رونق اقتصادی مناطق محروم محسوب میشود.
* ۸ روستای ایران در انتظار ثبت جهانی
سیدمصطفی فاطمی، مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت‌وگو با «وطن امروز»، از ارسال پرونده 8 روستای ایران به سازمان جهانی گردشگری خبر داد و گفت: پرونده این روستاها تکمیل و برای بررسی کارشناسان بین‌المللی ارسال شده و امیدواریم امسال بتوانیم حداقل یک روستا را در فهرست جهانی ثبت کنیم.
وی با اشاره به اینکه امسال 8 روستا به عنوان نامزد ثبت جهانی معرفی شدهاند، اظهار کرد: این روستاها شامل «برغان» در استان البرز، «سهیلی» در جزیره قشم، «پالنگان» در کردستان، «حسنلو» در آذربایجان غربی، «موئیل» در اردبیل، «کندلوس» در مازندران، «شفیعآباد» در کرمان و «فهرج» در یزد هستند.
فاطمی تصریح کرد: طی 5 سال گذشته، به طور مستمر پرونده‌‌های متعددی برای ثبت جهانی ارسال شده و تاکنون تنها 2 روستا موفق به ثبت شدهاند. با این حال، امسال به دلیل تکمیل نواقص و همکاری دستگاه‌های استانی، امید زیادی به موفقیت در این مسیر داریم.
* امتیاز بالای ایران برای تنوع و اصالت فرهنگی
مدیرکل گردشگری داخلی درباره معیارهای ثبت جهانی روستاها به «وطن امروز» گفت: ثبت جهانی بر اساس ۹ سرفصل اصلی و حدود ۵۰ زیرشاخص انجام میشود. این شاخص‌‌ها شامل منابع فرهنگی و طبیعی، ترویج و حفاظت از منابع فرهنگی، پایداری اقتصادی و اجتماعی، پایداری محیطی، پتانسیل گردشگری، حاکمیت گردشگری، زیرساخت و اتصالات، بهداشت و امنیت است.
فاطمی با بیان اینکه ایران در شاخص منابع فرهنگی و طبیعی معمولاً بالاترین امتیاز را کسب می‌‌کند، افزود: در اغلب روستاهای ما تنوع و اصالت فرهنگی، معماری سنتی و جاذبه‌های طبیعی بخوبی حفظ شده و این بخش، قوی‌‌ترین امتیاز ما در داوری‌‌هاست. در بخش ترویج و حفاظت از منابع فرهنگی نیز عملکرد ما خوب بوده است، نمونه آن حفاظت از آثار ارزشمند همچون دماوند، سبلان و سایت‌های باستانی مانند حسنلو است.
وی ادامه داد: پایداری اقتصادی و اجتماعی از شاخصهای مهم دیگر است. ما در این بخش وضعیت نسبتاً متوسطی داریم. در روستاهایی مانند شفیعآباد، مشارکت زنان و برگزاری آیین‌‌های بومی بسیار موفق بوده و امتیاز بالایی گرفته‌ایم اما در حوزه پایداری محیطی، وضعیت کشور متوسط به پایین است. تفکیک زباله، استفاده از انرژی‌‌های نو و آموزش‌‌های زیستمحیطی نیازمند تقویت بیشتری است.
* امتیاز بالای 2 روستا به دلیل امکانات اقامتی و خدمات گردشگری
مدیرکل گردشگری داخلی درباره شاخص گردشگری و زنجیره ارزش هم گفت: این شاخص بررسی می‌‌کند که آیا در روستا اقامتگاه بوم‌گردی، صنایع دستی، بازارچه محلی و راهنمای گردشگری وجود دارد یا خیر. در این زمینه، روستاهای سهیلی قشم و شفیعآباد کرمان به دلیل امکانات اقامتی و خدمات گردشگری، امتیاز بالاتری کسب کرده‌اند.
