پامپ دود!

استفاده بی‌رویه از مصرف دخانیات و مواد مخدر در تولیدات نمایشی، به‌خصوص در محصولات نمایش خانگی به یکی از انتقادات جدی کارشناسان تبدیل شده است. کارشناسان بویژه نسبت به تبعات این موضوع بر الگوهای رفتاری نوجوانان و جوانان هشدار می‌دهند.
نتایج حاصل از پژوهش‌ها نشان می‌دهد پیام‌های آسیب‌زای برخی سریال‌های نمایش خانگی و ارائه الگوهای نامناسب از جمله استعمال دخانیات و مواد مخدر مخاطبان را در معرض گرایش به اعتیاد و مصرف مواد مخدر قرار می‌دهد. پک‌های عمیق سلیبرتی‌ها به سیگار در نمایش‌های خانگی و شاد و شنگول شدن مصرف‌کنندگان مواد مخدر پس از استعمال آن و... نمونه‌ای از ترویج مصرف مواد در برخی فیلم‌های سینمایی و نمایش‌های خانگی، بویژه در کلیپ‌های شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی است که به گفته کارشناسان بی‌توجهی و اهمال نسبت به این موضوع خطر ترغیب نوجوانان و جوانان به سمت مصرف مواد مخدر را در پی دارد. در چنین شرایطی وزارت بهداشت، درباره عادی‌سازی مصرف مواد مخدر در برنامه‌های نمایشی و فضای مجازی، هشدار داده است. هشدار نسبت به این پدیده در حالی است که طی سال‌های اخیر، صحنه‌های مصرف مواد مخدر در فیلم‌ها و سریال‌ها بسیار واضح‌تر و بی‌پرده‌تر شده است. شبکه‌های نمایش خانگی و برخی تاک‌شوها به گونه‌ای عمل می‌کنند که انگار مصرف مواد مخدر امری طبیعی یا پذیرفته‌شده در سطح جامعه است و مصرف این موارد به گونه‌ای تصویر می‌شود که نه‌تنها عواقب منفی ندارد، بلکه تاثیرات مثبت هم دارد.
بر اساس هشدار وزارت بهداشت تحقیقات علمی نشان می‌دهد در حوزه رسانه‌ای 3 عامل اصلی در طبیعی‌سازی مصرف مواد مخدر و در نتیجه افزایش مصرف این مواد در جوامع نقش دارند؛  نمایش محتواهای حاوی مصرف، افزایش نشان دادن مصرف مواد مخدر بدون پیام‌های منفی یا عدم تأکید بر پیامدهای خطرناک آن، همچنین افزایش احساس دسترس‌پذیری و نگرش اجتماعی و تکرار و نمایش مصرف مواد مخدر بیانگر آن بوده که وقتی مصرف مواد مخدر در جامعه بیشتر تصویر شود انگار که مصرف آن رایج‌تر است و در این میان افراد و بویژه جوانان احساس گناه یا نگرانی کمتری نسبت به آن خواهند داشت. همچنین در بحث مصرف و نمایش مواد مخدر نیز حساسیت مخاطب و احتمال افزایش کنجکاوی برای تجربه مواد مخدر بیشتر می‌شود.
افزایش نمایش بی‌پرده و واضح مصرف مواد مخدر به صورت تصویری و صوتی،  کم‌رنگ شدن پیام‌های منفی یا محدود شدن آن به پیامدهای نه‌چندان جدی و نیز کاهش حساسیت مخاطب نسبت به خطرات مصرف مواد، همچنین ایجاد خلل در چارچوب‌های اخلاقی و آموزشی معمول جامعه و از بین رفتن حساسیت عمومی و فضای پرهیز و مقابله و در نهایت کاهش حساسیت عمومی به هشدارها و پیام‌های پیشگیری موضوعی است که عادی‌سازی را نمایش می‌دهد.
به طور مثال در فیلم‌ها و سریال‌ها و برنامه‌های شبکه‌های نمایش خانگی‌ای چون «زخم کاری»، «قورباغه»، «حیثیت گمشده»، «صبحانه با زرافه‌ها»، «پیرپسر»، «قسطنطنیه»، «غربت»، «گردن زنی»، «مرد عینکی»، «جنگل آسفالت»، «دایناسور»، «پدر گواردیولا»، «خوب، بد، جلف»، «بازنده»، «می‌خواهم زنده بمانم» و ده‌ها مورد دیگر مصرف مواد مخدر را به کرات تصویر کرده‌اند و به نوعی به عادی‌سازی آن پرداخته‌اند.
یک مورد نگران‌کننده اخیر این است که مجری تاک‌شویی محبوب از تمام میهمانان خود درباره مصرف مواد مخدر سؤال می‌کند و حتی یکی از میهمانان اعلام می‌کند نمی‌تواند کاری کند که فرزندش در آینده مواد مخدر را امتحان نکند که نمونه‌ای عینی از عادی‌سازی مصرف و احساس ناتوانی والدین است.
