رضا عمویی: لبنان روزهای سرنوشت‌سازی را سپری می‌کند و تمام شاخص‌های میدانی و اطلاعاتی نشان می‌دهد این کشور در آستانه تحولات استراتژیک بزرگی قرار دارد؛ تحولاتی که یک سوی آن احتمال بروز جنگ فراگیر علیه این کشور است. طی چند روز گذشته، دیپلمات‌های آمریکایی فشارها برای خلع سلاح حزب‌الله را افزایش و همزمان به دولت لبنان درباره وقوع جنگ هشدار داده‌اند. منابع لبنانی پرده از این هشدار برداشته و گزارش داده‌اند «تام باراک» نماینده ویژه آمریکا هشدار تندی با لحن بسیار زننده به ۳ مقام ارشد لبنانی شامل رئیس جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس داده و ادعا کرده یا دولت لبنان با اسرائیل مذاکرات مستقیم انجام دهد یا با درگیری‌ای مواجه خواهد شد که هیچ‌کس نمی‌داند چگونه به پایان خواهد رسید!
گفته شده باراک در پیام خود به مسؤولان لبنانی تصریح کرده سفر فعلی‌اش به لبنان، آخرین حضورش خواهد بود و دولت لبنان یا باید وارد مذاکرات مستقیم با اسرائیل تحت نظارت آمریکا شود تا جدول زمانی و سازوکار خلع سلاح حزب‌الله را مشخص کند، یا لبنان برای مدت طولانی به حال خود رها خواهد شد و هیچ‌کس در آمریکا یا منطقه به آن توجه نخواهد کرد و هیچ کس قادر به فشار بر اسرائیل برای جلوگیری از اجرای اقدامات مورد نظرش در خلع سلاح حزب‌الله نخواهد بود.
نه فقط آمریکا، بلکه رسانه‌های لبنانی از جمله روزنامه الاخبار نیز تایید کرده‌اند فشار بر دولت لبنان برای خلع سلاح حزب‌الله از سوی دیگر کشورهای غربی نیز تشدید شده و در واکنش به این فشارها، «ژوزف عون» رئیس‌جمهور لبنان اعلام کرده خلع سلاح حزب‌الله «غیرممکن» است. عون همچنین به میانجی‌های خارجی توضیح داده تأکید حزب‌الله بر آمادگی برای دفاع از سلاح خود، نه پیام سیاسی، نه تاکتیک و نه مانور است و همه در لبنان می‌دانند حزب‌الله در تصمیم خود جدی است.
علاوه بر «تام باراک» و «مورگان اورتگاس» که به عنوان نمایندگان آمریکا مشغول مذاکره در بیروت برای خلع سلاح حزب‌الله هستند، «احمد ابوالغیط» دبیرکل اتحادیه عرب، «حسن رشاد» رئیس اطلاعات مصر و نماینده عربستان سعودی هم قرار است در بیروت درباره موضوع خلع سلاح حزب‌الله مذاکرات فشرده‌ای را با مقامات لبنانی دنبال کنند.
مشخص است تسلیحات حزب‌الله فشار زیادی به اسرائیل و متحدان آمریکایی تل‌آویو وارد کرده و اکنون آمریکا همه متحدان خود در منطقه را بسیج کرده تا سلاح را از دست مقاومت لبنان بگیرند، آن هم در شرایطی که همچنان نظامیان صهیونیست بخش‌هایی از جنوب لبنان را در اشغال خود دارند و با وجود آتش‌بس اما از مناطق جنوب لبنان به صورت کامل خارج نشده‌اند. با وجود این شرایط آیا فشارها بر دولت لبنان برای خلع سلاح حزب‌الله به جایی خواهد رسید؟
* دیدارهای پرتنش در بیروت
همزمان با افزایش فشارها بر دولت لبنان برای خلع سلاح حزب‌الله، مقامات آمریکایی دیدارهای پرتنشی در بیروت داشته‌اند. روز گذشته تلویزیون ام‌تی‌وی لبنان (MTV) درباره حضور مورگان اورتگاس به عنوان معاون نماینده آمریکا در بیروت گزارش داد او در دیدارش با «نبیه بری» رئیس مجلس لبنان اجازه عکس گرفتن به خبرنگاران را نداد و در دیدارش با «نواف سلام» نخست‌وزیر لبنان هم این کار را نکرد و به انتشار ۲ عکس با «ژوزف عون» رئیس‌جمهور لبنان بسنده کرد.