فاطمی در ادامه با اشاره به اهمیت نقش حاکمیت محلی گفت: بنیاد مسکن و استانداری‌ها همکاری خوبی در بهسازی و خدمات‌‌رسانی داشته‌‌اند با این حال، در شاخص حاکمیت گردشگری هنوز با استاندارد جهانی فاصله داریم، همچنین در شاخص زیرساخت و اتصالات نیز کمبودهایی وجود دارد. ضعف در حمل و نقل، پهنای باند اینترنت و ارتباطات مالی بین‌المللی باعث کاهش امتیاز این بخش شده است.
وی با تأکید بر اینکه در بخش بهداشت و امنیت وضعیت قابل قبولی داریم، اظهار کرد: خانههای بهداشت و مراکز درمانی فعال هستند و پلیس در تأمین امنیت گردشگران نقش مؤثری دارد.
فاطمی در ادامه با اشاره به اهمیت «داستان روستا» در روند ارزیابی گفت: هر روستا باید ابتکارات خاص خود را معرفی کند. برای مثال، در پالنگان خانههای پلکانی الهام گرفته از طبیعت، در حسنلو حفاظت مردمی از سایت باستانی و در کندلوس ایجاد برند گیاهان دارویی و موزه محلی از جمله این ابتکارات است. همچنین در شفیعآباد احیای قنات‌ها، معرفی صنایع دستی و فعالیت بومگردیها توسط زنان محلی شاخص‌‌ترین ویژگی‌ها هستند. در روستای سهیلی قشم هم مردم با حفاظت از جنگل‌های حرا، ممنوعیت صید آسیب‌زا و تبدیل سکوهای صیادی به اقامتگاه‌های گردشگری، الگویی از پایداری محیطی ارائه کرده‌اند.
* شانس بالای روستای سهیلی قشم برای ثبت جهانی
مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره روند داوری‌ها گفت: پروندهها فروردین امسال ارسال شده و در حال حاضر در مرحله کارشناسی قرار دارد. پس از ارزیابی، پروندهها به هیأت داوران بین‌المللی ارسال میشود و در صورت تأیید، راستی‌‌آزمایی میدانی انجام خواهد شد.
وی تأکید کرد: سهمیه مشخصی برای کشورها وجود ندارد اما معمولاً یک یا 2 روستا از هر کشور انتخاب میشود. بیشترین رکورد تاکنون متعلق به چین با ثبت 3 روستا در یک سال بوده است.
فاطمی تأکید کرد: با توجه به شاخصهای محیطی و اجتماعی، به نظر می‌‌رسد روستای سهیلی قشم بیشترین شانس را برای ثبت جهانی داشته باشد. نشست نهایی سازمان جهانی گردشگری ۲۵ مهرماه (17 اکتبر) در شهر هویژو چین برگزار میشود و نتایج رسمی در همان نشست اعلام خواهد شد.
مدیرکل گردشگری داخلی وزارت گردشگری در پایان تأکید کرد: روستاهای ایرانی ظرفیتهای بالایی در زمینه میراث فرهنگی، طبیعی و اجتماعی دارند. با وجود چالش‌هایی در زیرساخت‌ها و مدیریت گردشگری، روند کلی رو به رشد است و همکاری مردم و نهادهای محلی می‌تواند ایران را در جمع کشورهای موفق در ثبت جهانی روستاها قرار دهد.
به گزارش «وطن امروز»، روستاهای ایران، گنجینه‌هایی زنده از فرهنگ، تاریخ و طبیعت هستند و اگر دولت، نهادهای محلی و جوامع روستایی با برنامه‌ای منسجم وارد میدان شوند، ایران می‌تواند در سال‌های آینده ده‌ها روستای ثبت شده در سطح جهانی داشته باشد. به همین جهت تدوین نقشه ملی ثبت جهانی روستاهای ایران، آموزش جوامع محلی در زمینه گردشگری پایدار، تقویت زیرساخت‌ها و حمایت از بومگردیها و تولید محتوای چندزبانه برای معرفی روستاها در رسانه‌های جهانی می‌تواند از جمله اقدامات موثر برای تحقق این هدف باشد.