اشاره وزارت بهداشت به برنامه «پامپ» است که بر بستر یوتوب منتشر می‌شود. این برنامه اگرچه مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته اما متاسفانه همانگونه که در هشدار وزارت بهداشت قید شده، مجری برنامه درباره مصرف مواد مخدر، از میهمانان خود سوال می‌پرسد که به نوعی عادی‌سازی مصرف مواد مخدر تلقی می‌شود.
نکته قابل تأمل در این باره عدم نیاز این برنامه به استفاده از این قبیل موضوعات برای جلب مخاطب است چرا که هم اجرای مجری و هم موضوعات مطرح شده، به اندازه کافی برای جلب مخاطب کافی است.
در این میان وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با مواد مخدر بارها نسبت به نمایش بی‌ضابطه و بدون چارچوب اخلاقی مصرف مواد در رسانه‌ها هشدار داده‌اند. نگرانی اصلی آن است که مخاطبان، بویژه نوجوانان و جوانان با مصرف مواد مخدر به شکل طبیعی آشنا شوند و پیامدهای خطرناک آن کم‌رنگ جلوه داده شود و برعکس لذت‌های آن برجسته شود.
این در حالی است که برخی اهالی هنر معتقدند هنر باید آینه واقعی جامعه باشد و نمایش واقع‌گرایانه همه موارد اجتماعی و مثلا مصرف مواد مخدر نه‌تنها آسیب‌رسان نیست، بلکه می‌تواند به اطلاع‌رسانی کمک کند اما این امر نیازمند چارچوب‌های اخلاقی و همراه با پیام‌های پیشگیری است و صرف تصویر کردن مصرف به‌خصوص در حالت طنز و همراه با شوخی و خنده و انتساب صفات مثبت به این مصرف بسیار آسیب‌رسان است.
در چنین شرایطی وزارت بهداشت توصیه می‌کند رسانه‌های جمعی بویژه اهالی هنر سینما و پلتفرم‌های نمایشی و سازندگان محتواهای فضای مجازی باید در نمایش مصرف مواد مخدر با دقت عمل کنند و پیامدهای منفی و خطرات آن را برجسته کنند. از طرفی  خانواده‌ها و والدین باید نظارت بر محتواهای مورد تماشای فرزندان خود را به صورت نامحسوس بیشتر کنند و گفت‌وگوی خود با نوجوانان و جوانان را افزایش دهند و درباره خطرات مواد مخدر آموزش دهند. همچنین عموم مردم باید نسبت به عادی‌سازی مصرف مواد در رسانه‌ها و فضای مجازی آگاه باشند و آن را به عنوان رفتاری قابل پذیرش تلقی نکنند و حتی از این گونه موارد استقبال نکنند. در نهایت مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت ضمن قدردانی از همه اهالی هنر و رسانه که دغدغه آسیب‌های اجتماعی دارند و به زبان هنر همراه حافظان سلامت ایرانیان هستند، تأکید می‌کند برای در امان ماندن از آسیب‌های متعدد استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به این مواد که هم در حوزه سلامت جسمی و هم در حوزه سلامت روان و هم در حوزه سلامت اجتماعی آسیب‌رسان هستند و در نهایت کاهش مصرف اینگونه مواد و کاهش اثرات منفی مصرف آنها، نیازمند مسؤولیت‌پذیری همه اهالی هنر و هنرمندان و رسانه‌ها و افزایش سواد سلامت و سطح آگاهی خانواده‌ها و حمایت عمومی جامعه هستیم.
حبیب بهرامی، فعال حوزه درمان اعتیاد در گفت‌وگو با «وطن امروز» راجع به اثرگذاری منفی مصرف سیگار و مواد مخدر در برخی فیلم‌ها و سریال‌های خانگی گفت: از آنجا که خانواده‌ها مخاطب فیلم‌ها هستند و رفتار هنرپیشه‌ها تاثیر بسزایی بر مخاطب، بویژه کودکان و نوجوانان بر جا می‌گذارد، بنابراین مصرف مواد مخدر و سیگار از سوی هنرپیشه‌ها می‌تواند نوجوانان را به سمت آن ترغیب کند. در چنین شرایطی تهیه‌کنندگان فیلم‌ها و سریال‌ها باید نسبت به این مساله مهم توجه کنند.
وی با بیان اینکه نوجوانان معمولا از رفتار هنرپیشه‌های محبوب خود الگوبرداری می‌کنند، افزود: به طور مثال وقتی در فیلم‌ها نمایش کشیدن سیگار دورهمی و دست به دست کردن یک نخ سیگار به تصویر کشیده می‌شود، به وضوح برای مخاطب مشخص است که این نوع مصرف، مصرف سیگار نیست و گل یا ماری‌جوآناست، بنابراین کارگردان‌ها نباید نسبت به این مساله غافل باشند. 
بهرامی ادامه داد: به نظر می‌رسد وزارت ارشاد یا نهادهای تصمیم‌گیر نباید مجوز چنین فیلم یا سریال‌هایی که مروج مصرف سیگار یا مواد مخدر هستند را بدهند و خانواده‌ها نیز در صورت مشاهده سریال‌هایی از این دست از تماشای آن حذر کنند، چرا که عواقب منفی دارد.