گفته شده اورتگاس در دیدار با نبیه بری ۲ راهکار را که ماهیت مداخله‌جویانه در امور لبنان دارد، در برابر رئیس پارلمان این کشور قرار داده است: اول گفت‌وگوی مستقیم با رژیم صهیونیستی، دوم گفت‌وگوی غیرمستقیم با این رژیم از طریق کمیته نظارت بر توافق آتش‌بس.
از سوی دیگر، اظهارات رئیس‌جمهور لبنان درباره اینکه ارتش لبنان در موقعیتی نیست که بتواند خلع سلاح حزب‌الله را انجام دهد، به واقعیت نزدیک‌‍‌تر به نظر می‌رسد. با اینکه دولت لبنان مأموریت خلع سلاح حزب‌الله را به ارتش سپرده، «رودلف هیکل» رئیس ستاد ارتش از رویارویی با حزب‌الله خودداری می‌کند. همزمان تنش میان رئیس‌جمهور عون و نخست‌وزیر سلام بالا گرفته و روابط آن دو در پایین‌ترین سطح قرار دارد و این ۲ مقام ارشد لبنانی بر سر خلع سلاح حزب‌الله دارای اختلاف نظرهایی هستند و عون می‌داند فشار بیشتر بر حزب‌الله برای خلع سلاح به نفع ثبات لبنان نیست. بر اساس گزارش الاخبار، رئیس‌جمهور لبنان به صراحت اعلام کرده هرگونه فشار برای خلع سلاح حزب‌الله به معنای آغاز جنگ داخلی خواهد بود.
روزنامه عبری‌زبان یدیعوت آحارانوت هم در گزارشی درباره وضعیت لبنان نوشته اکنون بیروت در وضعیت خاصی گرفتار شده است: «از یک طرف دولت ضعیف و وابسته به کمک‌های خارجی قرار دارد و همزمان حزب‌الله دوباره در حال قدرت‌گیری سیاسی و نظامی‌است».
گزارش موسسه تحقیقاتی آلما در اسرائیل هم حاکی از آن است چالش اصلی خلع سلاح حزب‌الله وضعیت ارتش این کشور است و اصولا ارتش لبنان به عنوان نیرویی که باید خلع سلاح را انجام دهد، اراده این کار را ندارد، چون بخش قابل توجهی از اعضای ارتش لبنان - 45 درصد آنها - شامل نیروهای شیعه هستند که از سلاح حزب‌الله حمایت می‌کنند. افسران ارشد ارتش لبنان هم هشدار داده‌اند هر گونه روند خلع سلاح حزب‌الله می‌تواند به شکاف در درون خود ارتش منجر شود.
* سازمان ریشه‌دار در جامعه
شاید یکی از دلایل تاکید مقامات غربی بر اجرایی شدن خلع سلاح حزب‌الله عدم شناخت کامل آنها از موقعیت این سازمان در جامعه لبنان است. حزب‌الله نه فقط یک سازمان نظامی، بلکه یک نهاد چندوجهی در جامعه لبنان است که بارها مساله خلع سلاح را رد کرده است. «شیخ نعیم قاسم» دبیرکل حزب‌الله همواره در سخنان خود تأکید کرده تا زمانی که «اشـغال و تــجاوز اسـرائیل به لبنان ادامه دارد و زندانیان لبنانی در زندان‌های اسرائیل آزاد نشوند» هیچ مذاکره و گفت‌وگویی درباره خلع سلاح انجام نخواهد شد. به گفته دبیرکل حزب‌الله لبنان، زرادخانه موشکی اساس توان دفاعی حزب‌الله است و هرگونه درخواستی برای کنار گذاشتن سلاح‌های حزب‌الله در شرایط فعلی از سوی این سازمان رد می‌شود.
از سوی دیگر، «سلاح» فقط یک بخش حزب‌الله است و این حزب به عنوان یک نهاد چندوجهی ریشه‌های عمیقی در جامعه لبنان در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و آموزشی دارد. به عنوان نمونه، بانک قرض‌الحسن، یک نهاد مالی وابسته به حزب‌الله به شمار می‌رود که در اقتصاد لبنان نقش تعیین‌کننده و غیرقابل حذف‌شدنی دارد. حزب‌الله همچنین دارای یک شبکه آموزشی مستقل و موازی با سیستم آموزشی رسمی لبنان است که دولت لبنان نیز چنین سیستمی را مورد تایید و حمایت قرار می‌دهد. حتی در زمینه‌های غذا، مراقبت‌های بهداشتی، سوخت و انرژی، حزب‌الله خدمات گسترده‌ای را در جنوب لبنان به شهروندان این کشور ارائه می‌دهد و در برخی مناطق، شهروندان لبنانی صرفا با کمک‌های حزب‌الله قادرند روزگار خود را سپری کنند.
علاوه بر این، به رغم درگیری‌های نظامی‌ای که حزب‌الله به دلیل جنگ اخیر با اسرائیل متحمل شد اما این سازمان همچنان حضور سیاسی پررنگ خود را در سطوح محلی و انتخاباتی حفظ کرده است. همین ویژگی‌ها و نفوذ ریشه‌دار حزب‌الله در جامعه لبنان باعث شده یکی از مهم‌ترین مخالفان خلع سلاح حزب‌الله، شهروندان لبنانی باشند. در واقع دولت لبنان برای خلع سلاح حزب‌الله ناگزیر به رویارویی با مردم و شهروندان خود خواهد بود. از این رو، دولت لبنان پس از واکنش‌های منفی داخلی به موضوع خلع سلاح، دیگر مانند گذشته خلع سلاح را مورد تاکید و فشار زیاد قرار نمی‌دهد، چون می‌داند فشارها برای خلع سلاح حزب‌الله به معنای آغاز جنگ داخلی در خیابان‌های لبنان خواهد بود.
مرکز «مطالعات دموکراتیک جهان عرب» که در دانمارک مستقر است، در گزارشی درباره خلع سلاح حزب‌الله نتیجه‌گیری کرده حزب‌الله لبنان، به‌رغم عملیات ارتش اسرائیل و بمباران زیرساخت‌های این سازمان اما هنوز دارای زرادخانه موشکی و نظامی اعلام‌نشده‌ای است که براحتی می‌تواند دست برتر را در داخل لبنان داشته باشد.
همچنین شکاف سیاسی و فرقه‌ای در جامعه قومیتی لبنان وجود دارد و هر گامی برای خلع سلاح بدون توافق با حزب‌الله، لبنان را با تنش داخلی و قومیتی روبه‌رو خواهد کرد. حامیان سلاح‌های حزب‌الله، این تسلیحات را به عنوان عامل بازدارنده استراتژیک می‌دانند که کشورشان را از ادامه تجاوزات اسرائیل یا هرگونه تهدید تروریستی دیگر محافظت می‌کند.
بر اساس گزارش این اندیشکده دانمارکی، وضعیت امنیتی در مرزهای جنوب لبنان و ادامه اشغال بخش‌هایی از مناطق جنوب و تنش مداوم با اسرائیل، توجیه کافی را برای حزب‌الله فراهم کرده تا همچنان تسلیحات خود را برای بازدارندگی در برابر ارتش دشمن حفظ کند.